Kapitulo Onse
Kailo sa mga Rebelde!
1. Anong daku nga sayop ang nahimo ni Jeroboam?
SANG gintunga ang nakigkatipan nga katawhan ni Jehova sa duha ka ginharian, ang naaminhan nga napulo-ka-tribo nga ginharian gingamhan ni Jeroboam. Ang bag-o nga hari isa ka sangkol, mapagsik nga manuggahom. Apang kulang sia sing matuod nga pagtuo kay Jehova. Bangod sini nakahimo sia sing daku gid nga sayop nga naghalit sa bug-os nga maragtas sang naaminhan nga ginharian. Sa idalom sang Mosaikong Kasuguan, ginsugo ang mga Israelinhon nga maglakbay makatlo sa isa ka tuig padulong sa templo sa Jerusalem, nga yara karon sa nabagatnan nga ginharian sang Juda. (Deuteronomio 16:16) Sa kahadlok nga basi bangod sining regular nga mga paglakbay sang iya mga sakop makighiusa sila liwat sa ila kauturan sa bagatnan, si Jeroboam “naghimo sing duha ka bulawan nga tinday nga baka kag nagsiling sa katawhan: ‘Mabudlay gid nga magtaklad pa kamo sa Jerusalem. Yari ang imo Dios, O Israel, nga nagpaguwa sa imo gikan sa duta sang Egipto.’ Nian ginbutang niya ang isa sa Bethel, kag ang isa ginbutang niya sa Dan.”—1 Hari 12:28, 29.
2, 3. Ano ang mga epekto sa Israel sang sayop ni Jeroboam?
2 Sa sulod sang malip-ot nga tion, daw nagmadinalag-on ang plano ni Jeroboam. Ang katawhan amat-amat nga nag-untat sa pagtaklad sa Jerusalem kag nagsimba sila sa atubangan sang duha ka tinday nga baka. (1 Hari 12:30) Apang, ining apostata nga relihiosong buhat nangin malain nga impluwensia sa napulo-ka-tribo nga ginharian. Sang ulihi nga mga tuig, bisan gani si Jehu, nga nagpakita sing dalayawon gid nga kakugi sa pagdula sang pagsimba kay Baal sa Israel, nagpadayon sa pagyaub sa bulawan nga mga tinday nga baka. (2 Hari 10:28, 29) Ano pa ang nangin resulta sang makapasubo gid nga sayop nga desisyon ni Jeroboam? Amo ang mahuyang nga panguluhan kag pag-antos para sa katawhan.
3 Bangod nangin apostata si Jeroboam, nagsiling si Jehova nga ang iya binhi indi magagahom sa duta, kag sa ulihi ang naaminhan nga ginharian magaantos sing daku nga kalaglagan. (1 Hari 14:14, 15) Nagmatuod ang ginsiling ni Jehova. Pito ka hari sang Israel ang naggahom sing duha ka tuig ukon wala pa—ang iban pila lamang ka adlaw. Ang isa ka hari naghikog, kag ang anom ginpatay sang ambisyuso nga mga tawo nga nag-agaw sang trono. Ilabi na sa tapos sang paggahom ni Jeroboam II, nga natapos sang mga 804 B.C.E. samtang nagagahom si Uzzias sa Juda, ang Israel ginsalot sang kinagubot, kasingki, kag mga pagpatay. Amo sini ang kahimtangan sang si Jehova paagi kay Isaias nagpadala sing talangkod nga paandam, ukon “pulong,” sa naaminhan nga ginharian. “May pulong nga ginpadala si Jehova batok kay Jacob, kag nagtupa ini sa Israel.”—Isaias 9:8.a
Ang Pagkamatinaastaason kag Pagkabugalon Nagpasingkal sa Dios
4. Ano nga “pulong” ang ginpadala ni Jehova batok sa Israel, kag ngaa?
4 Ang “pulong” ni Jehova indi mahimo nga pasapayanan lamang. “Pat-od nga mahibaluan ini sang katawhan, sila gid tanan, sang Efraim kag sang pumuluyo sang Samaria, bangod sang ila pagkamatinaastaason kag bangod sang ila bugalon nga tagipusuon.” (Isaias 9:9) Ang “Jacob,” “Israel,” “Efraim,” kag “Samaria” nagapatuhoy tanan sa naaminhan nga ginharian sang Israel, nga sa sini ang Efraim amo ang nagapangibabaw nga tribo kag ang Samaria amo ang kapital. Ang pulong ni Jehova batok sadto nga ginharian isa gid ka matigdas nga paghukom, kay ang Efraim nagpakatig-a sa apostasya kag tuman ka bugalon batok kay Jehova. Indi pag-amligan sang Dios ang katawhan gikan sa resulta sang ila malaut nga mga dalanon. Mapilitan sila sa pagpamati, ukon sa pagtalupangod sa Pulong sang Dios.—Galacia 6:7.
