Ginpasipalahan sang Isa ka Hari ang Santuaryo ni Jehova
“Tuhoy sa katawhan nga nakakilala sa ila Dios, magadaug sila.”—DANIEL 11:32.
1, 2. Anong dramatiko nga inaway ang nagtanda sang tawhanon nga maragtas sa kapin sa 2,000 ka tuig?
DUHA ka magkaribal nga hari ang nagabangigay agod mangibabaw. Una ang isa, dayon ang isa naman, ang nangibabaw, kay sa kapin sa duha ka libo ka tuig ang bangigay nagapadayon gihapon. Sa aton adlaw ini nga pagbangigay nag-apektar sa kalabanan nga katawhan sa duta kag nagtilaw sa integridad sang katawhan sang Dios. Matapos ini sa isa ka hitabo nga wala ginapaabot sang bisan diin sa sining duha ka kagamhanan. Ining dramatiko nga maragtas abanse nga ginpahayag sa dumaan nga manalagna nga si Daniel.—Daniel, kapitulo 10 tubtob 12.
2 Ang tagna may kaangtanan sa nagapadayon gihapon nga kaawayon sa ulot sang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan kag detalyado ini nga ginpaathag sa libro nga “Your Will Be Done on Earth.”a Ginpakita sa sini nga libro nga ang hari sang aminhan amo sang primero ang Siria, sa aminhan sang Israel. Pagkatapos sadto, ang papel ginkuha sang Roma. Sa pamuno, ang hari sang bagatnan amo ang Egipto.
Inaway sa Tion sang Katapusan
3. Suno sa anghel, san-o hangpon ang tagna nahanungod sa hari sang aminhan kag sa hari sang bagatnan, kag paano?
3 Ang anghel nga nagpahayag sining mga butang kay Daniel nagsiling: “Apang ikaw, O Daniel, ilikom ang mga pulong kag pat-ini ang tulun-an, tubtob gid sa tion sang katapusan. Madamo ang magadalagan pakadto-pakari, kag magabugana ang matuod nga ihibalo.” (Daniel 12:4) Huo, ang tagna may kaangtanan sa tion sang katapusan—isa ka panahon nga nagsugod sang 1914. Sa sulod sinang gintandaan nga tion, madamo ang “magadalagan pakadto-pakari” sa Balaan nga Kasulatan, kag sa bulig sang balaan nga espiritu, ang matuod nga ihibalo, lakip ang paghangop sa tagna sang Biblia, magabugana. (Hulubaton 4:18) Samtang nagadugay kita sa sina nga tion, dugang kag dugang pa nga mga detalye sang mga tagna ni Daniel ang nag-athag. Paano, nian, naton dapat hangpon ang tagna tuhoy sa hari sang aminhan kag hari sang bagatnan sa 1993, sa tapos sang 35 ka tuig nga ginbalhag ang “Your Will Be Done on Earth”?
4, 5. (a) Diin nahamtang ang tuig 1914 sa tagna ni Daniel nahanungod sa hari sang aminhan kag sa hari sang bagatnan? (b) Suno sa anghel, ano ang matabo sa 1914?
4 Ang pamuno sang tion sang katapusan sang 1914 gintandaan sang nahaunang inaway sa kalibutan kag sang iban pa nga mga kasisit-an sa kalibutan nga gintagna ni Jesus. (Mateo 24:3, 7, 8) Makita bala naton ina nga tuig sa tagna ni Daniel? Huo. Ang pamuno sang tion sang katapusan amo “ang tion nga gintalana” nga ginpatuhuyan sa Daniel 11:29. (Tan-awa ang “Your Will Be Done on Earth,” pahina 269-70.) Isa yadto ka tion nga gintalana na ni Jehova sang adlaw ni Daniel, kay nagsugod ini sang matapos ang 2,520 ka tuig nga ginpakita sa matagnaon nga mga hitabo sang Daniel kapitulo 4.
