Kapitulo Tres

Gintilawan—Apang matutom kay Jehova!

1, 2. Anong talalupangdon nga mga hitabo ang nagadul-ong sa kasaysayan sang Daniel?

NAGBUKAS ang kurtina sa matagnaon nga tulun-an sang Daniel sa isa ka tion sang daku nga pagbag-o sa danyag sang kalibutan. Ang Ninive nga kapital sang Asiria bag-o lang malutos. Ang Egipto halos wala na sing gahom didto na lang sa bagatnan sang duta sang Juda. Kag ang Babilonia madasig nga nagapanguna sa bangigay para sa paggahom sa kalibutan.

² Sang 625 B.C.E., subong hingapusan nga panikasog, nagtinguha si Paraon Neco sang Egipto nga balabagan ang pagpanakop sang Babilonia sa bagatnan. Sa sini nga katuyuan, ginpamunuan niya ang iya hangaway pakadto sa Car­que­mis, nga nahamtang sa mga ubay sang naibabaw nga bahin sang Suba Eufrates. Ang inaway sa Car­que­mis, nga amo ang gintawag sa sini, isa ka hitabo nga nagpat-od sang lakat sang maragtas. Nalutos sang hangaway sang Babilonia, nga ginpamunuan ni Nabocodonosor nga mangin masunod nga hari, ang hangaway ni Paraon Neco. (Jeremias 46:2) Sa pagpadayon sang iya pagpangdaug, ginsalakay ni Nabocodonosor ang Siria kag ang Palestina kag, subong mapaabot, gintapos sini ang paggahom sang Egipto sa sini nga rehiyon. Naawat lamang ang iya pagpanalakay sang mapatay ang iya amay nga si Nabopolasar.

 3. Ano ang resulta sang nahauna nga pagsalakay ni Nabocodonosor batok sa Jerusalem?

³ Pagkadason nga tuig, liwat nga ginpadayon ni Nabocodonosor—karon isa na ka hari sang Babilonia—ang iya pagpanalakay sa Siria kag sa Palestina. Sa amo sini nga tion nga nakakadto sia sa Jerusalem sa una nga tion. Ang Biblia nagasugid: “Sang iya mga adlaw nagtaklad si Nabocodonosor nga hari sang Babilonia, kag gani si Joaquim nangin alagad niya sing tatlo ka tuig. Apang, nagtalikod sia kag nagribok batok sa iya.”—2 Hari 24:1.

SI NABOCODONOSOR SA JERUSALEM

 4. Paano dapat hangpon ang ekspresyon nga “sang ikatlo nga tuig sang paghari ni Joaquim” sa Daniel 1:1?

⁴ Interesado gid kita sa ekspresyon nga “tatlo ka tuig,” kay ang nagabukas nga mga pulong sang Daniel mabasa: “Sang ikatlo nga tuig sang paghari ni Joaquim nga hari sang Juda, si Nabocodonosor nga hari sang Babilonia nag-abot sa Jerusalem kag ginkibon ini.” (Daniel 1:1) Sang ikatlo nga tuig sang bug-os nga paghari ni Joaquim, nga naggahom kutob sang 628 tubtob 618 B.C.E., indi pa “hari sang Babilonia” si Nabocodonosor kundi amo ang masunod nga hari. Sang 620 B.C.E., ginpilit ni Nabocodonosor si Joaquim nga magbayad sing buhis. Apang pagligad sang mga tatlo ka tuig, nagribok si Joaquim. Gani, sang 618 B.C.E., ukon sang ikatlo nga tuig sang paghari ni Joaquim subong sakop sang Babilonia, si Hari Nabocodonosor nagkadto sa Jerusalem sa ikaduha nga tion, agod silutan ang rebelyuso nga si Joaquim.

 5. Ano ang resulta sang ikaduha nga pagsalakay ni Nabocodonosor batok sa Jerusalem?

⁵ Ang resulta sining pagkibon amo nga “sang ulihi gintugyan ni Jehova sa iya kamot si Joaquim nga hari sang Juda kag ang bahin sang mga gamit sa balay sang matuod nga Dios.” (Daniel 1:2) Mahimo nga si Joaquim ginpatay ukon napatay sa tion sang iya pagribok, sang maaga nga bahin sang pagkibon. (Jeremias 22:18, 19) Sang 618 B.C.E., ginbuslan sia sa pagkahari sang iya 18-anyos nga anak nga lalaki, si Joaquin. Apang naglawig lamang sing tatlo ka bulan kag napulo ka adlaw ang paggahom ni Joaquin, kag nag-ampo sia sang 617 B.C.E.—Ipaanggid ang 2 Hari 24:10-15.

