Magtigayon Sing Kaalam kag Batuna ang Disiplina

SI Jehova nga Dios amo ang Daku nga Instruktor sang iya katawhan. Ginatudluan niya sila indi lamang tuhoy sa iya kaugalingon kundi tuhoy man sa kabuhi. (Isaias 30:20; 54:13; Salmo 27:11) Halimbawa, ginhatagan ni Jehova ang pungsod sang Israel sing mga manalagna, mga Levinhon—ilabi na ang mga saserdote—kag sing iban maalam nga mga lalaki nga mag-alagad subong mga manunudlo. (2 Cronica 35:3; Jeremias 18:18) Gintudluan sang mga manalagna ang katawhan tuhoy sa mga katuyuan kag mga kinaiya sang Dios kag ginbalay ang nagakaigo nga dalanon nga dapat laktan. Ang mga saserdote kag mga Levinhon amo ang may responsabilidad sa pagtudlo sing Kasuguan ni Jehova. Kag ang maalamon nga mga lalaki, ukon mga gulang, nag-aman sing maayo nga laygay may kaangtanan sa adlaw-adlaw nga pagkabuhi.

Si Solomon, nga anak ni David, amo ang talalupangdon sa maalamon nga mga lalaki sang Israel. (1 Hari 4:30, 31) Sang makita ang iya himaya kag kamanggaran, ang isa sang iya halangdon nga mga bisita, ang reyna sang Seba, nagtu-ad: “Ang katunga wala masugid sa akon. Ang imo kaalam kag kauswagan nagalabaw sa kabantugan nga akon nabatian.” (1 Hari 10:7) Ano ang sekreto sang kaalam ni Solomon? Sang nangin hari sia sang Israel sang 1037 B.C.E., nangamuyo si Solomon sing “kaalam kag ihibalo.” Bangod nahamuot sa iya pangabay, ginhatagan sia ni Jehova sing ihibalo, kaalam, kag mahinangpanon nga tagipusuon. (2 Cronica 1:10-12; 1 Hari 3:12) Indi katingalahan nga si Solomon ‘nakahambal sing tatlo ka libo ka hulubaton’! (1 Hari 4:32) Ang pila sini, upod ang “mga pulong ni Agur” kag ang iya ni “Lemuel nga hari,” ginrekord sa tulun-an sang Hulubaton sa Biblia. (Hulubaton 30:1; 31:1) Ang mga kamatuoran nga ginpabutyag sa sining mga hulubaton nagapabanaag sang kaalam sang Dios kag mapinadayunon ini. (1 Hari 10:23, 24) Tuhoy kay bisan sin-o nga luyag magmalipayon kag magmadinalag-on sa kabuhi, importante gid ini karon subong sang una ini nga ginpamulong.

Kadalag-an kag Katinlo sa Moral—Paano?

Ang katuyuan sang tulun-an sang Hulubaton ginapaathag sang nagabukas sini nga mga pulong: “Ang mga hulubaton ni Solomon nga anak ni David, nga hari sang Israel, agod makahibalo ang isa sing kaalam kag disiplina, agod mahantop ang mga pulong sang paghangop, agod magbaton sing disiplina nga nagahatag sing paghantop, pagkamatarong kag paghukom kag pagkatadlong, agod maghatag sing kaalam sa mga walay eksperiensia, sing ihibalo kag ikasarang sa paghunahuna sa pamatan-on nga lalaki.”—Hulubaton 1:1-4.

Daw ano ka halangdon nga katuyuan ang ginahatag sang “mga hulubaton ni Solomon”! Ini “agod makahibalo ang isa sing kaalam kag disiplina.” Ang kaalam nagalakip sang paghantop sa mga butang suno sa kon ano ini kag sang paggamit sini nga ihibalo sa paglubad sa mga problema, sa paglab-ot sa mga tulumuron, sa paglikaw ukon sa pagtapna sa mga peligro, ukon sa pagbulig sa iban sa paghimo sini. “Sa Tulun-an sang Hulubaton,” siling sang isa ka reperensia, “ang ‘kaalam’ nagakahulugan sing malantipon nga pagkabuhi—sing ikasarang sa paghimo sing maalamon nga mga pagpili kag magkabuhi sing madinalag-on.” Daw ano ka importante nga magtigayon sing kaalam!—Hulubaton 4:7.