5 Yadtong 2,520 ka tuig, kutob sang pagkalaglag sang Jerusalem sang 607 B.C.E. sang pagkapamatan-on ni Daniel tubtob sang 1914 C.E., gintawag nga “ang gintalana nga panag-on sang mga pungsod.” (Lucas 21:24) Anong mga hitabo sa politika ang magatanda sang ila katapusan? Ginpahayag ini sang isa ka anghel kay Daniel. Ang anghel nagsiling: “Sa tion nga gintalana magabalik sia [hari sang aminhan] kag magakadto sa bagatnan; apang indi mangin amo ini sa ulihi nga tion subong sang sa una.”—Daniel 11:29.
Nalutos sa Inaway ang Hari
6. Sang 1914, sin-o ang hari sang aminhan, kag sin-o ang hari sang bagatnan?
6 Sang 1914 ang papel sang hari sang aminhan ginkuha sang Alemanya, sa idalom sang panguluhan ni Kaiser Wilhelm. Ang pagdabdab sang kaawayon sa Europa isa pa ka bahin sang mga serye sang pagkomprontahanay sa ulot sang hari sang aminhan kag sang hari sang bagatnan. Ang papel sining naulihi, ang hari sang bagatnan, gin-ukupahan karon sang Britanya, nga madali nga nag-agaw sang Egipto, ang ginharian sang orihinal nga hari sang bagatnan. Samtang nagapadayon ang inaway, ang Britanya ginbuylugan sang iya anay kolonya, ang Estados Unidos sang Amerika. Ang hari sang bagatnan nangin ang Anglo-Amerikano nga Kagamhanan sa Kalibutan, ang labing gamhanan nga emperyo sa maragtas.
7, 8. (a) Sang nahaunang inaway sa kalibutan, sa anong paagi nga ang natabo indi “subong sang nauna”? (b) Ano ang resulta sang nahaunang inaway sa kalibutan, apang suno sa tagna, ano ang reaksion sang hari sang aminhan?
7 Sa nagligad nga mga inaway sa ulot sang duha ka hari, ang Romanong Emperyo, subong hari sang aminhan, amo pirme ang nagadaug. Sini nga tion, ‘ang mga butang indi subong sang una.’ Ngaa indi? Bangod ang hari sang aminhan nalutos sa inaway. Ang isa ka rason amo nga “ang mga sakayan sang Kitim” nagsalakay batok sa hari sang aminhan. (Daniel 11:30) Ano ining mga sakayan? Sang panahon ni Daniel, ang Kitim amo ang Cyprus, kag sang temprano nga bahin sang nahaunang inaway sa kalibutan, ang Cyprus kasugpon sang Britanya. Dugang pa, suno sa The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, ang ngalan nga Kitim “ginapasangkad agod maglakip sa K[atundan] sa kabilugan, apang i[labi] na sa sakayanon nga K[atundan].” Ginabadbad sang New International Version ang “mga sakayan sang Kitim” subong “mga sakayan sang nakatundan nga baybayon.” Sang nahaunang inaway sa kalibutan, ang mga sakayan sang Kitim amo ang mga sakayan sang Britanya, nga nahamtang sa nakatundan nga baybayon sang Europa. Sang ulihi ang British Navy ginpabakod sang mga sakayan gikan sa nakatundan nga kontinente sang Aminhan nga Amerika.
8 Bangod sining pagsalakay, ang hari sang aminhan ‘nagkalisod’ kag ginbaton ang pagkalutos sang 1918. Apang wala pa sia matapos. “Magabalik sia kag maalipungot batok sa katipan nga balaan kag magamadinalag-on; kag magabalik gid sia kag magahangad sa mga nagbiya sa balaan nga katipan.” (Daniel 11:30) Amo yadto ang gintagna sang anghel, kag nagmatuod ini.
