‘Ano nga Oras Sadto?’
‘ANO ang oras na?’ Daw ano kasunson napamangkot mo ina nga pamangkot? Sa aton madasig nga modernong dag-on, pirme kita mahunahunaon sa oras. Ang kalabanan sang aton ginahimo sa adlaw-adlaw—ang pagbangon sa aga, ang pagkadto sa trabaho, ang aton pagkaon, pagpakigkita sa mga abyan, kag iban pa—kinahanglan nga magsunod sa oras. Kag nagasandig gid kita sa madamo nga butang—mga relo, mga alarma, mga radyo—sa pagsugid sa aton kon ano ang oras na.
Kamusta sang panahon sang Biblia sang ang mga tawo wala sing orasan kaangay naton? Paano nila gin-isip ang oras? Ginapakita bala ini sang Biblia? Ang paghibalo kon ano nga oras sang adlaw natabo ang isa ka hitabo sa Biblia mahimo nga magahatag sa imo sing bag-o nga paghantop sa Pulong sang Dios kag makadugang sing kalipay sa imo pagtuon sang Biblia.
Hinatag-sang-Dios nga Palatandaan sang Oras
Sang una nga mga adlaw ang oras sang isa ka hitabo masami nga ginatandaan paagi sa pagtan-aw sa adlaw ukon sa bulan, “ang duha ka daku nga sulo” nga ginbutang sang Manunuga sa mga langit “sa pagpain sang adlaw sa gab-i.” (Genesis 1:14-16) Halimbawa, “pamanagbanag” sang ginhagad sang duha ka anghel si Lot kag ang iya pamilya nga magguwa sa napamatbatan nga siudad sang Sodoma. (Genesis 19:15, 16) Kag “kahapunon” na sang mag-abot ang matutom nga alagad ni Abraham sa bubon diin nakilala niya si Rebeca.—Genesis 24:11, 15.
Kon kaisa, kapin ka sibu nga mga tanda sang oras ang ginahatag. Halimbawa, si Abimelec, ang mapintas nga anak ni Hukom Gideon, ginlaygayan nga maggubat batok sa siudad sang Siquem “sa kaagahon . . . sa pagbutlak sang adlaw.” (Hukom 9:33) Mahimo gid nga may rason ini. Mahimo nga bangod sang kasilaw sang adlaw sa likod sang mga hangaway ni Abimelec, nabudlayan gid ang mga manugpangapin sang Siquem sa paghantop sang nagasalakay nga mga hangaway sa “landong sang mga bukid.”—Hukom 9:36-41.
“Idiomatic” nga mga Ekspresyon sang Oras
Ang mga Hebreo naggamit sing mga ekspresyon nga lunsay maduagon kag makawiwili sa pagpakita sang oras. Wala lamang ini nagapaalinton sa aton sang kahimtangan sang lokal nga palibot kag mga kinabatasan kundi nagasugid man ini nahanungod sa mga kahimtangan sang buhat.
Halimbawa, ang Genesis 3:8 nagasugid sa aton nga si Jehova nagpakighambal kay Adan kag kay Eva “sa kabugnaw sang kaadlawon” sang adlaw nga sila nakasala. Mahangpan ini nga malapit sa pagtunod sang adlaw nga sa amo nga tion ang hangin nagabugnaw, nagadala sing paumpaw gikan sa kainit sang adlaw. Sa masami, samtang nagahingapos ang adlaw, tion ini sa pagrelaks kag sa pagpahuway. Apang, wala pagtuguti ni Jehova ang serioso nga butang nga magpadayon pa sa masunod nga adlaw samtang may tion pa nga husayon ini.
Sa pihak nga bahin, ginapakita sang Genesis 18:1, 2 nga ang mga anghel ni Jehova nagkadto sa tolda ni Abraham sa Mamre “sa kainit sang adlaw.” Handurawa ang adlaw sa udto nga nagatagiti sa mga pukatod sang Judea. Ang init masakit. Amo sadto ang kinabatasan nga tion sa pagkaon kag sa pagpahuway. (Tan-awa ang Genesis 43:16, 25; 2 Samuel 4:5.) Sing nagakahisuno, si Abraham “nagalingkod sa ganhaan sang layanglayang,” nga sa diin mahimo mahanginhangin diutay, ayhan nagapahuwayhuway sa tapos makakaon. Maapresyar naton sing kapin pa ang pagkamaabiabihon sining tigulang nga tawo kon mabasa naton nga “nagdalagan sia sa pagsugata” sa mga bisita kag dayon “nagdalidali sa pagsulod sa layanglayang” agod sugiran si Sara nga magluto sing tinapay, kag sa tapos sini sia “nagdalagan sa kabakahan” kag “nagdalidali sa pag-aman sini.” Ini tanan walay sapayan sang kainiton sang adlaw!—Genesis 18:2-8.
