Ginhimo sing Makatilingala agod Magkabuhi, Indi Mapatay
KON mapaisol lang kuntani ang pagtigulang! Ginakahidlawan mo bala ina nga matabo? Aba, huo. Sin-o ang indi maluyag nga malikawan ang mga kurinot, ubanon nga buhok, mahagpok nga mga tul-an, pagkadula sing kusog, pagkamalipaton, pagkabalatianon, kag sa ulihi kamatayon?
Bangod nahibaluan sang sistema sang komersio kon ano ang ginabatyag sang katawhan nahanungod sa pagtigulang ang mag pasayod nagaganyat sa handum nga taguon ukon paisulon ang mga epekto sini. Ini nga butang masunson nga ginabalhag sa mga artikulo sa magasin kag mga libro. Ang iban nagahimo singmakatilingala nga mga pangangkon. Ang The Complete Book of Longevity nagaumpisa sing subong sini:
“Ang iban sa inyo nga nagabasa sining mga pulong mahimo nga mangin isa sang mga dimamalatyon. Bangod ang balatian sang pagtigulang—kag ang mekanismo sang kamatayon mismo—mahanabo sa nagaabante nga mga hubon sang siensia, ang pamangkot indi kon bala ang kadalag-an sa pagkadimamalatyon mahanabo . . . kundi kon paano magpabilin nga buhi tubtob mahanabo ini.”
Gikan sa nahimo na sang siensia, may matuod gid bala nga sadsaran para sa sinang malipayon nga pagpaabot?
Nadugangan Bala sang Siensia ang Kalawigon sang Kabuhi sang Tawo?
Sa sining siglo, ang nagatin-ad nga mga pungsod sang kalibutan nagaagom sing makahalawathawat nga pagdugang sa ginapaabot nga kalawigon sang kabuhi. Halimbawa, sang tuig 1900 ang promedyo nga ginapaabot nga kalawigon sang kabuhi sang mga lalaki sa Estados Unidos amo ang 46 ka tuig. “Kutob sang 1900 tubtob 1980 ang ginapaabot nga kalawigon sang kabuhi sang mga lalaki sa pagkabun-ag nagdugang sing 51% tubtob sa 69.9 ka tuig,” siling sang Amerikanong Journal of Gerontology. Karon 71.8 ka tuig na ini para sa mga lalaki kag 78.8 ka tuig para sa mga babayi. Madamong iban pa nga pungsod ang may mas mataas nga ginapaabot nga kalawigon sang kabuhi, kag ang Japan amo ang pinakamataas—74.2 ka tuig para sa mga lalaki kag 79.8 ka tuig para sa mga babayi. Nagapamatuod bala ini nga ang ginapaabot nga kalawigon sang kabuhi sang tawo gindugangan?
Ang makahalawathawat nga mga pagdugang nga ginsambit sa ibabaw ginpasad labi na sa mas manubo nga kadamuon sang nagakapatay nga lapsag. Karon, mas madamo nga lapsag ang nabuhi tubtob sa pagkahamtong sang sa nagligad nga mga siglo. “Ang mga pag-uswag sa medisina,” paathag sang The Body Book, “nagdugang sing promedyo sa ginapaabot nga kalawigon sang kabuhi, apang wala sini madugangan ang pinakamataas nga posibilidad sang kalawigon sang kabuhi.” Subong sang ginsiling ni Brian Stableford, isa ka biologo sa University of Reading, Inglaterra, sa iya libro nga Future Man: “Ang aton kalawigon sang kabuhi ginbantabanta kutob sang panahaon sang Biblia subong 70 ka tuig, kag bisan pa nga ang duha ka libo ka tuig nga sientipiko nga pag-uswag nagtugot sa madamo pa nga tawo nga malab-ot ina nga kalawigon, ang mga sientipiko wala gid sing nahimo sa pagpasangkad sini.”
Ginapatuhuyan ni Stableford ang mga pulong nga ginsulat sang nagligad nga 3,500 ka tuig sang dumaan nga Israelinhon nga si Moises: “Ang mga adlaw sang amon mga tuig kapitoan ka tuig; kag bisan bangod sangkabakud kawaloan ka tuig, apang ang ila bugal kabudlayan lamang kag kasubo.” (Salmo 90:10) ‘Ngaa,’ ipamangkot mo, ‘ang modernong medisina indi makasarang sa pagbalhin sining katunayan sa kabuhi?’