Ang Hari Magamadinalag-on
9. Ano ang nagdul-ong sa paggahom ni Adolf Hitler, kag paano sia ‘nagmadinalag-on’?
9 Pagkatapos sang inaway, sang 1918, ginsugo sang nagdaug nga mga Magkaalyado ang nagapabudlay nga kasugtanan sa paghidait sa Alemanya, ayhan gindesinyo agod ang mga Aleman magapabilin nga halos ginagutman sa walay pat-od nga palaabuton. Subong resulta, pagkatapos sang pagkawalay kalig-unan sa pila ka tuig sang daku nga kalisod, ang Alemanya handa na para sa paggahom ni Adolf Hitler. Natigayon niya ang mataas nga gahom sang 1933 kag sang ulihi naglansar sing masingki nga pagsalakay batok sa “balaan nga katipan,” nga ginlaragway sang hinaplas nga mga kauturan ni Jesucristo. Sa sini nagmadinalag-on sia batok sining matutom nga mga Cristiano, mapintas nga naghingabot sang madamo sa ila.
10. Nangita sing supurta, ginpanikasugan ni Hitler nga kuhaon ang pag-alyansa ni sin-o, kag ano ang mga resulta?
10 Naagom ni Hitler ang kadalag-an sa pangabuhi kag diplomasya, nagmadinalag-on sa sina man nga patag. Sa sulod sang pila ka tuig, nahimo niya ang Alemanya nga isa ka gahom nga mabudlay atubangon, ginbuligan sa sining panikasog sang “mga nagbiya sa balaan nga katipan.” Sin-o sila? Sing maathag, ang mga lider sang Cristiandad, nga nangangkon nga may katipan nga kaangtanan sa Dios apang madugay na nga indi mga disipulo ni Jesucristo. Madinalag-on nga nakuha ni Hitler ang supurta sang “mga nagbiya sang balaan nga katipan.” Ang papa sang Roma naghimo sing kasugtanan upod sa iya, kag ang Iglesia Katolika Romana, subong man ang Protestante nga mga relihion sa Alemanya, nagsupurta kay Hitler sa iya 12 ka tuig nga makahaladlok nga paggahom.
11. Paano ‘ginpasipalahan [sang hari sang aminhan] ang santuaryo’ kag ‘ginkuha ang dalayon nga bahin’?
11 Daku gid ang kadalag-an ni Hitler nga nakig-away sia, subong sang gintagna gid sang anghel. “Kag may mga kusog nga magatindog sa iya bahin; kag pasipalahan nila ang santuaryo, ang pamakod, kag kuhaon ang dalayon nga bahin.” (Daniel 11:31a) Sadto anay sa Israel, ang santuaryo bahin sang templo sang Jerusalem. Apang, sang ginsikway sang mga Judiyo si Jesus, ginsikway sila ni Jehova kag ang ila templo. (Mateo 23:37–24:2) Sugod sang unang siglo, ang templo ni Jehova espirituwal na sing aktuwal, nga may balaan sang mga balaan sa mga langit kag nga may espirituwal nga luwang sa duta diin nagaalagad ang hinaplas nga mga kauturan ni Jesus, ang Mataas nga Saserdote. Kutob sang katuigan 1930, ang dakung kadam-an nagsimba upod sa hinaplas nga nagkalabilin; gani, ginasiling nga nagaalagad sila sa ‘templo sang Dios.’ (Bugna 7:9, 15; 11:1, 2; Hebreo 9:11, 12, 24) Ang dutan-on nga luwang sang templo ginpasipalahan bangod sang mapintas nga paghingabot sa hinaplas nga nagkalabilin kag sa ila mga kaupdanan sa mga kadutaan diin nagagahom ang hari sang aminhan. Daku gid katama ang paghingabot nga ang dalayon nga bahin—ang dayag nga halad sang pagdayaw sa ngalan ni Jehova—ginkuha. (Hebreo 13:15) Apang, ginapakita sang maragtas nga walay sapayan sang makasiligni nga pag-antos, ang matutom nga hinaplas nga mga Cristiano, upod ang “iban nga mga karnero,” padayon nga nagbantala sing tago.—Juan 10:16.
“Ang Makangilil-ad nga Butang”
12, 13. Ano ang “makangilil-ad nga butang,” kag—subong sang nakita na nga daan sang matutom kag mainandamon nga ulipon—san-o kag paano ini natukod liwat?
