Para Bala sa mga Cristiano ang Krus?
“GINHATAG ini sa akon sang akon iloy.” “Panglalaki ini.” “Ginasuksok ko ini subong ornamento.” “Nasaw-ahan ako kon wala ini.” “Ginaamligan ako sini gikan sa malaut.” “Isa lamang ini ka butang nga nagakabit sa kulintas.”
Amo sina ang sabat sang madamo nga ginpamangkot kon ngaa nagasuksok sila sing krus. Bisan pa nga indi tanan ang nagasuksok sini bangod sang relihioso nga debosyon, ang pagsuksok sing krus uso sa iban nga bahin sang kalibutan. Bisan ang taga-Sobyet nga mga pamatan-on nakita nga nagasuksok sini. Madamo ang nagahatag sing tudok nga relihiosong importansia sa krus, kay, subong sang ginsiling sang isa ka pamatan-on, “Sagrado ini.”
Apang nagakaigo gid bala para sa isa ka Cristiano ang magsuksok sing krus? Ginalarawan bala sini sing husto ang paagi nga napatay si Cristo? May nagakaigo bala nga mga pamatok bisan sa pagsuksok lamang sini subong ornamento? Agod mahangpan, tan-awon anay naton ang ginhalinan sang krus.
Isa ka Cristianong Simbulo?
Ayhan abi mo mga Cristiano ang una nga naggamit sang krus. Apang, ang The Encyclopedia Americana nagahambal tuhoy sa “dumaan nga paggamit sa sini sang mga Hindu kag mga Budhista sa India kag China, kag sang mga Persianhon, mga Asiryanhon, kag Babilonianhon.” Sing kaanggid, ang Chambers’s Encyclopaedia (1969 nga edisyon) nagasiling nga ang krus “isa ka emblema diin ang relihioso kag mistiko nga mga kahulugan gin-angot antes pa sang Cristianong dag-on.”
Sa pagkamatuod, wala sing pamatuod nga ang dumaan nga mga Cristiano naggamit sing krus sa ila pagsimba. Sadtong temprano nga kaadlawan sang Cristianismo, ang paganong mga Romano ang naggamit sang krus! Ang The Companion Bible nagasiling: “Ining mga krus gingamit subong simbulo sang Babilonianhon nga dios nga adlaw . . . kag nakita primero sa sensilyo ni Julius Caesar, 100-44 B.C., kag nian sa sensilyo nga natukiban sa manunubli ni Caesar (si Augustus), 20 B.C.” Ang Romanong dios sang kinaugali nga si Bacchus kon kaisa ginarepresentar sang isa ka higut sa ulo nga may madamong krus.
Paano, nian, ang krus nangin simbulo sang Cristiandad?
Si Constantino kag ang Krus
Sang 312 B.C.E., si Constantino, nga naggahom anay sa lugar nga nakilal-an subong Pransya kag Britanya, naglakat agod makig-away batok sa iya bayaw nga lalaki, nga si Maxentius, sang Italya. Sa alagyan nakakita kuno sia sing isa ka palanan-awon—isa ka krus nga sa sini yara ang mga tinaga nga “Hoc vince,” nga nagakahulugan, “Paagi sini magdaug.” Sang magdaug sia, ginhimo ni Constanstino ang krus nga simbulo sang iya hangaway. Sang ang Cristianismo nangin relihion sang estado sang Romanong Emperyo sang ulihi, ang krus nangin simbulo sang simbahan.
Apang natabo gid bala yadto nga palanan-awon? Ang mga sugilanon tuhoy sa ginhalinan sini mga sugidsugid lamang kag wala nagapalareho. Sing prangka, mabudlay hunahunaon nga si Constantino mangin kandidato para sa isa ka balaan nga pagpahayag. Sang tion nga matabo kuno ini, isa sia ka debotado nga sumilimba sang dios nga adlaw. Gindedikar pa gani ni Constantino ang Domingo subong ang adlaw sa pagsimba sa adlaw. Ang iya paggawi sa tapos sia makombertir wala man nagahatag sing pamatuod sang tunay nga dedikasyon sa husto nga mga prinsipio. Ang pagpatay, pangdaya, kag ambisyon sa politiko nagapangibabaw sa iya kabuhi. Daw subong bala nga para kay Constantino, ang Cristianismo indi isa ka padugi sa politika agod ihiusa ang nabahinbahin nga emperyo.