 6. Ano ang ginhimo ni Nabocodonosor sa sagrado nga mga gamit sang templo sa Jerusalem?

⁶ Ginkuha ni Nabocodonosor ang sagrado nga mga gamit sang templo sa Jerusalem kag “gindala ini sa duta sang Sinar sa balay sang iya dios; kag ang mga gamit gindala niya sa balay nga bahandian sang iya dios,” nga si Marduk, ukon Merodac sa Hebreo. (Daniel 1:2; Jeremias 50:2) Isa ka Babilonianhon nga inskripsion ang natukiban diin ginalaragway si Nabocodonosor subong nagasiling tuhoy sa templo ni Marduk: “Gintago ko sa sulod ang pilak kag bulawan kag hamili nga mga bato . . . kag ginbutang didto ang balay nga bahandian sang akon ginharian.” Makabasa kita liwat nahanungod sining sagrado nga mga gamit sa mga adlaw ni Hari Belsasar.—Daniel 5:1-4.

ANG MGA ALI SA MGA PAMATAN-ON SANG JERUSALEM

7, 8. Pasad sa Daniel 1:3, 4, kag 6, ano ang mahangpan naton tuhoy sa gindak-an ni Daniel kag sang iya tatlo ka kaupod?

⁷ Indi lamang mga bahandi sang templo ni Jehova ang gindala sa Babilonia. Ang rekord nagasiling: “Nian ang hari nagsiling kay Aspenaz nga pangulo nga opisyal sa iya palasyo nga magdala sing pila sa mga anak nga lalaki sang Israel kag sa kaliwat nga harianon kag sa mga dungganon, mga kabataan nga wala sing depekto, apang maayuayo sing dagway kag may paghantop sa tanan nga kaalam kag may nahisayran sa ihibalo, kag may paghangop sa butang nga nahibaluan, nga may ikasarang man sa pagtindog sa palasyo sang hari.”—Daniel 1:3, 4.

⁸ Sin-o ang napilian? Ginasugiran kita: “Natabo nga nalakip sa ila ang pila sang mga anak nga lalaki sang Juda, sanday Daniel, Hananias, Misael kag Azarias.” (Daniel 1:6) Nagahatag ini sing kapawa sa madulom kuntani nga gindak-an ni Daniel kag sang iya mga kaupod. Halimbawa, nakita naton nga sila “mga anak sang Juda,” ang harianon nga tribo. Bahin man sila sang harianon nga kaliwat ukon indi, makatarunganon hunahunaon nga sila sa dimagkubos naghalin sa mga pamilya nga ginakilala kag impluwensiado. Luwas nga may mapagros nga panghunahuna kag panglawason, may yara sila paghantop, kaalam, ihibalo, kag paghangop—ini tanan sa lamharon nga edad nga matawag sila nga “mga kabataan,” ayhan sang nagatin-edyer pa lang sila. Mahimo gid nga talalupangdon si Daniel kag ang iya mga kaupod—ang mga ali—sa tunga sang mga pamatan-on sa Jerusalem.

 9. Ngaa daw mapat-od gid nga si Daniel kag ang iya tatlo ka kaupod may mahinadlukon sa Dios nga mga ginikanan?

⁹ Wala ginasugid sa aton sang rekord kon sin-o ang mga ginikanan sining mga pamatan-on. Walay sapayan, daw maathag gid nga sila diosnon nga mga indibiduwal nga nag-ukod sa ila mga salabton subong mga ginikanan. Bangod sang manubo nga moral kag espirituwalidad sa Jerusalem sadto, labi na sa tunga sang ‘kaliwat nga harianon kag mga dungganon,’ maathag nga ang maayo gid nga mga kinaiya ni Daniel kag sang iya tatlo ka kaupod wala matabuan lamang. Walay duhaduha nga masakit gid sa buot sang mga ginikanan nga makita ang ila mga anak nga ginadala pakadto sa malayo nga duta. Kon mahibaluan lamang nila kuntani ang resulta, pat-od gid nga magapabugal sila! Daw ano ka importante nga padakuon sang mga ginikanan ang ila mga anak “sa disiplina kag sa nagatadlong nga panghunahuna ni Jehova”!—Efeso 6:4.

PAGPAKIG-AWAY SANG HUNAHUNA

10. Ano ang gintudlo sa pamatan-on nga mga Hebreo, kag ano ang katuyuan sini?

¹⁰ Sa gilayon gid, nagsugod ang pagpakig-away sang hunahuna sining pamatan-on nga mga bihag. Agod masigurado nga ang Hebreong mga tin-edyer madihon suno sa Babilonianhon nga sistema, nagmando si Nabocodonosor sa iya mga opisyal nga ‘itudlo sa ila ang sinulatan kag ang hambal sang mga Cal­dean­hon.’ (Daniel 1:4) Indi ini ordinaryo nga pagtuon. Ang The International Standard Bible Encyclopedia nagapaathag nga ini “naglakip sang pagtuon sing Sumerianhon, Akkadianhon, Aramaiko . . . , kag sing iban pa nga mga lenguahe, subong man sing detalyado nga mga literatura nga nasulat sa sini.” “Ang detalyado nga mga literatura” naglakip sing maragtas, matematika, astronomiya, kag iban pa. Apang, “ang kaupod nga relihiosong mga tulun-an, lunsay tuhoy sa omina [mga palatandaan] kag astrolohiya . . . , nagtungod sing daku nga bahin.”

11. Ano nga mga tikang ang ginhimo agod mapat-od nga ang Hebreong mga pamatan-on makapasibu sa kabuhi sang korte sa Babilonia?