Ang mga hulubaton ni Solomon nagahatag man sing disiplina. Kinahanglan bala naton ini nga paghanas? Sa Kasulatan, ang disiplina nagakahulugan sing pagtadlong, pagsabdong, ukon pagbadlong. Suno sa isa ka iskolar sang Biblia, ini “nagapahangop sang paghanas sa moral, lakip sang pagtadlong sa huyog nga mahimo magdul-ong sa isa sa binuang nga mga buhat ukon mga ideya.” Ang disiplina, ginhimo man ini sing kinaugalingon ukon sang iban, wala lamang nagapugong sa aton gikan sa paghimo sing sayop kundi nagapahulag man sa aton nga magbag-o para sa kaayuhan. Huo, nagakinahanglan kita sing disiplina kon luyag naton nga magpabilin nga matinlo sa moral.

Kon amo, ang mga hulubaton may yara duha ka katuyuan—agod magpaambit sing kaalam kag agod maghatag sing disiplina. Ang pagdisiplina sa moral kag ikasarang sa paghunahuna may madamo nga bahin. Halimbawa, ang pagkamatarong kag katarungan mga kinaiya sa moral, kag nagabulig ini sa aton agod masunod ang mataas nga mga talaksan ni Jehova.

Ang kaalam ginahuman sang madamo nga bahin, lakip ang paghangop, paghantop, pagkamaalamon, kag ikasarang sa paghunahuna. Ang paghangop amo ang ikasarang sa pagtan-aw sa isa ka butang kag mahantop ang pagkahuman sini paagi sa paghibalo sing mga kaangtanan sa ulot sang mga bahin sini kag sa kabug-usan sini, sa amo mahangpan ini. Ang paghantop nagakinahanglan sing ihibalo sa mga rason kag sing paghangop kon ngaa ang isa ka dalanon husto ukon sayop. Halimbawa, ang tawo nga may paghangop makahantop kon ang isa nagapadulong sa sayop nga dalanon, kag mahimo niya sia sa gilayon mapaandaman tuhoy sa katalagman. Apang nagakinahanglan sing paghantop sa iya bahin agod mahangpan kon ngaa nagapadulong ini nga tawo sa sina nga direksion kag makahimo sing labing epektibo nga paagi sa pagluwas sa iya.

Ang maalamon nga mga tawo mahalungon—indi madali madaya. (Hulubaton 14:15) Mapanan-aw nila nga daan ang kalautan kag makahanda sa sini. Kag ang kaalam nagabulig sa aton sa paghimo sing mapuslanon nga mga panghunahuna kag mga ideya nga makahatag sing may katuyuan nga pagkabuhi. Ang pagtuon sa mga hulubaton sa Biblia makapaladya gid bangod ginrekord ini agod makahibalo kita sing kaalam kag disiplina. Bisan ang “mga walay eksperiensia” nga nagapamati sa mga hulubaton makatigayon sing kaalam, kag ang “pamatan-on nga lalaki,” sing ihibalo kag ikasarang sa paghunahuna.

Mga Hulubaton Para sa mga Maalam

Apang, ang mga hulubaton sa Biblia, indi lamang para sa walay eksperiensia kag sa pamatan-on. Para ini kay bisan sin-o man nga maalamon gid sa pagpamati. “Ang maalam nga tawo magapamati kag magabaton sing dugang pa nga pagtudlo,” siling ni Hari Solomon, “kag ang tawo nga may paghangop amo ang isa nga nagakuha sing malantipon nga panuytoy, agod mahangpan ang hulubaton kag ang makalilibog nga hambalanon, ang mga pulong sang mga maalam kag ang ila mga paktakon.” (Hulubaton 1:5,6) Ang tawo nga nakatigayon na sing kaalam magapauswag sang iya tinun-an paagi sa pagtalupangod sa mga hulubaton, kag ang tawo nga may paghangop magapalantip sang iya ikasarang agod tuytuyan ang iya kabuhi nga magmadinalag-on.

