Nagasumpakilay Bala ang Biblia?

ANG manunulat nga si Henry Van Dyke nagsulat anay: “Natawo sa Sidlangan kag napanaptan sa dagway kag panghambal sang Oriental, ang Biblia nagalakat sa dalanon sang bug-os nga kalibutan paagi sa pamilyar nga mga tiil kag nagasulod sa mga kadutaan sa pagpangita sang iya kaugalingon bisan diin. Natun-an sini ang maghambal sa ginatos ka hambal sa tagipusuon sang tawo. Ang mga kabataan nagapamati sa iya mga sugilanon upod ang katingala kag kalipay, kag ang mga maalamon nagabinagbinag sini subong mga parabola sang kabuhi. Ang malauton kag bugalon nagakurog sa iya mga paandam, apang sa napilasan kag nagaantos may tingog ini sang isa ka iloy. . . . Wala sing tawo nga nagapanag-iya sini nga bahandi ang imol ukon masinulub-on.”

Ang Biblia ‘nakatuon [matuod] sa paghambal sa ginatos ka hambal.’ Sa dimagkubos ang isa sang 66 ka tulun-an sini ginbadbad sa mga 1,970 ka hambal. Ginatamod sang minilyon ang Biblia subong dulot gikan sa Dios kag ginabasa ini upod ang kalipay kag kaayuhan. Apang, ang iban nagasiling nga nagaunod ini sing mga sinumpakilay kag busa dimasaligan. Ano ang ginapakita sang maayo nga pagpanalawsaw?

Subong sang ginpakita sang amon panghapin nga laragway, gingamit sang Dios ang matutom nga mga tawo sa pagsulat sang Biblia. Sa pagkamatuod, ang maayo nga pag-usisa sa Biblia nagasugid nga ginsulat ini sang mga 40 ka tawo sa sulod sang panag-on nga 16 ka siglo. Mga propesyonal bala sila nga manunulat? Indi. Sa tunga nila makita sang isa ang manugbantay, mangingisda, manugsukot sing buhis, manugbulong, manughimo-tolda, saserdote, manalagna, kag hari. Ang ila mga sinulatan masunson nagasambit sang mga tawo kag mga kinabatasan nga dipamilyar sa aton sa ika-20 nga siglo. Sa katunayan, ang mga manunulat mismo sang Biblia wala pirme makahangop sang pagkaimportante sang ginsulat nila. (Daniel 12:8-10) Gani indi kita dapat makibot kon makasugata kita sing pila ka kabudlayan kon nagabasa sing Biblia.

Malubad bala ina nga mga kabudlayan? Ang Biblia bala nagasumpakilay? Agod masabat ini, binagbinagon naton ang pila ka halimbawa.

Mga Kabudlayan Gid Bala Ini?

▪ Diin nagkuha si Cain sang iya asawa? (Genesis 4:17)

Ang isa mahimo magahunahuna nga sang napatay si Abel, ang iya lamang nakasala nga utod nga si Cain kag ang ila mga ginikanan, sanday Adan kag Eva, ang nabilin sa duta. Apang, daku ang pamilya nanday Adan kag Eva. Suno sa Genesis 5:3, 4, si Adan may anak nga lalaki nga si Set. Ang kasaysayan nagadugang: “Ang kaadlawan ni Adan sa tapos nga natawo si Set walo ka gatos ka tuig. Kag nangin amay sia sang mga anak nga lalaki kag mga anak nga babayi.” Gani ginpangasawa ni Cain ang iya utod nga babayi ukon ayhan ang isa sang iya mga hinablos nga babayi. Bangod tuman kalapit pa sadto ang katawhan sa tawhanon nga pagkahimpit, ina nga pag-asawahay maathag nga wala maghatag sing katalagman sa kapagros nga mahimo makasablag sa mga anak sina nga pag-asawahay karon.

▪ Sin-o ang nagbaligya kay Jose sa Egipto?

Ang Genesis 37:27 nagasiling nga ang mga utod ni Jose namat-od nga ibaligya sia sa mga Ismaelnon. Apang ang masunod nga bersikulo nagasiling: “Nian, nag-agi ang mga manugbaligya nga Midianhon. Kag ginbatak nila [mga utod ni Jose] kag ginpaguwa si Jose sa buho kag ginbaligya si Jose sa mga Ismaelnon sing duha ka pulo ka bilog nga pilak. Kag gindala nila si Jose sa Egipto.” Ginbaligya bala si Jose sa mga Ismaelnon ukon sa mga Midianhon? Ti, ang mga Midianhon mahimo man nga gintawag nga mga Ismaelnon, bangod magparyentehanay sila paagi sa ila katigulangan nga si Abraham. Ukon ang Midianhon nga mga manugpatikang mahimo nga naglakbay kaupod sang Ismaelnon nga karabano. Bisan diin man sini, ang mga utod ni Jose ang nagbaligya, kag sang ulihi nakasiling sia sa ila: “Ako si Jose nga inyo utod, nga ginbaligya ninyo sa Egipto.”—Genesis 45:4.

