Masada—Pamatuod Bala nga Nagkari ang Mesias?

ANG pagpatulo sing dugo sa ngalan sang relihion liwat kag liwat nga nagakatabo sa maragtas. Indi eksepsion ang Masada, kay ang mga manugpangapin sini may makusog nga relihiosong motibasyon. Kon magduaw ka sa mga kinutkutan sa Masada, makita mo ang mga kagulub-an sang isa ka sinagoga diin ang mga mamumuno nagtipon sa pagsimba kag ang ritwal nga mga paliguan para sa relihioso nga pagpaninlo.

Nakita man sa Masada ang mga pidaso sang Biblia. Mahimo ipamangkot mo, paano ikompara ang mensahe sang Biblia nga natigayon anay sang mga mamumuno sa mabasa naton karon sa Biblia? Si Dr. Yigael Yadin, sa iya libro nga Masada, nagsulat nahanungod sinang una nga tukib:

“Ang maabtik nga pag-usisa sa lugar nagapakita sa gilayon sa aton nga yari diri ang pidaso gikan sa Tolon-an sang Mga Salmo, kag makilala gani naton ang mga kapitulo: ang seksion halin sa Salmo 81 tubtob Salmo 85. . . . Posible ini petsahan nga wala gid sing pangduhaduha. Indi mahimo nga magalampas ini sa tuig 73 AD, ang tuig nga napukan ang Masada. . . . Ining seksion halin sa Tolon-an sang Mga Salmo, kaangay sang iban pa nga biblikanhon nga linukot nga natukiban naton sang ulihi, halos palareho . . . sa teksto sang mga tolon-an sa Biblia nga ginagamit naton karon.”

Sing maathag, ang mga mamumuno nagpati nga ang Balaan nga Awtor sang Hebreong Kasulatan magapakamaayo sang ila pagribok batok sa Roma. Subong sang ginapaathag sang The Universal Jewish Encyclopedia: “Ang panatiko nga kakugi sang mga Judiyo sa Dakung Inaway batok sa Roma (66-73 C.E.) ginpabakud sang ila pagpati nga ang Mesianikong dag-on malapit na. Ang paglaglag sa Templo nagdugang lamang sang ispikulasyon nahanungod sa pag-abot sang Mesias.”

Ang Pag-abot sang Mesias

“Ang mga Judiyo nga interesado sa mesias,” siling sang The Encyclopedia of Religion, “masunson nga nagapasad sang ila mga kalkulasyon sa Tolon-an ni Daniel.” Matuod, gintagna sang Hebreong manalagna nga si Daniel ang pag-abot sang “Mesias nga Lider.” (Daniel 9:25) Sa duha iban pa nga kasaysayan, si Daniel nagsiling nga ang Mesias mangin Manuggahom sang kalibutan kag nga ang Iya Ginharian magalaglag sang tanan nagapamatok nga mga gobierno sang tawo.​—⁠Daniel 2:44; 7:​13, 14.

Abi sang unang-siglo nga Judiyong mga rebolusyonario nag-abot na ang tion para sa katumanan sining matagnaon nga mga palanan-awon. “Ang nagtiklod sa ila sa inaway,” siling ni Josephus, “amo [ang pagpati] nga sadto anay isa gikan sa ila pungsod ang mangin manuggahom sang kalibutan.” Apang nagtagna si Daniel nga ang Mesianikong Lider dapat anay “utdon” kag pagkatapos nga sia mapatay ang Jerusalem kag ang templo sini pagalaglagon sang ‘katawhan sang isa pa ka lider nga magaabot.’​—⁠Daniel 9:​25, 26.

Judiyong Pagtamod sa Gentil nga Paggahom

Ang unang-siglo nga Judea nabahinbahin sa ulot sang pila lamang ka manggaranon kag madamong imol. Ang iban nga Judiyong mga manggaranon, labi na sa tunga sang mga Saduceo kag mga Fariseo, nagpakabahandi sang awtoridad nga ginhatag sa ila sang Roma, kag gintamay nila ang ordinaryo nga mga tawo. Gani, ginpamatukan nila ang bisan anong panghunahuna nahanungod sa rebolusyon, nagpanikasog sa baylo para sa mahidaiton nga kaangtanan upod sa Roma.​—⁠Lucas 16:14; 19:​45, 46; Juan 2:14; 7:​47-49; 11:​47, 48.

