Dugo​—Importante sa Kabuhi

Paano ang dugo makaluwas sang imo kabuhi? Wala sing duhaduha nga interesado ka sa sini kay ang dugo naangot sa imo kabuhi. Ginadala sang dugo ang oksiheno sa imo lawas, ginakuha ang carbon dioxide, nagabulig sa imo sa pagpasibu sa pagbag-o sang mga temperatura, kag nagabulig sa imo sa pag-away batok sa balatian.

Ang kabuhi madugay na nga naangot sa dugo antes pa ginbalay ni William Harvey ang circulatory system sang 1628. Ang sadsaran nga moralidad sang nagapanguna nga mga relihion nasentro sa Manughatag-sing-Kabuhi, nga nagpabutyag sang iya kaugalingon tuhoy sa kabuhi kag dugo. Ang isa ka Judiyo-Cristiano nga abogado nagsiling tuhoy sa iya: “Sia ang naghatag sa tanan nga tawo sing kabuhi kag ginhawa kag sang tanan nga butang. Tungod sa iya may kabuhi kita kag nagahulag kag nagaluntad.”a

Nagasalig ang mga tawo nga nagatuo sa Manughatag-sing- Kabuhi nga ang iya mga sugo para sa aton dayon nga kaayuhan. Ginlaragway sia sang isa ka Hebreong manalagna subong “ang Isa nga nagatudlo sa imo sa kapuslanan, ang Isa nga nagatuytoy sa imo sa dalanon nga laktan mo.”

Ina nga pasalig, sa Isaias 48:​17, bahin sang Biblia, isa ka tulun-an nga ginatahod bangod sang moral nga mga talaksan nga para sa kaayuhan naton tanan. Ano ang ginasiling sini nahanungod sa paggamit sang tawo sang dugo? Ginapakita bala sini kon paano maluwas sang dugo ang kabuhi? Ang matuod, maathag nga ginapakita sang Biblia nga ang dugo indi lamang isa ka masibod nga biolohiko nga likido. Ginasambit sini ang dugo sing kapin sa 400 ka beses, kag ang pila sini nga pagpatuhoy nagadalahig sing pagluwas sang kabuhi.

Sa isa ka nauna nga reperensia, ang Manunuga nagsiling: “Tagsa ka butang nga nagagiho nga nagakabuhi mangin kalan-on ninyo. . . . Apang ang unod nga may kabuhi, nga amo ang iya dugo, dili ninyo pagkaunon.” Nagdugang sia: “Pangayuan ko sing kahusayan ang inyo dugo sang kabuhi,” kag dayon ginkondenar niya ang pagpatay. (Genesis 9:​3-6, New International Version) Ginsiling niya ini kay Noe, kinaandan nga katigulangan nga ginatahod sang mga Judiyo, mga Muslim, kag mga Cristiano. Sa amo ang tanan nga katawhan ginpahibalo nga sa pagtamod sang Manunuga, ang dugo nagarepresentar sa kabuhi. Indi ini isa ka regulasyon lamang tuhoy sa pagkaon. Maathag nga nadalahig ang isa ka moral nga prinsipio. Ang dugo sang tawo may daku nga importansia kag indi dapat gamiton sa sayop nga paagi. Ang Manunuga nagdugang sang ulihi sing mga detalye nga gikan sa amo madali naton makita ang moral nga mga hulusayon nga ginaangot niya sa dugo sang kabuhi.

Ginpatuhuyan niya liwat ang dugo sang ginhatag niya ang kodigo sang Kasuguan sa dumaan nga Israel. Samtang ginatahod sang madamo nga tawo ang kaalam kag moralidad sa sadto nga kodigo, pila lamang ang nakahibalo sang serioso nga kasuguan sini tuhoy sa dugo. Halimbawa: “Ang bisan sin-o nga tawo sa panimalay sang Israel ukon sa mga dumuluong nga nagapanlugayaw sa tunga nila nga nagakaon sang bisan ano nga bagay sang dugo, ipahamtang ko ang Akon nawong batok sinang tawo nga nagakaon sing dugo, kag utdon sia gikan sa iya katawhan. Kay ang kabuhi sang unod yara sa dugo.” (Levitico 17:​10, 11, Tanakh) Nian ginpaathag sang Dios kon ano ang himuon sang mangangayam sa isa ka patay nga sapat: “Dapat niya iula ang dugo sini kag tabunan ini sing duta. . . . Dili kamo magkaon sang dugo sang bisan ano nga bagay sang unod, kay ang kabuhi sang tanan nga unod amo ang iya dugo. Ang bisan sin-o nga nagakaon sini utdon.”​—Levitico 17:​13, 14, Ta.

