Kinahanglan Gid Bala Naton ang Orihinal?

MGA 3,500 ka tuig ang nagligad, isa ka tigulang sa Natungang Sidlangan ang nagtipon sang maragtas sang kalibutan tubtob sang panahon niya. Yadto nga sinulatan, nga naghuman sang lima ka malaba nga mga tolon-an, nagkinahanglan gid sing isa ka daku nga panikasog. Sobra na sia sa 80 anyos sang ginsugdan niya ang iya kasaysayan. Sia kag ang iya pungsod wala sing permanente nga puluy-an kundi nagasulusaylo sa Desyerto sang Sinai. Apang, sang ulihi, ang ginsulat sang tigulang nga tawo nangin bahin sang labing importante nga sinulatan nga nakilal-an sang kalibutan.

Sia amo si Moises, nga ginhatagan sang Dios sing pribilehiyo nga pangunahan ang dumaan nga pungsod sang Israel gikan sa pagkaulipon sa duta sang Egipto. Ang lima ka tolon-an nga ginsulat niya nakilala karon subong Penta­teuch, ang una nga bahin sang Balaan nga Biblia. Si Moises gintuytuyan sang balaan nga espiritu, ukon aktibo nga kusog, sang Dios. Gani, bisan karon mabasa naton ang iya mga sinulatan nga may dakung personal nga benepisyo. Apang kon kaisa ang mga tawo nagapamangkot: ‘Makasalig gid bala kita sa mga pinamulong ni Moises kag sa iban nga mga manunulat sang Biblia? May yara bala kita sang ila orihinal nga mga manuskrito? Kon wala, ano ang natabo sa ila? Kag paano kita nakasiguro nga ang yara sa Biblia amo gid ang orihinal nga ginsulat sang mga manunulat sini?’

Ang mga Materyal

Madamo ang mga rason sa pagsalig nga ang Biblia wala magbalhin kutob sang ginsulat ini. Huo, wala sa aton ang orihinal nga manuskrito sang mga manunulat sang Biblia. Apang indi gid kita dapat magpaabot nga matigayon ina nga mga manuskrito. Ngaa? Bangod sang mga materyal nga ginsulatan sini, sang pila ka kustombre sang unang Judiyo, kag sang maragtas sang tion kutob sang pagsulat.

Una, binagbinaga palihog ang mga materyal. Yara gihapon ang iban nga butang nga ginsulat sang gintipon ang Biblia. Apang kalabanan sini ginsulat sa bato ukon daga, nga sarang makatener sing malawig nga panag-on. Apang, ang Biblia orihinal nga ginsulat sa butang nga madali mapierde. Halimbawa, ang iban nga sinulatan sang manunulat sang Biblia nga si Jeremias ginsunog ni Hari Joaquim. (Jeremias 36:​21-31) Ang bato ukon daga nga mga tapitapi indi kuntani madali mapierde sa sina nga paagi.

Gani, ano nga materyal ang gingamit sang mga manunulat sang Biblia? Ti, “si Moises gintudluan sang tanan nga kaalam sang mga Egiptohanon,” kag ang labing kinaandan nga materyal nga sululatan sa Egipto amo ang papiro. (Binuhatan 7:22) Gani, posible nga si Moises nagsulat sa sining nagakapierde nga materyal. Ang isa pa sang kinaandan nga materyal nga sululatan sa Natungang Sidlangan amo ang panit sang sapat​—⁠panit ukon vel­lum. Ayhan si Jeremias nagsulat sa panit. Ang panit ukon papiro mahimo nga nasunog sang gindap-ong ni Hari Joaquim sa kalayo ang linukot ni Jeremias.

Matuod, sa mainit kag kigang nga klima sang Egipto, madamong papiro nga mga manuskrito ang wala naano sa sulod sang linibolibo ka tuig. Apang tumalagsahon lamang ina. Sing masami, ang papiro kag panit madali mapierde. Siling sang iskolar nga si Oscar Paret: “Ining duha ka sululatan madali mapierde sa kapaang, sa agup-up, kag sa lainlain nga mga ulod. Nahibaluan naton gikan sa adlaw-adlaw nga inagihan kon daw ano kadali ang papel, kag bisan ang mahunit nga panit, mapierde sa hangin ukon sa basabasa nga kuwarto.”

Sa dumaan nga Israel, diin ginsulat ang kalabanan nga mga tolon-an sa Biblia, ang klima indi maayo para sa pagtipig sa mga manuskrito. Gani, ang kalabanan sang orihinal nga mga manuskrito sang Biblia mahimo nga madugay na nga napierde. Bisan pa kon wala, yara ang dumaan nga Judiyong kustombre nga nagahimo sini nga indi gid makalab-ot sa aton adlaw. Ano ina nga kustombre?

Paglubong sa mga Manuskrito

Sang 1896 ang isa ka iskolar nga nagapangita sa genizah sa Cairo nakatukib sang 90,000 ka dumaan nga mga manuskrito nga nagasaysay sang pagtuon sang maragtas sang Natungang Sidlangan. Ano ang genizah? Kag ano ang labot sini sa orihinal nga mga manuskrito sang Biblia?

