Gresya—Ang Ikalima nga Dakung Kagamhanan sa Kalibutan

Kaangay sang madasig, may pakpak nga leopardo, si Alejandro nagguwa sa Gresya sa pagdaug sa Asia Minor (modernong-adlaw nga Turkey), Palestina, Egipto, kag emperyo sang Medo-Persia tubtob sa dulunan sang India. Luyag mo bala mahibaluan ang dugang pa nahanungod sining tumalagsahon nga mandadaug kag kon ano ang ginasiling sang Biblia nahanungod sa iya?

SA EDAD nga 20 anyos lamang, ginpanubli sang pamatan-on nga si Alejandro ang trono sang Macedon. Duha ka tuig sang ulihi, sunod sa plano sang iya amay nga si Felipe, si Alejandro nag-umpisa sang inaway sang pagtimalus batok sa gamhanan nga mga Persiahanon, nga ang emperyo nahamtang sa sidlangan. Sa wala pa sia mag-untat, nadaug ni Alejandro ang kalibutan sang kaadlawan niya.

Ining mapagsik nga lamharon nga estrahista sa militar naghapay sang bug-os nga Asia Minor, Siria, Palestina, Egipto, Babilonia, kag sang bilog nga emperyo sang Medo-Persia tubtob sa atang-atangan sang dumaan nga India! Ginakilala subong ayhan ang pinakadaku nga heneral sang dumaan nga tion, kilala sia karon subong si Alejandro nga Daku.

Sa malip-ot lamang nga tion, ang Gresya nangin ang ikalima nga kagamhanan sa kalibutan sa maragtas sang Biblia—mas daku sang sa bisan ano nga nauna sa sini. Paano ina natabo? Ano ang labot sini sa Pulong sang Dios? Ano ang kahulugan sini sa imo?

Gintagna sa Biblia

Duha ka gatos ka tuig antes sang panahon ni Alejandro, sang ang Babilonia nagagahom kag ang mga Mediahanon kag mga Persiahanon wala pa mangin kagamhanan sa kalibutan, si Daniel nga manalagna ni Jehova ginhatagan sing duha ka matagnaon nga palanan-awon nga nagbalay sa palaabuton nga maragtas sang kalibutan. Nian, sang mapukan ang Babilonia, nakabaton sia sing ikatlo nga tagna nahanungod sa mga butang nga mahanabo sa ulihi pa sa tapos sang panahon niya. Ginsulat ini ni Daniel. Ining mga tagna, nga natuman lamang pagkatapos sang duha ka siglo, nagaunod sing ispisipiko nga impormasyon nahanungod sa mga butang nga mahanabo kay Alejandro kag sa iya ginharian.

Ano ang ginpahayag kay Daniel? Makita mo ang mga tagna sa tolon-an ni Daniel sa Biblia, nga ginsulat sang mga tuig 536 B.C.E. Sa malip-ot, amo ini ang mga butang nga nakita niya may kahilabtanan sa ikalima nga kagamhanan sa kalibutan, ang Gresya.

Sa unang matagnaon nga palanan-awon, ang Gresya ginarepresentar subong leopardo nga madasig maghulag. “May apat ka pakpak sang pispis sa iya likod. . . . Kag ginhatagan sia sing pagbulut-an.”—Daniel 7:6.

Sa ikaduhang matagnaon nga palanan-awon, ang kanding nga lalaki nakita nga “nag-abot gikan sa ginatunuran sang adlaw [sa katundan] sa kadaygan sang bug-os nga duta,” nga nagahulag sing tuman kadasig nga “wala nagatumban sa duta.” Nagkadto sia sa karnero nga lalaki nga may duha ka sungay nga ginasiling sang anghel nga “amo ang mga hari sang Media kag Persia.” “Ginsungay [sang kanding nga lalaki] ang karnero kag pinungal ang iya duha ka sungay.” Ginsilingan si Daniel: “Ang kanding nga lalaki nga bulbulan amo ang hari sang Gresya.”—Daniel 8:5-8, 20, 21.