Nahibaluan karon sang mga sientipiko nga ang Judiyong kodigo sang Kasuguan nagsakdag sang maayong panglawas. Halimbawa, ginpatuman sini nga ang higko sang tawo dapat ihaboy sa guwa sang dulugan kag tabunan kag nga indi dapat kaunon ang karne nga mahimo maghatag sing balatian. (Levitico 11:​4-8, 13; 17:​15; Deuteronomio 23:​12, 13) Samtang ang kasuguan nahanungod sa dugo may bahin para sa kapagros sang lawas, kapin pa ang nadalahig. Ang dugo may simbuliko nga kahulugan. Nagalaragway ini sa kabuhi nga gin-aman sang Manunuga. Paagi sa pagtamod sa dugo subong pinasahi, ang katawhan nagpakita sing pagsalig sa iya para sa kabuhi. Huo, ang panguna nga rason kon ngaa indi nila dapat kaunon ang dugo, indi nga malain ini sa lawas, kundi nga ini may pinasahi nga kahulugan sa Dios.

Makapila ginsambit sang Kasuguan nga ginadumilian sang Manunuga ang pagkaon sing dugo agod sakdagon ang kabuhi. “Dili mo pagkaunon ang dugo; ulaon mo ini sa duta subong sang tubig. Dili mo pagkaunon ini, agod nga magmaayo sa imo kag sa imo mga anak sa ulihi nimo, kay matarong ang imo himuon.”​—Deuteronomio 12:​23-25, NIV; 15:​23; Levitico 7:​26, 27; Ezequiel 33:25.b

Batok sa ginapangatarungan sang pila karon, ang sugo sang Dios tuhoy sa dugo indi dapat sikwayon bangod sang emerhensia. Sang may kaiwaton sang tion sang inaway, nagpatay ang pila ka Israelinhon nga mga soldado sing mga sapat kag “ginkaon nila pati ang dugo.” Bangod sang emerhensia, tugot bala sa ila nga sakdagon ang ila kabuhi paagi sa dugo? Indi. Ginpakita sa ila sang ila kumander nga ang ila ginhimo isa gihapon ka daku nga sala. (1 Samuel 14:​31-35) Busa, bisan pa hamili ang kabuhi, ang aton Manughatag-sing-Kabuhi wala gid magsiling nga ang iya mga talaksan mahimo sikwayon sa tion sang emerhensia.

Ang Dugo kag ang Matuod nga mga Cristiano

Ano ang tindog sang Cristianismo sa hulusayon tuhoy sa pagluwas sang kabuhi sang tawo paagi sa dugo?

Si Jesus isa ka tawo sang integridad, amo kon ngaa ginatahod sia sing labi. Nahibaluan niya nga ang Manunuga nagsiling nga ang pag-inom sing dugo sayop kag nga ini nga kasuguan dapat tumanon. Busa, may maayong rason sa pagpati nga sakdagon ni Jesus ang kasuguan nahanungod sa dugo bisan pa kon piliton sia sa paghimo sang kabaliskaran. Si Jesus “wala magpakasala, [kag] wala sing limbong nga nasapwan sa iya mga bibig.” (1 Pedro 2:​22, Knox) Sa amo nagpahamtang sia sing sulundan para sa iya mga sumulunod, lakip ang sulundan sang pagtahod sa kabuhi kag sa dugo. (Binagbinagon naton sa ulihi kon paano ang kaugalingon nga dugo ni Jesus nadalahig sa sining importante nga butang nga nagaapektar sang imo kabuhi.)

Talupangda kon ano ang natabo sang, mga tinuig sa tapos sang kamatayon ni Jesus, nag-utwas ang hulusayon sa kon bala dapat tumanon sang isa nga nangin Cristiano ang tanan nga kasuguan sang Israel. Ginhambalan ini sa isa ka konsilyo sang Cristianong nagadumala nga hubon, nga naglakip sa mga apostoles. Ginpatuhuyan sang utod sa iloy ni Jesus nga si Santiago ang mga sinulat nga nagaunod sang mga sugo tuhoy sa dugo nga ginsiling kay Noe kag sa pungsod sang Israel. Dapat bala ini ipatuman sa mga Cristiano?​—Binuhatan 15:​1-21.