Sa pihak nga bahin, ang ordinaryo nga mga taga-Judea nag-antos bangod sang mabug-at nga pagbuhis sang Roma kag sang ila kaugalingon mapiguson nga kasimanwa. Wala sila nalipay nga mapaidalom sa ginatawag nga Pax Romana (Romanong Paghidait) kundi luyag nila ang pagbalhin. Ining magkatuhay nga interes nagresulta sa grabe nga sibil nga binangig. “Ang isa ka grupo maluyag sang paggahom,” sulat ni Josephus, “ang isa pa sa kasingki kag sa pagkawat sa manggaranon.”

Ang mga mamumuno, halimbawa, nag-ati kag nagpatay sa masigka-Judiyo kag nagpakamatarong sining terorista nga mga buhat subong silot sa mga Judiyo nga naghimbon kuno upod sa Roma. Ang ikaduhang-siglo nga rabbi, si Johanan ben Torta, naghatag sini nga rason tungod sa kalamidad nga natabo sa unang-siglo nga mga Judiyo: “Ginhandum nila ang kuwarta kag ginkaugtan ang isa kag isa.”

Indi katingalahan nga ang mga Judiyo nga nagakahadlok gid sa Dios naghandum nga mag-abot ang Mesias, nga ginalauman nila nga magapukan sa Romanong pagginahom kag magatukod sing isa ka makatarunganon nga Ginharian sang Dios. Apang ginhingalitan sang walay konsiensia nga mga tawo ini nga paglaum.

Dimatuod nga mga Mesias

Sang mga tuig 33 C.E., ginpahanumdom sang isa ka Judiyong pangulo nga si Gamaliel ang mga masigkamanuggahom sa Jerusalem: “Kay una sining mga adlaw . . . nagtindog si Judas nga taga-Galilea sa mga adlaw sang pagpanglista, kag napasunod sa iya ang pila sang katawhan. Apang sia man nawala, kag ang tanan nga nagsunod sa iya nag-aplaag.”​—⁠Binuhatan 5:​36, 37.

Ang “pagpanglista” nga nagresulta sa pagribok ni Judas gin-organisar sang 6 C.E. sa tuyo nga makatipon sing buhis para sa Roma. Si Josephus nagasugid sa aton nga ginpahayag ni Judas nga ang mga Judiyo “mga talawan kon magbayad sila sing buhis sa mga Romano.” Ang ngalan nga Judas naghalin sa ngalan nga Juda, nagapakita nga naghalin sia sa tribo nga gikan sa sini ginapaabot ang Mesias. (Genesis 49:10) “Ang iya makatalandog nga katahom sa paghambal kag pagkapopular sang iya mga doktrina nagganyat sa madamo sa iya talaksan, sa madamo nga nagkabig sa iya subong ang Mesias,” siling sang Cyclopædia nanday McClintock kag Strong.

Talupangda nga ang Binuhatan 5:37 nagareport nga ang mga sumulunod si Judas wala mawala kaupod niya. Ang iya hublag, suno sa Judiyong eskolar nga si Gaalya Corn­feld, “nagpanggamut sing madalom kag naghatag sing mesianikong paglaum.” Sa katunayan, ang duha ka lider sang mga mamumuno, sanday Menahem kag Eleazar, naghalin kay Judas nga taga-Galilea. Sa pamuno sang Judiyong pagribok sang 66 C.E., gin-armasan ni Menahem ang iya mga sumulunod sing mga hinganiban nga gintago anay sa Masada. Nian, “nagbalik sia kaangay sang isa ka hari sa Jerusalem” kag “nangin pangulo sang rebolusyon.” “Halos pat-od gid,” dugang sang Encyclopaedia Judaica, “nga si Menahem [nga anak ni] Juda ginkabig nga isa ka Mesias.”

Apang, sadto man nga tuig, si Menahem ginpatay sang mga katapo sang kaaway nga rebolusyonario nga hublag sang mga Judiyo. Ang iya mga sumulunod nagpalagyo pabalik sa Masada, diin si Eleazar ang nagpangulo sa mga mamumuno tubtob sang 73 C.E. Ang pamulongpulong sa paghikog ni Eleazar nagpalanog sang sayop nga panudlo sang iya katigulangan nga si Judas: “Kutob sadto pa, mga kaupdanan ko nga maisog, determinado kita nga indi mag-alagad sa Romano ukon ni bisan kay sin-o kundi sa Dios lamang.”