Wala man sing pamatuod nga ang sahi sang krus nga “nakita” ni Constantino nagarepresentar sa instrumento nga gingamit sa pagpatay kay Cristo. Natigib sa madamong sensilyo nga ginpabutang ni Constantino amo ang X sing korte nga mga krus nga may nagaulbo nga “P.” (Tan-awa ang larawan.) Ang An Expository Dictionary of New Testament Words, ni W. E. Vine, nagasiling: “Nahanungod sa Chi, ukon X, nga ginsiling ni Constantino nga nakita niya sa isa ka palanan-awon nga nagtuytoy sa iya sa pagsakdag sa Cristianong pagtuluohan, ina nga letra amo ang inisyal sang tinaga ‘Cristo’ [sa Griegong hambal] kag wala sing labot sa ‘Krus,’” kon sayuron, subong instrumento sang pagpatay. Sa katunayan, ini nga estilo sang krus halos pareho sa paganong simbulo para sa adlaw.
Ti, ngaa ang krus mahapos nga ginbaton sang “mga Cristiano”? Ang Dictionary ni Vine nagapadayon: “Sa tungatunga sang ika-3 nga siglo A.D. ang mga simbahan nagbulag, ukon naghimo sang tuhay nga pag-ilog, sa pila ka doktrina sang Cristianong pagtuluohan. Agod mapauswag ang gahom sang apostata eklesiastikal nga sistema ang mga pagano ginbaton sa mga simbahan nga wala nagabalhin sa pagtuo, kag gintugutan sa paghupot sang ila paganong mga tanda kag mga simbulo. Gani ang Tau ukon T, sa iya masunson nga dagway, upod ang ginpaubos nga bangday, ginbaton sa pagrepresentar sa krus ni Cristo.”
Ang Ebolusyon sang Krus
Bangod bala sa gugma kay Cristo nga ang krus, sa sining ulihi nga tion, mangin sentro sang pagtahod? Ang Encyclopaedia of Religion and Ethics nagasiling: “Sang ika-4 nga siglo ang mahiko nga pagtuluohan nagsugod sa pagpanguyapot sing malig-on sa sulod sang Simbahan.” Subong may mahiko nga anting-anting, ang pagsenyas sang krus ginhunahuna nga “ang pinakasigurado nga pangapin batok sa demonyo, kag ang bulong sa tanan nga balatian.” Ang disparatis nga paggamit sang krus nagapadayon tubtob karon.
Sa sulod sang mga tinuig, mga 400 ka lainlain nga estilo sang krus ang nahimo. Sang primero, si Cristo wala ginalaragway. Sa baylo, ginalaragway ang isa ka pamatan-on nga nagauyat sang madamo sing malahalon nga bato nga krus. Sang ulihi, ginlakip ang kordero. Sang 691 C.E., ginhimo nga “opisyal” sang konsilyo sang Trullo ang krus nga nagapakita sang busto sang isa ka pamatan-on nga lalaki, sa baylo sang isa ka kordero, sa krus. Sang ulihi nahimo ini nga krusipiho—ang krus nga may representasyon sang lawas ni Cristo.
Napatay Bala si Cristo sa Krus?
‘Apang wala bala nagatudlo ang Biblia nga si Cristo aktuwal nga napatay sa isa ka krus?’ basi ipamangkot sang isa. Agod masabat ini, tan-awon naton ang kahulugan sang duha ka Griegong tinaga nga ginagamit sang mga manunulat sang Biblia sa paglarawan sa instrumento sang kamatayon ni Cristo: ang stau·rosʹ kag xyʹlon.
Ang The International Standard Bible Encyclopedia (1979) nagasiling sa idalom sang tig-ulo nga “Cross”: “Sa orihinal ang Gk. staurós nagakahulugan sang diretso, tadlong nga kahoy nga usok nga natubsok sa duta. . . . Ginaraya ini sing tulupad sa paghuman sing kudal ukon tukon sa pagpangapin sa palibot sang kabalayan, ukon sing isahanon ginapatindog ini subong mga instrumento sang pag-antos diin ang nakalapas sing grabe sa kasuguan dayag nga ginapabay-an nga mapatay (ukon, kon patay na, pakahuy-an ang ila mga bangkay.)”
Matuod, ang mga Romano naggamit sang instrumento sa pagpatay nga nakilal-an sa Latin subong crux. Kag sa pagbadbad sang Biblia sa Latin, ining tinaga nga crux gingamit subong pagbadbad sa stau·rosʹ. Bangod ang Latin nga tinaga nga crux kag ang Ingles nga tinaga nga cross magkapareho, sayop nga ginhangop sang madamo nga ang crux isa ka usok nga gintanday. Apang, ang The Imperial Bible-Dictionary nagasiling: “Bisan sa tunga sang mga Romano ang crux (diin maghalin ang krus naton) sang primero isa ka diretso nga tukon, kag pirme ini nagpabilin nga mas kilala nga bahin.”
