Mga Hiyas Gikan sa Ebanghelyo ni Marcos
ANG espiritu ni Jehova nag-inspirar kay Marcos sa pagsulat sing puno sing aksion nga kasaysayan tuhoy sa kabuhi kag ministeryo ni Jesus sa duta. Bisan pa ining Ebanghelyo wala nagasiling nga si Marcos ang nagsulat sini, may pamatuod tuhoy sini sa mga sinulatan nanday Papias, Justin Martyr, Tertullian, Origen, Eusebius, Jerome, kag iban pa nga ang mga sinulatan nagtuptop sa nahaunang apat ka siglo sang aton Kumon nga Dag-on.
Suno sa tradisyon, si apostol Pedro naghatag sing sadsaran nga impormasyon para sa sining Ebanghelyo. Halimbawa, si Origen nagsiling nga si Marcos nagsulat sini “suno sa instruksion ni Pedro.” Apang si Marcos mahimo nga nagkuha man sa iban nga ginhalinan, kay ang mga disipulo nagatipon anay sa balay sang iya iloy. Sa katunayan, sanglit si Marcos mahimo nga amo ang “pamatan-on nga lalaki” nga nakalikaw sa nagdakop kay Jesus, mahimo nga may personal sia nga pagpakig-angot kay Cristo.—Marcos 14:51, 52; Binuhatan 12:12.
Ginsulat ni Sin-o?
Mahimo nga Gentil nga mga bumalasa ang ginahunahuna ni Marcos sang nagsulat sia. Halimbawa, ang iya malip-ot apang maunod nga estilo bagay gid sa Romanong kinaugali. Ginsaysay niya ang “corban” subong “dulot nga nahatag sa Dios” (7:11) kag ginpakita niya nga ang templo mahimo makita sa Bukid sang Olibo. (13:3) Ginpaathag man ni Marcos nga ang mga Fariseo “nagapuasa” kag ang mga Saduceo “nagasiling nga walay pagkabanhaw.” (2:18; 12:18) Inang mga komento indi kinahanglanon para sa Judiyong mga bumalasa.
Sa pagkamatuod, ang pagbasa sa Ebanghelyo ni Marcos mahimo makabulig sa tanan. Apang anong mga bahin sa palibot ang makabulig sa aton sa pag-apresyar sa iban nga mga hiyas sini?
Ang Anak sang Dios Manughimo sing Milagro
Ginasugid ni Marcos ang mga milagro nga ginhimo ni Cristo paagi sa gahom sang Dios. Halimbawa, sang isa ka bes daku gid ang kadam-an sa isa ka balay sa bagay nga agod maayo ang isa ka paralitiko, gintonton nila sia malapit kay Jesus paagi sa ginguhaban nga atop. (2:4) Bangod gutok ang balay, ang lalaki mahimo nga nagsaka sa hagdan ukon sa hagdan sa guwa. Apang ngaa kinahanglan guhaban ang atop? Ti, ang kalabanan nga atop matapan kag may pasagi halin sa isa ka dingding pakadto sa pihak nga dingding. Sa pasagi yara ang mga balayan nga ginatabunan sang mga sanga, mga tabun-ak, kag iban pa. Sa ibabaw yara ang madamol nga anib sang duta nga ginpalitadahan sang lunang ukon sang daga nga duta kag apog. Busa, agod makita ni Jesus ang paralitiko, ginguhaban sang mga lalaki ang lunang nga atop. Apang daw ano gid nga pagpakamaayo sang ginhimo nila ini! Gin-ayo ni Cristo ang lalaki, kag tanan nga yadto didto naghimaya sa Dios. (2:1-12) Daw ano nga pasalig nga ang Anak ni Jehova magahimo sing makatilingala nga pagpang-ayo sa bag-ong kalibutan!