Ginpadala sadto nga konsilyo ang ila desisyon sa tanan nga kongregasyon: Indi kinahanglan nga tumanon sang mga Cristiano ang kodigo nga ginhatag kay Moises, apang “kinahanglan” nga sila ‘maglihi sa mga butang nga ginhalad sa mga diosdios kag sa dugo kag sa nakuga kag sa pagkamakihilawason.’ (Binuhatan 15:​22-29) Ang mga apostoles wala magpresentar sing isa ka ritwal lamang ukon kasuguan tuhoy sa pagkaon. Ang kasuguan nagpahamtang sing sadsaran nga talaksan sang moralidad, nga ginsunod sang nahaunang mga Cristiano. Mga napulo ka tuig sang ulihi ginkilala nila nga dapat gihapon “maglihi sila sa ginhalad sa mga diosdios kag sa dugo . . . kag sa pagkamakihilawason.”​—Binuhatan 21:25.

Nahibaluan mo nga minilyon ka tawo ang nagasimba. Ang kalabanan sa ila mahimo nagaugyon nga indi bahin sang Cristianong moralidad ang pagsimba sa mga diosdios kag ang imoralidad. Apang, takus talupangdon nga ang paglikaw sa dugo kag ang paglikaw sa sini nga mga sayop ginbutang sang mga apostoles sa pareho nga kataason sang moralidad. Ang ila desisyon naghinakop: “Kon maglikaw kamo sa sini, magaayuhan kamo. Maayong lawas sa inyo!”​—Binuhatan 15:29.

Ang dekrito sang mga apostoles madugay na nahangpan nga dapat tumanon. May ginasugid si Eusebius tuhoy sa isa ka dalaga sang talipuspusan sang ikaduha nga siglo nga, antes mapatay bangod sang pagpaantos, nagsiling nga ang mga Cristiano “wala gintugutan sa pagkaon sing dugo sang bisan wala sing buot nga mga sapat.” Wala ginpilit sang dalaga ang iya kinamatarong nga mapatay. Luyag niya mabuhi, apang indi niya luyag ikompromiso ang iya mga prinsipio. Wala mo bala ginatahod ang mga nagauna sang prinsipio labaw sa personal nga daug?

Ang sientipiko nga si Joseph Priestley naghinakop: “Ang pagdumili sa pagkaon sing dugo, nga ginhatag kay Noe, dapat ipatuman sa tanan niya nga kaliwatan . . . Kon hangpon naton [ang] pagdumili sang mga apostoles sandig sa buhat sang dumaan nga mga Cristiano, mabudlay silingon nga wala nila mahangpi sing husto ang kinaugali kag ang kasangkaron sini, kag mahinakop naton, nga gintuyo ini nga mangin bug-os kag nagapadayon; kay ang dugo wala ginkaon sang bisan sin-o nga Cristiano sa sulod sang madamo nga siglo.”

Ano ang Masiling sa Paggamit sang Dugo Subong Bulong?

Ang pagdumili bala sang Biblia sa dugo nagalakip sang pagbulong, subong sang pagtayhon sing dugo, nga indi pa kilala sang mga adlaw nanday Noe, Moises, ukon sang mga apostoles?

Bisan pa ang modernong terapiya nga nagagamit sing dugo indi pa kilala sadto, ang paggamit sing dugo subong bulong indi moderno. Sa sulod sang mga 2,000 ka tuig, sa Egipto kag sa iban nga duog, ang tawhanon nga “dugo ginkilala nga bulong sa aro.” Ginpahayag sang isa ka manugbulong ang terapiya nga ginhatag sa anak ni Hari Esar-hadon sang ang pungsod sang Asiria abanse sa teknolohiya: “Nagaayo na [ang prinsipe]; ang hari, ang akon ginuo, malipay. Sugod sang ika-22 nga adlaw ginpainom ko (sia) sing dugo, imnon niya (ini) sa 3 ka adlaw. Pagkatapos 3 ka adlaw pa nga hatagan ko (sia sing dugo) agod ipasulod sa iya lawas.” Si Esar-hadon may pagpakig-angot sa mga Israelinhon. Apang, bangod ang mga Israelinhon may Kasuguan sang Dios, wala sila mag-inom sing dugo subong bulong.