Sa ikatlo nga hitabo, ginsilingan si Daniel nga ang hari sang “Persia . . . magapainit sa tanan batok sa ginharian sang Gresya. Kag magatindog ang hari nga gamhanan nga magagahom nga may dakung pagbulut-an kag magahimo suno sa iya kabubut-on.”—Daniel 11:2, 3.

Ano ang kahulugan sining mga simbulismo? Natabo bala ini suno sa paagi nga ginsiling kay Daniel? Tan-awon naton.

Ang mga Tagna nga Natuman

Sang tigpamulak sang tuig 334 B.C.E., si Alejandro nagsulod sa Asia sa Dar­da­nelles (ang dumaan nga Hel­lespont) upod ang mga 30,000 ka soldado nga nagalakat kag 5,000 ka kabalyero. Upod ang kadasigon sang simbuliko nga apat sing pakpak nga leopardo ukon sang kanding nga daw wala nagatumban sa duta, ginhapay niya ang ginharian sang emperyo sang Persia—50 ka pilo ang kadakuon sa iya kaugalingon nga ginharian! Sia bala “magagahom nga may dakung pagbulut-an kag magahimo suno sa iya kabubut-on”? Ang maragtas nagasabat.

Sa Suba Granicus sa naaminhan-nakatundan nga bahin sang Asia Minor (modernong Turkey) nadaug ni Alejandro ang iya una nga pagpakig-away batok sa mga Persiahanon. Sadto nga tigtulugnaw nadaug niya ang nakatundan nga Asia Minor. Sang masunod nga tigragas sa Issus sa nabagatnan-nasidlangan nga bahin sang Asia Minor, ginpierde niya sing lubos ang Persiahanon nga hangaway nga ginabantabanta nga tunga sa milyon ka lalaki, kag ang dakung hari, si Dario III sang Persia, nagpalagyo, nga nagbiya sang iya panimalay sa mga kamot ni Alejandro.

Sa baylo nga lagson ang nagpalagyo nga mga Persiahanon, si Alejandro nagmartsa pabagatnan sa baybayon sang Mediterraneo, nga nagdaug sa mga base nga gingamit sang gamhanan nga mga sakayan sang Persia. Ang siudad nga pulo sang Tiro nagpakig-away sa sulod sang pito ka bulan. Sang ulihi, naggamit sang nadugmok nga mga bato sa daan nga dakbanwa nga ginlaglag ni Nabocodonosor, si Alejandro nagtukod sing alagyan pakadto sa siudad nga pulo. Makita gihapon tubtob karon ang nabilin sinang alagyan, nagapamatuod sa katumanan sang tagna ni Ezequiel nga ang yab-ok sang Tiro itagbong sa dagat.—Ezequiel 26:4, 12.

Wala magtandog sa Jerusalem, nga nag-ampo sa iya, si Alejandro nagpabagatnan, nga nagdaug sang Gaza kag nagpasangkad sang iya “dakung pagbulut-an” kag sa paghimo “suno sa iya kabubut-on” sa Egipto, diin gintamyaw sia subong manluluwas. Sa Memphis naghalad sia sa Apis nga toro, busa nagpahamuot sa Egiptohanon nga mga saserdote. Ginpasad man niya ang siudad sang Alexandria, nga nagkompetinsia sang ulihi sa Atenas subong sentro sang pagtuon kag nagadala gihapon sang iya ngalan.

Ang tanan nga katuyuan sang plano ni Felipe natuman kag napasobrahan, apang si Alejandro wala pa makatapos. Kaangay sang madasig maghulag nga kanding nga lalaki, nagbalik sia sa naaminhan-nasidlangan, nga nagaagi sa Palestina kag nagtaklad pakadto sa Suba Tigris. Didto, sang tuig 331 B.C.E., nakig-away sia sa mga Persiahanon sa Gaugamela, nga indi malayo gikan sa kagulub-an sang kapital anay sang Asiria, ang Ninive. Napierde sang 47,000 ka lalaki ni Alejandro ang gin-organisar liwat nga 1,000,000 ka Persiahanon nga hangaway. Nagpalagyo si Dario III kag ginpatay sang ulihi sang iya kaugalingon nga katawhan.

