Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Malikawan nga Mabasulan Pirme?

“Ako pirme ang ginabasol sa tanan nga butang. Kon wala makandaduhi ang balay ukon wala mapatay ang kalan ukon kon wala mahimos ang mga butang, sala ini tanan ni Ramon!”​—⁠Ramon.

KON ikaw isa ka tin-edyer, daw ikaw kon kaisa ang ginabasol sa halos tanan nga malain nga nagakatabo. Sa nagligad nga artikulo, ginbaton naton nga kon kaisa ang mga ginikanan nagabasol gilayon sa ila kabataan⁠a Ang mga kabangdanan sini mahimo nga nagahalin sa normal nga mga ginakabalak-an sang mga ginikanan tubtob sa madalom nga kahuol sa emosyon. Bisan ano man ang rason, ang mabasulan sa mga butang nga indi mo sala masakit kag makahuluya.

Sa pagkamatuod, subong dihimpit nga tawo, makasala ikaw kon kaisa. (Roma 3:23) Dugang pa, bangod pamatan-on ikaw, wala pa ikaw sing eksperiensia. (Hulubaton 1:4) Mahimo gid nga magsala ang imo mga desisyon kon kaisa. Gani kon makasala ikaw, nagakaigo lamang kag makatarunganon nga basulon ka.​—⁠Manugwali 11:⁠9.

Kon amo, ano dapat ang imo reaksion kon ginbasol ka sa isa ka butang nga matuod nga nahimo mo? Ang iban nga pamatan-on nagahulag nga daw biktima sila sing daku nga inhustisya. Ginapakita nila nga daw pirme sila ginabasol sang ila mga ginikanan sa tanan nga butang. Ang resulta? Ang naugot nga mga ginikanan labi nga nangin istrikto agod mahangpan sila sang ila kabataan. Ang Biblia nagahatag sini nga laygay: “Ang kaalam kag disiplina ginasikway sang mga buangbuang. Pamatii, anak ko, ang disiplina sang imo amay, kag indi pagsikwaya ang sugo sang imo iloy.” (Hulubaton 1:​7, 8) Kon ginabaton mo ang imo mga sala kag nagahimo sing kinahanglanon nga mga pagbag-o, makatuon ikaw gikan sa imo mga kasaypanan.​—⁠Hebreo 12:⁠11.

“Kompidensial nga Paghambalanay” Upod sa mga Ginikanan

Apang, tuhay gid nga butang kon ginabasol ikaw sa mga butang nga indi mo sala ukon ang pagbasol wala nagauntat. Natural lamang nga mahimo ikaw maakig kag maugot. Mahimo pa gani ikaw magrebelde, nagahinakop nga basulon man gihapon ikaw. (Manugwali 7:7) Apang, ang rebelyuso nga mga buhat makapasakit sa tanan. (Ipaanggid ang Job 36:18.) Ginapatuhuyan sang Hulubaton 15:​22 ang maayo nga paagi sa pag-atubang sa mga butang, nga nagasiling: “Nagakapaslawan ang mga plano kon wala sing kompidensial nga paghambalanay.” Huo, ang isa ka paagi nga mabag-o mo ang pagtratar sa imo sang imo mga ginikanan amo ang pagsugid sa ila sang imo nabatyagan.

Una, hulata ang ginasiling sang Biblia nga “husto nga tion.” (Hulubaton 15:23) Ang manunulat nga si Clayton Barbeau nagapanugda: “Pilia ang tion kag duog nga maayo ang buot sang tanan.” Dugang pa, ang Biblia nagapaandam: “Ang matigdas nga pulong nagapaibwal sing kaakig.” (Hulubaton 15:1) Gani tinguhai nga mangin malulo kag matinahuron sa imo paghambal, indi maawayon. Likawi nga madula mo ang pagpugong sa imo balatyagon. (Hulubaton 29:11) Sa baylo nga sukmatan ang imo mga ginikanan (‘Pirme lang ninyo ako ginabasol sa tanan nga butang!’), tinguhai nga ipaathag kon ano ang imo nabatyagan sa ila walay untat nga pagpamasol. (‘Naugot ako sa akon kaugalingon kon ginabasol ako sa mga butang nga indi ko sala.’)​—⁠Ipaanggid ang Genesis 30:​1, 2.

