Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Makontrol ang Akon Kaakig?

“Malain ako kon mangakig. Nagapangakig ako, kag antes ko marealisar, nagahambal ako sing masakit nga mga tinaga sa mga tawo nga naluyagan ko gid. Ginatinguhaan ko nga indi pagsapakon ang diutay nga mga butang nga nagasaklaw sa akon, apang nagasupot ini. Sa tapos ako mangakig, ginatublag ako sang akon konsiensia.” —Tin-edyer nga lin-ay.

WALA sing duhaduha nahanungod sini, ang pagkontrol sa imo kaakig isa ka matuod gid nga pagpanikasog. Indi katingalahan, nian, nga ang iban sa latagon sang ikapagros sang hunahuna nagsiling nga maayo nga ipautwas ang imo kaakig kon kaisa. Ginapatihan ini nga ‘nagapadugang sang imo pagtahod sa kaugalingon’ kag nagahusay sang sablag sa imo relasyon sa iban. Ti, ang iban nagasiling pa gani nga ang pagpugong sang imo kaakig malain sa imo lawas!

Apang, ang Biblia nagasiling: “Isikway ninyo ang tanan nga kapaitan kag kasingkal kag kaakig kag sininggitanay kag pagpasipala.” (Efeso 4:31) Diin nga laygay, nian, ang labing maayo? Posible bala nga punggan ang kaakig sang isa bisan pa ginapaakig gid sia?

Ang Imo Kaakig—Duna bala sa Taga-Lungib nga Tawo?

Ang sadsaran sang madamo nga teoriya tuhoy sa kaakig amo ang pagpati sa teoriya sang ebolusyon. Ang iban nagapati nga ang kaakig ginpanubli gikan sa aton mga katigulangan nga nagapuyo anay sa mga lungib, isa ka indi makontrol nga duna. Si Carol Tavris nagsiling sa iya libro nga Anger: The Misunderstood Emotion: “Ang mga teoriya ni Darwin amo ang sadsaran sang panghunahuna sang Nakatundan: kay sang ang pagpati nga sarang naton makontrol ang kaakig—sa pagkamatuod, dapat kontrolon ini—nagpadaug sa pagpati nga indi naton makontrol ini, isa yadto ka malip-ot nga paglumpat sa pagpati karon nga indi naton dapat kontrolon ini.”

‘Ipautwas ang imo kaakig,’ amo ang laygay sang iban. ‘Ipaupok ang imo kaakig.’ Apang mapuslanon bala ina nga laygay? Una, ang pamatuod batok sa teoriya sang ebolusyon nagapadayon sa pagdugang. Kag ginaduhaduhaan ni Tavris kag sang iban pa ang ‘ipautwas ang tanan nga kaakig’ nga pagtamod. “Natalupangdan ko nga ang mga tawo nga madali magpautwas sang ila kaakig labi pa nga nagakaakig, wala ginabuhinan ang ila kaakig,” siling ni Tavris. “Natalupangdan ko ang nasaklaw nga mga balatyagon sa tunga sang mga ginaakigan.”

Ang libro nga Behind Closed Doors: Vio­lence in the American Family nagreport sing kaanggid man sa isa ka pag-usisa sa kapin sa isa ka libo ka mag-asawa. Natukiban sang mga awtor nga ang pagpautwas sing kaakig indi gid makapakalma. Sa kabaliskaran, ang masakit nga mga hambal masami nga nagadul-ong sa pisikal nga pagpanakit. Ang rason? Ang kaakig nagapakaon sang iya kaugalingon. Ina nga pagpanalawsaw nagapalig-on sa amo sang ginsiling sang manunulat sang Biblia sang nagligad nga mga siglo: “Ang masingkal nga tawo nagapaibwal sing pagbanggianay, apang ang makuli sa pagpangakig nagapalugpay sang kasuayon.”—Hulubaton 15:18; ipaanggid ang 29:22.

‘Magpangakig, Apang Dili Magpakasala’

Sa amo, ang kaakig indi isa ka indi makontrol nga duna sa mga sapat. Sarang ini makontrol kag dapat kontrolon. Apang, nagakahulugan bala ini nga indi na kita mapaakig—wala na sing mga balatyagon kag mga emosyon? Indi, kay sa Efeso 4:26 ginakilala sang Biblia nga kon kaisa may kinamatarong kita nga maakig: “Magpangakig, apang dili magpakasala.”