Gingamit bala ang dugo subong bulong sang panahon sang mga Romano? Ang naturalista nga si Pliny (kadungan sang mga apostoles) kag ang manugbulong sang ikaduhang-siglo nga si Aretaeus nagreport nga ang dugo sang tawo bulong sa kuyap. Si Tertullian nagsulat sang ulihi: “Binagbinaga ang mga tawo nga sa kauhaw sa dugo, sa isa ka palaguwaon sa arena, nagkuha sang lab-as nga dugo sang malaut nga mga kriminal . . . kag gindala ini agod ibulong sa ila kuyap.” Ginpatuhay niya sila sa mga Cristiano, nga “wala gani nagalakip sang dugo sang mga sapat sa [ila] pagkaon . . . Sa mga bista sang mga Cristiano gintanyagan ninyo sila sing mga soreso nga may dugo. Sa pagkamatuod, kombinsido kamo, nga [ini] batok sa kasuguan para sa ila.” Gani, luyag pa sang nahaunang mga Cristiano nga mapatay kay sa magkaon sing dugo.

“Ang kinaandan nga dugo wala . . . magligad sa uso subong ingrediente sa medisina kag mahika,” report sang libro nga Flesh and Blood. “Sang 1483, halimbawa, si Louis XI sang Pransya nagatagumatayon. ‘Adlaw-adlaw naggrabe ang iya kahimtangan, kag ang bulong wala makabulig sa iya, bisan pa makatilingala ini; kay naglaum gid sia nga mag-ayo paagi sa dugo nga iya ginkuha kag gin-inom gikan sa mga bata.’ ”

Ano ang masiling tuhoy sa pagtayhon sing dugo? Ang mga eksperimento sa sini nagsugod malapit sa umpisa sang ika-16 nga siglo. Si Thomas Bartholin (1616-80), propesor sang anatomiya sa University of Copenhagen, nagpamatok: ‘Ang mga nagapamilit sa paggamit sing dugo sang tawo subong bulong batok sa mga balatian nagagamit sini sing sayop kag nagapakasala sing daku. Ginakondenar ang mga cannibal (nagakaon sing unod sang tawo). Ngaa wala naton ginadumtan ang mga nagamantsa sang ila tutunlan paagi sa dugo sang tawo? Kaanggid man ang pagbaton sing dumuluong nga dugo gikan sa gin-utod nga ugat, kon bala paagi sa baba ukon paagi sa mga instrumento sang pagtayhon. Ang mga awtor sini nga operasyon ginahukman sang kasuguan sang Dios, nga nagadumili sa pagkaon sing dugo.’

Busa, nahibaluan sang nagapanghunahuna nga mga tawo sang nagligad nga mga siglo nga ang kasuguan sang Biblia naaplikar sa pagpasulod sang dugo paagi sa ugat subong man paagi sa baba. Si Bartholin naghinakop: “Ang duha ka paagi sa paggamit [sing dugo] may isa kag pareho nga katuyuan, nga ang lawas nga may balatian pakaunon ukon paayuhon sang dugo.”

Ining kabilugan nga pagtamod mahimo magabulig sa imo sa paghangop sang indi mabag-o nga relihiosong tindog sang mga Saksi ni Jehova. Ginapabilihan nila sing daku ang kabuhi, kag ginapangita nila ang maayong medikal nga pag-atipan. Apang desidido sila nga indi paglalison ang talaksan sang Dios, nga wala nagabag-o: Ang mga nagatahod sang kabuhi subong regalo gikan sa Manunuga wala nagatinguha sa pagsakdag sang kabuhi paagi sa dugo.

Sa gihapon, sa sulod sang mga tinuig ginapangangkon nga ang dugo nagaluwas sing kabuhi. Nagasugid ang mga doktor sing mga kaso nga sa diin ang isa ka tawo nadulaan sing madamo apang gintayhunan sing dugo kag dayon madasig nga nag-uswag. Gani mahimo magapalibog ka: ‘Daw ano ka maalamon ukon indi maalamon ini sa medisina?’ May medikal nga pamatuod nga ginatanyag sa pagsakdag sa dugo nga terapiya. Sa amo, obligasyon mo sa imo kaugalingon nga tigayunon ang mga kamatuoran agod makahimo ka sing may ihibalo nga desisyon nahanungod sa dugo.

[Mga footnote]