Amo man sini ang masiling kon nagapangakig ang imo mga ginikanan bangod sang pila ka dipaghangpanay. Isa ka bes naakig ang mga ginikanan sang pamatan-on nga si Jesus sang madula sia. Apang wala magkumod ukon magreklamo si Jesus. Matawhay nga ginpaathag niya ang kahimtangan. (Lucas 2:49) Ngaa indi mo pagtilawan nga sugilanunon ang imo mga ginikanan sa hamtong nga paagi kon may problema ka? Hibalua nga nagapangakig sila bangod nagaulikid sila sa imo! Magpamati sing matinahuron. (Hulubaton 4:1) Hulata nga magtahaw ang ila kaakig antes ipaathag ang imo rason.

‘Ginapamatud-an Sang Imo Kaugalingon nga Binuhatan’

Apang, ngaa ang pila ka mga ginikanan may huyog sa paghimo sing sayop nga paghinakop tuhoy sa ila mga kabataan? Sing prangka, ang mga pamatan-on amo kon kaisa ang nagahatag sing rason nga magduhaduha ang ila mga ginikanan. Ang Hulubaton 20:​11 nagasiling: “Paagi sa iya mga binuhatan ginapakilala sang bata ang iya kaugalingon kon bala putli kag matarong ang iya ginahimo.” Ano ang imo reputasyon sa imo mga ginikanan? Ang imo bala “mga binuhatan” nagapakita sa imo subong “matarong” kag serioso ukon dimahalungon kag iresponsable? Kon ang naulihi amo ang matuod, indi matingala kon masami sila nagahinakop gilayon sing sayop sa imo. “Dapat ako mangin bunayag sa akon kaugalingon,” pagbaton ni Ramon, ang pamatan-on nga lalaki nga ginsambit kaina, tuhoy sa pagmulay sang iya mga ginikanan. “Kon kaisa matuod ang ila mga pagpangduhaduha.”

Kon amo man sina ang imo kahimtangan, maayo pa nga kalimtan mo na lang ang nagligad. Paagi sa pagpakita sing masaligan kag responsable nga pagginawi, ayhan amat-amat mo nga makumbinsi ang imo mga ginikanan nga nagbag-o na ikaw kag masaligan.

Ginailustrar sang eksperiensia ni Ramon ini nga punto. Mapinalanggaon nga ginbansagan sia sang iya mga abyan kag pamilya subong si propesor malipaton bangod sang iya pagkamalipaton. Ginbansagan ka man bala sang imo mga ginikanan subong sing bansag nga “batabata” ukon “iresponsable”? Subong sang ginasiling sang manunulat nga si Kathleen McCoy, mahimo ginahunahuna sang mga ginikanan nga ina nga mga bansag “makatudlo sa kon ano ang sayop agod nga makit-an ini kag mabag-o sang tin-edyer.” Apang, ang matuod, ina nga mga bansag masami nagatuga sing tudok nga kaugot. Walay sapayan sini, narealisar ni Ramon nga husto man ang bansag. “Ang akon hunahuna pirme nasentro sa isa lang ka butang, gani nagakalimtan ko ang mga butang subong sing mga yabi ukon ang akon homework kag nagakalimtan ang akon mga hilikuton,” pagbaton niya.

Gani naghimo sing mga pagbag-o si Ramon. “Gintun-an ko ang tuhoy sa mga responsabilidad kag mga prioridad,” hinumdom niya. “Naghimo ako sang isa ka eskedyul kag ginserioso ang personal nga pagtuon sa Biblia. Natun-an ko nga ginahatagan ni Jehova sing importansia ang diutay subong man ang dalagku nga mga butang.” (Lucas 16:10) Paagi sa pag-aplikar sa mga prinsipio sang Biblia, nadula sang ulihi ni Ramon ang iya reputasyon nga pagkamalipaton. Ngaa indi mo pagtilawan nga himuon man ini? Kag kon ang isa ka bansag ukon hayo nagatublag gid sa imo, ipakigsugilanon ini sa imo mga ginikanan. Ayhan mahangpan nila kon paano ini nagaapektar sa imo.