Pagtigulang—Suno sa Siensia
Ang pagtigulang kinaandan na nga eksperiensia sa bagay nga pila ka tawo lamang ang nagapamangkot kon ngaa nagakatabo ini. Apang, sa sientipiko nga panghunahuna, ang pagtigulang madugay na nga ginapaligban. Ngaa? “Daw nagasumpakil ini sa kaluyag nga makalampuwas nga nagasakdag sa kalabanan nga buluhaton sang lawas,” paathag sang libro nga The Living Body, ni Karl Sabbagh. Daw ano kalapit ang mga sientipiko sa paghangop sa kabangdanan sang pagtigulang?
“Wala sing isa ka teoriya ang nagapaathag sang tanan nga pagkatumalagsahon sang pagtigulang.”—The New Encyclopædia Britannica.
“Ang karon nga nagatuon tuhoy sa pagtigulang ginaatubang sing mas madamo nga teoriya sang sa mga tiil sang talimbabaga.”—Dr. Gairdner Moment, retirado nga propesor sang biolohiko nga siensia.
“Madamong gerontologo ang nagaugyon nga makagulumon katama ini nga tion para sa aton. Wala kita makahibalo sang sadsaran nga mekanismo sang pagtigulang, kag indi naton matakus ang kadasigon sang pagtigulang sa eksakto nga mga termino sa biokemiko.”—Journal of Gerontology, Septiembre 1986.
“Ang parabola tuhoy sa bulag nga nagatinguha sa paglaragway sa elepante nagailustrar man sang mga problema sang mga mananalawsaaw sa pagtigulang.”—Dr. C.E. Finch, propesor sang biolohiya kag gerontolohiya.
Ang isa ka paagi sa pagpaathag sa pagtigulang, subong sang ginapanugda sa libro nga The Living Body, amo nga ang mga selula may “kinaugali nga relo” nga nagatugot sa ila sa pagmuad tubtob “tion na sa pag-untat.” Apang, kamusta ang mga selula sa utok, nga wala nagamuad pagkatapos mabun-ag? Ang kalabanan nga neuron nakalampuwas kutob sa pagkabun-ag sang isa tubtob sa pagtigulang. Busa, sa bahin sang isa ka tawo nga nagaedad sing isa ka gatos, ina man nga mga neuron nagapanghikot sa sulod sang isa ka gatos ka tuig.
Apang, minilyon ka neuron ang nagakapatay sa panahon sang pagkabuhi sang isa ka tawo, kag ang kadasigon sang pagkapatay sang neuron nagadasig upod sa edad. Ang isa pa ka teoriya sa pagtigulang amo nga ang mga selula amat-amat nga nagapanghikot sing kubos ka epektibo bangod sang normal nga pagkaguba sa pagligad sang tion. “Apang bangod makay-o kag matukod liwat sang buhi nga mga sistema ang ila kaugalingon, ngaa ining mga ikasarang wala ginagamit sing bug-os sa pagkay-o sa normal nga pagkaguba sa pagligad sang tion?” pamangkot ni Dr. Richard Cutler sa libro nga The Biology of Aging. “Ang isa pa ka problema sa normal nga pagkaguba sa pagligad sang tion nga hipotesis,” dugang niya, “amo ang kon paano ipaathag ang masangkad nga karakteristiko sang kalawigon sang kabuhi sa lainlain nga mga espesyi sang mamalya.”
Ang mga chimpanzee ginapaabot nga mabuhi sa sulod sang 40 ka tuig, kag ang gorilya, nga mas daku, sa sulod sang 30 ka tuig lamang. Ngaa mas malawig ang kabuhi sang mga tawo kon ang pagtigulang ginapabangod sa normal nga pagkaguba sa pagligad sang tion? Ngaa ang iban nga mga reptilya, subong sang higante nga pawikan, mas malawig ang kabuhi sang sa tawo? Kag ngaa ang iban nga dagway sang kabuhi daw nagalawig sa walay kapat-oran?