Ang genizah amo ang isa ka hulot nga ginabutangan anay sang mga Judiyo sang mga manuskrito nga napierde bangod sang paggamit. Ang iskolar nga si Paul E. Kahle nagsulat: “Ang mga Judiyo nagatago sang tanan nga sahi sang nasulat kag naimprinta nga materyal sa sina nga mga hulot nga makita sa ukon malapit sa ila mga sinagoga; wala ini gintuyo nga taguon subong sang sa archives, kundi nga taguon didto sa sulod sang isa ka panag-on. Ang mga Judiyo nahadlok sa mga sinulatan bangod kay mahimo ini nagaunod sang ngalan sang Dios nga indi dapat paggamiton sing dinakaigo. Gani ang nasulat​—⁠kag sang ulihi ang naimprinta man​—⁠ginadala sa tion kag tion sa konsagrado nga duta kag ginalubong; busa ini nagakapierde. Nataboan lang nga ang Cairo Geniza nalipatan kag ang mga unod sini nakasalbar sa nadangatan sang iban nga mga Geniza.”​—⁠The Cairo Geniza, pahina 4.

Ano abi kon ang orihinal nga manuskrito sang Biblia nakalampuwas tubtob sa tion nga ginahimo ini nga kustombre? Sa walay duhaduha, ang manuskrito mahimo nga napierde bangod sang paggamit kag mahimo nga ginlubong.

Maragtason nga mga Hitabo

Sa pagbinagbinag kon ano ang mahimo nga natabo sa orihinal nga mga manuskrito sang Biblia, ang katapusan nga butang nga dapat dumdumon amo ang magarot nga maragtas sa mga kadutaan sa Biblia. Halimbawa, binagbinaga ang natabo sa mga tolon-an nga ginsulat sang tigulang nga si Moises. Kita ginasugiran: “Sang nakatapos si Moises pagsulat sang mga pulong sining kasuguan sa tolon-an tubtob nga natapos sila, si Moises nagsugo sa mga Levinhon nga nagdala sang kaban sang katipan ni Jehova, nga nagasiling: ‘Kuhaa ining tolon-an sang kasuguan, kag ibutang ini sa luyo sang kaban sang katipan ni Jehova nga inyo Dios.’ ”​—⁠Deuteronomio 31:​24-26.

Ang kaban sang katipan isa ka balaan nga kaban nga nagasimbolo sa presensia sang Dios sa tunga sang mga Israelinhon. Gindala ini pasulod sa Ginsaad nga Duta (upod sa mga manuskrito ni Moises), diin gintago ini sa lainlain nga lugar. Kis-a, gin-agaw ini sang mga Filistinhon. Sang ulihi, gindala ni David nga hari sang Israel ang Kaban sa Jerusalem, kag ginbutang ini sa templo nga ginpatindog didto ni Hari Solomon. Apang si Hari Ahaz nagpatindog sing pagano nga halaran sa templo kag sang ulihi ginsiraduhan ini. Ginpuno ini ni Hari Manases sing pagano nga pagsimba.

Samtang, ano ang natabo sa kaban sang katipan kag sa mga sinulatan ni Moises? Wala kita nakahibalo, apang ayhan ang iban sa ila nadula. Sang panahon ni Hari Josias, wala ginapaabot nga nakita sang mga nagapangabudlay sa templo “ang tolon-an mismo sang kasuguan,” ayhan ang aktuwal nga dokumento nga ginsulat ni Moises. (2 Hari 22:8) Kalabanan nga kaundan sini wala anay nahibalui sang hari, kag ang pagbasa sa sini nagpukaw sang daku nga pagpasag-uli sa espirituwal.​—⁠2 Hari 22:​11⁠–​23:⁠3.

Sang napatay si Josias, ang katawhan sang Juda nangin dimatutom liwat kag gintapok sa Babilonia. Ang templo ginguba, kag ang tanan nga may balor gindala sa Babilonia. Wala sing rekord sa kon ano anay ang natabo sa Kaban ukon sa hamili nga dokumento nga natukiban sang panahon ni Josias. Apang, pagligad sang mga tinuig, sang ang nagpauli nga madamong mga Judiyo sa ila tumandok nga duta ginpalig-on nga tukuron liwat ang Jerusalem kag ipasag-uli ang matinlo nga pagsimba, ginbasa sa ila sing dayag sang saserdote nga si Esdras kag sang iban pa ang “tolon-an sang kasuguan ni Moises.” (Nehemias 8:​1-8) Gani, may yara mga kopya sang orihinal nga mga sinulatan. Diin ini naghalin?

Pagkopya sa Pulong sang Dios

Gintagna ni Moises ang tion nga ang Israel pagagahuman sang isa ka hari kag ginrekord niya ining pinasahi nga sugo: “Kon maglingkod sia sa lingkoranan nga harianon sang iya ginharian, magsulat sia nga sa iya sing huwad sining kasuguan sa tolon-an gikan sa sina nga sa atubangan sang mga saserdote nga Levinhon.” (Deuteronomio 17:18) Gani, dapat himuon ang pila ka kopya sang Kasulatan.