Neutralidad sang mga Cristiano sa Juda

Antes sang Judiyong pagribok sang 66 C.E., ang Cristianong mga kongregasyon gintukod sa Judea, lakip, siempre pa, ang kongregasyon sang Jerusalem. (Binuhatan 9:31) Ginahuman ini sang mga Judiyo nga nagpati nga si Jesus sang Nasaret amo ang Mesias nga ang kamatayon kag pagkabanhaw gintagna. (Binuhatan 2:​22-36) Ang Judiyong mga Cristiano makugi nga nagbantala sang ila pagtuluohan, samtang mahidaiton nga nagahulat sang ikaduhang pagkari ni Mesias, subong gumalahom sang kalibutan. Ginpakita ni Jesus nga magabalik sia “pagligad sang madamo nga tion.”​—⁠Mateo 25:​19, 31; 28:​19, 20; Binuhatan 1:​8-11.

Apang sang nagdabdab ang Judiyong pagribok sang 66 C.E., ano ang nag-amlig sa mga Cristiano sa Judea nga indi madala sa iya una nga kadalag-an? Walay duhaduha nga nadumduman nila ang paandam sang ila Agalon: “Ang tanan nga nagagamit sang espada sa espada mapatay.” (Mateo 26:52) Ginhatagan man sila ni Jesus sing timbang nga pagtamod sa awtoridad sa paggahom sang Gentil. “Ihatag ninyo kay Cesar ang mga butang nga iya ni Cesar,” siling niya, “kag sa Dios ang mga butang nga iya sang Dios.” (Marcos 12:17) Dugang pa, gintagna ni Jesus nga magaabot ang makunukunuhon nga mga mesias, nga nagasiling “ ‘Ako amo sia,’ kag, ‘Ang gintalana nga tion malapit na,’ ” apang nagpaandam sia: “Dili kamo magsunod sa ila.”​—⁠Lucas 21:⁠8.

Gintagna gani ni Jesus ang resulta sang Judiyong pagribok, nga nagasiling: “Kon makita ninyo ang Jerusalem nga nalikupan sing mga hangaway, nian kilalaha ninyo nga yara na ang iya kamusmusan. Nian ang mga sa Judea magpalagyo sa mga bukid, kag ang mga sa sulod sang banwa magguwa kag ang sa kaumhan dili magsulod sa iya; . . . kay may dakung kasisit-an sa duta kag kasingkal sa sining katawhan; kag magakapukan sila sa sulab sang espada kag dalhon nga bihag sa tanan nga kapungsuran.”​—⁠Lucas 21:​20-24.

Ang daku nga kalaglagan nga resulta sang Judiyong pagribok isa ka dramatiko nga katumanan sang tagna ni Jesus! Apang, ang mga Cristiano sa Judea nakapalagyo paagi sa matinumanon nga ‘pagpalagyo sa mga bukid.’ “Antes sang paglikop ni Tito sa Jerusalem [sang 70 C.E.],” siling sang Encyclopaedia Judaica, “ang iya Cristianong komunidad nagsaylo sa Pella.” Sing makawiwili, ang Pella sa aminhan, yara sa tiilan sang isa ka bukid tabok sa Suba Jordan kag gani bug-os nga nahamulag gikan sa Judea bangod sang Nalupyakan sang Jordan. “Mabudlay ipatungod ini nga pagpalagyo kon ang tagna [ni Jesus] ginsulat pagkatapos sang hitabo,” siling ni G. A. Wil­liam­son sa iya introduksion sa Josephus​—⁠The Jewish War.

Sa pagkamatuod, ang madinalag-on nga pagpalagyo sang mga Cristiano sa Judea isa gid ka makusog nga pamatuod nga sila mga sumulunod sang matuod nga Mesias. Nagapautwas ini sing importante nga mga pamangkot. Ano ang katuyuan sang unang pagkari sang Mesias? Kag anong paandam ang ginahatag para sa aton karon sang malaglagon nga Judiyong pagribok, labi na sa bahin sang katawhan nga ginatawag “Cristiano”? Ini nga mga pamangkot pagabinagbinagon sing dugang sa sining magasin.

Wala gin-amligi sang Dios ang mga mamumuno sang Masada, apang ang mga Judiyo nagapangamuyo gihapon (nga nagaatubang sa Jerusalem) sa mga kagulub-an sang sinagoga didto

“Ang diutay nga Cristianong komunidad nagpabilin sa Jerusalem tubtob sang 66, sang nagsaylo sila sa Pella,” siling nanday Propesor Avi-Yonah kag Stern sa libro nga Jerusalem