Ang Leksion Gikan sa Pinakadiutay kag Pinakadaku
Binagbinaga sa makadali ang organismo nga ginatawag amoeba. “Ining isa sing selula nga protozoan,” siling sang magasin nga Science Digest, “wala nagakapatay, sa pisikal nga paghambal. Ang isa ka selula sini nagatunga sa duha, kag ang katunga mas mapagsik sang sa isa sila anay.” Sa tunga sang isa ka selula nga mga organismo, ang amoeba indi eksepsion. Subong sang ginapadaku ni Dr. Tracy Sonneborn sa libro nga The Biology of Aging: “Madamong mas manubo nga dagway sang kabuhi . . . ang wala nagaagom sing kinaugali nga pagtigulang ukon kamatayon; padayon sila nga nagakabuhi, nagatubo, nagamuad sing dayon sa bug-os nga kapagsik.”
Kamusta ang mas mataas nga mga dagway sang kabuhi nga ginahuman sang madamong selula? Ang mga kahoy nga sequioa amo ang pinakadaku nga butang nga buhi sa duta. Ang kalayo nagapatay sa bata nga sequioa, apang ang iban nakalampuwas tubtob mangin mga higante sa kagulangan. Kon magdamol ang ila pulapula nga panit, labi nila nga mabatuan ang katalagman sa kalayo. Sa pagkamatuod, ang nagabatu sa kalayo nga panit mahimo mangin kapin sa 0.6 metros kadamol.
Kon kaisa ang kalayo nagadukot sa panit kag nagapilas sa puno sang pula nga kahoy. Busa ang kahoy nga nagluya mahimo nga matumba bangod sang ila daku nga kabug-at. Ang isa pa ka katalagman amo ang mahumok nga duta ukon pagkaab-ab sang duta, nga nagapahilay sa sequioa. Apang, agod matadlong ang kahoy, ang makatilingala nga mekanismo nagatuga sing ekstra nga pagtubo sa puno kag mga sanga sa pihak nga bahin. Kon mapaslawan ini, hinali ini nga magahuganas sa duta. Apang ang kamatayon bangod sang katigulangon wala pa marekord tubtob karon.
Siling sang libro nga Giant Sequioas: “Ang pinakadaku kag pinakatigulang nga mga kahoy padayon nga nagatubo upod ang dayag nag kusog, nagatumba sa tuigan nga anib sang kahoy nga ang kabug-aton sini pareho sang sa nagligad nga mga siglo. Ang mga indibiduwal nga padayon nga hilway sa halit sang kalayo kag nagapabilin nga maayo mahimo nga magkabuhi tubtob sa dakung pangedaron nga ginapakot kon kaisa para sa sini.”
Ipaanggid ini sa mga tanum nga nagapamulak kag nagakapatay tuigtuig. “Ang mga tuigan,” siling ni Dr. Carl Leopold, eksperto sa pananalawsaw sa tanum, “ginprograma nga mapatay pagkatapos sang isa ka dag-on nga pagtubo, samtang ang iban nga espesyi mahimo nga magpadayon sa malawig nga tion. Kilala sa malawig nga kabuhi amo ang mga kahoy nga sequioa, nga may kalawigon sang kabuhi nga tubtob sa 3,000 ka tuig.”
Kon ang mga sequioa gindesinyo nga mabuhi sing tuman kalawig, ngaa indi ang tawo? Kon ang isa-sing-selula nga mga organismo padayon nga nagamuad nga wala nagatigulang, ngaa indi ang mga selula sang tawhanon nga lawas? Kag kon mahuptan sini ang wala nagamuad nga mga selula, kaangay sang neuron, sa sulod sang isa ka gatos ka tuig, ngaa indi sing dayon?
Samtang ang mga sientipiko nagapanikasog sa pagtukib sa kabangdanan sang pagtigulang, nasapwan sang madamo ang sabat gikan sa isa pa ka ginhalinan. Ang Biblia amo ang tolon-an nga ginasiling nga inspirado sang Manunuga sang tawo, si Jehova nga Dios. (2 Timoteo 3:16) Kon amo sini, nian ang Biblia dapat nga nagahatag sing makaalayaw nga sabat sa pamangkot nga nagapalibog sa tawhanon nga mga sientipiko. Ini bala?
