Traidor nga Abyan

Sang tin-edyer ka, may nakilala ka nga “abyan.” Ginpabatyag niya sa imo nga daku ka na kag ginabaton ka sang imo mga katubotubo kon upod mo sia. Kon ginakapoy ka, sia pirme ang “nagapaumpaw” sa imo. Madamo nga beses nga sia ang imo ginadalaganan.

Pero sang ulihi, nadiskobrehan mo ang iya malain nga batasan. Gusto niya nga pirme kamo updanay, bisan pa indi ka pagpasudlon sa iban nga lugar kon upod mo sia. Kag bisan pa ginapabatyag ka niya nga hamtong ka na, ginahalitan man niya ang imo lawas. Ang mas malain pa, ginakawat niya ang iban mo nga sueldo.

Sining karon lang, indi mo na gusto mag-upod sa iya, pero indi sia magpasugot. Wala ka sing mahimo kay sia pirme ang matuman. Naghinulsol ka gid nga nakilala mo sia.

AMO gid sini ang kahimtangan sang mga nagapanigarilyo. Si Earline nga nagpanigarilyo sa sulod sang 50 ka tuig nagsiling: “Mas makabulig sa akon ang sigarilyo sangsa mga tawo. Mas maayo pa ini sangsa madugay na nga abyan. Kon kaisa, amo lamang ini ang akon abyan.” Pero narealisar ni Earline nga ang sigarilyo indi lamang traidor kundi makahalalit pa nga abyan. Mahimo nga naeksperiensiahan gid ni Earline ang ginsambit sa umpisa, magluwas lang sa isa ka butang. Sang matun-an niya nga ang pagpanigarilyo wala ginakahamut-an sang Dios bangod ginahigkuan sini ang aton lawas nga ginhatag Niya, gin-untatan niya ini nga bisyo.—2 Corinto 7:1.

Nagdesisyon man si Frank nga untatan ini para pahamut-an ang Dios. Pero pagligad sang pila ka adlaw, nagsuhotsuhot sia sa idalom sang ila balay para mangita sang nahulog nga mga upos sang sigarilyo. “Sina nga tion nakamarasmas ako,” siling ni Frank. “Naugot ako sa akon kaugalingon sang narealisar ko nga nagakamangkamang ako sa duta para mangita lang sing mga upos. Sugod sadto, wala na gid ako nanigarilyo.”

Ngaa mabudlay gid untatan ang pagpanigarilyo? Nadiskobrehan sang mga researcher ang pila ka rason: (1) Makaaladik ang sigarilyo pareho sang droga. (2) Ang nahaklo nga nikotina mahimo makalab-ot sa utok sa sulod lamang sang pito ka segundos. (3) Ang pagpanigarilyo nangin bahin na sang kabuhi bangod upod ini pirme sa pagkaon, pag-inom, pag-istoryahanay, para madula ang kakapoy, kag iban pa.

Pero, pareho nanday Earline kag Frank, posible nga mauntatan ining makahalalit nga bisyo. Kon gusto mo untatan ang pagpanigarilyo, mahimo mabuligan ka sang masunod nga mga artikulo nga bag-uhon ang imo kabuhi.

Pabakura ang Imo Determinasyon

“Ang determinasyon amo ang pinakaimportante nga kinaiya sang mga nagmadinalag-on sa pag-untat sa pagpanigarilyo.”—“Stop Smoking Now!”

KON gusto mo untatan ang pagpanigarilyo, dapat mabakod ang imo determinasyon nga himuon ini. Paano? Una, binagbinaga ang mga kaayuhan kon untatan mo ang pagpanigarilyo.

Mabuhinan ang imo gasto. Ang isa ka kaha kada adlaw nagabili sing linibo ka pesos kada tuig. “Wala ko gid napensaran kon daw ano kadaku nga kuarta ang gin-usik ko sa sigarilyo.”—Gyanu, Nepal.

Mangin mas malipayon ka. “Sang mag-untat ako sa pagpanigarilyo, daku gid ang ginbag-o sang akon kabuhi.” (Regina, Bagatnan nga Aprika) Kon ang mga tawo mag-untat sa pagpanigarilyo, ang ila panabor kag pagpanimaho nagaayo, kag sa masami mas nagapagsik sila kag naganami ang ila hitsura.