Apang, talupangda nga ang ginapakamalaut sang Biblia, indi ang kaakig, kundi ang pagtugot sa kaakig nga magkontrol sa imo mga buhat! “Ang tawo nga masingkal nagapabugana sa paglalis,” siling sang Hulubaton 29:22. Gani sa baylo nga gatungan ang kaakig, ‘kontrola ini.’ (Ipaanggid ang Genesis 4:7.) Halimbawa, handurawa ang imo kaugalingon sa isa ka kahimtangan nga nagapabukal gid sa imo dugo. Paano ikaw ‘makapalinong’? (Hulubaton 29:11) Ayhan tilawan mo anay ang madugay na nga laygay nga ‘mag-isip sing tubtob sa napulo’—ukon tubtob sa bisan ano nga numero nga magkalma ikaw.

Ang artikulo sa ’Teen nga magasin dugang pa nga nagrekomendar: “Gamita ang enerhiya sang kaakig sa paglakat sing malawig . . . Ayhan luyag mo himuon ang butang nga makaparelaks gid, subong sang pagpamati sa musika, pagpaligo sing maalabaab nga tubig ukon pagtan-aw sing sine.” Mas maayo pa, manawag kay Jehova sa pangamuyo, nga ginapangayo ang iya bulig sa pagpabilin nga kalma. “Kag ang paghidait sang Dios nga nagalabaw sa tanan nga paghangop magatipig sang inyo mga tagipusuon kag inyo mga painoino.” (Filipos 4:7) Dugang pa, tilawi nga magbasa sing Biblia ukon sing mga publikasyon nga napasad sa Biblia, subong sining magasin kag sang kaupod sini nga Ang Lalantawan.

‘Pagpakuli sa Kaakig’

Ang Hulubaton 19:11 nagasiling: “Ang paghantop sang tawo nagapakuli sa iya sa pagpangakig.” (Ipaanggid ang Hulubaton 14:29.) Ang paghantop isa ka buhat ukon ikasarang sa pagtan-aw sa isa ka kahimtangan, nga ginatipon ang tanan nga kamatuoran tuhoy sa isa ka butang antes maghikot. Paagi sa pagpakita sing paghantop, mahimo masapwan mo nga wala sing rason nga mangakig ikaw.

Halimbawa, handurawa nga naatrasar ang imo mga abyan sa pagsugat sa imo agod magtan-aw sing sine. Nagsugod ka sa paghunahuna sang iban pa nga mga tion nga natabo ini sa imo. Sa imo dugang nga paghunahuna, dugang nga nag-init ang imo ulo! Kon mag-abot sila sa ulihi, ano ang imo himuon? Akigan mo bala sila—ukon hibaluon mo bala kon ano ang natabo nga naatrasar sila? Mahimo nga may makatarunganon gid nga rason. Sa amo, ang pagpakita sing paghantop nagapugong sa pagsilabo sang kaakig.

Ang paghantop mahimo man maglakip sa paghinguyang sing tion nga timbangtimbangon ang mga resulta sang maakigon nga pagbalos. Binagbinaga ang rekord sa Biblia nga nagdalahig kay Hari David. Sang wala pagsapaka sang lalaki nga nagahingalan kay Nabal ang kaayo ni David, padasudaso nga nagplano sia sa pagbalos—pagpatay! Apang, ang asawa ni Nabal nga si Abigail nagpakiluoy kay David nga binagbinagon ang mga resulta sang pagpatulo sing walay sala nga dugo. Nagdulog si David sa iya dalanon. “Bulahan ang imo pagkamahinantupon,” siling ni David kay Abigail, “kag bulahan ikaw nga nagpugong sa akon sining adlaw gikan sa pagpakasala sa dugo.”—1 Samuel 25:2-33.