▪ Pila ka Israelinhon ang napatay bangod sang imoral nga paghulid sa mga Moabinhon nga kababayin-an kag bangod sang pagpakigbahin sa pagsimba kay Baal sang Peor?

Ang Numeros 25:9 nagasiling: “Sila nga napatay sa kamatay [halin sa Dios bangod sang ila malaut nga buhat] duha ka pulo kag apat ka libo.” Apang, si apostol Pablo nagsiling: “Dili kita magpakighilawas, subong sang ginhimo sang iban sa ila [mga Israelinhon sa kamingawan], kag sa isa ka adlaw nagkapukan ang duha ka pulo kag tatlo ka libo.” (1 Corinto 10:8) Ayhan ang kadamuon sang napatay yara sa ulot sang 23,000 kag 24,000, amo kon ngaa ang bisan diin sa duha ka numero husto. Apang, ang tulun-an sang Numeros nagapakita labi na nga ang “tanan nga puno sang katawhan” nga nadalahig sa sining sala ginpatay sang mga hukom. (Numeros 25:4, 5) Mahimo nga may yara 1,000 sining nakasala nga “puno,” nagahimo sang kabug-osan nga 24,000 kon idugang sa 23,000 nga ginsambit ni Pablo. Samtang mahimo nga 23,000 ang direkta nga biktima sang kamatay gikan sa Dios, ang tanan nga 24,000 nakaeksperiensia sang kamatay ni Jehova bangod ang tagsatagsa sa ila napatay sa idalom sang iya mando sang makahalapay nga paghukom.—Deuteronomio 4:3.

▪ Bangod si Agag katubotubo ni Saul nga hari sang Israel, may pagdihisantuay bala ang una pa nga pagsambit ni Balaam sa Amalecnon nga gumalahom nga may amo sina nga ngalan?

Sang mga 1473 B.C.E., si Balaam nagtagna nga ang hari sang Israel “mangin labi pa kataas kay Agag.” (Numeros 24:7) Ginsambit lamang liwat si Agag (1117-1078 B.C.E.) sang naggahom na si Hari Saul. (1 Samuel 15:8) Apang, indi ini pagdihisantuay, kay ang “Agag” mahimo nga isa ka harianon nga titulo kaanggid sang Faraon sang Egipto. Posible man nga ang Agag isa ka personal nga ngalan nga pirme gingamit sang Amalecnon nga mga gumalahom.

▪ Sin-o ang nagsugo kay David nga isipon ang mga Israelinhon?

Ang 2 Samuel 24:1 nagasiling: “Liwat ang kaakig ni Jehova nagdabdab batok sa Israel, kag gintandog niya si David [ukon, “ginsugyot si David,” footnote] batok sa ila, nga nagasiling: ‘Lakat ka, isipa ang Israel kag Juda.’ ” Apang indi si Jehova ang nagpahulag kay Hari David nga magpakasala, kay ang 1 Cronica 21:1 nagasiling: “Si Satanas [ukon, “manugpamatok,” footnote] nagtindog batok sa Israel kag nagsugyot kay David sa pag-isip sang Israel.” Ang Dios wala mahamuot sa mga Israelinhon kag busa gintugutan niya si Satanas nga Yawa nga pahanabuon ining sala sa ila. Bangod sini, ang 2 Samuel 24:1 mabasa subong nga daw ang Dios ang naghimo sini. Sing makawiwili, ang badbad ni Joseph B. Rotherham mabasa: “Ang kaakig ni Yahweh nagdabdab batok sa Israel, busa ginpahulag niya si David batok sa ila nga nagasiling, Isipa ang Israel kag Juda.”

▪ Paano naton ihisanto ang lainlain nga numero nga ginhatag sang gin-isip ni David ang mga Israelinhon kag mga taga-Juda?