Kon Daw May Paboritismo nga Nadalahig

Kon kaisa ang paboritismo daw amo ang kabangdanan sing pagbasol. Si Ramon nagahinumdom: “Ang akon magulang nga mga utod nga lalaki kag babayi gab-i na nagapauli kag wala sila ginasilutan. Nagab-ihan ako sa pagpauli kag gin-akigan ako.” Nadumduman sing taga-Guyana nga lalaki nga si Albert nga amo man sini ang iya nabatyagan sang nagasinultero sia. Daw mapintas kuno sia nga gindisiplina sang iya iloy sangsa iya utod nga lalaki.

Apang, ang mga butang indi pirme matuod nga amo sini. Ang mga ginikanan nagahatag sing mas daku nga kahilwayan sa mas magulang nga kabataan, indi bangod sang paboritismo, kundi bangod nagapati sila nga mangin responsable sila. Ukon mahimo nga may pinasahi nga mga sirkumstansia nga nadalahig. Ginabaton ni Albert nga ang iya utod nga lalaki wala ginadisiplina sing pisikal bangod “magamay sia kag masakiton.” Paboritismo bala sa bahin sang mga ginikanan nga ginakilala nila ang pinasahi nga mga kinahanglanon ukon mga limitasyon sang isa ka partikular nga bata?

Sa pagkamatuod, kon kaisa ang mga ginikanan may mga paborito gid man. (Ipaanggid ang Genesis 37:⁠3.) Si Albert nagasiling tuhoy sa iya masakiton nga utod nga lalaki: “Pinasahi gid ang pagpalangga sa iya ni Nanay.” Sing makalilipay, ang Cristianong gugma masangkad. (2 Corinto 6:​11-13) Gani bisan kon “pinasahi nga ginapalangga” sang imo mga ginikanan ang isa sang imo mga utod, wala ini nagakahulugan nga wala ka nila ginapalangga. Ang matuod amo, Ginatamod bala nila ikaw sing dimakatarunganon, ginabasol ikaw bangod sang bulag nga pagpalangga sa isa nimo ka utod? Kon amo sina ang kahimtangan, pahibalua sila sang imo ginabatyag. Sa matawhay, makatarunganon nga paagi, ihatag sa ila ang espesipiko nga mga halimbawa diin nagapati ikaw nga nagpakita sila sing paboritismo. Ayhan magapamati sila.

Problema nga mga Pamilya

Ang matuod, indi tanan nga kahimtangan mahapos bag-uhon. Para sa pila ka mga ginikanan, ang pagpakahuya kag pagpamasol isa ka tudok nga batasan. Ayhan matuod gid ini sa mga ginikanan nga may mga problema sa emosyon ukon may mabaskog nga pagkagiyan. Sa idalom sinang mga kahimtangan, daw wala sing pulos ang pagtinguha nga ipakigsugilanon ang mga butang. Kon daw amo sini ang imo kahimtangan, hibalua nga wala ikaw sing mahimo sa mga problema sang imo mga ginikanan kag malubad lamang ini ayhan paagi sa bulig sang isa nga indi katapo sang pamilya. Ang labing maayo nga mahimo mo amo ang paghatag sa ila sing nagakaigo nga dungog kag pagtahod kag likawan ang dikinahanglan nga dipaghangpanay. (Efeso 6:​1, 2) Ang Hulubaton 22:3 nagasiling: “Maalamon ang isa nga nakakita sing kalautan kag nagapanago sia.”⁠b

Subong man, mangayo sing bulig sa iban nga tawo nga indi katapo sang pamilya. Makigsugilanon sa isa ka hamtong nga adulto, ayhan sa isa ka Cristianong gulang. Ang mahigugmaon nga atension gikan sa amo nga sahi sang tawo makabulig sing daku nga malandas ang balatyagon nga ikaw ang may sala sa tanan nga butang. Subong man, “magpalapit sa Dios.” (Santiago 4:8) Walay sapayan nga ginabasol ikaw sang dinagakaigo sang iban, ang “[Dios] indi magasabdong sing dalayon ukon magahupot sang iya kaakig sing dalayon. . . . Kay nahibaluan niya ang aton pagkahuman, nagadumdom nga yab-ok kita.” (Salmo 103:​9, 14) Ang paghibalo nga hamili ikaw sa mga mata sang Dios makabulig sa imo nga malandas ang dinagakaigo nga pagbasol.

[Mga footnote]

[Retrato sa pahina 27]

Ang pagbaton sang aton mga sala makabulig sa aton nga makatuon sa aton mga kasaypanan