¹¹ Agod makapasibu sing bug-os ining Hebreong mga pamatan-on sa mga kinabatasan kag kultura sang kabuhi sa korte sang Babilonia, “ang hari nagtangdo sa ila sing inadlaw nga bahin gikan sa manamit nga pagkaon sang hari kag gikan sa iya ginainom nga alak, agod nga saguron sila sing tatlo ka tuig, kag sa katapusan sini makatindog sila sa atubangan sang hari.” (Daniel 1:5) Dugang pa, “ginhatagan sila sang pangulo nga opisyal sang korte sing mga ngalan. Gani ginhatag niya kay Daniel ang ngalan nga Beltesasar; kag kay Hananias Sadrac; kag kay Misael, Mesac; kag kay Azarias, Abednego.” (Daniel 1:7) Isa anay ka kinaandan nga buhat sang panahon sang Biblia nga hatagan sing bag-o nga ngalan ang isa ka tawo agod tandaan ang isa ka importante nga hitabo sa iya kabuhi. Halimbawa, gin-islan ni Jehova ang ngalan ni Abram kag ni Sarai sing Abraham kag Sara. (Genesis 17:5, 15, 16) Ang pag-ilis sang isa ka tawo sa ngalan sang iban isa ka maathag nga ebidensia nga may awtoridad sia ukon gahom. Sang ginhimo si Jose nga administrador sang pagkaon sang Egipto, ginhingalanan sia ni Paraon nga Zafenat-panea.—Genesis 41:44, 45; ipaanggid ang 2 Hari 23:34; 24:17.

12, 13. Ngaa masiling nga ang pag-ilis sa mga ngalan sang pamatan-on nga mga Hebreo isa ka panikasog nga paluyahon ang ila pagtuo?

¹² Sa kaso ni Daniel kag sang iya tatlo ka Hebreo nga mga abyan, ang pag-ilis sa ila ngalan isa ka daku nga butang. Ang mga ngalan nga ginhatag sa ila sang ila mga ginikanan nagahisanto sa pagsimba kay Jehova. Ang “Daniel” nagakahulugan sing “Ang Akon Hukom Amo ang Dios.” Ang “Hananias” nagakahulugan sing “Nagpakita si Jehova Sing Pabor.” Ang “Misael” mahimo nga nagakahulugan sing “Sin-o ang Kaangay sa Dios?” Ang “Azarias” nagakahulugan sing “Nagbulig si Jehova.” Walay duhaduha nga ang ila mga ginikanan naghandum gid nga ang ila mga anak magdaku sa idalom sang pagtuytoy ni Jehova nga Dios agod mangin iya matutom kag mainunungon nga mga alagad.

¹³ Apang, ang bag-o nga mga ngalan nga ginhatag sa apat ka Hebreo naangot tanan sa mga ngalan sang butig nga mga dios, nagapahangop nga nadaug sining mga dios ang matuod nga Dios. Daw ano ka malalangon nga panikasog nga paluyahon ang pagtuo sining mga pamatan-on!

14. Ano ang kahulugan sang bag-o nga mga ngalan nga ginhatag kay Daniel kag sa iya tatlo ka kaupod?

¹⁴ Ang ngalan ni Daniel gin-islan sing Beltesasar, nga nagakahulugan sing “Amligi ang Kabuhi Sang Hari.” Mahimo gid nga isa ini ka pinalip-ot nga porma sang pakiluoy kay Bel, ukon Marduk, ang panguna nga dios sang Babilonia. Kon bala may labot si Nabocodonosor sa pagpili sini nga ngalan kay Daniel ukon wala, nagpabugal sia nga ini “suno sa ngalan sang [iya] dios.” (Daniel 4:8) Si Hananias ginhingalanan liwat nga Sadrac, nga suno sa pagpati sang pila ka awtoridad isa ka ngalan nga may duha ka bahin nga nagakahulugan sing “Sugo ni Aku.” Sing makawiwili, ang Aku amo ang ngalan sang isa ka Sumerianhon nga dios. Si Misael ginhingalanan liwat sing Mesac (posible nga, Mi·sha·aku), mahimo gid nga isa ka tuso nga pagpatiko sa “Sin-o ang Kaangay sa Dios?” nga mangin “Sin-o ang Makatupong kay Aku?” Ang Babilonianhon nga ngalan ni Azarias amo si Abednego, ayhan nagakahulugan sing “Alagad ni Nego.” Kag ang “Nego” isa pa ka porma sang “Nebo,” ang ngalan sang isa ka dios nga ginhingalan man sa pila ka manuggahom sang Babilonia.

DETERMINADO NGA MAGMATUTOM KAY JEHOVA

15, 16. Ano karon ang katalagman nga nagaatubang kay Daniel kag sa iya mga kaupod, kag ano ang ila reaksion?

¹⁵ Ang Babilonianhon nga mga ngalan, ang pagtudlo sing tuhay nga mga butang, kag ang pinasahi nga mga pagkaon—tanan ini isa ka panikasog nga indi lamang pasibuon si Daniel kag ang tatlo ka pamatan-on nga Hebreo sa Babilonianhon nga pagkabuhi kundi pahilayuon man sila gikan sa ila Dios, si Jehova, kag gikan sa ila relihioso nga paghanas kag gindak-an. Ginaatubang sining tanan nga pag-ipit kag pagsulay, ano ang himuon sining mga pamatan-on?