Nalipay sa kadalag-an, si Alejandro nagpabagatnan kag nag-agaw sa kapital sang Persia, ang Babilonia. Gin-agaw man niya ang mga kapital sang Susa kag Persepolis, kag ginkuha ang dakung manggad sang Persia kag ginsunog ang daku nga palasyo sang Xerxes. Sang ulihi, ang kapital sa Ecbatana napukan niya. Ining madasig nga mandadaug naglikop sa nabilin nga bahin sang Persia, nga naglab-ot tubtob sa sidlangan sa Suba Indus sa modernong-adlaw nga Pakistan. Sing dimapangduhaduhaan, ang Gresya nangin ang ikalima nga kagamhanan sa kalibutan sa maragtas sang Biblia.

Ang pagpangdaug ni Alejandro nagpalapnag man sang Griegong pamulong kag kultura sa sining malapad nga ginharian. Bangod ang Griegong mga koloniya ginpasad sa ginpangdaug nga kadutaan, ang kinaandan nga Koine nga Griego nangin ang internasyonal nga pamulong sadto nga tion. Amo ini ang pamulong nga gingamit sang ulihi sa pagrekord sang Cristianong Griegong Kasulatan sa Biblia.

Ang Ginharian ni Alejandro Ginbahinbahin

Luyag ni Alejandro nga tukuron liwat ang Babilonia subong ang kapital sang iya emperyo. Apang indi amo sini ang natabo. Ginalaragway sang mga tagna ang kanding nga lalaki nga bulbulan nga may isa ka daku nga sungay, nga nahanungod sini ginsilingan si Daniel:

“Ang kanding nga lalaki nagpakadaku sang iya kaugalingon sing lakas; kag sang nagbakud sia, ang dakung sungay napungal, kag sa baylo sini nag-ulhot ang apat ka sungay nga dalagku nayon sa apat ka hangin sang langit. . . . Ang kanding nga lalaki nga bulbulan amo ang hari sang Gresya; kag ang sungay nga daku nga yara sa ulot sang iya mga mata amo ang nahaunang hari. Nahanungod sang napungal, nga ang apat nagtubo sa iya duog, ang apat ka ginharian magatindog gikan sa pungsod, apang indi sa kusog niya.”—Daniel 8:8, 21, 22.

“Kon magtindog sia, mabungkag ang iya ginharian kag bahinbahinon nayon sa apat ka hangin sa langit, apang indi sa iya kaliwatan ukon suno sa iya pagbulut-an nga paggahom; kay ang iya ginharian gabuton kag magakadto sa iban luwas sini sa ila.”—Daniel 11:4.

Subong sang gintagna sang Biblia, ang pag-agom ni Alejandro sing bug-os kalibutan nga paggahom malip-ot lamang. Sa putukputukan sang iya madinalag-on nga karera, sa edad nga 32 lamang, ang mapintas nga pagpangdaug ni Alejandro natapos. Nagmasakit sing malaria, nagpadayon sia sa pagpamiesta tubtob mahubog kag hinali nga napatay sa Babilonia sang 323 B.C.E. Ang iya bangkay gindala sa Egipto kag ginlubong sa Alexandria. “Ang dakung sungay” nga “amo ang unang hari” napungal. Ano nian ang natabo sa emperyo niya?

Ang tagna nagsiling nga ang iya ginharian bahinbahinon “apang indi sa iya kaliwatan.” Ang wala sing ikasarang nga utod ni Alejandro nga si Philip Arr­hi­daeus naggahom sa malip-ot nga tion kag ginpatay. Amo man ang anak ni Alejandro nga si Alejandro (Allou) kag ang iya anak sa luwas nga si Heracles (Hercules). Busa ang kaliwat ni Alejandro nga Daku, ang daku nga manugbubo sang dugo, nagtaliwan.

Gintagna man nga “ang apat ka ginharian magatindog gikan sa pungsod, apang indi gikan sa kusog niya” kag nga ang iya ginharian “bahinbahinon nayon sa apat ka hangin sa langit, apang . . . indi suno sa iya pagbulut-an nga paggahom.” Natabo bala ina?