12 Sang manugtapos na ang ikaduhang inaway sa kalibutan, may isa pa nga natabo. “Patindugon nila ang makangilil-ad nga butang nga nagapamingaw.” (Daniel 11:31b) Ining “makangilil-ad nga butang,” nga ginsambit man ni Jesus, nakilal-an na subong ang Liga de Nasyones, ang mapula sing duag nga sapat nga mapintas nga suno sa Bugna gintagbong sa kadadalman. (Mateo 24:15; Bugna 17:8; tan-awa ang Light, Tulun-an Dos, pahina 94.) Natabo ini sang nagdabdab ang Inaway Kalibutanon II. Apang, sa New World Theocratic Assembly sang mga Saksi ni Jehova sang 1942, si Nathan H. Knorr, ang ikatlong presidente sang Watch Tower Bible and Tract Society, nagpaathag sang tagna sa Bugna 17 kag nagpaandam nga ang sapat magabangon liwat gikan sa kadadalman.
13 Ginpalig-on sang maragtas ang pagkamatinuuron sang iya mga pulong. Sa ulot sang Agosto kag Oktubre 1944, sa Dumbarton Oaks sa Estados Unidos, ginsugdan nga tukuron ang karta nga gintawag nga Nasyones Unidas. Ang karta pormal nga ginkilala sang 51 ka pungsod, lakip sang anay Unyon Sobyet, kag nagpanghikot sang Oktubre 24, 1945, busa ang patay na nga Liga de Nasyones nagbangon gikan sa kadadalman.
14. San-o kag paano nagbalhin ang pagkakilala sa hari sang aminhan?
14 Ang Alemanya nangin pangunang kaaway sang hari sang bagatnan sadtong duha ka inaway sa kalibutan. Pagkatapos sang Inaway Kalibutanon II, ang bahin sang Alemanya nagdampig liwat agod mangin alyado sang hari sang bagatnan. Apang ang isa pa ka bahin sang Alemanya karon nagdampig sa isa pa ka makusog nga emperyo. Ang Komunista nga bahin, nga naglakip karon sang bahin sang Alemanya, makusog nga namatok sa Anglo-Amerikano nga alyansa, kag ang pagribalay sa ulot sang duha ka hari nangin Cold War.—Tan-awa ang “Your Will Be Done on Earth,” pahina 264-84.
Ang Hari kag ang Katipan
15. Sin-o ang “mga nagahimo sing pagpakamalaut batok sa katipan,” kag ano ang ila kaangtanan sa hari sang aminhan?
15 Ang anghel nagsiling karon: “Ang nagahimo sing pagkamalaut batok sa katipan patalangon niya paagi sa mga olog-olog.” (Daniel 11:32a) Sin-o ining nagahimo sing pagkamalaut batok sa katipan? Sa liwat, sila amo ang mga lider sang Cristiandad, nga nagapangangkon nga Cristiano apang paagi sa ila mga buhat nagapasipala sang ngalan mismo sang Cristianismo. Sadtong Ikaduhang Inaway sa Kalibutan, “gintinguhaan sang Gobiernong Sobyet nga pangayuon ang materyal kag moral nga bulig sang mga Simbahan bilang pagpangapin sa pungsod.” (Religion in the Soviet Union, ni Walter Kolarz) Pagkatapos sang inaway, gintinguhaan sang mga lider sang simbahan nga huptan ang pag-abyanay walay sapayan sang ateistiko nga pagsulundan sang kagamhanan nga amo karon ang hari sang aminhan.b Busa, ang Cristiandad labi pa nga nangin bahin sining kalibutan—isa ka makangilil-ad nga pagkaapostata sa mata ni Jehova.—Juan 17:14; Santiago 4:4.
16, 17. Sin-o ang “mga maalam,” kag paano sila nagbatas sa idalom sang hari sang aminhan?