¹⁶ Ang inspirado nga rekord nagasiling: “Namat-od si Daniel sa iya tagipusuon nga indi sia magpadagta sang manamit nga pagkaon sang hari kag sang iya ginainom nga alak.” (Daniel 1:8a) Bisan pa si Daniel lamang ang ginhingadlan, maathag pasad sa masunod nga natabo nga ginsakdag sang iya tatlo ka kaupod ang iya desisyon. Ang mga tinaga nga “namat-od sa iya tagipusuon” nagapakita nga ang pagtudlo nga ginhatag sang mga ginikanan ni Daniel kag sang iban pa sa duog nga iya ginhalinan nagtudok sa iya tagipusuon. Walay duhaduha nga amo man sini nga paghanas ang nagtuytoy sa tatlo pa ka Hebreo sa ila desisyon. Ginapakita gid sini ang balor sang pagtudlo sa aton kabataan, bisan pa daw tuman pa sila ka bata nga makahangop.—Hulubaton 22:6; 2 Timoteo 3:14, 15.

17. Ngaa ang ginpamatukan ni Daniel kag sang iya mga kaupod amo lamang ang mga pagkaon sang hari sa adlaw-adlaw kag indi ang iban pa nga mga kahimusan?

¹⁷ Ngaa ang mga pagkaon lamang kag alak ang ginpamatukan sang pamatan-on nga mga Hebreo kag indi ang iban pa nga mga kahimusan? Ang pangatarungan ni Daniel maathag nga nagapakita kon ngaa: “Indi sia magpadagta.” Ang pagtuon sang ‘sinulatan kag sang hambal sang mga Caldeanhon’ kag ang Babilonianhon nga ngalan nga ginhatag sa ila, bisan pa indi ini kalahamut-an, indi makadagta sa isa ka tawo. Binagbinaga ang halimbawa ni Moises, halos 1,000 ka tuig antes sini. Bisan pa “gintudluan [sia] sang tanan nga kaalam sang mga Egiptohanon,” nagpabilin sia nga matutom kay Jehova. Ang pagpadaku sa iya sang iya mga ginikanan naghatag sa iya sing malig-on nga sadsaran. Busa, “bangod sa pagtuo si Moises, sang daku na sia, nagdumili nga pagtawgon nga anak sang anak nga babayi ni Paraon, nga nagapasulabi pa nga pintasan upod sa katawhan sang Dios sangsa maagom ang umalagi nga pagpangalipay sa sala.”—Binuhatan 7:22; Hebreo 11:24, 25.

18. Sa anong mga paagi ang pagkaon sang hari makadagta sa pamatan-on nga mga Hebreo?

¹⁸ Paano ang mga pagkaon sang hari sang Babilonia makadagta sa mga pamatan-on? Una, mahimo nga ang manamit nga mga pagkaon naglakip sing mga pagkaon nga ginadumilian sang Mosaikong Kasuguan. Halimbawa, ginakaon sang mga Babilonianhon ang mahigko nga mga sapat, nga ginadumilian sa mga Israelinhon sa idalom sang Kasuguan. (Levitico 11:1-31; 20:24-26; Deuteronomio 14:3-20) Ikaduha, indi batasan sang mga Babilonianhon nga paduguon ang gin-ihaw nga mga sapat antes kaunon ang unod sini. Ang pagkaon sing wala mapadugo nga karne isa ka talangkod nga paglalis sa sugo ni Jehova tuhoy sa dugo. (Genesis 9:1, 3, 4; Levitico 17:10-12; Deuteronomio 12:23-25) Ikatlo, ang mga sumilimba sa butig nga mga dios kinabatasan na nga nagadulot sang ila pagkaon sa mga idolo antes ini kaunon. Ang mga alagad ni Jehova indi dapat makig-ambit sa sini! (Ipaanggid ang 1 Corinto 10:20-22.) Kag bilang katapusan, ang pagpatuyang sa mantikaon nga mga pagkaon kag maisog nga mga ilimnon sa adlaw-adlaw indi gid maayo sa lawas sang tawo bisan ano man nga edad, labi na sa mga pamatan-on.

19. Ano mahimo ang ginpangatarungan sang Hebreong mga pamatan-on, apang ano ang nakabulig sa ila sa pagdangat sa husto nga konklusion?

