Mga Danyag Gikan sa Ginsaad nga Duta

Samaria—Ang Kapital sa Tunga sang Naaminhan nga mga Kapital

BABILONIA, Nineve, kag Roma. Kapital nga mga siudad ini sa panahon sang Biblia. Apang, luwas sa Jerusalem, indi isa sa ila ang labing talalupangdon nga kapital sa Biblia kundi, ang Samaria. Sa sulod sang mga 200 ka tuig, amo ini ang kapital sang napulo-ka-tribo nga ginharian sang Israel, kag madamong matagnaon nga mga mensahe ang nasentro sa Samaria. Apang ano ang nahibaluan mo nahanungod sa Samaria? Kag ngaa amo ini ang kapital sa tunga sang naaminhan nga mga kapital?

Ginatan-aw ang mapa, dumduma ang maragtas pagkatapos nga nagbulag ang napulo ka Israelinhon nga grupo gikan sa hari kag templo ni Jehova sa Jerusalem. Si Jeroboam, nga nanguna sa pagtukod sang naaminhan nga ginharian, naggahom sing makadali gikan sa Siquem, sa aminhan-bagatnan nga ruta sa bukid. Ginsaylo sang ulihi ni Jeroboam ang iya kapital sa Tirsa, nga yara sa uluhan sang Wadi Farʽah. Ang ruta halin sa Nalupyakan sang Jordan naglabay sa Tirsa kag naglusot sa dalan sang bukid. Nahibaluan bala ninyo nga ang Tirsa amo ang kapital sang napulo-ka-tribo nga ginharian sang naggahom sanday Nadab, Baasa, Ela, Zimri, kag bisan si Omri?​—⁠Genesis 12:​5-9; 33:​17, 18; 1 Hari 12:⁠20, 25, 27; 14:​17; 16:​6, 15, 22.

Apang, pagligad sang anom ka tuig, si Omri naghimo sing bag-o nga kapital. Diin? Ginbakal niya ang bukid nga makita mo sa wala nayon, ang Samaria. (1 Hari 16:​23-28) Bisan pa madamo ini sing hagdanhagdan nga duta nga taliumahon, mahimo nga ginpili ini ni Omri bangod ang matapan sing putukputukan nga bungyod nga nagaulbo gikan sa kapatagan mahapos pangapinan. Ginpadayon sang iya anak nga si Ahab ang pagtukod sa Samaria, ayhan ginpasangkad sang mga kuta sini nga may madamol nga mga pader. Nagpatindog man sia sing templo kay Baal kag sing palasyo para sa iya kag sa iya Feniciahanon nga asawa, si Jezebel. Ginpakita sang mga pagkutkot ang kagulub-an sang palasyo ni Ahab, nga ginapakita sa masunod nga pahina. Bantog yadto nga palasyo bangod sang pagkaluho kag sobra nga kalautan. (1 Hari 16:​29-33) Handurawa si manalagna Elias nga nagtaklad sa sining siudad kag naglakat sa malapad nga dalan padulong sa palasyo, agod pakamalauton ang nasentro kay Baal nga kalautan ni Ahab.​—⁠1 Hari 17:⁠1.

Sang 1910 nakita didto sang mga arkeologo ang mga pidaso sang kolon nga may sulat, nagarekord sang alak kag lana sang olivo nga mga kargamento ukon mga buhis nga ginbayad. Apang ang kalabanan nga mga ngalan sa sini may kaupod nga baʹal. Ayhan mawili ka nga ang mga arkeologo nakatukib sing mga tinipak sang tiposo nga pikit ukon mga entrepanyo, subong sang makita diri. Dumduma nga ang 1 Hari 22:​39 madugay na nga nagsambit nga si Ahab nagpatindog sing “balay nga tiposo.” Ayhan naglakip ini sing muwebles nga may tinigib nga tiposo nga mga pikit, subong sang matahom nga “mga katre nga tiposo” nga ginsambit ni manalagna Amos isa ka siglo sang ulihi. (Amos 3:​12, 15; 6:​1, 4) Ang iban sa mga desinyo sini amo ang may pakpak nga mga sphinx kag iban pa nga mga simbulo sang Egiptohanon nga mitolohiya.

Ang pagsambit kanday Ahab kag Jezebel mahimo nga magapahanumdom sa imo sa kon paano sila napatay. Napatay si Ahab sa isa ka walay pulos nga inaway batok sa Siria. Sang nagguot ang iya kangga malapit sa “punong sang Samaria . . . gindilapan sang mga ido ang dugo ni Ahab,” suno gid sa ginpamulong ni Elias. (1 Hari 21:​19; 22:​34-38) Si Reyna Jezebel napatay sang ginhaboy sia sa bintana sang palasyo. Diri bala ini sa palasyo sa Samaria? Indi. May palasyo man si Ahab sa aminhan sang nalupyakan sang Jezreel. Ginkaibugan niya ang kaingod nga ubasan ni Nabot. Gikan sa ibabaw sang iya palasyo, nakita sang mga manugbantay sa sidlangan si Jehu nga nagapadalagan gid sing madasig sa nalupyakan. Kag didto sadto nga ang reyna anay sang Samaria napatay sing makasiligni apang sing makatarunganon.​—⁠1 Hari 21:​1-16; 2 Hari 9:​14-37.

Samtang ang Samaria nagpadayon nga kapital, ang Dios wala nahamuot sini. Sa baylo, nagpaindis-indis kag nagpakig-away ini batok sa iya kapital sa bagatnan, ang Jerusalem. Ginpadala ni Jehova ang madamong manalagna agod paandaman ang mga gumalahom sang Samaria kag ang iya katawhan nahanungod sang ila pagsimba sa mga diosdios, imoralidad, kag indi pagtahod sa iya mga kasuguan, apang wala ini sing nahimo. (Isaias 9:​9; 10:​11; Ezequiel 23:​4-10; Oseas 7:​1; 10:​5; Amos 3:​9; 8:​14; Miqueas 1:​1, 6) Gani sang 740 B.⁠C.⁠E., nanabat ang Samaria, bangod ginhapay ini sang mga Asiriahanon. Madamo ang nabihag, kag ginbuslan sila sang mga dumuluong.​—⁠2 Hari 17:​1-6, 22-24.

Sang ulihi, labi na sang panahon ni Herodes nga Daku, ginpasag-uli sang mga Griego kag mga Romano ang pagkabantog sang Samaria. Gani bisan si Jesus kag ang mga apostoles pamilyar sa sining kapital sa tunga sang naaminhan nga mga kapital.​—⁠Lucas 17:​11; Juan 4:⁠4.

[Mapa sa pahina 16]

(For fully formatted text, see publication)

Jezreel

Tirsa

Samaria

Siquem

Jerusalem

Suba sang Jordan

[Credit Line]

Ginpasad sa mapa nga gin-copyright sang Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. kag Survey of Israel.

[Picture Credit Line sa pahina 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Lines sa pahina 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Garo Nalbandian

Sal-ot: Israel Department of Antiquities and Museums; retrato gikan sa Israel Museum, Jerusalem