5. Paano ginpakita sang Israel ang ila kaugalingon nga wala sila maapektuhan sang mga paghukom ni Jehova?
5 Samtang nagalain ang kahimtangan, nakaeksperiensia ang katawhan sing daku nga kadulaan, lakip ang ila mga balay—nga sa masami human sa daga nga tisa kag baratuhon nga kahoy. Naghumok bala ang ila tagipusuon subong resulta sini? Mamati bala sila sa mga manalagna ni Jehova kag magbalik sa matuod nga Dios?b Ginrekord ni Isaias ang matinamayon nga sabat sang katawhan: “Mga tisa ang narumpag, apang sinapsapan nga bato ang gamiton namon sa pagpatindog. Mga kahoy nga sikomoro ang ginpamulod, apang ilisan namon sing mga sedro.” (Isaias 9:10) Nagbato ang mga Israelinhon kay Jehova kag ginsikway nila ang iya mga manalagna, nga nagsugid sa ila kon ngaa nagaantos sila sini nga mga kabudlayan. Daw subong bala nga ang katawhan nagsiling: ‘Mahimo nga madulaan kami sing mga balay nga human sa madali maguba nga mga daga nga tisa kag baratuhon nga kahoy, apang labawan pa namon ining mga kadulaan paagi sa pagpatindog liwat nga nagagamit sing maayo gid nga mga materyales—sinapsapan nga bato kag sedro!’ (Ipaanggid ang Job 4:19.) Wala sing mahimo si Jehova kundi disiplinahon sila sing dugang pa.—Ipaanggid ang Isaias 48:22.
6. Paano ginpaslaw ni Jehova ang pahito sang Siria kag Israel batok sa Juda?
6 Si Isaias nagpadayon: “Itib-ong ni Jehova ang mga kaaway ni Rezin batok sa iya.” (Isaias 9:11a) Si Hari Peka sang Israel kag si Hari Rezin sang Siria magkaalyado. Nagaplano sila nga agawon ang duha-ka-tribo nga ginharian sang Juda kag palingkuron sa trono ni Jehova sa Jerusalem ang ila sakop nga hari—ang ginatawag nga “anak ni Tabeel.” (Isaias 7:6) Apang indi magmadinalag-on ang paghimbon. Si Rezin may gamhanan nga mga kaaway, kag “itib-ong” ni Jehova ining mga kaaway batok sa “iya,” ang Israel. Ang termino nga “itib-ong” nagakahulugan nga tugutan sila nga magmadinalag-on sa inaway agod malaglag ang alyansa kag ang mga tulumuron sini.
7, 8. Para sa Israel, ano ang resulta sang pag-agaw sang Asiria sa Siria?
7 Ang pagkabungkag sining alyansa nagsugod sang ginsalakay sang Asiria ang Siria. “Nagtaklad ang hari sang Asiria batok sa Damasco [kapital sang Siria] kag gin-agaw ini kag gindala nga bihag ang katawhan sini sa Kir, kag ginpatay niya si Rezin.” (2 Hari 16:9) Bangod nadula niya ang iya gamhanan nga kaalyado, narealisar ni Peka nga ang iya pahito batok sa Juda ginbalabagan. Sa kamatuoran, wala lang madugay sa tapos napatay si Rezin, si Peka mismo ginpatay ni Hosea, nga pagkatapos sini amo ang nag-agaw sang trono sang Samaria.—2 Hari 15:23-25, 30.