¹⁹ Ang ihibalo kon ano ang himuon isa ka butang, apang tuhay gid nga butang ang pagpakita sing kaisog nga himuon ini sa idalom sang pag-ipit ukon pagsulay. Si Daniel kag ang iya tatlo ka abyan mahimo makapangatarungan nga sanglit malayo sila sa ila mga ginikanan kag mga abyan, indi mahibaluan sining mga indibiduwal kon ano ang ila himuon. Mahimo man sila kuntani makapangatarungan nga mando yadto sang hari kag daw wala na sing mapilian. Luwas pa, walay duhaduha nga ginbaton gilayon sang iban nga mga pamatan-on ang kahimusan kag ginkabig ini nga isa ka pribilehiyo sa baylo nga isa ka problema. Apang ining sayop nga panghunahuna madali makadul-ong sa tugalbong sang likom nga sala, nga isa ka siod para sa madamo nga pamatan-on. Nahibaluan sang Hebreong mga pamatan-on nga “ang mga mata ni Jehova yara sa tagsa ka duog” kag nga “ang matuod nga Dios mismo magadala sang tagsa ka sahi sang binuhatan sa hukmanan may kaangtanan sa butang nga natago, kon bala ini maayo ukon malain.” (Hulubaton 15:3; Manugwali 12:14) Kuhaan naton tanan sing leksion ang ginhimo sining tatlo ka matutom nga pamatan-on.

ANG KAISOG KAG PAGPADAYON MAKAPALADYA

20, 21. Ano ang ginhimo ni Daniel, kag ano ang resulta?

²⁰ Bangod nakapamat-od sa iya tagipusuon nga pamatukan ang makadagta nga mga impluwensia, naghulag si Daniel nahisanto sa iya desisyon. “Padayon sia nga nangabay sa pangulo nga opisyal sang korte agod indi niya madagtaan ang iya kaugalingon.” (Daniel 1:8b) ‘Padayon nga nangabay’—isa ina ka talalupangdon nga ekspresyon. Sa masami gid, kinahanglan ang padayon nga panikasog kon nagalaum kita nga mabatuan ang mga pagsulay ukon malandas ang pila ka kaluyahon.—Galacia 6:9.

²¹ Sa kaso ni Daniel, nagbunga ang iya pagpadayon. “Sa amo ginhatagan sang matuod nga Dios si Daniel sing mahigugmaon nga kaayo kag kaluoy sa atubangan sang pangulo nga opisyal sang korte.” (Daniel 1:9) Indi buot silingon nga si Daniel kag ang iya mga kaupod presentable kag intelihente nga mga indibiduwal amo kon ngaa maayo ang ila nadangatan. Sa baylo, bangod yadto sang pagpakamaayo ni Jehova. Walay duhaduha nga nadumduman ni Daniel ang Hebreong hulubaton: “Magsalig kay Jehova sa bug-os mo nga tagipusuon kag indi magsandig sa imo kaugalingon nga paghangop. Sa tanan mo nga dalanon talupangda sia, kag tadlungon niya ang imo mga banas.” (Hulubaton 3:5, 6) Ang pagsunod sa sina nga laygay makapaladya sa pagkamatuod.

22. Anong makatarunganon nga pagpamatok ang ginpautwas sang opisyal sang korte?

²² Sang primero, ang pangulo nga opisyal sang korte nagpamatok: “Nahadlok ako sa akon ginuo nga hari, nga nagtangdo sang inyo pagkaon kag sang inyo ilimnon. Kay ano kon makita niya ang inyo mga nawong nga maluya tulukon kon ipaanggid sa mga bata nga kasubong ninyo sing panuigon, kag ngaa hi­muon ninyo nga may sala ang akon ulo sa atubangan sang hari?” (Daniel 1:10) Makatarunganon ini nga mga pagpamatok kag kahadlok. Si Hari Nabocodonosor indi dapat lalison, kag ­nahibaluan sang opisyal nga ang iya “ulo” yara sa katalagman kon lalison niya ang sugo sang hari. Ano ang himuon ni Daniel?

23. Sa dalanon nga iya ginpili, paano si Daniel nagpakita sing paghantop kag kaalam?

²³ Diri sini gingamit ang paghantop kag kaalam. Mahimo nga nadumduman sang pamatan-on nga si Daniel ang hulubaton: “Ang panalabton, kon mahumok, nagapalugpay sang kasingkal, apang ang matigdas nga pulong nagapaibwal sang kaakig.” (Hulubaton 15:1) Sa baylo nga ipilit ang iya ginapangabay kag basi mangakig ang iban kag patyon pa sia, nagpaumod anay si Daniel. Sa husto nga tion, ginpalapitan niya “ang tulugyanan,” nga ayhan mas madali maghatag sing diutay nga konsiderasyon bangod indi sia ang may talangkod nga salabton sa hari.—Daniel 1:11.

ANG NAPULO KA ADLAW NGA PAGTILAW NGA GINPANUGDA

24. Ano nga pagtilaw ang ginpanugda ni Daniel?

²⁴ Nagpanugda si Daniel sa tulugyanan sing isa ka pagtilaw, nga nagasiling: “Palihug, tilawi ang imo mga alagad sing napulo ka adlaw, kag hatagan nila kami sing mga utan nga makaon namon kag sing tubig nga mainom namon; kag ipatan-aw ang amon mga nawong sa atubangan mo kag ang nawong sang mga pamatan-on nga nagakaon sang manamit nga mga pagkaon sang hari, kag suno sa imo makita himua sa imo mga alagad.”—Daniel 1:12, 13.