Ginhimo ni Jesus ang isa sang iya mga milagro sakay sang sakayan sang ginpatinong niya ang dakung unus sa Dagat sang Galilea sang nakabugtaw sia samtang nakatulog sa “olonan.” (4:35-41) Ang olonan mahimo nga indi ang mahumok nga sahi nga ginagamit karon subong unlan sa katre. Ayhan balahibalo lamang ini sang karnero nga ginalingkoran sang mga manugbugsay ukon almohadon ukon kutson nga ginalingkoran sa ulin. Sang ginsilingan ni Jesus ang dagat, “Maglinong! Magpuas!” nakita sadtong mga yadto didto ang pamatuod sang pagtuo nga nagapanghikot, kay “nagtunong ang hangin, kag may dakung kalinaw.”
Ministeryo sa Decapolis
Nagtabok sa Dagat sang Galilea, si Jesus nagsulod sa Decapolis, ukon napulo-ka-siudad nga rehiyon. Bisan pa ining mga siudad walay duhaduha nga madamo sing Judiyong populasyon, sentro ini sang Griego ukon Hellenistiko nga kultora. Didto, sa pungsod sang Gerasa, gintabog ni Jesus ang demonyo nga nagsulod sa lalaki nga “nagapuyo sa mga lulubngan.”—5:1-20.
Kon kaisa, ang mga lulubngan nga gintibag halin sa bato ginapuy-an sang buang, ginataguan sang kriminal, ukon ginaistaran sang mga imol. (Ipaanggid ang Isaias 22:16; 65:2-4.) Suno sa ika-19 ka siglo nga sinulatan, ang isa nga nagduaw sa lugar diin nakita ni Jesus ining ginsudlan sang demonyo nagsiling nahanungod sina nga puluy-an: “Ang lulubngan mga walo ka pie kataas sa sulod, subong nga may palanaugan nga dulhugon nga hagdan halin sa bato nga talakdangan pakadto sa salog. Ang kadakuon sini mga napulog-duha kuwadrado ka tikang; apang, bangod wala sing kapawa nga nagalusot sa sini luwas sa ganhaan, indi namon makita kon bala may nasulod nga kamara subong sang yara sa iban. Yara gihapon ang bato nga lungon, kag ginagamit ini karon sang pamilya subong kaban para sa mais kag sa iban nga mga suplay, gani ining ginpasipalahan nga lulubngan sang patay nangin isa ka malig-on, mabugnaw, kag kombeniente nga palahuwayan sang buhi.”
Si Jesus kag ang Tradisyon
Sang isa ka okasyon, ang mga Fariseo kag ang iban nga mga escriba nagreklamo nga ang mga disipulo ni Jesus nagkaon nga wala makapanghinaw sang kamot. Tungod sa Gentil nga mga bumalasa, ginpaathag ni Marcos nga ang mga Fariseo kag ang iban nga mga Judiyo ‘wala nagakaon tubtob nakapanghinaw sila sang ila mga kamot tubtob sa siko.’ Pagpauli halin sa merkado, nagakaon lamang sila sa tapos matinloan ang ila kaugalingon paagi sa pagwisik, kag ang ila mga tradisyon nagalakip sang “paghugas sang mga tagayan kag sang mga tibud kag sang mga suludlan nga saway.”—7:1-4.
Luwas sang nagapakabalaan nga pagwisik sang ila kaugalingon antes sang pagkaon, ining mga Judiyo nagabawtismo, ukon nagatum-oy sa tubig, sang mga tagayan, mga tibud, kag mga suludlan nga saway nga ginagamit nila sa pagkaon. Kon daw ano sila nga nahigtan sang tradisyon ginlaragway sang eskolar nga si John Lightfoot. Nagasitar sang rabinikong sinulatan, ginpakita niya nga ginhatag ang dakung igtalupangod sa mga detalye subong sang kadamuon sang tubig, sang paagi, kag sang oras nga nagakaigo para sa pagpanghinaw. Ginbalikwat ni Lightfoot ang isa ka ginhalinan nga nagapakita nga ang iban nga mga Judiyo nagpanghinaw sing maayo antes sang pagkaon agod malikawan ang halit ni Shibta, “ang malaut nga espiritu nga nagapungko sa kamot sang tawo kon gab-i: kag kon may nagtandog sang iya pagkaon nga wala makapanghinaw sang kamot, ina nga espiritu nagapungko sa sinang pagkaon, kag may katalagman gikan sini.” Indi katingalahan nga ginkondenar ni Jesus ang mga escriba kag mga Fariseo bangod ‘ginabayaan nila ang sugo sang Dios kag ginabantayan ang mga tradisyon sang mga tawo.’—7:5-8.
