Pagpalambo sing Cristianong mga Batasan sa Walay Batasan nga Kalibutan

“Yari karon! Daw ano kaayo kag daw ano katahom sang mag-ulutod nga magpuyo sing tingob sa paghiliusa!”​—⁠SALMO 133:⁠1.

 1. Ano ang natabo sa maayong mga batasan?

“SINING nagligad nga 25 ka tuig ang mga batasan nahalitan,” siling sang kolumnista nga si Ann Landers. “Indi lamang nga ang mga lalaki wala nagabukas sang ganhaan sang salakyan para sa mga babayi ukon nagahatag sa ila sing mga pulungkuan sa mga subwey ukon mga bus. Labaw pa ini sa sina.” Sa pagkamatuod, bisan diin kita magtan-aw, makita naton ang pamatuod nga nagakabuhi kita sa walay batasan gid nga kalibutan. Ang mga tawo nagaunahay sa linya, nagapanigarilyo sa nagaginutok nga mga elebeytor, nagapatokar sing mabaskog nga musika sa publiko nga mga lugar, kag iban pa. Ang matag-adlaw nga eksperiensia nagasugid sa aton nga walay sapayan sang nag-uswag nga mga oportunidad sa edukasyon kag talaksan sa pagkabuhi, sa kabilugan yari kita sa dag-on diin ang Salamat kag Palihog nangin dikilala nga mga tinaga, kag ang kinaandan nga pagtahod kag maayo nga pagginawi nalipatan sa kabilugan.

 2. Ngaa ang kakulang sing maayong mga batasan indi makakilibot sa karon?

² Makatilingala bala ini? Indi gid. Nagapahanumdom lamang ini sa kon ano ang gin-inspirar kay apostol Pablo nga isiling nahanungod sa batasan sang mga tawo sa “katapusan nga mga adlaw” nga ‘ang ital-ital nga tion nga mabudlay atubangon mangin yari diri.’ Sa tunga sang iban nga mga butang, si Pablo nagtagna nga ang mga tawo mangin “mga mahigugmaon sang kaugalingon, . . . bugalon, palabilabihon . . . dimapinasalamaton, . . . wala sing kinaugali nga gugma, . . . dimapinugungon.” (2 Timoteo 3:​1-3) Bisan ang pasapayan nga pagpanilag nagapakita nga ina nga batasan lapnag karon sa tunga sang mga tawo sang tanan nga edad, klase, kag nasyonalidad. Ngaa amo sini? Ano ang mga kabangdanan nga nagaamot sa kabilugan nga kakulang sing maayong mga batasan?

Mga Kabangdanan sang Malain nga mga Batasan

 3. Paano ginapadaku sang “hangin” sining sistema ang malain nga mga batasan?

³ Ang ekspresyon nga “mga mahigugmaon sang kaugalingon” nagalaragway sa “ako nga kaliwatan,” nga nagapatuhoy sa mga nagdalagku nga ginapadaku ang pagkadominante, paghatag sing importansia sa kaugalingon, kag pagpabutyag sang kaugalingon nga mga kinaiya. Ini nga espiritu, nga lapnag sa “hangin” sa aton palibot, direkta nga pagsupak sa laygay sang Biblia nga ang mga Cristiano “dili magtamud ang tagsa sa inyo sa [ila] kaugalingon lamang nga mga butang, kundi man sa mga butang sang iban.” (Efeso 2:​2, 3; Filipos 2:4) Ang resulta? Isa ka kaliwatan nga nagdaku upod ang ideya nga ‘himua ang luyag mo’ nga pat-od gid nga indi magakabalaka sa kon paano ang iban apektado sang ila batasan.

 4. Paano ginatamod sa karon ang mga nagayaguta sa ginabaton nga mga talaksan, kag ano dapat ang pagtamod sang Cristiano sa sini?

⁴ Ang isa ka butang nga may daku anay nga papel sa paghupot sing maayo nga pagginawi sa tunga sang katawhan amo ang pag-ipit sang mga katubotubo. Ang pagkabalaka sa kon ano ang mahimo nga hunahunaon sang iban madugay na nga isa ka puwersa nga nagapugong. Apang, sa karon, kon labi nga makakilibang kag malaut ang buhat amo ini ang labi nga popular sa madamo nga tawo. Yadtong wala nagasapak sa ginabaton nga mga talaksan wala na ginatamod subong malain sing batasan ukon walay katahuran kundi subong uso ukon anad sa kalibutanon nga pagginawi (sophisticated sa Ingles), labi nga dalayawon. Apang, dumduma nga ang “sophis­ticated” nagakahulugan sing “indi isa ka kinaugali, putli, ukon orihinal nga kahimtangan.” Naghalin ini sa Griegong tinaga nga ginbadbad sa 2 Pedro 1:​16 nga “malalangon.” Sa pagkamatuod, mas maayo nga likawan sang matuod nga mga Cristiano ina nga panimuot.