Mga Oras sa Gab-i sang mga Hebreo
Mahimo gid nga ginbahin sang mga Hebreo ang gab-i sa tatlo ka tion, nga gintawag “mga pagbantay.” Ang tagsa sini nagkobre sang ikatlo nga bahin sang tion sa ulot sang pagtunod kag pagbutlak sang adlaw, ukon mga apat ka oras, depende sa tiempo. (Salmo 63:6) Ginsalakay ni Gideon ang kampo sang mga Midiahanon sa “pagpamuno sang natunga nga pagbantay,” nga nagasugod halin sa mga alas dies sang gab-i tubtob sa mga alas dos sang kaagahon. Nakibot gid ang mga bantay nga ginsalakay sa sini nga oras. Sa pagkamatuod, wala na sing kapin ka estratehiko nga tion sa pagsalakay nga mapili ang mahalungon nga si Gideon!—Hukom 7:19.
Sa tion sang Exodo, ‘ginpapunong [ni Jehova] ang dagat paagi sa mabaskog nga salatan sa bug-os nga gab-i,’ nga nagtugot sa mga Israelinhon sa pagtabok sa mamala nga duta. Sang malapit na sila maabtan sang mga Egiptohanon, “kaagahon nga pagbantay” na sadto, kag gingumon ni Jehova ang kampo sang mga Egiptohanon, kag sang ulihi ginlaglag sila paagi sa pag-uli sang tubig ‘sa iya kinaugali nga pag-ilig pagkaaga.’ (Exodo 14:21-27) Gani halos bug-os nga gab-i ang ginhinguyang sa pagtunga sang dagat kag agod ang mga Israelinhon makatabok.
Sang Nahaunang Siglo
Sang nahaunang siglo, gingamit sang mga Judiyo ang pag-isip sing 12 ka oras sa kada adlaw. Amo kon ngaa sa isa sang iya mga ilustrasyon, si Jesus nagsiling: “Indi bala napulog-duha ka oras sa isa ka adlaw?” (Juan 11:9) Gin-isip ini halin sa pagbutlak tubtob sa pagtunod sang adlaw, ukon halin sa mga ala seis sang aga tubtob sa ala seis sa gab-i. Sa amo, “ang ikatlo nga oras” amo ang alas nuebe sang aga. Ang balaan nga espiritu ginbubo sang Pentecostes sa sini nga oras sang adlaw. Sang ginsumbong sang katawhan ang mga disipulo nga “puno sila sing bag-ong alak,” gilayon nga ginpahipos ni Pedro yadto nga panumbungon. Sa pagkamatuod wala sing bisan sin-o nga magpahubog sa amo sadto ka temprano nga oras!—Binuhatan 2:13, 15.
Sing kaanggid, ang pagsiling ni Jesus nga “ang akon kalan-on amo ang paghimo sang kabubut-on sang nagpadala sa akon” may dugang nga kahulugan kon binagbinagon naton ang oras nga nadalahig. “Ikan-om nga oras sadto,” suno sa Juan 4:6, ukon mga udto. Sa tapos magpanlakatan sa bulubungyod nga pungsod sang Samaria sa bug-os nga aga, si Jesus kag ang iya mga disipulo pat-od nga uhaw kag gutom. Amo kon ngaa gin-agda nila sia nga magkaon sang magbalik sila nga may dala nga kalan-on. Wala nila mahibalui ang kusog kag kalan-on nga nabaton ni Jesus gikan sa paghimo sang hilikuton ni Jehova. Wala sing duhaduha nga ang ginsiling ni Jesus indi lamang isa ka pagpaanggid. Sia literal nga napabaskog paagi sa paghimo sang hilikuton sang Dios bisan pa pila ka oras na sia nga wala makakaon.—Juan 4:31-34.
Bisan pa ang pagbutlak kag pagtunod sang adlaw wala nagapalareho suno sa tiempo sang tuig, sa masami mga banabana lamang nga tion sang hitabo ang ginhatag. Sa amo, sa masami mabasa naton ang mga hitabo nga natabo sa ikatlo, ikan-om, ukon ikasiam nga oras—sa masami nagakahulugan nga sa amo-amo sadto nga mga oras. (Mateo 20:3, 5; 27:45, 46; Marcos 15:25, 33, 34; Lucas 23:44; Juan 19:14; Binuhatan 10:3, 9, 30) Apang, kon ang oras importante sa pagsaysay, kapin ka espisipiko nga oras ang ginhatag. Halimbawa, sa tawo nga nalangkag makahibalo kon bala ang iya anak nga lalaki nag-ayo gid paagi sa gahom ni Jesus, ang mga ulipon nagsabat: “Kahapon sa ikapito nga oras [mga ala una sang hapon] nagbiya sa iya ang hilanat.”—Juan 4:49-54.
