Matuod nga Kahilwayan—Gikan Diin?
“Wala sa tawo nga nagalakat ang pagmando sang iya mga tikang. Tudlui ako, O Jehova.”—JEREMIAS 10:23,24.
1, 2. Paano ginatamod sang kalabanan nga tawo ang kahilwayan, apang ano pa ang dapat binagbinagon?
WALAY duhaduha nga ginaapresyar mo ang matuod nga kahilwayan. Luyag mo nga hilway ka sa pagpabutyag sang imo personal nga mga pagtamod, hilway sa pagpamat-od sa kon diin kag paano ikaw magkabuhi. Luyag mo nga pilion ang trabaho nga imo naluyagan, pilion ang imo pagkaon, ang musika, mga abyan. May yara ka sing pagpasulabi tuhoy sa madamo nga butang, sa magamay kag dalagku man. Wala sing normal nga tawo ang maluyag mangin ulipon sang diktador nga mga manuggahom, nga may diutay ukon wala sing kahilwayan sa pagpili.
2 Walay sapayan, luyag mo man bala ang isa ka kalibutan sa diin ikaw kag ang iban makabenepisyo sa matuod nga kahilwayan? Luyag mo bala ang isa ka kalibutan sa diin ang kahilwayan ginaamligan agod ang tagsatagsa makapabutyag sing bug-os sang ila kabuhi? Kag kon posible lamang, luyag mo bala ang isa ka kalibutan nga hilway sa kahadlok, krimen, gutom, kaimulon, polusyon, balatian, kag inaway? Matuod gid nga halandumon ina nga kahilwayan.
3. Ngaa importante sa aton ang kahilwayan?
3 Ngaa importante gid para sa aton nga mga tawo ang kahilwayan? Ang Biblia nagasiling: “Kon diin ang espiritu ni Jehova, didto ang kahilwayan.” (2 Corinto 3:17) Gani si Jehova amo ang Dios sang kahilwayan. Kag sanglit gintuga niya kita sa ‘iya larawan kag kaangay niya,’ ginhatagan niya kita sing kahilwayan sa pagbuot agod maapresyar kag makabenepisyo kita sa kahilwayan.—Genesis 1:26.
Gin-abusuhan ang Kahilwayan
4, 5. Paano gin-abusuhan ang kahilwayan sa bug-os nga maragtas?
4 Sa bug-os nga maragtas minilyon ka tawo ang gin-ulipon, ginpaantos, ukon ginpatay bangod gin-abusuhan sang iban ang kahilwayan sa pagbuot. Ginasugid sang Biblia nga mga 3,500 ka tuig na ang nagligad, “mapintas nga gin-ulipon sang mga Egiptohanon ang mga anak sang Israel. Kag padayon nga ginpapait nila ang ila kabuhi paagi sa mabudlay nga pag-ulipon.” (Exodo 1:13, 14) Ginasiling sang The Encyclopedia Americana nga sang ikaapat nga siglo B.C.E., sa Atenas kag sa duha ka Griegong siudad ang kadamuon sang mga ulipon naglabaw sa kadamuon sang mga hilway nga mga pumuluyo sa 4 sa 1. Ini gihapon nga tuburan sang impormasyon nagdugang: “Didto anay sa Roma ang mga ulipon wala sing mga kinamatarong. Sarang sia patyon bangod sang tuman ka diutay nga sala.” Ang Compton’s Encyclopedia nagasiling: “Sa Roma ang pagpangabudlay sang mga ulipon amo ang pundasyon sang estado. . . . Sa ulumhan ang mga ulipon masami nga nagatrabaho nga nakadenahan. Kag sa gab-i ginakadenahan sila sing tingob kag ginalupot sa daku nga bilangguan, sa idalom nayon sang duta.” Sanglit madamo sang mga ulipon ang mga hilway anay, hunahunaa ang kapait sadtong naguba nga kabuhi!
5 Sa sulod sang mga siglo, ang Cristiandad naulamid sa mapiguson nga pagpamaligya sing mga ulipon. Siling sang The World Book Encyclopedia: “Kutob sang ika-1500 tubtob sang ika-1800, ang mga taga-Europa nagbulante sing mga 10 ka milyon ka mga itom nga ulipon halin sa Aprika pakadto sa Nakatundan nga bahin sang duta.” Sa sining ika-20 nga siglo, minilyon ka mga bihag ang nagatrabaho sing lakas tubtob mapatay ukon ginapatay sa mga kampo konsentrasyon sang Nazi subong bahin sang kasuguan sang gobierno. Ang mga biktima nagalakip sang madamo nga mga Saksi ni Jehova nga nabilanggo bangod nagbalibad sila sa pagsakdag sa manugpatay nga rehimen sang Nazi.
Pagkaulipon sa Butig nga Relihion
6. Paano naulipon sang butig nga relihion ang mga tawo sa dumaan nga Canaan?
6 May yara man pagkaulipon nga resulta sang pagsunod sa butig nga relihion. Halimbawa, sa dumaan nga Canaan, ang mga bata ginahalad kay Moloc. Ginasiling nga may nagadabadaba nga kalayo sa sulod sang larawan sining butig nga dios. Ginatagbong ang mga buhi nga kabataan sa butkon sang amo nga larawan, nga nagatupa sa kalayo sa idalom. Bisan ang pila ka mga Israelinhon naghimo man sining butig nga pagsimba. Ang Dios nagsiling nga ‘ginapaagi nila ang ila mga anak nga lalaki kag mga babayi sa kalayo kay Moloc, butang nga wala Niya ginsugo sa ila, ukon nag-abot sa iya tagipusuon sa paghimo sining makangilil-ad nga butang.’ (Jeremias 32:35) Ano nga kaayuhan ang ginhatag ni Moloc sa iya mga sumilimba? Diin na karon yadtong mga pungsod sang mga Canaanhon kag ang pagsimba kay Moloc? Wala na sila tanan. Amo yadto ang butig nga pagsimba, pagsimba nga napasad indi sa kamatuoran kundi sa kabutigan.—Isaias 60:12.