Sa 2 Samuel 24:9 ang numero amo ang 800,000 ka Israelinhon kag 500,000 ka taga-Juda, samtang ang 1 Cronica 21:5 nagaisip sang hangaway sang Israel sa 1,100,000 kag sang Juda sa 470,000. Pirme nalakip sa harianon nga pag-alagad amo ang 288,000 ka soldado, nga gintunga sa 12 ka grupo sang 24,000, ang tagsa ka grupo nagaalagad sing isa ka bulan sa isa ka tuig. May dugang nga 12,000 ka alagad sa 12 ka prinsipe sang mga tribo, nagahimo sang kabug-osan nga 300,000. Mahimo nga ang 1,100,000 sa 1 Cronica 21:5 naglakip sining 300,000 nga nalista na, samtang ang 2 Samuel 24:9 wala. (Numeros 1:16; Deuteronomio 1:15; 1 Cronica 27:1-22) Nahanungod sa Juda, ang 2 Samuel 24:9 mahimo nga naglakip sang 30,000 ka lalaki sa hangaway nga nagapanilag nga gin-istasyon sa Filistinhon nga mga dulunan apang wala ginlakip sa numero sa 1 Cronica 21:5. (2 Samuel 6:1) Kon dumdumon naton nga ang 2 Samuel kag 1 Cronica ginsulat sang duha ka tawo nga may magkatuhay nga pagtamod kag tinutuyo, mahapos naton mapahisanto ang mga numero.

▪ Sin-o ang amay ni Sealtiel?

Ginapakita sang pila ka teksto nga si Jeconias (Hari Joaquin) amo ang undanon nga amay ni Sealtiel. (1 Cronica 3:16-18; Mateo 1:12) Apang ang manunulat sang Ebanghelyo nga si Lucas nagtawag kay Sealtiel nga “anak ni Neri.” (Lucas 3:27) Mahimo nga ginhatag ni Neri ang iya anak nga babayi kay Sealtiel subong asawa. Bangod ang mga Hebreohanon kinaandan nga nagatawag sa umagad nga lalaki nga anak, labi na sa paglista sang genealohiya, nagakaigo nga matawag ni Lucas si Sealtiel nga anak ni Neri. Sa kaanggid, ginpatuhuyan ni Lucas si Jose subong anak ni Heli, nga sa pagkamatuod amo ang amay sang asawa ni Jose, si Maria.—Lucas 3:23.

Pagpahisanto sang mga Teksto May Kaangtanan kay Jesus

▪ Gikan sa pila ka tawo ginsubol ni Jesucristo ang mga demonyo nga nagsulod sa daku nga panong sang mga baboy?

Ang manunulat sang Ebanghelyo nga si Mateo nagsambit sang duha ka tawo, apang sanday Marcos kag Lucas nagsambit sang isa lamang. (Mateo 8:28; Marcos 5:2; Lucas 8:27) Mahimo nga gintuon nanday Marcos kag Lucas ang igtalupangod sa isa lamang ka ginsudlan sang demonyo nga tawo bangod nakighambal si Jesus sa iya kag ang iya kaso mas tumalagsahon. Mahimo nga mas mabangis sia ukon nag-antos sing madugay sa idalom sang impluwensia sang demonyo. Pagkatapos sina, ayhan sia lamang ang luyag nga mag-upod kay Jesus. (Marcos 5:18-20) Sa daw kaanggid nga kahimtangan, si Mateo nagpamulong nahanungod sa duha ka bulag nga gin-ayo ni Jesus, samtang sanday Marcos kag Lucas nagsambit sang isa lamang. (Mateo 20:29-34; Marcos 10:46; Lucas 18:35) Wala ini nagasumpakilay, kay sa dimagkubos may isa ka amo sina nga tawo.

▪ Ano ang duag sang panapton nga ginsuksok ni Jesus sang adlaw nga napatay sia?

Suno kay Marcos (15:17) kag kay Juan (19:2), ang mga soldado nagpasuksok kay Jesus sing purpura nga panapton. Apang gintawag ini ni Mateo (27:28) nga “kunop nga escarlata,” nagapadaku sang pagkapula sini. Bangod ang purpura isa ka duag nga kombinasyon sang pula kag asul, sanday Marcos kag Juan nag-ugyunay nga ang kunop duag pula. Ang masanag nga banaag kag palibot mahimo nga naghatag sing tuhay nga duag sa panapton, kag ginsambit sang mga manunulat sang Ebanghelyo ang duag nga pinakamasili sa ila ukon sa ginkuhaan nila sang ila impormasyon. Ang diutay nga kinatuhayan nagapakita sang pagkaindibiduwal sang mga manunulat kag nagapamatuod nga wala sing paghimbon.

▪ Sin-o ang nagbitbit sang usok sang pag-antos ni Jesus?