Mga Pagbahinbahin sang Gab-i
Sang maggahom ang Roma, daw ginsunod sang mga Judiyo ang paagi sang mga Griego kag mga Romano sa pagbahin sang gab-i sa apat ka pagbantay sa baylo sang tatlo nga ila anay gingamit. Sa Marcos 13:35, mahimo gid nga ginpatuhuyan ni Jesus ang apat ka pagbahin. Ang pagbantay sa “kahapunon” nagasugod halin sa pagtunod sang adlaw tubtob sa alas dies sang gab-i. Ang ikaduha nga pagbantay, ang pagbantay sa “tungang-gab-i,” nagsugod sa mga alas nuebe kag nagdulog sa tungang-gab-i. Ang “pagpamalo sang manok” nagkobre halin sang tungang-gab-i tubtob sa alas tres. Kag ang katapusan nga pagbantay, “sa kaagahon,” nagdulog sa pamanagbanag, ukon mga ala seis.
Interesado kita sing labi na sa “pagpamalo sang manok” bangod sang ginsiling ni Jesus kay Pedro sa Marcos 14:30: “Sa wala pa makapamalo ang manok sing makaduha, ipanghiwala mo ako sing makatlo.” Samtang ang iban nga mga komentarista nagasiling nga ang “makaduha” nagapatuhoy sa espisipiko nga tion—tungang-gab-i kag pamanagbanag—ginapakita sang A Dictionary of Christ and the Gospels nga gin-edit ni James Hastings nga “subong katunayan ang mga manok nagapamalo kon gab-i, sa Sidlangan subong man bisan diin, sa indi palareho nga mga oras halin sa tungang-gab-i padayon.” Mahimo gid nga wala ginpatuhuyan ni Jesus ang espisipiko nga tion nga ipanghiwala sia ni Pedro. Sa baylo, naghatag sia sing tanda agod matandaan ang iya ginsiling kay Pedro, nga sibu nga natuman sadto gid nga gab-i.—Marcos 14:72.
“Sa ikap-at nga bahin sang pagbantay sa gab-i”—sa ulot sang alas tres kag alas kuwatro sang kaagahon—si Jesus, nga nagalakat sa tubig sang Dagat sang Galilea, nagpalapit sa iya mga disipulo, nga yara sa sakayan nga “madamo nga ginatos ka yarda ang kalayuon gikan sa takas.” Ayhan mahapos hangpon kon ngaa ang mga disipulo “nagkalalisang, nga nagasiling: ‘Bagat ini!’ Kag nagsinggit sila sa kahadlok.” (Mateo 14:23-26) Sa pihak nga bahin, ginapakita sini nga si Jesus naghinguyang sing daku nga tion sa pagpangamuyo sing isahanon sa bukid. Sanglit natabo ini wala madugay sa tapos ginpapugutan sing ulo ni Herodes Antipas si Juan Bautista kag antes lang sang Paskuwa, nga nagtanda sang pamuno sang katapusan nga tuig sang dutan-on nga ministeryo ni Jesus, sa pagkamatuod madamo si Jesus sing pamalandungon sa iya personal nga pangamuyo sa Amay.
Upod sa apat ka pagbantay, gingamit man ang 12 ka oras nga pag-isip sa gab-i. Agod updan si Pablo padulong sa Cesarea, ginsugo sang kumander sang militar nga si Claudio Lisias ang iya mga kapitan nga maghanda sing isa ka grupo sang 470 ka soldado “sa ikatlo nga oras sang gab-i.” (Binuhatan 23:23, 24) Sa amo nadala si Pablo nga wala makita bangod sang kadulom sang gab-i gikan sa Jerusalem.
Hibalua ang Oras sang Adlaw
Ang pagbasa kag pagpamalandong sa mga kasaysayan tuhoy sa natabo sa dumaan nga katawhan sang Dios isa ka tuburan sang kalipay kag espirituwal nga kusog. Kon malakip mo ang nadalahig nga oras sa imo pagbinagbinag pat-od nga madugangan sini ang imo kalipay sa pagtuon sang Biblia. Ngaa subong? Bangod sa sining paagi mahibaluan mo sing maayo ang Pulong sang Dios. Ang mga publikasyon subong sang Insight on the Scriptures kag New World Translation of the Holy Scriptures With References bilidhon nga mga bulig para sa sini (lunsay ginbalhag sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.). Magabulig ini sa imo sa pagpangita sing sabat kon pamangkuton mo ang imo kaugalingon: ‘Ano nga oras sadto?’