8 Ang Siria, nga kaalyado anay sang Israel, sakop na karon sang Asiria, ang nagapangibabaw nga gahom sa rehiyon. Nagtagna si Isaias kon paano gamiton ni Jehova ining bag-o nga politikal nga alyansa: “Pasilabuhon niya [Jehova] ang iya [Israel] mga kaaway, ang Siria gikan sa sidlangan kag ang mga Filistinhon gikan sa likod, kag lamunon nila ang Israel sa naganganga nga baba. Tungod sini tanan ang iya kaakig wala pa mag-ugdaw, kundi ang iya kamot nauntay pa gihapon.” (Isaias 9:11b, 12) Huo, ang Siria kaaway na karon sang Israel, kag dapat handaan sang Israel ang pagsalakay sang Asiria kag Siria. Nagmadinalag-on ang pagsalakay. Ginhimo sang Asiria ang mangangagaw nga si Hosea nga iya alagad, kag ginpangayuan sing daku nga buhis. (Mga pila ka dekada antes sini, ang Asiria nagabaton sing daku nga kantidad gikan kay Hari Menahem sang Israel.) Daw ano ka matuod ang ginsiling ni manalagna Oseas: “Ginhalunhon sang mga dumuluong ang iya [Efraim] kusog”!—Oseas 7:9; 2 Hari 15:19, 20; 17:1-3.
9. Ngaa masiling naton nga nagsalakay ang mga Filistinhon “gikan sa likod”?
9 Wala man bala magsiling si Isaias nga ang mga Filistinhon magasalakay “gikan sa likod”? Huo. Sang wala pa sing magnetiko nga mga compass, ginasugid sang mga Hebreo ang direksion pasad sa nahamtangan sang isa ka tawo nga nagaatubang sa ginabutlakan sang adlaw. Sa amo, ‘ang sidlangan’ amo ang atubangan, samtang ang katundan, ang malapit sa baybayon nga puluy-an sang mga Filistinhon, amo ‘ang likod.’ Ang “Israel” nga ginsambit sa Isaias 9:12 mahimo nga naglakip sa Juda sini nga tion bangod ginsalakay sang mga Filistinhon ang Juda sang nagagahom ang kadungan ni Peka, nga si Ahaz, gin-agaw kag ginpuy-an ang pila ka siudad kag mga kuta sang Juda. Kaangay sang Efraim sa aminhan, takus gid ang Juda sa sini nga disiplina gikan kay Jehova, kay sia man napuno sang apostasya.—2 Cronica 28:1-4, 18, 19.
Halin sa ‘Ulo Tubtob sa Ikog’ —Isa ka Pungsod Sang mga Rebelde
10, 11. Ano nga silot ang himuon ni Jehova batok sa Israel bangod sang ila padayon nga pagrebelde?
10 Walay sapayan sang tanan nga pag-antos sini—kag walay sapayan sang matigdas nga mga pinamulong sang mga manalagna ni Jehova—ang naaminhan nga ginharian nagpadayon gihapon sa pagrebelde kay Jehova. “Ang katawhan mismo wala magbalik sa Isa nga nagsakit sa ila, kag wala nila ginpangita si Jehova sang mga kasuldadusan.” (Isaias 9:13) Busa, ang manalagna nagsiling: “Utdon ni Jehova sa Israel ang ulo kag ang ikog, ang siwil kag ang banban, sa isa ka adlaw. Ang tigulang kag ang talahuron kaayo amo ang ulo, kag ang manalagna nga nagatudlo sing kabutigan amo ang ikog. Kag ang mga nagatuytoy sa sining katawhan amo ang nagapatalang sa ila; kag ang mga ginatuytuyan, amo ang ginapalibog.”—Isaias 9:14-16.
11 “Ang ulo” kag “ang siwil” nagalaragway sa ‘tigulang kag talahuron kaayo’—ang mga lider sang pungsod. “Ang ikog” kag “ang banban” nagapatuhoy sa butig nga mga manalagna nga nagabungat sing mga pulong nga kalahamut-an sa ila mga lider. Ang isa ka iskolar sa Biblia nagsulat: “Ang butig nga mga Manalagna ginatawag nga ikog, bangod kon tuhoy sa moral sila ang pinakamalaut sa mga tawo, kag bangod salimpapaw sila nga mga sumulunod kag mga sumalakdag sang malaut nga mga manuggahom.” Si Propesor Edward J. Young nagsiling tuhoy sining butig nga mga manalagna: “Indi gid sila mga lider kundi, sa pagsunodsunod kon diin sila dalhon sang mga lider, nagapang-ulog-ulog kag nagapaayon-ayon lamang sila, kaangay sang nagaikul-ikol nga ikog sang ido.”—Ipaanggid ang 2 Timoteo 4:3.