 5. Ano ang isa pa ka butang nga nagaamot sa pagkadula sang maayong mga batasan?

⁵ “Bangod nga ang paghukom batok sa malaut nga buhat wala ginahikot sing madali, busa ang tagipusuon sang mga anak sang mga tawo natuhoy sing bug-os sa ila sa paghimo sing malaut,” siling sang Manugwali 8:⁠11. Makita diri ang isa pa ka rason nga nagaamot sa kakulang sing maayo nga mga batasan. Bangod kay ang mga tawo mahapos nga makalusot sa mga problema, naanad sila sa paglapas sa ginabaton nga talaksan sa pagginawi. “Ang mga banwahanon nga nagakakibot nga makilala sing dayag subong bahin sang kriminal nga elemento sa bisan paano nakalapas sang tanan nga sahi sang kasuguan sa publiko​—⁠mga kasuguan sa trapiko, mga kasuguan sa droga, mga kasuguan sa indi paglapta sang basura,” siling sang editoryal sang New York Times. Subong resulta, “ang kagamo, bandalismo kag paghigko sa mga dingding” nangin dimalikawan nga bahin sang aton matag-adlaw nga eksperiensia. Busa, ang maayo nga batasan, upod ang pagtahod sa mga kinamatarong, propiedad, kag pagkapribado sang iban, nagaagom sing dugang nga upang.

 6. Paano naapektuhan ang mga batasan sang katawhan sang ila masako nga pagkabuhi, kag paano si Jesus tuhay sa sini nga bahin?

⁶ Sanglit ang maayong mga batasan ginakabig sa kabilugan subong isa sang pinakamaayo nga kinaiya sang kabuhi, madali ini nga nalipatan kon ang mga tawo nagasako​—⁠kag ang kalabanan nga tawo daw pirme nagasako sa ila tion karon nga mga adlaw. Subong resulta, nagasinugat-anay sila nga wala sing hambal ukon pagbayluhanay sing ekspresyon. Nagapanagil-ot kag nagapaniklod sila sa mga linya, ukon dimapailubon nga nagapanal-ot sa mga salakyan agod makakinot sing pila lamang ka minuto ukon segundo. Sing masunson, ang mga indibiduwal nangin tuman kasako sa ila personal nga buluhaton, ukon ang ila mga iskedyul puno sang tuman kadamo nga butang nga hilimuon, sa bagay nga ang wala ginapaabot nga hitabo ukon bisita nangin makaulugot ukon wala ginaabiabi. Binagbinaga sa kon paano ini tuhay gikan sa pagtamod ni Jesus sa mga tawo nga nagkadto sa iya bisan sa dikombeniente nga mga tion.​—⁠Marcos 7:​24-30; Lucas 9:​10, 11; 18:​15, 16; Juan 4:​5-26.

 7. Batok sa ano dapat magbantay ang matuod nga mga Cristiano nahanungod sa mga batasan?

⁷ Bisan pa nagapuyo kita sa madasig ang lakat nga kalibutan, kag ang ginapangayo sa aton tion kag enerhiya nagadugang pa, ang pagtugot sa sinang mga pag-ipit nga magtiklod sa aton sa paghulag sing binastos pat-od nga wala sing ginahimo nga maayo pa. Sa kabaliskaran, ina nga dalanon nagadul-ong sa tuman kadamo sang walay pulos nga kasingki nga nabatian naton​—⁠mga baisay, mga inaway, mga dumtanay, bisan patyanay​—⁠nagaresulta gikan sa pagbalos sang mga tawo sing binastos sa binastos. Ini tanan bahin sang espiritu sang kalibutan nga sa diin ang matuod nga mga Cristiano indi dapat mangin bahin.​—⁠Juan 17:​14; Santiago 3:​14-16.

Superyor nga mga Modelo sang Maayong mga Batasan

 8. Bisan pa ginapalibutan sang walay batasan nga katawhan, ano ang ginapalig-on nga himuon sang mga Cristiano?

⁸ Bangod ginapalibutan kita sang mga tawo nga halos wala nagapakita sing pagtahod sa iban, mahapos ang magpadala sa mga pag-ipit kag madula sa aton ang maayong mga batasan. Apang, sa pagdumdom sa laygay sang Biblia nga “dili magpauyon sa sining sistema sang mga butang,” masunod naton ang madamong tumalagsahon nga halimbawa sa Biblia kag mapanikasugan nga masakdag ang mataas nga talaksan sang Cristianong mga batasan sa walay batasan nga kalibutan karon. (Roma 12:⁠2, 21; Mateo 5:16) Dapat makita sa aton mga buhat nga bug-os tagipusuon kita nga nagaugyon sa salmista nga nagsiling: “Yari karon! Daw ano kaayo kag daw ano katahom sang mag-ulutod nga magpuyo sing tingob sa paghiliusa!”​—⁠Salmo 133:⁠1.