Mas mapagros ka. “Mabatyagan dayon sang tanan nga nag-untat sa pagpanigarilyo ang daku nga kaayuhan sini sa ila lawas bisan ano man ang ila edad.”—The U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

Magadugang ang imo kompiansa sa kaugalingon. “Gin-untatan ko ang pagpanigarilyo kay indi ko gusto nga ulipunon ako sini. Gusto ko nga ako ang magakontrol sa akon kaugalingon.”—Henning, Denmark.

Makabenepisyo man ang imo pamilya kag mga abyan. “Ang pagpanigarilyo . . . nagahalit sa mga tawo sa imo palibot. . . . Ginapakita sang mga pagtuon nga kada tuig linibo ang nagakapatay sa kanser sa baga kag balatian sa tagipusuon bangod sa aso nga nahaklo nila halin sa mga nagapanigarilyo.”—American Cancer Society.

Mapahamut-an mo ang imo Manunuga. “Mga hinigugma, tinluan naton ang aton kaugalingon gikan sa tanan nga dagta sang unod.” (2 Corinto 7:1) “Ipresentar ninyo ang inyo lawas nga . . . balaan, kalahamut-an sa Dios.”—Roma 12:1.

“Sang nahangpan ko nga wala nahamuot ang Dios sa mga butang nga nagahigko sa lawas, gin-untatan ko ang pagpanigarilyo.”—Sylvia, Espanya.

Pero sa masami, indi lang determinasyon ang kinahanglan. Mahimo kinahanglan mo man ang bulig sang iban, lakip ang imo pamilya kag mga abyan. Ano ang mahimo nila?

Mangayo sing Bulig

“Ang nagaisahanon madali dag-on, apang ang duha makapangapin sa ila kaugalingon.”—Eclesiastes 4:12, Biblia sang Katilingban sang mga Kristiano.

KON may nagabulig sa aton, mas madaug naton ang aton kontra—bisan sin-o ukon ano man ang aton kontra. Gani, kon gusto mo nga madaug ang bisyo nga pagpanigarilyo, maayo gid kon magpabulig ka sa imo pamilya kag mga abyan, ukon kay bisan sin-o nga handa magbulig sa imo.

Ngaa indi magpangayo sing bulig sa mga nag-untat na sa pagpanigarilyo, kay luwas nga nahangpan ka nila buligan ka gid nila? “Daku gid ang nabulig sang iban sa akon,” siling ni Torben, nga isa ka Cristiano sa Denmark. Si Abraham nga taga-India nagsulat: “Ang pagpalangga sang akon pamilya kag sang pareho ko nga mga Cristiano nakabulig sa akon nga untatan ang pagpanigarilyo.” Pero kon kaisa, indi pa bastante ang bulig sang pamilya kag mga abyan.

“Nagpanigarilyo ako sa sulod sang 27 ka tuig,” siling ni Bhagwandas, “pero nagdesisyon ako nga untatan ini sang natun-an ko ang ginasiling sang Biblia parte sa mahigko nga mga buhat. Gintilawan ko nga dulaon ini sing amat-amat. Nangita ako sing bag-o nga kaupdanan. Nagpadoktor pa gani ako. Pero, wala ini makabulig sa akon. Isa ka gab-i, tinagipusuon ako nga nangamuyo kay Jehova nga Dios kag nagpakitluoy nga buligan niya ako. Sa katapusan, nauntatan ko gid man ang pagpanigarilyo!”

Importante man nga dapat handa ka sa mga kabudlayan nga mahimo mo maatubang. Ipaathag ini sang masunod nga artikulo.

[Kahon sa pahina 5]

DAPAT KA BALA MAGPABULONG?