Bisan ang ‘mga Balo nga Babayi kag ang mga Bata nga Lalaki nga Wala Sing Amay’ mga Rebelde
12. Daw ano katudok nga nakasulod ang kalautan sa katilingban sang mga Israelinhon?
12 Si Jehova amo ang Manugpangapin sang mga balo nga babayi kag sang mga bata nga lalaki nga wala sing amay. (Exodo 22:22, 23) Apang, pamatii kon ano ang ginasiling karon ni Isaias: “Si Jehova indi magkasadya sa ila mga pamatan-on nga lalaki, kag indi sia magkaluoy sa ila mga bata nga lalaki nga wala sing amay kag sa ila mga balo nga babayi; kay sila tanan mga apostata kag nagahimo sing kalautan kag ang tagsa ka baba nagapamulong sing kabuangan. Tungod sini ang iya kaakig wala pa mag-ugdaw, kundi ang iya kamot nauntay pa gihapon.” (Isaias 9:17) Malaut nga naapektuhan sang apostasya ang tanan nga bahin sang katilingban, lakip ang mga balo nga babayi kag ang mga bata nga lalaki nga wala sing amay! Mapailubon nga ginpadala ni Jehova ang iya mga manalagna, nagalaum nga basi bag-uhon sang katawhan ang ila mga dalanon. Halimbawa, “Balik ka, O Israel, kay Jehova nga imo Dios, kay nasandad ka sa imo kasaypanan,” pakitluoy ni Oseas. (Oseas 14:1) Pat-od nga masakit gid ang buot sang Manugpangapin sang mga balo nga babayi kag sang mga bata nga lalaki nga wala sing amay nga hukman bisan sila!
13. Ano ang matun-an naton gikan sa kahimtangan sang panahon ni Isaias?
13 Kaangay ni Isaias, nagakabuhi kita sa makahalanguyos nga mga tion antes sang adlaw sang paghukom ni Jehova batok sa mga malauton. (2 Timoteo 3:1-5) Daw ano ka importante, nian, nga walay sapayan sang ila kahimtangan sa kabuhi, dapat magpabilin ang matuod nga mga Cristiano nga matinlo sa espirituwal, moral, kag mental agod indi madula ang kahamuot sang Dios. Dapat bantayan nga may kaimon sang tagsatagsa ang iya kaangtanan kay Jehova. Wala dapat sing bisan sin-o nga nakaguwa na sa “Babilonia nga Daku” ang liwat nga ‘mag-ambit sa iya mga sala.’—Bugna 18:2, 4.
Ang Butig nga Pagsimba Nagapatubas Sing Kasingki
14, 15. (a) Ano ang resulta sang pagsimba sa mga demonyo? (b) Gintagna ni Isaias nga ang Israel makaeksperiensia sing anong nagapadayon nga pag-antos?
14 Ang butig nga pagsimba daw pagsimba gid sa mga demonyo. (1 Corinto 10:20) Subong sang ginpakita antes sang Anaw, ang impluwensia sang mga demonyo nagadul-ong sa kasingki. (Genesis 6:11, 12) Gani, indi makapakibot nga sang mag-apostata ang Israel kag nagsugod sa pagsimba sa mga demonyo, ang duta napuno sing kasingki kag kalautan.—Deuteronomio 32:17; Salmo 106:35-38.
15 Paagi sa maathag kag malaragwayon nga mga pulong, ginlaragway ni Isaias ang paglapnag sang kalautan kag kasingki sa Israel: “Ang kalautan nagdabdab subong sang kalayo; ang kasapinitan kag ang mga talungon lamunon sini. Kag magamakot ini sa mga kasiutan sang kagulangan, kag magapaibabaw sila subong sang pagtub-ok sang aso. Sa kasingkal ni Jehova sang mga kasuldadusan ang duta masunog, kag ang katawhan mangin subong sang gatong sa kalayo. Wala sing bisan sin-o ang magapakita sing kaluoy bisan sa iya utod. Kag ang isa magautod sa tuo kag pat-od nga gutumon; kag ang isa magakaon sa wala, kag pat-od nga indi sila mabusog. Kaunon sang tagsatagsa sa ila ang unod sang iya kaugalingon nga butkon, ang Manases sa Efraim, kag ang Efraim sa Manases. Magaupdanay sila batok sa Juda. Tungod sini tanan ang iya kaakig wala pa mag-ugdaw, kundi ang iya kamot nauntay pa gihapon.”—Isaias 9:18-21.