16 Apang, kamusta ang matuod nga mga Cristiano? “Apang ang katawhan nga nakakilala sa ila Dios mangin mabakod kag magamadinalag-on. Kag ang mga maalam sa katawhan magatudlo sang madamo, apang mapukan sila sa espada kag sa dabdab, sa pagbihag kag sa pangati, sing madamo nga adlaw.” (Daniel 11:32b, 33) Ang mga Cristiano nga nagakabuhi sa idalom sang hari sang aminhan, samtang nagakaigo nga “nagapasakop sa mataas nga mga awtoridad,” wala mangin bahin sining kalibutan. (Roma 13:1; Juan 18:36) Nagahalong sa paghatag kay Cesar sang mga butang nga iya ni Cesar, ginhatag man nila “ang mga butang sang Dios sa Dios.” (Mateo 22:21) Bangod sini, ang ila integridad gintilawan.—2 Timoteo 3:12.
17 Ang resulta? ‘Nagbakod’ sila kag ‘napukan.’ Napukan sila bangod ginhingabot sila kag nag-antos sing daku, ang iban ginpatay pa gani. Apang nagdaug sila bangod, sa kalabanan nga bahin, nagpabilin sila nga matutom. Huo, nadaug nila ang kalibutan, subong nga nadaug ni Jesus ang kalibutan. (Juan 16:33) Dugang pa, wala gid sila mag-untat sa pagbantala, bisan pa nga nabilanggo sila ukon ginlupot sa kampo konsentrasyon. Bangod sini, ‘natudluan nila ang madamo.’ Walay sapayan sang paghingabot, sa kalabanan nga mga kadutaan nga ginagamhan sang hari sang aminhan, ang kadamuon sang mga Saksi ni Jehova nagdugang. Bangod sa katutom sang “mga maalam,” ang nagasangkad sing dalayon nga bahin sang “dakung kadam-an” nakita sa sinang mga kadutaan.—Bugna 7:9-14.
18. Anong “diutay nga bulig” ang nabaton sang hinaplas nga nagkalabilin nga nagapuyo sa idalom sang hari sang aminhan?
18 Nagapamulong nahanungod sa paghingabot sa katawhan sang Dios, ang anghel nagtagna: “Karon kon mapukan sila buligan sila sing diutay nga bulig.” (Daniel 11:34a) Paano ini natabo? Una, ang kadalag-an sang hari sang bagatnan sa ikaduhang inaway sa kalibutan nagresulta sa dakung kaumpawan para sa mga Cristiano nga nagapuyo sa idalom sang kaaway nga hari. (Ipaanggid ang Bugna 12:15, 16.) Nian, yadtong ginhingabot sang nagbulos nga hari nakaagom sing paumpaw sa tion kag tion, kag samtang ang Cold War nag-ugdaw, narealisar sang madamong mga lider nga ang matutom nga mga Cristiano indi makatalagam kag busa naghatag sa ila sing legal nga pagkilala.c Natigayon man ang dakung bulig sa nagadagsa nga kadamuon sang dakung kadam-an, nga naghulag sa matutom nga pagbantala sang mga hinaplas kag nagbulig sa ila, subong sang ginalaragway sa Mateo 25:34-40.
Pagputli sa Katawhan sang Dios
19. (a) Paano ang iban ‘nagasimpon sa ila sa mga olog-olog’? (b) Ano ang kahulugan sang ekspresyon nga “tubtob sa tion sang katapusan”? (Tan-awa ang footnote.)
19 Indi tanan nga nagpakita sing interes sa pag-alagad sa Dios sa sini nga tion ang may maayong mga motibo. Ang anghel nagpaandam: “Madamo ang magasimpon sa ila sa mga olog-olog. Kag ang iban sa ila nga mga maalam mapukan, sa pag-ulay sa ila kag sa pagputli sa ila kag sa pagpaputi sa ila, tubtob sa tion sang katapusan; bangod nga ini sa tion pa nga gintalana.”d (Daniel 11:34b, 35) Ang iban nagpakita sing interes sa kamatuoran apang indi sila handa sa paghimo sing matuod nga dedikasyon sa pag-alagad sa Dios. Ang iban nga nagbaton sang maayong balita mga espiya gali para sa mga awtoridad. Ang isa ka report gikan sa isa ka pungsod mabasa: “Ang pila sining wala sing konsiensia nga mga tawo mga nagabaton nga Komunista nga nagsulod sa organisasyon sang Ginuo, nagpakita sing daku nga kakugi, kag gintangdo pa gani sa mataas nga mga palangakuan sang pag-alagad.”