Ang pagkopya sang Kasulatan nangin propesyon sang ulihi sa Israel. Sa pagkamatuod, ang Salmo 45:1 nagasiling: “Ang akon dila pluma sang lantip nga manugkopya.” Ang mga manugkopya kaangay ni Shaphan kag si Zadok ginsambit sa ngalan. Apang ang labing kilala nga manugkopya sang una nga panahon amo si Esdras, nga nag-amot man sa orihinal nga sinulatan sang Biblia. (Esdras 7:6; Nehemias 13:​13; Jeremias 36:10) Bisan pa ang ulihi nga mga bahin sang Biblia ginsulat, ang mga tolon-an nga nasulat na ginkopya kag ginpanagtag.

Sang si Jesucristo yari sa duta, ang mga kopya sang Hebreong Kasulatan (Genesis tubtob Malaquias) matigayon indi lamang sa Jerusalem kundi mahimo man nga sa mga sinagoga sang Galilea. (Lucas 4:​16, 17) Ti, sa malayo nga Berea sa Macedonia, ang dungganon sing hunahuna nga mga Judiyo ‘nag-usisa sang Kasulatan sa adlaw-adlaw’! (Binuhatan 17:11) Yara pa karon ang mga 1,700 ka manuskrito nga mga kopya sang mga tolon-an sang Biblia nga ginsulat antes sang pagkabun-ag ni Jesus, subong man ang mga 4,600 sadtong natipon na sang iya mga disipulo (Mateo tubtob Bugna).

Sibu bala ang mga kopya? Huo, sibu gid. Ang propesyonal nga mga manugkopya sang Hebreong Kasulatan (ginatawag nga Soferim) nagahalong gid nga wala sing mahimo nga sala. Sa pagtsek sang ila pinangabudlayan, ginaisip nila ang mga tinaga kag bisan ang mga letra sang tagsa ka manuskrito nga ginakopya nila. Busa, si Jesus, si apostol Pablo, kag ang iban pa nga masunson nagbalikwat sang dumaan nga mga manunulat sang Biblia wala gid nagduhaduha nahanungod sa pagkasibu sang mga kopya nga gingamit nila.​—⁠Lucas 4:​16-21; Binuhatan 17:​1-3.

Matuod, ang Judiyong mga manukopya kag ang ulihi nga Cristianong mga manugkopya indi nga wala nagasayop. Nagasulod ang sayop, apang madamo sa mga kopya nga yari pa gihapon ang nagabulig sa aton sa pag-asoy sini nga mga sayop. Paano? Ti, ang lainlain nga mga manugkopya nagahimo sing lainlain nga mga sayop. Gani, paagi sa pagpaanggid sa pinangabudlayan sang lainlain nga mga manugkopya, mahibaluan naton ang madamo sang ila mga sayop.

Kon Ngaa Makasalig Kita

Sang 1947 natukiban sing indi ginapaabot ang pila ka dumaan nga mga linukot sa mga lungib malapit sa Patay nga Dagat. Ginpakita sining mga linukot kon daw ano gid kasibu ang pagkopya sa mga Kasulatan. Sa sini nga mga linukot yara ang isa ka kopya sang tolon-an ni Isaias sa Biblia nga nauna sing mga isa ka libo ka tuig sang sa bisan anong manuskrito nga natigayon anay. Apang, ginpakita sang pagpaanggid nga ang lamang nga kinatuhayan sa ulot sang manuskrito sa Patay nga Dagat kag sang ulihi nga mga kopya amo ang pagpasunod sang tinaga kag grammar. Ang kahulugan sang teksto wala magbag-o pagligad sang isa ka tuig nga pagkopya! Nahanungod sa teksto sa Hebreong Kasulatan, ang eskolar nga si Wil­liam Henry ­Green makasiling: “Masiling gid nga wala na sing iban pa nga binuhatan nga karaan ang napaalinton sing tuman kasibu.” Amo man nga komento ang masiling nahanungod sa pagkasibu sang pagliton sang Cristianong Griegong Kasulatan.

Huo, makalilipay makita ang aktuwal nga dokumento nga ginsulat ni Moises kag ni Isaias. Apang indi naton kinahanglan ang mga orihinal gid. Indi ang dokumento ang importante kundi ang iya mga kaundan. Kag sing milagruso, walay sapayan sang pagligad sang madamong magarot nga mga siglo kag sang madamo nga pagkopya kag pagkopya liwat, makasalig kita nga ang Biblia nagaunod gihapon sang impormasyon nga masapwan sa orihinal anay nga mga manuskrito. Gani, ining pinamulong sa Kasulatan matuod: “Ang tanan nga unod subong sang hilamon, kag ang tanan niya nga himaya subong sang bulak sang hilamon; nagakalaya ang hilamon, kag nagakapulak ang bulak, apang ang pulong ni Jehova nagapadayon sa gihapon.”​—⁠1 Pedro 1:​24, 25.