Ang mga bulong para mauntatan ang pagpanigarilyo, pareho sang nicotine patch, nangin negosyo nga nagakita sing binilyon ka dolyar. Antes magpabulong, binagbinaga ang masunod nga mga pamangkot:

Ano ang mga kaayuhan sini? Madamo nga therapy ang makapahaganhagan kuno sang malain nga pamatyag samtang ginauntatan ang pagpanigarilyo. Gani daku ang tsansa nga mauntatan ini. Pero ginadebatihan pa kon bala malawig gid man ang epekto sini.

Ano ang mga katalagman? Ang iban nga pagbulong mahimo may malain nga epekto pareho sang pagsululuka, depresyon, kag pagpamensar nga mahikog. Dumduma man nga ang mga bulong nga ginabulos sa nikotina may nikotina man gihapon, kag makahalit man ini sa lawas. Ang matuod, ang mga tawo nga nagagamit sini adik man gihapon.

Ano pa ang iban nga bulong? Suno sa isa ka surbe, 88 porsiento sa mga nag-untat sa pagpanigarilyo ang nagsiling nga nauntatan nila ini nga bisyo bisan wala sila nagpabulong.

Maghanda Para sa mga Kabudlayan

“Nagdesisyon ako nga mag-untat sa pagpanigarilyo bangod may lapsag kami. Gani nagbutang ako sing ‘No Smoking’ sa amon balay. Pero pagligad sang isa ka oras, nangita na sing nikotina ang akon ginhawa kag daw indi ko na ini mapunggan. Gani nagsindi ako sing sigarilyo.”—Yoshimitsu, Japan.

SUBONG sang eksperiensia ni Yoshimitsu, mabudlay untatan ang pagpanigarilyo. Ginapakita man sang mga pagtuon nga halos 90 porsiento sang mga nagpanigarilyo liwat ang wala na nag-untat sa sini nga bisyo. Gani kon nagatinguha ka nga untatan ini, mas mangin madinalag-on ka kon nakahanda ka sa mga kabudlayan nga imo atubangon. Ano ini nga mga kabudlayan?

Ginapangita sang ginhawa ang nikotina: Sa masami, mabatyagan mo ang grabe nga epekto sini pagligad sang tatlo ka adlaw nga nag-untat ka, kag madula ini pagligad sang mga duha ka semana. Sini nga tion, “nagaabot-abot man lang nga ginapangita ini sang imo ginhawa,” siling sang isa ka nagapanigarilyo sadto. Pero bisan pila na ka tuig ang nagligad, may mga tion gihapon nga gusto mo manigarilyo. Kon mabatyagan mo ini, indi magpadalidali. Paligara ang lima ka minutos ukon sobra pa, kay madula man lang ini.

Iban pa nga mga epekto: Sa umpisa, ang mga nag-untat mahimo nga pirme ginatuyo, nabudlayan magkonsentrar, kag madasig magtambok. Mahimo man nila mabatyagan ang pagpalangatol ukon pagpalanakit sang kalawasan, pagpalamalhas, kag pag-ubo. Amo nga madali sila matak-an ukon maakig, kag ang iban may depresyon. Pero sa masami, nagakadula man lang ini pagligad sang apat asta anom ka semana.

Sini nga mga tion, may pila ka praktikal nga mga butang nga makabulig sa imo. Halimbawa:

● Dugangi ang imo tulog.

● Mag-inom sing madamo nga tubig ukon juice, kag magkaon sing masustansia nga pagkaon.

● Mag-ehersisyo.

● Magginhawa sing madalom, kag hunahunaa nga matinlo na nga hangin ang nagasulod sa imo baga.

Mga butang nga nagapukaw sing gana: May mga hilikuton ukon balatyagon nga makapukaw sang gana nga manigarilyo. Halimbawa, mahimo naandan mo nga manigarilyo samtang nagapangape ukon nagainom sing tsa. Kon amo, kon nagatinguha ka nga untatan ang pagpanigarilyo, indi magpadugay sa imo ginainom. Pero kon OK ka na sa ulihi, puede nga indi mo na pagsakuon ang imo pag-inom.