Ang libro nga The Non-Christian Cross nagadugang: “Wala sing bisan isa ka dinalan sa madamong sinulatan nga nagahuman sa Bag-o nga Katipan, nga, sa orihinal nga Griego, nagahatag sing indi direkta nga pamatuod sa katunayan nga ang stauros nga gingamit kay Jesus indi isa ka ordinaryo nga stauros [tukon ukon usok]; ginahuman ini, indi sang isa ka bilog nga kahoy, kundi sang duha ka bilog nga ginlansang sa dagway sang krus.” Si Cristo mahimo nga ginlansang sa dagway sang crux (stau·rosʹ) nga nakilal-an subong ang crux simplex. Amo sina kon paano ina nga usok ginlaragway sang Romanong Katolikong eskolar nga si Justus Lipsius sang ika-16 ka siglo.
Ano naman ang isa pa ka Griegong tinaga nga xyʹlon? Gingamit ini sa badbad sang Greek Septuagint nga Biblia sa Esdras 6:11. Sa New World Translation mabasa ini: “Naghimo ako sing mando man nga ang bisan sin-o nga magbalhin sining pulong, pakuhaan sing balayan ang iya balay, kag bayawon sia kag ilansang sa sini, kag tungod sini ang iya balay himuon nga talampukan sang ipot.” Sing maathag, nadalahig diri ang isa ka bilog nga kahoy, ukon “balayan.”
Madamong manugbadbad sang Cristianong Griegong Kasulatan (New Testament) ang nagabadbad sang ginasiling ni Pedro sa Binuhatan 5:30 nga nagasiling: “Ang Dios sang aton mga ginikanan nagbanhaw kay Jesus, nga ginpatay ninyo, ginbitay sia sa usok [ukon, “kahoy,” suno sa King James Version, New International Version, The Jerusalem Bible, kag Revised Standard Version].” Ayhan luyag mo man tan-awon kon paano ginabadbad sang Biblia ang xyʹlon sa: Binuhatan 10:39; 13:29; Galacia 3:13; kag 1 Pedro 2:24.
Nagalakat sa Pagtuo, Indi sa Panulok
Bisan sa tapos mabinagbinag ang pamatuod nga si Cristo napatay sa isa ka usok, ang iban wala gihapon sing nakita nga sayop sa pagsuksok sing krus. ‘Ornamento lamang ini,’ ayhan isiling nila.
Apang, dumduma kon paano ang krus gingamit sa bug-os nga siglo—subong sentro sang paganong pagsimba kag sang disparatis nga kahadlok. Ang pagsuksok bala sing krus, bisan isa lamang ka ornamento, nahisanto sa laygay ni apostol Pablo sa 1 Corinto 10:14: “Busa, mga hinigugma ko, magpalagyo sa idolatriya”?
Ano naman ang matuod nga mga Cristiano karon? Sila man dapat mangin mabinalak-on sa kinahanglanon nga ‘magbantay batok sa mga diosdios,’ subong sang ginalaygay sang Biblia. (1 Juan 5:21) Gani wala nila ginatamod ang krus nga isa ka nagakaigo nga ornamento. Ginadumdom nila ang pinamulong ni Pablo: “Pinakamalaut ang tagsa nga nabitay sa usok,” kag busa nagapakamaayo sa paghunahuna kay Cristo subong isa ka mahimayaon kag nagalingkod sa trono nga Hari!—Galacia 3:13; Bugna 6:2.
Bisan pa nga ang mga Cristiano wala nagasuksok sing krus, ginaapresyar nila sing tudok ang kamatuoran nga si Cristo napatay tungod sa ila. Nahibaluan nila nga ang halad ni Cristo isa ka makatilingala nga pagpasundayag sang “gahom sang Dios” kag dayon nga gugma. (1 Corinto 1:18; Juan 3:16) Apang wala sila nagakinahanglan sing materyal nga butang kaangay sang krus sa pagbulig sa ila nga simbahon ining Dios sang gugma. Kay, subong sang ginlaygay ni Pablo, “nagalakat sila sa pagtuo, indi sa panulok.”—2 Corinto 5:7.
[Laragway sa pahina 22]
Ang krus nagtuhaw sa madamong korte kag dagway sa sulod sang mga siglo
[Laragway sa pahina 23]
Estatwa sang Griegong dios nga si Marsyas nagakabit nga buhi sa sanga sang kahoy—The Louvre, Paris