16. Paano natuman ang mga pulong sang Isaias 9:18-21?
16 Kaangay sang dabdab nga nagalapnag sa kasapinitan, ang kasingki indi makontrol nga nagalapnag kag madasig nga nakalab-ot “sa mga kasiutan sang kagulangan,” nga nagatuga sing daku nga sunog sang kasingki. Ginlaragway sang mga komentarista sa Biblia nga sanday Keil kag Delitzsch ang kadakuon sang kasingki subong “ang labing mapintas nga paglaglag sa kaugalingon sa tion sang isa ka magamo nga inaway sibil. Wala gid sing mainulikdon nga balatyagon, ginlamon nila ang isa kag isa sa ila nga walay kabulusgan.” Mahimo gid nga ginsambit diri ang tribo sang Efraim kag sang Manases bangod sila ang panguna nga mga tiglawas sang naaminhan nga ginharian kag, subong mga kaliwat sang duha ka anak ni Jose, sila ang pinakamalapit nga himata sang napulo ka tribo. Apang, walay sapayan sini, gin-untatan lamang nila ang ila pagpinatyanay sang makig-away sila batok sa Juda sa bagatnan.—2 Cronica 28:1-8.
Ang Malaut nga mga Hukom Magaatubang sa Ila Hukom
17, 18. Ano nga kalautan ang nagakatabo sa sistema sang kasuguan kag pamunuan sang Israel?
17 Masunod ginsentro ni Jehova ang iya mahukmanon nga panulok sa malaut nga mga hukom kag iban pa nga mga opisyal sang Israel. Nag-abusar sila sa ila gahom paagi sa pag-ati sa mga kubos kag mga nagaantos nga nagpalapit sa ila nga nagapangita sing katarungan. Si Isaias nagsiling: “Kailo ang mga nagahimo sing mahaliton nga mga palatukuran kag sila nga sa pirme nga pagsulat, nagsulat sing kagamo lamang, agod tabugon ang mga timawa gikan sa isa ka legal nga asunto kag agawon ang katarungan gikan sa mga nagaantos sa akon katawhan, agod ang mga balo nga babayi mangin ila inagaw, kag agod atihon nila bisan ang mga bata nga lalaki nga wala sing amay!”—Isaias 10:1, 2.
18 Ang Kasuguan ni Jehova nagadumili sang tanan nga porma sang inhustisya: “Dili kamo maghimo sing pagkadimatarong sa paghukom. Dili ka magpasulabi sa imol, kag dili pagpalabiha ang daku nga tawo.” (Levitico 19:15) Sa pagsikway sa sini nga sugo, naghimo ining mga opisyal sang ila kaugalingon “mahaliton nga mga palatukuran” agod pakamatarungon ang pinakamapintas nga sahi sang pagpangawat—ang pagkuha sang hawothawot nga mga pagkabutang sang mga balo nga babayi kag sang mga bata nga lalaki nga wala sing amay. Sa pagkamatuod, ang butig nga mga dios sang Israel bulag sa sining inhustisya, apang indi bulag si Jehova. Paagi kay Isaias, ining malaut nga mga hukom amo karon ang sentro sang igtalupangod ni Jehova.
19, 20. Paano mabag-o ang kahimtangan sang malaut nga Israelinhon nga mga hukom, kag ano ang matabo sa ila “himaya”?
19 “Ano ang inyo himuon sa adlaw sang paghatag sing igtalupangod kag sa paglaglag, kon mag-abot ini gikan sa malayo? Kay sin-o kamo magadangop agod magpatabang, kag diin ninyo ibilin ang inyo himaya, luwas lamang nga ang isa magkuob sa idalom sang mga bilanggo kag ang katawhan padayon nga mapukan sa idalom sang mga pinatay?” (Isaias 10:3, 4a) Ang mga balo nga babayi kag ang mga bata nga lalaki nga wala sing amay wala sing bunayag nga mga hukom nga maapelahan. Gani, nagakaigo gid nga ginapamangkot karon ni Jehova yadtong malaut nga Israelinhon nga mga hukom kon kay sin-o sila magadangop karon nga dapat sila manabat kay Jehova. Huo, malapit na nila mahibaluan nga “isa ka makahaladlok nga butang nga mahulog sa mga kamot sang Dios nga buhi.”—Hebreo 10:31.