Ang hulubaton masami nga nagapabutyag sing madalom nga kamatuoran sa pila lang ka tinaga. Ang hulubaton sang Biblia mahimo mangin isa ka makalilibog nga hambalanon. (Hulubaton 1:17-19) Ang pila ka hulubaton mga paktakon—makagulumon kag masibod nga mga pinamulong nga nagakinahanglan lubaron. Ang isa ka hulubaton mahimo man nga may mga pagkomparar, mga pagpaanggid, kag iban pa nga ekspresyon. Ang paghangop sini nagakinahanglan sing tion kag pagpamalandong. Pat-od gid nga nahangpan ni Solomon, nga nagsulat sang madamo nga hulubaton, ang diutay nga kinatuhayan sang kahulugan sang isa ka hulubaton. Sa tulun-an sang Hulubaton, ginapaambit niya ini nga ikasarang sa iya mga bumalasa, isa ka butang nga luyag talupangdon sang isa ka maalam nga tawo.

Ang Pamuno nga Nagadul-ong sa Tulumuron

Diin nagasugod ang isa sa pagpangita sing kaalam kag disiplina? Si Solomon nagasabat: “Ang kahadlok kay Jehova amo ang pamuno sang ihibalo. Ang kaalam kag disiplina ginatamay sang mga buangbuang.” (Hulubaton 1:7) Ang ihibalo nagasugod sa kahadlok kay Jehova. Kon wala ang ihibalo wala sing kaalam ukon disiplina. Ang kahadlok kay Jehova, nian, amo ang pamuno sang kaalam kag disiplina.—Hulubaton 9:10; 15:33.

Ang kahadlok sa Dios indi ang makakulugmat nga kahadlok sa iya. Sa baylo, tudok ini nga pagtahod kag pagkahalawhaw. Wala sing matuod nga ihibalo kon wala ini nga kahadlok. Ang kabuhi naghalin kay Jehova nga Dios, kag ang kabuhi, sa pagkamatuod, kinahanglanon agod makatigayon kita sing ihibalo. (Salmo 36:9; Binuhatan 17:25, 28) Dugang pa, gintuga sang Dios ang tanan nga butang; busa ang tanan nga ihibalo sang tawo napasad sa pagtuon sang iya mga binuhatan. (Salmo 19:1,2; Bugna 4:11) Gin-inspirar man sang Dios ang iya nasulat nga Pulong, nga “mapuslanon sa pagtudlo, sa pagsabdong, sa pagtadlong sang mga butang, sa pagdisiplina sa pagkamatarong.” (2 Timoteo 3:16, 17) Busa, ang labing importante sa tanan matuod nga ihibalo amo si Jehova, kag ang tawo nga nagapangita sini dapat may matinahuron nga kahadlok sa iya.

Ano ang pulos sang tawhanon nga ihibalo kag ang kaalam sang kalibutan kon wala ang kahadlok sa Dios? Si apostol Pablo nagsulat: “Diin bala ang maalam nga tawo? Diin bala ang escriba? Diin bala ang manugbais sini nga sistema sang mga butang? Wala bala pagpakabuanga sang Dios ang kaalam sang kalibutan?” (1 Corinto 1:20) Nakulangan sing kahadlok sa Dios, ang tawo nga may kalibutanon nga kaalam nagahimo sing sayop nga mga konklusion gikan sa nakilal-an na nga mga katunayan kag nangin ‘buangbuang.’