20. Ngaa gintugutan ni Jehova nga ang pila ka matutom nga mga Cristiano ‘mapukan’ bangod sang mga salimpapaw nga nakasulod sa organisasyon?
20 Bangod sining mga nakasulod sa organisasyon, ang pila ka matutom nahulog sa kamot sang mga awtoridad. Ngaa gintugutan ni Jehova inang mga butang nga mahanabo? Para sa pag-ulay, sa pagputli. Subong nga si Jesus “nakatuon sing pagkamasinulundon gikan sa mga butang nga naantos niya,” ining matutom nga mga kalag nakatuon man sing pagbatas gikan sa pagtilaw sa ila pagtuo. (Hebreo 5:8; Santiago 1:2, 3; ipaanggid ang Malaquias 3:3.) Busa sila ‘gin-ulay, ginputli, kag ginpaputi.’ Daku nga kasadya ang nagahulat sa mga matutom kon ang gintalana nga tion magaabot bangod ang ila pagbatas pagapadyaan. Makita ini kon hambalan naton sing dugang pa ang tagna ni Daniel.
[Mga footnote]
a Ginbalhag sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., kag ginpaguwa sa Ingles sang 1958 sa “Balaan nga Kabubut-on” nga Internasyonal nga Asambleya sang mga Saksi ni Jehova.
b Ang Nobiembre 1922 nga World Press Review nagbalhag sang artikulo gikan sa The Toronto Star nga nagsiling: “Sang nagligad nga pila ka tuig, nakita sang mga Ruso ang madamo sang dimapangduhaduhaan anay nga mga ilusyon nahanungod sa maragtas sang ila pungsod nga nagkaladugmok sa atubangan sang mga katunayan. Apang ang mga pagbuyagyag tuhoy sa pagbulig sang simbahan sa komunista nga rehimen labing makadulugmok pa.”
d Ang “tubtob sa tion sang katapusan” mahimo magkahulugan sing “sa tion sang katapusan.” Ang tinaga diri nga ginbadbad sing “tubtob” makita sa Aramaikong teksto sa Daniel 7:25 kag nagakahulugan didto nga “sa” ukon “para sa.” Ang tinaga may kaanggid nga kahulugan sa Hebreong teksto sang 2 Hari 9:22, Job 20:5, kag Hukom 3:26. Apang, sa kalabanan nga mga badbad sang Daniel 11:35, ginbadbad ini nga “tubtob” kag kon ini ang husto nga paghangop, nian ang “tion sang katapusan” diri amo ang tion sang katapusan sang pagbatas sang katawhan sang Dios.—Ipaanggid ang “Your Will Be Done on Earth,” pahina 286.
Madumduman Mo Bala?
◻ Ngaa mapaabot naton karon ang mas maathag nga paghangop sa tagna ni Daniel?
◻ Paano ang hari sang aminhan ‘nagpakamalaut kag nagmadinalag-on sing makusog’?
◻ Paano ang paglutaw liwat sang “makangilil-ad nga butang” nakita na nga daan sang ulipon nga klase?
◻ Paano ‘napukan, nagbakod, kag nakabaton sing diutay nga bulig’ ang hinaplas nga nagkalabilin?
[Piktyur sa pahina 15]
Sa idalom ni Hitler, ang hari sang aminhan bug-os nga naulian gikan sa iya pagkalutos sang 1918 sa mga kamot sang hari sang bagatnan
[Piktyur sa pahina 16]
Ang mga lider sang Cristiandad nagtinguha sa pagpalambo sing kaangtanan upod sa hari sang aminhan
[Credit Line]
Zoran/Sipa Press