25. Ano mahimo ang nalakip sa “mga utan” nga ginpakaon kay Daniel kag sa iya tatlo ka abyan?

²⁵ ‘Mga utan kag tubig’ sa napulo ka adlaw—mangin “maluya tulukon” ayhan sila kon ipaanggid sa iban? Ang “mga utan” ginbadbad gikan sa isa ka Hebreong tinaga nga nagakahulugan sing “mga liso.” Ginbadbad ini sang pila ka badbad sang Biblia nga “lamigas,” nga nagakahulugan sing “ginakaon nga mga liso sang nanuhaytuhay nga mga tanom (subong sang mga gisantes, mga balatong, ukon mga lentejas).” Ang iban nga mga iskolar nagapati nga suno sa konteksto indi lamang mga liso nga ginakaon ang nalakip sa ila pagkaon. Ang isa ka reperensia nga sinulatan nagasiling: “Ang ginapangabay ni Daniel kag sang iya mga kaupod amo ang simple lamang nga mga utan nga ginakaon sang kinaandan nga mga pumuluyo sa baylo sang mantikaon nga karne sa latok sang hari.” Sa amo, ang mga utan mahimo nga naglakip sang makapapagros nga mga pagkaon nga ginlaktan sing mga balatong, mga pipino, mga ahos, mga sibuyas dahon, mga lentejas, mga sandiya, kag mga sibuyas bombay kag sing mga tinapay gikan sa nanuhaytuhay nga mga uyas. Pat-od gid nga wala sing bisan sin-o ang magakabig sina nga pagkaon nga kulang kag indi masustansia. Mahimo gid nga nahangpan ini sang tulugyanan. “Sang ulihi nagpamati sia sa ila sa sini nga butang kag gintilawan sila sing napulo ka adlaw.” (Daniel 1:14) Ano ang resulta?

26. Ano ang resulta sang napulo ka adlaw nga pagtilaw, kag ngaa subong sina ang nangin resulta?

²⁶ “Sang matapos ang napulo ka adlaw ang ila mga nawong nakita nga mas maayuayo kag mas matambok ang unod sangsa tanan nga mga bata nga nagakaon sang manamit nga mga pagkaon sang hari.” (Daniel 1:15) Indi ini dapat kabigon subong ebidensia nga ang utan nga pagkaon mas maayo sa mantikaon nga karne. Kulang ang napulo ka adlaw agod magmihura ang bisan ano nga sahi sang pagkaon, apang para kay Jehova indi ini tuman kalip-ot agod tumanon niya ang iya katuyuan. “Ang pagpakamaayo ni Jehova—amo ina ang nagapamanggad, kag wala sia nagadugang sing kasakit sa sini,” siling sang iya Pulong. (Hulubaton 10:22) Ang apat ka Hebreong pamatan-on nagpahamtang sang ila pagtuo kag pagsalig kay Jehova, kag wala niya pagbiyaan sila. Ginatos ka tuig sang ulihi, si Jesucristo man nabuhi gihapon bisan wala makakaon sa sulod sang 40 ka adlaw. Sa sining bahin, ginbalikwat niya ang mga pulong nga masapwan sa Deuteronomio 8:3, diin aton mabasa: “Indi lamang paagi sa tinapay nagakabuhi ang tawo kundi paagi sa tagsa ka pulong nga nagaguwa sa baba ni Jehova.” Sa sini, ang inagihan ni Daniel kag sang iya mga abyan isa ka maayo gid nga halimbawa.

PAGHANTOP KAG KAALAM SA BAYLO SANG MANAMIT NGA MGA PAGKAON KAG ALAK

27, 28. Sa anong mga paagi ang mga pagkaon nga ginpili ni Daniel kag sang iya tatlo ka abyan nangin isa ka paghanda para sa daku pa nga mga butang nga matabo?

²⁷ Ang napulo ka adlaw isa lamang ka pagtilaw, apang makakumbinsi gid ang nangin resulta. “Gani padayon nga ginakuha sang tulugyanan ang ila manamit nga mga pagkaon kag ang alak nga ila pag-imnon kag ginhatagan sila sing mga utan.” (Daniel 1:16) Indi mabudlay handurawon kon ano ang ginhunahuna sang iban pa nga mga pamatan-on nga ginhanas man tuhoy kay Daniel kag sa iya mga kaupod. Mahimo nga para sa ila ang pagkaon sing mga utan kada adlaw sa baylo sang pagkaon sang hari isa ka binuang gid nga butang. Apang nagahilapit na ang daku nga pagtilaw, kag dapat nga mangin alisto gid kag maligdong ang pamatan-on nga mga Hebreo. Labaw sa tanan, ang pagtuo nila kag pagsalig kay Jehova amo ang magabulig sa ila agod magmadinalag-on sila sa mga pagtilaw sa ila pagtuo.—Ipaanggid ang Josue 1:7.