7. Ano nga makangilil-ad nga buhat ang bahin sang relihion sang mga Aztec?
7 Mga siniglo ang nagligad sa Sentral Amerika, ang mga Aztec naulipon sa butig nga relihion. Ang tagsa ka tawo may yara kaugalingon nga mga dios, ang kinaugali nga mga puwersa ginasimba subong mga dios, ang nanuhaytuhay nga pagpanghikot sa adlaw-adlaw nga kabuhi may yara ila tagsa ka dios, ang mga tanum may ila dios, bisan ang mga paghikog may dios. Ang libro nga The Ancient Sun Kingdoms of the Americas nagasiling: “Ang gobierno sang Aztec Mexico gin-organisar halin sa pinakamataas pakadto sa pinakanubo agod masakdag, kag nian mapaumpawan, ang dikitaon nga mga kagamhanan paagi sa kadamuon sang mga tagipusuon nga mahatag sa ila. Ang dugo amo ang ilimnon sang mga dios. Agod makatigayon sing nagakaigo nga bilanggo nga mga biktima subong halad para sa mga dios, may yara sang wala nagauntat nga magagmay nga mga inaway.” Sang ang daku nga templo nga piramid ginhalad sang 1486, linibo ka mga biktima ang “ginpalinya nga nagahulat nga pakayaon sa halaran nga bato. Ginalukat ang ila tagipusuon kag ginapaatubang sa adlaw” agod mapahamut-an ang dios nga adlaw. Ang The World Book Encyclopedia nagasiling: “Kon kaisa ginakaon sang mga sumilimba ang diutay nga bahin sang lawas sang biktima.” Sa gihapon, yadto nga buhat wala makaluwas sa Emperyo sang Aztec ukon sang iya butig nga relihion.
8. Ano ang ginsiling sang tour guide tuhoy sa moderno nga pagpamatay nga naglabaw sing tuman sang sa ginhimo sang mga Aztec?
8 Isa ka bes ang mga bisita nagpamasyar sa isa ka museo sa diin ginapasundayag ang larawan sang mga pari sang Aztec nga nagalukat sing tagipusuon sang pamatan-on nga lalaki. Sang ginpaathag sang tour guide ang eksibit, naghinuringhuring ang pila sa ila. Nian nagsiling ang tour guide: “Nakita ko nga nalaw-ayan kamo sa kon paano ginahimo sang mga Aztec ang paghalad sa mga pamatan-on nga lalaki sa pagano nga mga dios. Apang, sa sining ika-20 nga siglo, minilyon sang mga pamatan-on nga lalaki ang ginahalad sa dios sang inaway. Mas maayo bala ini?” Isa ka kamatuoran nga sa inaway ang relihioso nga mga lider sang tanan nga pungsod nagapangamuyo para sa kadalag-an kag nagabendisyon sa mga soldado bisan pa nga ang katawhan nga pareho sing relihion yara sa magtimbang nga bahin nga nagapatyanay sa isa kag isa.—1 Juan 3:10-12; 4:8,20, 21; 5:3.
9 Ano nga buhat ang nagkutol sang madamo lamharon nga kabuhi sang sa bisan ano nga bahin sang maragtas?
9 Ang paghalad sang mga kabataan kay Moloc, sa dios sang mga Aztec, ukon sa inaway ginlabawan sang pagpamatay sa wala pa matawo nga mga lapsag paagi sa aborsion, mga 40 ukon 50 ka milyon kada tuig sa bug-os nga kalibutan. Ang kadamuon sang ginpahulog nga lapsag sang nagligad lamang nga tatlo ka tuig mas madamo sang sa ginatos ka milyon nga tawo nga napatay sa tanan nga mga inaway sini nga siglo. Sa tagsa ka tuig, pila ka pilo sang mga lapsag ang ginpahulog sang sa tanan nga tawo nga ginpamatay sa 12 ka tuig nga paggahom sang Nazi. Sang nagligad nga mga dekada linibo ka pilo ang ginpahulog nga lapsag sang sa tanan nga ginhalad kay Moloc ukon sa mga dios sang Aztec. Apang madamo (kon indi laban) sadtong nagpaaborsion, ukon aborsionista, ang nagapangangkon nga may relihion.
10. Ano ang isa pa ka paagi nga nag-ulipon sa mga tawo sa butig nga relihion?
10 Ang butig nga relihion nagaulipon man sa mga tawo sa iban pa nga paagi. Halimbawa, madamo nga tawo ang nagapati nga ang mga patay nagakabuhi sa kalibutan sang mga espiritu. Ang isa ka resulta sinang butig nga pagpati amo ang kahadlok kag pagsimba sa mga patay nga mga katigulangan agod makatigayon sang benepisyo sa ila. Bangod sini ang mga tawo naulipon sang mga diwatahan, espiritista, kag mga klero nga ginatawag agod buligan ang mga buhi nga paumpawan ang mga patay. Maayo nga ipamangkot ini, May yara bala paagi nga mahilway gikan sa sini nga pagkaulipon?—Deuteronomio 18:10-12; Manugwali 9:5,10.
[Laragway sa pahina 4, 5]
Sa bug-os nga maragtas gin-abusuhan sang pila ang ila kahilwayan sa pagbuot agod ulipunon ang iban