Si Juan (19:17) nagsiling: “Nagapas-an sang iya usok sang pag-antos, [si Jesus] nagkadto sa duog nga gintawag ang Duog sang Bagol, nga ginatawag sa Hebreo nga Golʹgo·tha.” Apang sanday Mateo (27:32), Marcos (15:21), kag Lucas (23:26) nagasiling nga ‘sang nagaguwa sila, ginpilit nila si Simon nga taga-Cirene nga pas-anon ang usok sang pag-antos.’ Si Jesus nagpas-an sang iya usok sang pag-antos, siling ni Juan. Apang, sa iya malip-ot nga kasaysayan, wala gindugang ni Juan ang punto nga ginpilit sang ulihi si Simon nga pas-anon ang usok. Busa, ang kasaysayan sang Ebanghelyo nagahilisanto sa sining bahin.

▪ Paano napatay si Judas Iscariote?

Ang Mateo 27:5 nagasiling nga si Judas nagbitay sang iya kaugalingon, samtang ang Binuhatan 1:18 nagasiling nga “pagkahulog niya sing suli nawasak ang iya tiyan kag ang bug-os niyang kasudlan nagguwa.” Samtang si Mateo naghinun-anon sang paagi sang paghikog, ang Binuhatan nagalaragway sang resulta. Mahimo nga naghigot si Judas sing pisi sa sanga sang isa ka kahoy, nagsulod sang siod sa iya liog, kag nagtilaw sa pagbitay sang iya kaugalingon paagi sa paglumpat sa isa ka pil-as. Mahimo nga ang pisi ukon ang sanga sang kahoy nabali amo kon ngaa nahulog sia sing suli kag nawasak sa mga bato sa ubos. Ang topography sa palibot sang Jerusalem nagahimo sina nga konklusion nga makatarunganon.

Paano Mo Tamdon ang mga Butang?

Kon makasumalang kita sing daw dipaghisantuanay sa Biblia, maayo panumdumon nga ang mga tawo masami nagahambal sing mga butang nga daw baliskad apang mahapos mapaathag ukon mahangpan. Halimbawa, ang isa ka negosyante mahimo magasulat paagi sa pagdikta sang isa ka sulat sa iya sekretaryo. Kon pamangkuton, magasiling sia nga sia ang nagpadala sang sulat. Apang bangod ang iya sekretaryo amo ang nagmakinilya kag nagpadala sang sulat, makasiling ang iya sekretaryo nga sia ang nagpadala sini. Sa kaanggid, wala nagasumpakil para kay Mateo (8:5) ang magsiling nga nagkari ang isa ka opisyal sang hangaway sa pagpangabay kay Jesus, samtang si Lucas (7:2, 3) nagsiling nga nagpadala sia sing mga tiglawas.

Ang nasambit na nga mga halimbawa nagapakita nga ang mga kabudlayan sa Biblia sarang malubad. Gani, may maayong rason ang pagtigayon sing positibo nga panimuot sa mga Kasulatan. Ina nga espiritu ginrekomendar sa sining mga pulong nga nagguwa sa isa ka pangpamilya nga Biblia nga ginbalhag sang tuig 1876:

“Ang nagakaigo nga espiritu agod lubaron inang mga kabudlayan amo, ang pagdula sini kon mahimo pa, kag pagpabilin kag pagpasakop sa kamatuoran, bisan pa nga ang tanan nga panganod indi mahawa gikan sa sini. Dapat naton ilugon ang huwaran sang mga apostoles, nga, sang ang mga disipulo nasandad sang ginatawag nila nga ‘maiwat nga pululungon,’ agod masikway si Cristo, nagpahipos sang tanan nga pamatok paagi sini: ‘Ginuo, kay sin-o bala kami magakadto? Ikaw may mga pulong sang kabuhi nga walay katapusan, kag kami nagatuo nga Ikaw ang Cristo, ang Anak sang Dios nga buhi.’ . . . Kon makita naton ang kamatuoran nga daw nagasumpakil sa isa pa ka kamatuoran, tinguhaan naton nga pasibuon ini, kag ipakita ini nga nahisanto sa tanan.”—Juan 6:60-69.

Himuon mo bala ina? Sa tapos mausisa ang pila lamang ka halimbawa nga nagapakita sang paghisantuanay sang mga Kasulatan, ginalauman nga magaugyon ka sa salmista nga nagsiling sa Dios: “Ang kabug-osan sang imo pulong kamatuoran.” (Salmo 119: 160) Amo sina ang pagtamod sang mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga Biblia kag malipay sila sa paghatag sing mga rason tungod sang pagtuo nila sa sini. Ngaa indi paghambalan ining walay kaanggid nga libro upod sa ila? Ang makalilipay nga mensahe sini magapuno sa imo sing matuod nga paglaum kag kalipay.

[Laragway sa pahina 7]

Napamangkot mo na bala ang mga Saksi ni Jehova kon ngaa nagatuo sila sa Biblia?