²⁸ Ang pamatuod nga si Jehova upod sa sining mga pamatan-on makita sa masunod nga ginsiling: “Nahanungod sini nga mga kabataan, apat sila, ang matuod nga Dios naghatag sa ila sing ihibalo kag paghantop sa tanan nga sinulatan kag kaalam; kag si Daniel mismo may paghangop sa tanan nga sahi sang palanan-awon kag damgo.” (Daniel 1:17) Agod mabatas nila ang mabudlay nga mga tion nga magaabot, indi lamang pisikal nga kabaskog kag maayong panglawas ang kinahanglan nila. “Kon ang kaalam magsulod sa imo tagipusuon kag ang ihibalo mangin kalahamut-an sa imo kalag, ang ikasarang sa paghunahuna magabantay sa imo, ang pagkamahinantupon magaamlig sa imo, sa pagluwas sa imo gikan sa malaut nga dalanon.” (Hulubaton 2:10-12) Amo gid sina ang ginhatag ni Jehova sa apat ka matutom nga pamatan-on agod masangkapan sila para sa mga butang nga matabo.

29. Ngaa ‘nahangpan [ni Daniel] ang tanan nga sahi sang palanan-awon kag damgo’?

²⁹ Ginasiling nga si Daniel “may paghangop sa tanan nga sahi sang palanan-awon kag damgo.” Indi buot silingon nga sia nangin isa ka psy­chic. Apang makawiwili nga bisan pa si Daniel ginakabig nga isa sang dungganon nga Hebreong mga manalagna, wala gid sia gin-inspirar sa pagbungat sing mga deklarasyon subong sang “amo ini ang ginsiling sang Soberano nga Ginuong Jehova” ukon “amo ini ang ginsiling ni Jehova sang mga kasuldadusan.” (Isaias 28:16; Jeremias 6:9) Apang, bangod lamang sa pagtuytoy sang balaan nga espiritu sang Dios nga nahangpan kag napatpat ni Daniel ang mga palanan-awon kag mga damgo nga nagpahayag sang katuyuan ni Jehova.

SANG ULIHI, ANG PINAKAIMPORTANTE NGA PAGTILAW

30, 31. Paano ang dalanon nga ginpili ni Daniel kag sang iya mga kaupod napamatud-an nga maayo para sa ila?

³⁰ Natapos ang tatlo ka tuig nga pagpatuon kag paghanas. Ang masunod amo ang pinakaimportante nga pagtilaw—ang pagpakighambal sa hari. “Sa katapusan sang mga adlaw nga gintalana sang hari nga dalhon sila, gindala man sila sang pangulo nga opisyal sang korte sa atubangan ni Nabocodonosor.” (Daniel 1:18) Nag-abot na ang tion nga hukman ang apat ka pamatan-on. Mangin maayo bala nga ginsunod nila ang kasuguan ni Jehova sa baylo sang mga pamaagi sang Babilonia?

³¹ “Ang hari nagsugod sa pagpakighambal sa ila, kag sa tunga nila tanan wala sing nakita nga kaangay kay Daniel, kay Hananias, kay Misael kag kay Azarias; kag nagpabilin sila nga nagatindog sa atubangan sang hari.” (Daniel 1:19) Nabindikar gid ang ila ginhimo sa nagligad nga tatlo ka tuig! Indi binuang ang pagpabilin nila sa sahi sang pagkaon nga gindikta sang ila pagtuo kag konsiensia. Sa katutom sa butang nga daw kubos, si Daniel kag ang iya mga abyan ginpakamaayo sing daku pa nga mga butang. Ang pribilehiyo ‘sa pagtindog sa atubangan sang hari’ amo ang tulumuron nga gintinguhaan sang tanan nga pamatan-on nga ginhanas. Kon bala apat lamang ka Hebreong pamatan-on ang napilian, wala ginasugid sang Biblia. Kon ano man, ang ila matutom nga dalanon naghatag gid sa ila sing “daku nga padya.”—Salmo 19:11.

32. Ngaa masiling nga si Daniel, si Hananias, si Misael, kag si Azarias nakatigayon sing pribilehiyo nga daku pa sangsa yara sila sa korte sang hari?

³² “Nakakita ka na bala sing tawo nga sampaton sa iya buluhaton? Magatindog sia sa atubangan sang mga hari,” siling sang Kasulatan. (Hulubaton 22:29) Sa amo, si Daniel, si Hananias, si Misael, kag si Azarias ginpili ni Nabocodonosor nga magtindog sa atubangan sang hari, buot silingon, mangin bahin sang korte sang hari. Sa sini tanan, makita naton ang kamot ni Jehova nga nagamaniobra sang mga butang agod nga paagi sa sining mga pamatan-on—ilabi na paagi kay Daniel—mapahibalo ang importante nga mga bahin sang katuyuan sang Dios. Bisan pa isa ka kadungganan ang mapilian nga mangin bahin sang harianon nga korte ni Nabocodonosor, daku pa nga kadungganan ang gamiton sa sinang dalayawon nga paagi sang Bug-os Uniberso nga Hari, si Jehova.

33, 34. (a) Ngaa nagdayaw ang hari sa pamatan-on nga mga Hebreo? (b) Ano nga leksion ang makuha naton gikan sa eksperiensia sang apat ka Hebreo?