Isa ka “Kulintas sa Imo Liog”

Ginhambalan dayon sang maalam nga hari ang pamatan-on: “Pamati, anak ko, sa disiplina sang imo amay, kag indi pagsikwaya ang kasuguan sang imo iloy. Kay makagalanyat ini nga purongpurong sa imo ulo kag matahom nga kulintas sa imo liog.”—Hulubaton 1:8,9.

Sa dumaan nga Israel, may hatag-Dios nga responsabilidad ang mga ginikanan nga tudluan ang ila mga anak. Ginlaygayan ni Moises ang mga amay: “Ining mga pulong nga ginasugo ko karon sa imo mangin sa imo tagipusuon; kag ipasalop mo ini sa imo anak kag ihambal mo ini kon nagalingkod ka sa imo balay kag kon nagalakat ka sa dalanon kag kon nagahigda ka kag kon nagabangon ka.” (Deuteronomio 6:6,7) Ang mga iloy may daku man nga impluwensia. Sa idalom sang awtoridad sang iya bana, ang isa ka Hebreo nga asawa makapatuman sang kasuguan sang pamilya.

Sa pagkamatuod, ginapakita sa bug-os nga Biblia nga ang pamilya amo ang sadsaran nga bahin sa paghatag sing edukasyon. (Efeso 6:1-3) Ang pagtuman sang kabataan sa ila tumuluo nga mga ginikanan kaangay nga ginpunihan sila sing malaragwayon sang purongpurong sang katahom kag sang isa ka kulintas sang dungog.

“Nagakuha Ini Sang Kabuhi Sang Iya mga Tag-iya”

Antes sia ginpalakat sa Estados Unidos para sa mataas nga edukasyon, ginlaygayan sang taga-Asia nga amay ang iya 16-anyos nga anak nga lalaki nga indi makig-upod sa malain nga mga tawo. Ini nga laygay nagapalanog sang paandam ni Solomon: “Anak ko, kon ginasulay ikaw sang mga makasasala, indi ka magpasugot.” (Hulubaton 1:10) Apang, ginapatalupangod ni Solomon ang pangganyat nga ila ginagamit: “Padayon sila nga nagasiling, ‘Upod sa amon. Manglambat kita agod magpaagay sing dugo. Tago naton nga bantayan sing wala sing kabangdanan ang tawo nga wala sing sala. Lamunon naton sila sing buhi subong sang Sheol, bisan bilog pa, subong sang mga nagapanaug sa buho. Mangita kita sang tanan nga bilidhon nga pagkabutang. Pun-on naton ang aton mga balay sing inagaw. Magpasimpalad ka sa tunga namon. Kita tanan mangin isa lang sing puyo.’”—Hulubaton 1:11-14.

Ang pagsulay maathag nga amo ang manggad. Agod madali nga makaganansia, ang “mga makasasala” nagasulay sa iban nga makigbahin sa ila masingki ukon di-matarong nga mga pamaagi. Bangod sang materyal nga daug ining mga malauton wala nagapangalag-ag sa pagpaagay sing dugo. ‘Ginalamon [nila] sing buhi ang ila mga biktima subong sang Sheol, bisan bilog pa,’ nagakawat sang iya tanan nga pagkabutang, subong sang pagbaton sang lulubngan sa bilog nga lawas. Ang ila pangagda amo ang isa ka karera sa paghimo sing krimen—luyag nila nga ‘pun-on ang ila mga balay sing inagaw,’ kag luyag nila nga ang mga walay eksperiensia ‘magpasimpalad sa ila.’ Daw ano ka nagakaigo nga laygay sa aton! Indi bala nga ang mga gang sang mga pamatan-on kag mga manugbaligya sang droga nagagamit sing kaanggid nga mga pamaagi sa pagrekrut? Indi bala nga ang saad sa madali nga manggad amo ang pagsulay nga ginatanyag sang maduhaduhaan nga mga negosyo?