Pagtigulang—Suno sa Biblia
Suno sa Biblia, ang tawo gintuga nga himpit, upod ang paglaum nga mabuhi sing dayon. Ginbutang ini sa atubangan niya subong padya sa pagkapasar sa simple nga pagtilaw sa pagkamatinumanon. Ang aton unang mga ginikanan ginsugo nga indi magkaon sang bunga sang isa ka kahoy nga ginatawag “ang kahoy sang ihibalo sang maayo kag malain.” Ang kahoy nagapangalagad subong isa ka mahigugmaon nga pahanumdom sa ila tuhoy sa iya awtoridad sa pagpat-od kon ano ang maayo kag kon ano ang malain para sa iya mga tinuga. Si Jehova nga Dios maathag nga nagpaandam sa ila: “Sa adlaw nga magkaon kamo gikan sini mapatay kamo nga totoo.”—Genesis 2:16, 17; 3:3.
Sing masubo, ang unang lalaki kag babayi nagrebelde kag nagkaon sang ginadumilian nga bunga. Subong Dios sang kamatuoran, ang ila Manunuga napahulag sa pagtuman sang iya pinamulong, kag busa ginpamatbatan niya sila sing kamatayon. Ang Biblia wala nagaunod sing biolohiko nga mga detalye sa kon paano ini ginhimo sang Dios. Apang, nahibaluan naton nga sanday Adan kag Eva naglaton sang ila makasasala nga kahimtangan sa ila mga kaanakan. Subong sang ginapaathag sang Bilia: “Paagi sa isa ka tawo nagsulod ang sala sa kalibutan kag paagi sa sala ang kamatayon, kag gani ang kamatayon naglaton sa tanan nga tawo kay ang tanan nakasala.”—Roma 5:12.
Amo ini ang paghukom nga wala sing tawhanon nga sientipiko ang makabali. Apang si Jehova nga Dios, ang Naghimo sang tawhanon nga lawas, nakahibalo kon paano ini himuon. Sing mahigugmaon, ginhatag niya ang iya Anak, nga si Jesucristo, sa paggawad sa mga kaanakan nanday Adan kag Eva. Ang tanan nga nagapakita sing apresasyon sa sini nga aman mahilway sa ulihi gikan sa pagtigulang kag kamatayon.—Juan 3:16.
Mahimo Ka Mabuhi sing Dayon sa Paraiso
Ang katunayan nga ang aton unang mga ginikanan ginhimo agod mabuhi, indi mapatay, isa ka butang nga makatilingala hunahunaon. Nagabulig ini sa paghangop sa sining makakulunyag nga saad: “Ang tinuga . . . hilwayon sa kahiolipnan sang pagkamadinulunton kag makaagom sang mahimayaon nga kahilwayan sang mga anak sang Dios.”—Roma 8:21.
Sing nahisuno, kon ano ang gindula nanday Adan kag Eva ipasag-uli sa ulihi sa madamo nila nga mga kaanakan. Binagbinaga kon ano ang kahulugan sina para sa imo. Ang aton unang mga ginikanan nagpuyo sa labing matahom nga lugar nga nagluntad sa duta. Suno sa Biblia “si Jehova nga Dios naghimo sing katamnan nayon sa sidlangan, sa Eden, kag didto ginbutang niya ang tawo nga iya nahimo. Kag si Jehova nga Dios nagpatubo gikan sa duta sang tagsa ka kahoy nga maanyag sa itololok kag maayo nga kalan-on.”—Genesis 8:9.
Hunahunaa ang tanan sadtong dalagku nga mga kahoy sa pagpaayaw sang ila igbalatyag sa panan-aw kag ang nanuhaytuhay nga makagalanyat nga mga kahoy nga nagapamunga sa pagpaayaw sang ila igbalatyag sa pagpanabor. Dugang sa sining pagkananuhaytuhay sa ilahas nga kabuhi—ang walay katapusan nga ginhalinan sang makawiwili nga pagpananalawsaw. Subong sang ginasiling sang Biblia: “Gikan sa duta ginhimo ni Jehova nga Dios ang tagsa ka sapat sang latagon kag ang tagsa ka pispis sa kahanginan, kag gindala sila sa tawo sa pagtan-aw kon ano ang itawag niya sa ila; kag bisan ano nga pagtawag sang tawo sang tagsa ka tinuga nga buhi ina amo ang iya ngalan.”—Genesis 2:19.