Sa pihak sini, mahimo ka man gihapon maapektuhan sang kahimtangan bisan madugay na nga wala sing nikotina ang imo lawas. “Disinuebe ka tuig na ako nga nag-untat,” siling ni Torben nga ginsambit kaina, “pero daw kanami gihapon manigarilyo kon nagapangape ako.” Sa kalabanan nga kaso, ang gana nga manigarilyo samtang nagahimo sing pila ka hilikuton amat-amat man lang nga madula.

Pero lain ang sitwasyon kon makahulubog nga ilimnon ang hambalan. Ang matuod, kon ginatinguhaan mo nga untatan ang pagpanigarilyo, kinahanglan indi ka man mag-inom kag likawan mo ang mga lugar nga may ginaserbe nga ilimnon. Ang kalabanan nagpanigarilyo liwat samtang nagainom sila. Ngaa?

● Bisan ang diutay lang nga alkohol makapukaw sang gana nga manigarilyo.

● Manami gid manigarilyo kon nagainum-inom sa mga pagtilipon.

● Bangod sa alkohol, indi ka makadesisyon sing maayo kag nagakadula ang imo pagpugong. Husto gid ang ginasiling sang Biblia: ‘Ang alak nagakuha sang paghangup.’—Oseas 4:11.

Kaupdanan: Pilia sing maayo ang imo kaupdanan. Halimbawa, indi mag-upod sa mga tawo nga nagapanigarilyo ukon nagahagad sa imo nga manigarilyo. Likawi man ang mga nagabalewala ukon nagasuya sa imo pagtinguha nga mag-untat.

Balatyagon: Suno sa isa ka pagtuon, mga 60 porsiento sang mga nagpanigarilyo liwat ang naghimo sini bangod naugot sila ukon naakig. Kon may nagapukaw sa imo gana nga manigarilyo, lingawa ang imo kaugalingon paagi sa pag-inom sang tubig, pag-usang sing chewing gum, paglakatlakat, kag iban pa. Pun-a ang imo hunahuna sing positibo nga mga butang, pareho sang pagpangamuyo sa Dios ukon pagbasa sing Biblia.—Salmo 19:14.

Indi Maghimo sing Balibad Para Makapanigarilyo

● Isa man lang ka suyop.

Ang matuod: Ang isa lang ka pagsuyop sang sigarilyo makapaumpaw na sa mga 50 porsiento nga bahin sang utok nga sensitibo sa nikotina sa sulod sang tatlo ka oras. Amo nga nagabalikbalik ka gihapon sa pagpanigarilyo.

● Ang pagpanigarilyo makabulig sa akon kon tensionado ako.

Ang matuod: Ginapakita sang mga pagtuon nga ginapadamo sang nikotina ang mga stress hormone. Ang kaumpawan nga imo nabatyagan mahimo gid nga resulta lamang sang temporaryo nga pagkadula sang malain nga pamatyag bangod nagpanigarilyo ka liwat.

● Ulihi na ang tanan para mag-untat.

Ang matuod: Magaluya ang imo determinasyon kon negatibo ka. Ang Biblia nagasiling: “Kon nadulaan ka sang paglaom sa tion sang kalisod, nagapakita lang nga maluya ka.” (Hulubaton 24:10, Ang Pulong sang Dios) Gani, indi mangin negatibo. Ang bisan sin-o nga gusto mag-untat kag nagasunod sa mga panugda, pareho sang ginasiling sini nga magasin, magamadinalag-on.

● Indi ko kaagwanta kon indi ko makapanigarilyo.

Ang matuod: Malain gid man ang imo pamatyag kon untatan mo ang pagpanigarilyo, pero madula man lang ini sa sulod sang pila ka semana. Gani mangin determinado! Kon ginapangita sang imo ginhawa ang sigarilyo bisan pa pila ka bulan ukon tuig mo na ini nga gin-untatan, madula man lang ini sa sulod lang sang pila ka minuto—basta indi ka magsindi sing sigarilyo.

● May diperensia ako sa pamensaron.

Ang matuod: Kon ginabulong ka bangod sa diperensia sa pamensaron, subong sang depresyon ukon schizophrenia, mangayo sing bulig sa imo doktor para mauntatan mo ang pagpanigarilyo. Mahimo nga handa gid sia nga buligan ka paagi sa pag-adjust sa iya mga pamaagi sa pagbulong para magsibu ini sa imo pagtinguha nga untatan ang pagpanigarilyo.