“Anak ko,” laygay sang maalam nga hari, “indi ka maglakat sa dalan upod sa ila. Punggi ang imo tiil gikan sa ila banas. Kay ang ila mga tiil nagadalagan padulong sa bug-os nga kalainan, kag pirme sila nagadalidali sa pagpaagay sing dugo.” Nagapakot sang ila malaglagon nga katapusan, sia nagdugang: “Kay wala sing pulos nga iladlad ang siod sa atubangan sang mga mata sang bisan ano man nga may mga pakpak. Bangod sini ginalambatan nila ang mismo nga dugo sini; tago nga ginabantayan ang ila mga kalag. Amo ini ang mga banas sang tagsatagsa nga may di-bunayag nga ganansia. Nagakuha ini sang kabuhi sang iya mga tag-iya.”—Hulubaton 1:15-19.

Ang “tagsatagsa nga may di-bunayag nga ganansia” mapatay sa iya kaugalingon nga dalanon. Ang paglambat nga ginabutang sang malauton sa iban mangin siod sa ila kaugalingon. Bag-uhon bala sang hungod nga mga makasasala ang ila dalanon? Indi. Ang isa ka siod mahimo nga makita gid, apang ang mga pispis—ang mga tinuga nga “may mga pakpak”—nagalupad padulong gid sa sini. Sa amo man nga paagi, ang malauton, ginbulag sang ila kahakog, padayon nga nagahimo sang ila kriminal nga mga buhat, bisan pa madakpan sila sa ulihi.

Sin-o ang Mamati sa Tingog Sang Kaalam?

Nahibaluan gid bala sang mga makasasala nga ang ila dalanon malaglagon? Ginpaandaman bala sila sang resulta sang ila mga dalanon? Ang pagkaignorante indi balibad, kay ang maathag nga mensahe ginabantala sa mga duog publiko.

Si Solomon nagapahayag: “Ang matuod nga kaalam nagasinggit sing mabaskog sa dalan. Ginamitlang niya ang iya tingog sa mga plasa. Nagasinggit sia sa mataas nga bahin sa punta sang magahod nga mga alagyan. Sa mga salamputan sang gawang sang siudad nagapamulong sia sang iya kaugalingon nga mga pulong.” (Hulubaton 1:20, 21) Sa isa ka mabaskog kag maathag nga tingog, ang kaalam nagasinggit sa publiko nga mga duog agod mabatian sang tanan. Sa dumaan nga Israel ang tigulang nga mga lalaki nagahatag sing maalamon nga laygay kag hudisyal nga mga desisyon sa mga gawang sang siudad. Para sa aton, ginparekord ni Jehova ang matuod nga kaalam sa iya Pulong, ang Biblia, nga matigayon bisan diin. Kag ang iya mga alagad karon masako sa pagbantala sing dayag sang mensahe sini sa bisan diin. Sa pagkamatuod ginpabantala ni Jehova ang kaalam sa tanan.

Ano ang ginasiling sang matuod nga kaalam? Amo ini: “Tubtob san-o bala kamo nga mga walay eksperiensia magahigugma sang pagkakubos, kag tubtob san-o bala kamo nga mga mayubiton magahandum sang inyo direkta nga pagyubit . . . ? Nagpanawag ako apang kamo nagpangindi, gin-untay ko ang akon kamot apang wala sing nagsapak.” Ang mga buangbuang wala nagapamati sa tingog sang kaalam. Sa ulihi, “magakaon sila gikan sa bunga sang ila dalanon.” Ang ila ‘pagkarebelyuso kag pagpabaya magalaglag sa ila.’—Hulubaton 1:22-32.

Apang, ano naman ang tuhoy sa isa nga naghinguyang sing tion sa pagpamati sa tingog sang kaalam? “Magapuyo sia sing malig-on kag indi matublag sang kahadlok sa kalamidad.” (Hulubaton 1:33) Kabay nga malakip ikaw sa mga nakatigayon sing kaalam kag nakabaton sing disiplina paagi sa pagpamati sa mga hulubaton sang Biblia.

[Laragway sa pahina 15]

Ang matuod nga kaalam matigayon bisan diin