Dugang sini nga tanan, sanday Adan kag Eva ginhatagan sing makaalayaw nga katuyuan sa kabuhi. Magasagud sila sing daku nga pamilya. Nian, kon magdamo ang ila pamilya, gahoman nila ang iban nga bahin sang duta, nagahimo sini nga isa ka tugob-globo nga paraiso. Apang ining daku nga proyekto mangin madinalag-on lamang kon magpasakop sila sa panuytoy sang ila langitnon nga Manunuga.—Genesis 1:26.
Bangod ginpili nila nga magpanghikot nga hilway sa Dios, linibolibo ka tuig sang kasubo, balatian, pagtigulang, kag kamatayon ang nagresulta. Apang sa wala pa matabog ang aton unang mga ginikanan paguwa sa katamnan nga paraiso, si Jehovanga Dios nagsiling nga ginrekord para sa aton kaayuhan: “Yari karon ang tawo nangin subong sang isa sa aton sa paghibalo sang maayo kag malaut, kag karon basi nga idab-ut niya ang iya kamot kag magkuha man sang kahoy sang kabuhi kag magkaon kag makabuhi sing dayon,—’ Busa si Jehova nga Dios nagtabog sa iya gikan sa katamnan sang Eden.”—Genesis 3:22, 23.
Kon ang aton unang mga ginikanan nagmatinumanon sa idalom sang pagtilaw, gintugotan kuntani sila sa pagkaon gikan sa “kahoy sang kabuhi,” nga nagasimbulo sa padya sang Dios sa ila nga kabuhi nga walay katapusan. Ini, nian, isa ka dugang nga pamatuod nga ang tawo ginhimo nga mabuhi, indi mapatay.
Ang katuyuan sang Dios wala magbalhin. (Isaias 55:11) Ginpalig-on ini ni Jesus sa adlaw sang iya kamatayon. Sa mahinulsulon nga makawat nga napatay sa tupad niya, si Jesus nagsaad: “Mangin kaupod ko ikaw sa Paraiso.” (Lucas 23:42, 43) Sa dili madugay, sa paggahom ni Jesucristo gikan sa langit, pat-uron niya nga ang duta himuon nga isa ka paraiso. Nian yadtong makawat, upod sa binilyonbilyon ka iban pa nga patay, pagabanhawon pa kabuhi. Kon ang mga ginbanhaw ‘magahimo sing maayo,’ indi na sila liwat mapatay; ang ila pagkabanhaw mangin “pagkabanhaw nga sa kabuhi.”—Juan 5:28, 29.
Apang ang Biblia nagapatuhoy man sa “dakung kadam-an . . . gikan sa tanan nga kapungsoran” nga indi na kinahanglan nga banhawon. Amo ini ang katawhan nga buhi karon nga nagatuo kay Jehova nga Dios kag sa iya Anak, si Jesucristo. Makalampuwas sila sa duta kon laglagon sang Dios ang tanan nga kalautan sa nagapakari nga “dakung kapipit-an.” Pagkatapos sina padayon sila nga tuytuyan sa “tuburan sang tubig sang kabuhi”—huo, sa walay katapusan nga kabuhi sa paraiso nga duta.—Bugna 7:9, 10, 14, 17.
Ining internasyonal nga “dakung kadam-an” nagadamo na karon sing minilyon. Sarang ka man malakip sa tunga nila. Paano? Paagi sa pagsalig kay Jehova nga Dios kag sa iya aman para sa kaluwasan. Nian, kon padayon mo nga sundon ang ginarekord sa Hulubaton 3:5, 6 kag Juan 3:16, personal nga maeksperiensiahan mo nga ang tawo ginhimo nga mabuhi, indi mapatay.—Bugna 21:3-5.
[Piktyur sa pahina 23]
Sin-o ang indi maluyag nga mahilway sa mga epekto sang pagtigulang?
[Piktyur sa pahina 25]
Minilyon nga buhi karon ang personal nga makaeksperiensia nga ang tawo ginhimo nga mabuhi, indi mapatay
[Piktyur sa pahina 26]
Ang malain nga halit sang proseso sa pagtigulang baliskaron sa bag-ong kalibutan sang Dios