● Pamatyag ko, napaslawan ako kon nagpanigarilyo ako liwat.

Ang matuod: Kon nagpanigarilyo ka liwat bisan madugay ka na nag-untat—pareho sa naeksperiensiahan sang madamo—indi buot silingon nga wala ka na sing paglaum. Padayuna lang ang pagtinguha. Kon nagpanigarilyo ka liwat, indi buot silingon nga napaslawan ka na. Napaslawan ka lang kon wala ka na nagatinguha. Gani indi mag-untat kay sa ulihi magamadinalag-on ka gid!

Binagbinaga ang eksperiensia ni Romualdo. Nagpanigarilyo sia sa sulod sang 26 ka tuig, pero sobra sa 30 ka tuig na niya ini nga gin-untatan. “Madamo nga beses nga nagpanigarilyo ako liwat,” sulat niya. “Kon manigarilyo ako liwat, nagaluya ang akon buot. Pamatyag ko, wala na ako sing tsansa nga magbag-o. Pero bangod gusto ko gid mangin maayo ang akon kaangtanan kay Jehova nga Dios kag sulitsulit ko nga ginpangayo ang iya bulig paagi sa pangamuyo, nauntatan ko gid man ini.”

Sa katapusan nga artikulo sini nga serye, binagbinagon naton ang pila pa ka praktikal nga panugda nga mahimo makabulig sa imo nga magmadinalag-on sa pag-untat sa pagpanigarilyo.

[Kahon/Retrato sa pahina 7]

MAKAMAMATAY ANG BISAN ANO NGA SAHI

Ang tabako ginagamit sa madamo nga paagi. Ang pila ka produkto nga halin sa tabako ginabaligya pa gani sa mga tiendahan sang herbal nga mga bulong kag masustansia nga pagkaon. Pero, “ang tanan nga produkto nga halin sa tabako makamamatay,” siling sang World Health Organization. Mahimo ini bangdan sang kanser kag sakit sa tagipusuon. Kon nagapanigarilyo ang mga nagabusong, mahimo man sini mahalitan ang ila ginabusong. Ano ang kinaandan nga mga produkto nga halin sa tabako?

Bidi: Gamay lang ini nga sigarilyo nga ginlikit kag kinaandan ini sa Bagatnan nga Asia. Mas madamo ini sing tar, nikotina, kag carbon monoxide sangsa kinaandan nga sigarilyo.

Abano: Ginaputos ini sang dahon sang tabako ukon sang papel nga human sa tabako. Madamo ini sing alkaline, amo nga masuyop gihapon ang nikotina bisan indi ini pagsindihan.

Kreteks, ukon clove cigarette: May 60 porsiento ini nga tabako kag 40 porsiento nga clove. Mas madamo man ini sing tar, nikotina, kag carbon monoxide sangsa kinaandan nga sigarilyo.

Kwako: Makamamatay man ang paggamit sini kay mahimo man ini bangdan sang kanser kag iban pa nga balatian.

Wala sing aso nga sigarilyo: Lakip sa sini ang maskada, pagsinghot sang pudpod nga tabako, kag ang gutkha nga ginagamit sa Bagatnan-sidlangan nga Asia. Nagakadto ang nikotina sa dugo paagi sa baba. Makamamatay man ini pareho sang iban nga produkto nga halin sa tabako.

Water pipe (bong, hookah, narghile, shisha): Ang aso sini ginapaagi anay sa tubig antes hakluon. Pero indi sini gihapon mabuhinan ang mga hilo—lakip ang kemikal nga nagaresulta sing kanser—nga nagakadto sa baga.

[Kahon/Retrato sa pahina 8]

KON PAANO BULIGAN ANG ISA NGA MAG-UNTAT

● Mangin positibo. Mas makabulig kon dayawon mo sia sangsa sermonan. Mas maayo kon hambalan mo sia sing “Masarangan mo ina untatan” sangsa “Nagpanigarilyo ka na naman!”