20 Ang “himaya” sining malaut nga mga hukom—ang kalibutanon nga reputasyon, dungog, kag gahom nga nagaupod sa ila manggad kag posisyon—indi magadugay. Ang iban mangin mga bilanggo sang inaway, ‘nagakuob,’ ukon nagakatinkatin, upod sa iban pa nga mga bilanggo, samtang ang tanan nga nabilin pamatyon, ang ila bangkay tabunan sang mga pinatay sa inaway. Ang ila “himaya” nagalakip man sang manggad nga ila naangkon paagi sa daya, nga pagaagawon sang mga kaaway.
21. Bangod sang mga silot nga nabaton sang Israel, nag-ugdaw bala ang kaakig ni Jehova batok sa ila?
21 Gintakpan ni Isaias ining hingapusan nga istansa paagi sa makahaladlok nga paandam: “Tungod sini tanan [tanan nga kailo nga ginaantos sang pungsod tubtob sini nga tion] wala pa mag-ugdaw ang iya kaakig, kundi ang iya kamot nauntay pa gihapon.” (Isaias 10:4b) Huo, may dugang pa nga isiling si Jehova sa Israel. Ang nauntay nga kamot ni Jehova magapabilin nga nauntay tubtob mahatag niya ang katapusan, makahalapay nga tuk-ap sa rebelyuso nga naaminhan nga ginharian.
Indi Gid Magpabiktima sa Kabutigan kag sa Interes-sa-Kaugalingon Sang Iban
22. Ano nga leksion ang matun-an naton gikan sa natabo sa Israel?
22 Ang pulong ni Jehova paagi kay Isaias mabug-at nga nagtupa sa Israel kag ‘wala magbalik sa iya nga wala sing mga resulta.’ (Isaias 55:10, 11) Narekord sang maragtas ang makapasubo nga katapusan sang naaminhan nga ginharian sang Israel, kag mahanduraw lamang naton ang pag-antos nga dapat batason sang mga pumuluyo sini. Subong gid sini kapat-od, ang pulong sang Dios matuman sa sistema sang mga butang karon, ilabi na sa apostata nga Cristiandad. Daw ano ka importante, nian, nga indi dapat pamatian sang mga Cristiano ang binutig, batok-sa-Dios nga propaganda! Bangod sa Pulong sang Dios, ang tuso nga mga pahito ni Satanas madugay na nga ginabuyagyag, agod indi kita dapat madaya sini subong sang katawhan sang dumaan nga Israel. (2 Corinto 2:11) Kabay nga kita tanan indi gid mag-untat sa pagsimba kay Jehova “sa espiritu kag kamatuoran.” (Juan 4:24) Kon amo sina, ang iya nauntay nga kamot indi magasakit sa iya mga sumilimba subong sang natabo sa rebelyuso nga Efraim; ang iya mga butkon mahigugmaon nga magahakos sa ila, kag buligan niya sila sa dalanon padulong sa kabuhi nga walay katapusan sa paraiso nga duta.—Santiago 4:8.
[Mga nota]
a Ang Isaias 9:8–10:4 ginahuman sang apat ka strophe (mga bahin nga may ritmiko nga dinalan), ang tagsa may pareho nga katapusan nga may malain nga ginapatimaan: “Tungod sini tanan ang iya kaakig wala pa mag-ugdaw, apang ang iya kamot nauntay pa gihapon.” (Isaias 9:12, 17, 21; 10:4) Gintingob sini nga paagi sang sinulatan ang Isaias 9:8–10:4 sa isa ka “pulong.” (Isaias 9:8) Talupangda man, nga ang “kamot [ni Jehova] nauntay pa gihapon,” indi agod makig-uli, kundi sa paghukom.—Isaias 9:13.
b Ang mga manalagna ni Jehova sa naaminhan nga ginharian sang Israel naglakip kay Jehu (indi ang hari), Elias, Micaya, Eliseo, Jonas, Oded, Oseas, Amos, kag Miqueas.
[Retrato sa pahina 139]
Ang kalautan kag kasingki naglapnag sa bug-os nga Israel kaangay sang sunog sa kagulangan
[Retrato sa pahina 141]
Manabat kay Jehova ang mga tawo nga nagapangbiktima sa iban