Sa paglakat sang panahon, ang masangkad nga emperyo ni Alejandro ginbahinbahin sa tunga sang apat niya ka heneral: (1) Heneral Cassander—Macedonia kag Gresya. (2) Heneral Lysimachus—Asia Minor kag Europeanhon nga ­Thrace. (3) Heneral Seleucus Nicator—Babilonia, Media, Siria, Persia kag nasidlangan nga mga probinsia pakadto sa Suba Indus. (4) Heneral Ptolemy Lagus—Egipto, Libya, kag Palestina. Subong sang gintagna, gikan sa isa ka daku nga ginharian ni Alejandro nag-ulhot ang apat ka Helleniko, ukon Gresyahanon, nga mga ginharian.a

Ang pinakamalawig sini sa ila amo ang ginharian ni Ptolemy sa Egipto. Ginpukan ini sang Roma sang 30 B.C.E., diin ginbuslan sang Roma ang Gresya kag nangin ang ikaanum nga dakung kagamhanan sa kalibutan.

Mas Masanag nga Palaabuton sa Unahan Para sa Katawhan

Ang mapiguson nga mga kagamhanan sa kalibutan padayon bala nga magabinuslanay sa walay katubtuban? Indi, kay ginasugiran kita sang Biblia nga nagakabuhi kita malapit sa katapusan sang isa sa ila.—Bugna 17:10.

Sa tapos matan-aw ining katulad-sapat nga mga pangulohan sang tawo, nakita ni Daniel ang isa ka butang nga tuhay. Ginhatagan sia sing tumalagsahon nga palanan-awon didto mismo sa langit, diin nakita niya ang “Dumaan sang mga Adlaw,” ang Dios mismo, nga nagahatag sang Ginharian, indi sa palaabuton nga makagud nga tawhanon nga lider, kundi sa “isa nga kaangay sang anak sang tawo”—ang ginbanhaw, langitnon nga si Jesucristo!—Daniel 7:9, 10, 13.

Daw ano ka daku nga kabaliskaran! Daw ano ka tuhay ang langitnon nga Ginharian kag ang pagginahom sini sa iya sang nagailinaway anay nga tawhanon nga mga hari sang duta. Si Daniel nagasiling tuhoy sining ginpakataas nga langitnon nga “anak sang tawo”: “Ginhatagan sia sing pagbulut-an kag himaya kag ginharian, agod nga ang tanan nga mga katawhan, mga pungsod kag mga hambal mag-alagad sa iya. Ang iya pagbulut-an dayon nga pagbulut-an nga indi magtaliwan, kag ang iya ginharian amo ang indi malaglag.” (Daniel 7:14) Isa ini ka Ginharian sang paggina­hom kag pagkamatarong.—Isaias 9:6, 7.

Kon aton tan-awon liwat ang kakagud kag kasingki sang tawhanon nga pagginahom, malipayon gid kita sa paghibalo nga ining langitnon nga Ginharian gintukod na kag nga ang iya matarong bug-os duta nga pagginahom malapit na!—Bugna 12:10, 12.

“Kay ang palanan-awon naigo pa sa pinat-od nga tion, nagadalidali sa katapusan, ini indi magbutig. Bisan magpalantang, hulata ini; kay sa pagkamatuod magaabot ini. Indi ini magpalantang.”—Habacuc 2:3.

[Footnote]

[Mapa sa pahina 23]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Kasangkaron sang pagbulut-an ni Alejandro

Pella

Alexandria Eschate

Sardis

Issus

Gaugamela

Ecbatana

Taxila

Great Sea

Damascus

Tyre

Jerusalem

Babylon

Shushan

Alexandria

Memphis

Persepolis

Thebes

Euphrates River

Tigris River

Indus River

[Mapa sa pahina 25]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Pagbahinbahin sang emperyo ni Alejandro

Pella

Lysimachia

CASSANDER

LYSIMACHUS

Antioch

Great Sea

SELEUCUS NICATOR

Seleucia

Alexandria

PTOLEMY LAGUS

[Laragway sa pahina 24]

Ang baybayon malapit sa modernong-adlaw nga Alexandria

[Ginkuhaan]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.