Ang Katapusan Publiko nga Ministeryo ni Jesus
Sa tapos masugid ang ulihi nga ministeryo ni Jesus sa Galilea kag ang Iya hilikuton sa Perea, ginhugod ni Marcos ang igtalupangod sa mga hitabo sa sulod kag sa palibot sang Jerusalem. Halimbawa, nagsugid sia nahanungod sa isa ka okasyon nga gin-obserbahan ni Cristo ang mga tawo nga nagahulog sing kuwarta sa bahandian sang templo. Nakita ni Jesus nga ang imol nga balo nag-amot lamang sang ‘duha ka sensilyo nga tuman ka diutay ang bili.’ Apang, nagsiling sia nga naghatag sia sing labi pa sa tanan, kay nag-amot sila gikan sa ila kabuganaan, samtang ‘sa kinawad-on, nagbutang sia sang tanan niya nga inugpangabuhi.’ (12:41-44) Suno sa Griegong teksto, nag-amot sia sing duha ka lepta. Ang lepton amo ang pinakadiutay sa saway ukon bronse nga sensilyo sang Judiyo, kag ang bili sini halos wala karon. Apang ginhimo sining imol nga babayi ang labing masarangan niya, nagahatag sing maayong halimbawa sang pagkadimakagod sa pagsuporta sa matuod nga pagsimba.—2 Corinto 9:6, 7.
Samtang nagahingapos ang ministeryo ni Jesus, ginpamangkot sia ni Poncio Pilaro, nga ang ngalan kag ang titulo nga “prefect” makita sa inskripsion nga nasapwan sa Cesaria sang 1961. Sa ilaya nga mga probinsia subong sang Judea, ang gobernador (prefect) nagakontrol sang militar, amo ang may salabton sa pinansial nga pagdumalahan, kag nagaalagad subong hukom sa bista. Si Pilato may awtoridad sa pagbuhi kay Cristo, apang nagpadala sia sa mga kaaway ni Jesus kag nagtinguha sa pagpaayaw sa kadam-an paagi sa pagtugyan sa iya nga ilansang kag ginbuy-an ang rebelde nga manugpatay nga si Barabas.—15:1-15.
May yara lainlain nga tradisyon nahanungod sa ulihi nga kabuhi kag kamatayon ni Pilato. Halimbawa, ang istoryador nga si Eusebius nagsulat: “Si Pilato mismo, ang gobernador sang panahon sang aton Manluluwas, nadalahig sa sinang mga kalamidad sa bagay nga napilitan sia nga mangin kaugalingon niya nga manugpatay kag nagsilot sang iya kaugalingon sa iya kaugalingon nga kamot: daw subong bala nga ang balaan nga katarungan indi mahinay sa paglab-ot sa iya.” Apang, walay sapayan sina nga posibilidad, ang kamatayon nga importante gid katama amo ang kay Jesus. Ang Romanong opisyal sang hangaway (senturyon) nga nakasaksi sang kamatayon ni Cristo kag sang dikinaandan nga mga hitabo nga nagalibot sa sini nagpamulong gid sang kamatuoran sang nagsiling sia: “Matuod gid nga ining tawo Anak sang Dios.”—15:33-39.
[Picture Credit Line sa pahina 30]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Picture Credit Line sa pahina 31]
Israel Department of Antiquities and Museums; litrato gikan sa Israel Museum, Jerusalem