³³ Nasapwan wala madugay ni Nabocodonosor nga ang kaalam kag paghantop nga ginhatag ni Jehova sa apat ka Hebreong mga pamatan-on labaw pa sa kaalam kag paghantop sang tanan nga manuglaygay kag maalam nga mga tawo sa iya korte. “Sa tagsa ka butang sang kaalam kag paghangop nga ginpamangkot sa ila sang hari, nakita pa gani niya nga maayo sila sing makapulo sangsa tanan nga salamangkero kag mga manugbabaylan nga yara sa bug-os niya nga ginharian.” (Daniel 1:20) Kag ngaa indi subong sini ang matabo? Ang “salamangkero nga mga saserdote” kag ang “mga manugbabaylan” nagsandig sa kalibutanon kag disparatis nga tinun-an sang Babilonia, samtang si Daniel kag ang iya mga abyan nagsalig sa kaalam gikan sa hitaas. Indi gid sila mapaanggid—indi malabawan!

³⁴ Daw wala gid magbag-o ang kahimtangan sa pagligad sang mga dag-on. Sang nahauna nga siglo C.E., sang magbantog ang Griegong pilosopiya kag ang Romanong kasuguan, gin-inspirar si apostol Pablo sa pagsulat: “Ang kaalam sining kalibutan kabuangan sa Dios; kay nasulat na: ‘Ginadakop niya ang maalam sa ila pagkamalalangon.’ Kag liwat: ‘Si Jehova nakahibalo nga ang mga pangatarungan sang mga maalam walay pulos.’ Gani walay bisan sin-o nga magpabugal nahanungod sa mga tawo.” (1 Corinto 3:19-21) Sa karon, dapat kita magpabilin sing malig-on sa butang nga gintudlo sa aton ni Jehova kag indi dapat madali masulay sa mga pangganyat sang kalibutan.—1 Juan 2:15-17.

MATUTOM TUBTOB SA KATAPUSAN

35. Ano ang ginasugid sa aton nahanungod sa tatlo ka kaupod ni Daniel?

³⁵ Ang mabakod nga pagtuo ni Hananias, ni Misael, kag ni Azarias dramatiko nga ginalaragway sa Daniel kapitulo 3, may kaangtanan sa bulawan nga larawan ni Nabocodonosor sa kapatagan sang Dura kag sa pagtilaw sa kalayuhon nga hurno. Ining mahinadlukon sa Dios nga mga Hebreo di-masuay nga nagpabilin nga matutom kay Jehova tubtob sa ila kamatayon. Nahibaluan naton ini bangod walay duhaduha nga sila ang ginpatuhuyan ni apostol Pablo sang magsulat sia nahanungod sa ila “nga paagi sa pagtuo . . . nakapalong sang gahom sang kalayo.” (Hebreo 11:33, 34) Talalupangdon sila nga mga huwaran para sa mga alagad ni Jehova, bata kag tigulang.

36. Ano ang talalupangdon nga karera ni Daniel?

³⁶ Tuhoy kay Daniel, ang nagatakop nga bersikulo sang kapitulo 1 nagasiling: “Si Daniel nagpadayon tubtob gid sa nahauna nga tuig ni Ciro nga hari.” Ginapahayag sang maragtas nga napukan ni Ciro ang Babilonia sa isa ka gab-i lang, sang 539 B.C.E. Mahimo gid nga bangod sang iya reputasyon kag tindog, nagpadayon si Daniel sa pag-alagad sa korte ni Ciro. Sa katunayan, ang Daniel 10:1 nagasugid sa aton nga “sang ikatlo nga tuig ni Ciro nga hari sang Persia,” nagpahayag si Jehova sing isa ka talalupangdon nga butang kay Daniel. Kon tin-edyer sia sang gindala sia sa Babilonia sang 617 B.C.E., mahimo gid nga halos 100 ka tuig na sia sang mabaton niya yadtong hingapusan nga palanan-awon. Daw ano kalawig kag ginbulahan nga karera sang matutom nga pag-alagad kay Jehova!

37. Ano nga mga leksion ang makuha naton gikan sa pagbinagbinag sang Daniel kapitulo 1?

³⁷ Indi lamang sugilanon sang apat ka matutom nga mga pamatan-on nga nagmadinalag-on sa mga pagtilaw sang pagtuo ang ginasugid sang nagabukas nga kapitulo sang tulun-an sang Daniel. Ginapakita sini sa aton kon paano magamit ni Jehova ang bisan sin-o nga luyag niya sa pagtuman sang iya katuyuan. Ginapamatud-an sang kasaysayan nga kon ginatugot ni Jehova, ang butang nga daw isa ka kalamidad mahimo mangin para sa mapuslanon nga katuyuan. Kag ginasugid sini sa aton nga ang katutom sa diutay nga mga butang nagadala sing daku nga padya.

ANO ANG IMO NAHANTOP?

• Ano ang masiling tuhoy sa gindak-an ni Daniel kag sang iya tatlo ka lamharon nga abyan?

• Paano gintilawan sa Babilonia ang maayo nga pagpadaku sa apat ka Hebreong pamatan-on?

• Paano ginpadyaan ni Jehova ang apat ka Hebreo bangod sang ila maisugon nga tindog?

• Ano nga mga leksion ang matun-an sang mga alagad ni Jehova karon gikan kay Daniel kag sa iya tatlo ka kaupod?

[Bug-os pahina nga retrato sa pahina 30]