Diin Na ang Iya mga Batiis?

“ANG Biktima Ginlubag sa Krus, Ginapakita sang Nakutkutan nga Bangkay.” Nabasa mo bala inang ulong-dinalan sang Enero 1971? Ayhan nabasa mo, kay may madamong artikulo sa pamantalaan tuhoy sa pila ka bag-ong “pamatuod” nahanungod sa kamatayon sa krus.

Pagkatapos sang tig-ulo sa ibabaw, ang artikulo nag-umpisa: “Jerusalem, Ene. 3 (Reuter)—Ang Israeli nga mga arkeologo, nga nakakutkut sang nahaunang materyal nga pamatuod tuhoy sa krusipikasyon, nagsiling karon nga mahimo ini nagapakita nga si Jesucristo ginlansang sa krus sa posisyon nga tuhay sa ginapakita sa tradisyonal nga krus.”

Ini nga bag-ong pamatuod nagapakita gid bala kon paano ang mga Judiyo sang panahon ni Jesus ginapatay sa isa ka krus ukon usok? Ano ang napat-od sang mga arkeologo nahanungod sa posisyon sang lawas sang biktima? May kahilabtanan bala ini sa kamatayon ni Jesus? Kag daw ano kalig-on, ayhan ipamangkot mo, ang pamatuod?

Ang Lansang sa Tikud

Sadto anay sang 1968 dihungod nga natukiban ang pila ka kuweba nga lulubngan malapit sa Jerusalem. Sa sulod, sa tunga sang ginlubong liwat nga mga tul-an, amo ang isa ka daw talalupangdon nga natukiban—mga tul-an sang tikud nga gintuhog sang tuktukon nga lansang. Si Dr. Nico Haas, anatomista kag antropologo sang Heb­rew Univer­sity-Ha­das­sah Med­i­cal ­School, nagpanguna sa pag-imbestigar sa sining partikular nga mga tul-an. Ang ginatahod nga Israel Exploration Journal (1970, Tomo 20, pahina 38-59) nagbalhag sang iya mga konklusion, nga nagdul-ong sa pila ka sensasyonal nga mga artikulo sa pamantalaan. Ano inang mga konklusion?

Ginreport niya nga ang natukiban isa lamang ka bangkay sang tawo nga ginpatay sa krus sang nahaunang siglo. Daw subong bala nga ang duha ka tikud sang biktima ginlansang sa tadlong nga usok, apang ang lansang nagtiku sa punta sang maigo sini ang bukobuko sang kahoy. Sang mapatay na ang Judiyong biktima, ang mga himata nabudlayan sa paggabot sang lansang, gani nabilin ini sa iya mga tikud sang ginlubong sia. Bangod isa ka lansang ang nagtuhog sa duha ka tul-an sang tikud kag bangod ang mga tul-an sang batiis daw may pilas sa kilid, si Dr. Haas nagreport nga ang biktima mahimo nga ginpatay sa posisyon nga ginpakita sa ubos. (Ginhangop ni Dr. Haas nga ang bagras sa tul-an sang butkon nagapakita nga ang butkon sang tawo ginlansang sa krus.) Ayhan nakita mo ina nga drowing sa isa ka artikulo sa pamantalaan ukon magasin. Madamo ang nalangkag nahanungod sa mga resulta kon paano napatay si Jesus.

Apang, sa liwat mas maayo nga ipamangkot mo: Masaligan bala ang pamatuod, kag may kahilabtanan bala ini sa paagi nga napatay si Jesus?

Pag-usisa Liwat sa mga Tikud

Sang masunod nga pila ka tuig, ang iban sang kilala nga mga eskolar, kaangay ni Propesor Yigal Yadin, nagsugod sa pagduhaduha sa mga konklusion nga nalab-ot ni Haas. Sang ulihi, ang Israel Exploration Journal (1985, Tomo 35, pahina 22-7) nagbalhag sing “Isa ka Pag-usisa Liwat,” ni antropologo Jo­seph ­Zias (Israel Depart­ment of An­ti­quities and Mu­seums) kag ni Eliezer Sekeles (Heb­rew Univer­sity-Ha­das­sah Med­i­cal ­School). Ginton-an nila ang orihinal nga pamatuod, mga litrato, hitsura, radio­graphs sang mga tul-an. Ayhan makibot ka sa pila sang ila mga natukiban:

Ang lansang mas manubo sang sa ginreport ni Haas kag busa indi bastante kalaba sa pagtuhog sa tul-an sang duha ka tikud kag sa kahoy. Ang mga pidaso sang tul-an ginkilala sing sayop. Wala sing tul-an gikan sa ikaduha nga tikud; ang lansang nagtuhog sa isa lamang ka tikud. Ang iban nga bahin sang tul-an naghalin sa iban nga indibiduwal. Ang nabagrasan nga tul-an sang butkon “indi makakombinse” nga pamatuod sang paglansang sa krus; ‘sa katunayan, ang duha ka kaanggid nga marka makita sa tul-an sa batiis; wala ini maangot sa krusipikasyon.’

Sa anong mga konklusion nagdul-ong ining bag-o nga pag-analisar? “Ang una kag ulihi nga pagtipon liwat sang krusipikasyon [ni Haas] teknikal kag anatomikal nga imposible kon binagbinagon sang isa ang bag-ong pamatuod . . . Wala kami sing nakita nga pamatuod sa tul-an sa nawala nga tikud kag nagbantabanta nga ang lansang bastante sa paglapus sa tul-an sang isa lamang ka tikud . . . Ang pagkawala sing halit sa butkon kag meta­carpal sang kamut nagapanugda nga ang mga butkon sang biktima gingapus sa baylo nga ginlansang.” Makita mo sa sining pahina kon paano ginahanduraw ni Zias kag Sekeles ang posisyon sang tawo sang ginpatay.

Kamusta si Jesus?

Gani, ano ang ginapakita sini tuhoy sa kon paano napatay si Jesus? Sa pagkamatuod, wala gid! Halimbawa, samtang ginahambalan naton ang pahina 23, si Jesus mahimo nga ginpatay sa tadlong nga usok nga wala sing bangday. Wala sing tawo sa karon ang makahibalo sing pat-od kon pila ka bilog nga lansang ang gingamit sa bahin ni Jesus. Ang The International Standard Bible Encyclopedia (1979, Tomo 1, pahina 826) nagakomento: “Ang eksakto nga kadamuon sang lansang nga gingamit . . . madugay na nga tema sang nagakaigo nga pagbantabanta. Sa pinakadumaan nga paglaragway sa krusipikasyon ang mga tiil ni Jesus ginpakita nga ginlansang sing magkatuhay, apang sa mga naulihi gintanday ini kag ginhugpong sing tadlong sang isa ka lansang.”

Nahibaluan naton nga ang iya mga kamut ukon mga butkon indi lamang nga ginpilasan, kay si Tomas nagsiling sang ulihi: “Kon indi ko makita sa iya mga kamut ang agi sang mga lansang.” (Juan 20:25) Mahimo nga nagakahulugan ina sang isa ka lansang sa tagsa ka kamut, ukon ang tigdamo nga “mga lansang” mahimo nga nagapatuhoy sa agi sang mga lansang sa ‘iya kamut kag sa iya tiil.’ (Tan-awa ang Lucas 24:39.) Wala naton mahibaluan kon diin sing eksakto ang mga lansang nagdulut sa iya, bisan pa nga sing maathag yari ini sa iya mga kamut nayon. Ang Makasulatanhon nga kasaysayan wala nagahatag sing eksakto nga mga detalye, ukon nagakinahanglan nga ihatag ini. Kag kon ang mga eskolar nga direkta nga nag-usisa sa mga tul-an nga nakita malapit sa Jerusalem sang 1968 indi makasiguro kon ano ang posisyon sina nga bangkay, pat-od nga wala ini nagapamatuod kon ano ang posisyon ni Jesus.

Busa ginakilala naton nga ang mga paglaragway sang kamatayon ni Jesus sa aton mga publikasyon, subong sang makita mo sa pahina 24, makatarunganon lamang nga pagpatpat sa danyag, indi pinamulong sang anatomiko nga kapat-oran. Ina nga mga paglaragway wala nagapakita sang pagbalhin kag pagsumpakilay sing mga opinyon sang mga eskolar, kag ang mga drowing pat-od nga nagalikaw sang relihiosong mga simbulo nga naghalin sa dumaan nga paganismo.