● Mangin mapinatawaron. Pabay-i lang sia kon naakig sia ukon naugot sa imo. Maghambal sing mainayuhon pareho sang, “Kabalo ko nga mabudlay ina untatan, pero nalipay ako kay ginahimo mo ina.” Indi gid magsiling, “Mas maayo pa kon manigarilyo ka na lang liwat!”

● Mangin matuod nga abyan. Ang Biblia nagasiling: “Ang matuod nga abyan mahigugmaon sa tanan nga tion, kag isa ka utod nga masaligan sa tion sang kalisdanan.” (Hulubaton 17:17, NW) Gani, mangin mapinasensiahon kag mahigugmaon sa tawo nga nagatinguha nga mag-untat sa pagpanigarilyo. Ipakita ini sa “tanan nga tion.”

Masarangan Mo Ini Untatan!

TION na ini nga “magpakabakud ka” kag maghulag. (1 Cronica 28:10) Ari ang katapusan nga mga paagi para labi mo nga mauntatan ang pagpanigarilyo.

Magbutang sing petsa. Ginarekomendar sang Department of Health and Human Services sang Estados Unidos nga kon nakadesisyon ka na nga mag-untat, dapat sugdan mo ini nga indi maglampas sa duha ka semana. Paagi sini, indi magluya ang imo determinasyon. Markahi sa kalendaryo ang petsa nga gusto mo mag-untat. Isugid ini sa imo mga abyan kag indi ini pag-isli ano man ang matabo.

Isulat ini sa kard. Isulat sa sini ang masunod nga mga impormasyon, ukon iban pa nga butang nga magapabakod sang imo determinasyon:

● Mga rason sa pag-untat

● Numero sang telepono sang mga tawo nga puede mo tawgan kon daw manigarilyo ka liwat

● Mga butang nga maayo hunahunaon, lakip ang mga bersikulo sa Biblia subong sang Galacia 5:22, 23

Dalha ini nga kard kada adlaw, kag basaha ini pirme. Basaha ini sa mga tion nga ginapangita sang imo ginhawa ang sigarilyo.

Gub-a ang imo rutina. Antes sang petsa sang imo pag-untat, gub-a na nga daan ang imo rutina sa pagpanigarilyo. Halimbawa, kon nagapanigarilyo ka pagbugtaw mo, paligara ini sing mga isa ka oras ukon sobra pa. Kon nagapanigarilyo ka kon magkaon ukon pagkatapos magkaon, likawi ini nga batasan. Indi magkadto sa mga lugar nga may nagapanigarilyo. Kag magpraktis sa pagsiling sing: “Salamat, pero wala na ako nagapanigarilyo.” Ini nga mga paagi makabulig sa imo samtang ginahulat mo ang petsa sang imo pag-untat. Mangin pahanumdom man ini sa imo nga sa ulihi wala ka na nagapanigarilyo.

Maghanda. Kon dali na lang ang petsa sang imo pag-untat, magtipon sing mga tigaylo sa sigarilyo: karot, chewing gum, mani, kag iban pa. Ipahibalo sa imo mga abyan kag pamilya ang petsa sang imo pag-untat kag kon paano ka nila mabuligan. Isa ka adlaw antes sina nga petsa, ihaboy ang mga ashtray, lighter, kag iban pa nga butang nga nagatentar sa imo—subong sang sigarilyo nga nagalinapta sa inyo balay, sa salakyan, sa imo bulsa, ukon sa imo ginatrabahuan. Siempre, mas mabudlay mag-untat kon ara lang sa imo aparador ang sigarilyo sangsa baklon mo pa ini! Pangayua man pirme ang bulig sang Dios paagi sa pangamuyo, labi na gid kon nag-untat ka na.—Lucas 11:13.

Madamo na ang nagmadinalag-on sa “pagbulag” sa ila traidor kag mapintas abyan—ang sigarilyo. Mahimo mo man ini. Kon himuon mo ini, mangin maayo ang imo panglawas kag mabatyagan mo nga wala na sing may nagaulipon sa imo.

[Retrato sa pahina 9]

Dalha ini nga kard kada adlaw, kag basaha ini pirme