Ang pagbinagbinag sa mga resulta sang maakigon nga pagsilabo makaamlig man sa imo gikan sa indi kinahanglanon nga pagpadaku sang pagbaisay batok sa isa nga may awtoridad, subong sang manunudlo ukon amo. “Kon ang espiritu sang manuggahom magsingkal batok sa imo, dili pagbayai ang imo duog, kay ang pagkahumok nagapalugpay sang dalagku nga mga paglapas,” siling ni Solomon. (Manugwali 10:4) Kag bisan pa kon ang pagtimalos ginatuyo nga himuon batok sa isa nga kapareho mo, dumduma ang ginasiling sang Biblia: “Dili ka magsiling: ‘Himuon ko sa iya ang subong sang ginhimo niya sa akon.’”—Hulubaton 24:29.

Ang isa pa ka paagi sa pagpakuli sa kaakig amo ang pagbantay kon ano ang ginapakaon mo sa imo hunahuna. Madamo nga palaguwaon sa telebisyon ang puno sing kasingki. Matuod, madamo ang nagahunahuna nga ang kasingki sa TV kag sa sine nagaapektar lamang sa mga may huyog na sa sina. Apang, ang isa ka grupo sang mga mananalawsaw, nagsiling nga “ang tanan nga tumalan-aw daw ginaapektuhan.”—How to Live With—And Without—Anger, ni Albert Ellis.

Ang Biblia dugang pa nga nagalaygay sa Hulubaton 22:24, 25: “Dili ka makig-abyan sa tawo nga maakigon; kag dili ka magbuylog sa tawo nga masingkal, agod nga indi ka makatuon sang iya mga dalanon kag magbutang sing siod sa imo kalag.” Nasadyahan ka bala sa pagpakig-upod sa mga tawo nga “maakigon”? Nian dili makibot kon nabudlayan ikaw sa pagkontrol sang imo kaakig. Sa amo, ang libro nga How to Live With—And Without—Anger nagapalig-on nga mangita sing “maayong mga modelo sa imo kabuhi . . . mga tawo nga determinado sa paglandas sang indi makalilipay nga mga butang sang kabuhi kag aktibo nga nagapanghikot sa paghimo sini. Makighambal sa sining mga tawo. Magtuon gikan sa ila kon paano sila makapabilin nga kalma sa atubangan sang makapaugot nga mga butang sang kabuhi.”

Kaakig Gikan sa Sulod

Apang, ang pagpakalma lamang sa kaugalingon mahimo nga indi magadugay sa pagpugong sa kaakig. Ang propesor sa sikolohiya nga si Rich­ard Lazarus nagsulat: “Ang emosyon indi kinahanglan nga pukawon sang butang sa guwa. Sarang ini matuga sang mga panghunahuna sang isa ka tawo.” Halimbawa, ginbaton sang isa ka pamatan-on nga babayi nga ang iya kaakig madamo nga beses nga gintuga sang iya paghunahuna sang mga butang nga nagapaakig sa iya nahanungod sa isa ka tawo. “ Ang akon hunahuna madasig nga nagabinagbinag sang tagsa ka detalye, kag masapwan ko ang akon kaugalingon nga nagapangakig pa gid. Ginanerbios ako kag indi mapahamtang. Ginagamo sini ang akon bug-os nga adlaw. Ginapung-aw ako.”

Ang pagpakighambal tuhoy sa makapaakig nga hitabo sa ulihi upod sa isa ka abyan makapautwas man liwat sa kaakig. Kon kaisa ang labing maayo nga himuon amo nga usisaon ang kabangdanan gid sang kaakig kag tinguhaan nga tadlungon ini. May nakasaklaw bala sa imo? Kon indi mo ini malipatan, palapiti ina nga tawo kag tinguhaa nga tadlungon ini. (Ipaanggid ang Mateo 5:23-26.) Masami nga ang resulta amo nga may yara lamang diutay nga indi paghangpanay.

Ang mga butang nga nagapaakig mahimo nga magadugang. Apang, paagi sa paghantop, mahuptan mo ang timbang nga pagtamod sa mga butang. Makatuon ikaw sa paghimo sang malaglagon nga mga balatyagon nga mangin mabungahon nga mga buhat. Huo, sarang mo makontrol ang imo kaakig!

[Laragway sa pahina 13]

Ginabiyaan mo bala ang mga kaupod nga madali maakig?