 9. Ano ang ginasiling sang Kasulatan nahanungod sa paagi sang pagpakig-angot ni Jehova sa katawhan?

⁹ Ang nagapanguna nga halimbawa sa pagpakita sing maayong mga batasan amo ang Manunuga kag Amay sang tanan, si Jehova nga Dios mismo. Kinaandan na para sa mga yara sa mataas sing posisyon ukon sa mga may kagamhanan sa ibabaw sang iban nga ‘gamiton ang ila impluensia ukon gahom’ kag ipatuman nga ang ila mga luyag batunon. Apang, ang labing mataas nga Personahe sa uniberso, si Jehova nga Dios, pirme nakig-angot sing maayo sa sadtong ubos sa iya. Sang ginhatagan sing pagpakamaayo ang iya abyan nga si Abraham, sia nagsiling: “Bayawa, palihog, ang imo mga mata, kag lantaw gikan sa duog diin ka.” Kag sa liwat: “Tanglaa, palihog, ang langit kag isipa ang kabituonan.” (Genesis 13:​14; 15:5) Sang ginhatagan si Moises sing tanda sang Iya gahom, ang Dios nagsiling: “Isuksuk ang imo kamut, palihog, sa imo dughan.” (Exodo 4:6) Madamong tinuig sang ulihi, si Jehova, paagi sa iya manalagna nga si Miqueas, nagsiling sa iya batinggilan nga katawhan: “Pamati, palihog, kamo nga mga pangulo ni Jacob kag mga manugdumala sang panimalay sang Israel. . . . Pamati sini, palihog, kamo nga mga pangulo.” (Miqueas 3:​1, 9) Sa sining kaangtanan, kita bala “nangin mga manug-ilog sang Dios” sa pagsiling sing “Palihog” kon nagapakig-angot sa iban?​—⁠Efeso 5:⁠1.

10, 11. (a) Ano ang masiling nahanungod sa mga dalanon kag mga batasan ni Jesus? (b) Paano naton mailog si Jesus sa pagkamangin maayo sing batasan sa tanan nga katawhan?

¹⁰ Si Jesucristo, ang isa “nga yara sa sabak sang Amay,” isa pa ka tumalagsahon nga halimbawa nga takus ilugon. (Juan 1:18) Sang nagpakig-angot sa katawhan, sia malum-ok kag maluluy-on, kag sa pihak nga bahin, makusog kag malig-on; apang wala gid sia nagbinastos ukon nagdimalulo kay bisan sin-o. Nagakomento nahanungod sa “iya ekstraordinaryo nga dulot nga madali makigbagay sa tanan nga sahi sang mga tawo,” ang libro nga The Man From Nazareth nagasiling: “Sa publiko kag sa pribado nakig-upod sia sa mga lalaki kag mga babayi sing alangay. Nakigbagay sia sa magagmay nga kabataan sa ila pagkawalay hinalung-ong kag sing makatilingala nakigbagay sa gintublag ang konsiensia nga mga makawat sa gobierno kaangay ni Zaqueo. Ang talahuron nga balaynon nga mga babayi, subong nanday Maria kag Marta, sarang makapakigsugilanon sa iya upod ang kinaugali nga pagkaprangka, apang ang mga salamwanan nakigsugilanon man sa iya nga nagasalig nga mahangpan kag makig-abyan sia sa ila . . . Ang iya dikinaandan nga pagkawalay ihibalo sa mga dulunan nga nagalatid sa ordinaryo nga katawhan amo ang isa sang iya labing tumalagsahon nga mga kinaiya.”

¹¹ Ang pagtratar sa tagsatagsa upod ang nagakaigo nga pagtahod kag patugsiling amo ang tanda sang maayo gid sing batasan nga tawo, kag maayo nga ilugon naton si Jesucristo sa sini. Huo, ang kalabanan nangin matinahuron sa iban, labi na sa sadtong yara sa mas mataas nga posisyon sang sa ila. Apang sa sadtong ginakabig nila nga ubos ukon pareho lamang sa ila, masunson nga sila indi interesado, malayo, kag walay katahuran. Nagahatag ina sa ila sing balatyagon sang pagkasuperyor kag gahom. Apang nagakaigo gid ang ginasiling nga “ang pagkawalay katahuran amo ang pag-ilog sa kusog sang maluya nga tawo.” Busa, ang Biblia nagalaygay: “Manguna sa pagpakita sing kadungganan isa kag isa.” (Roma 12:10) Kon ginahimo naton ang aton bug-os nga masarangan sa pagsunod sa sina nga laygay, indi mahimo nga indi kita mangin maayo sing batasan sa tanan nga tawo, kaangay ni Jesus.

12. Ano ang kahulugan sang panudlo ni Jesus nahanungod sa kaangtanan sang tawo?

¹² Ining positibo kag mainabyanon nga kinaiya ginpakita man sa mga panudlo ni Jesus, labi na sa ginatawag nga Bulawanon nga Pagsulundan: “Busa, ang tanan nga butang nga buot ninyo himuon sang mga tawo sa inyo, himua man ninyo sa ila.” (Mateo 7:12) Sing makawiwili, sa Analects, isa sa Four Books ni Confucius​—⁠madugay na ginakabig nga putukputukan sang moral nga pagginawi sang Sidlangan​—⁠ang agalon ginpamangkot sang isa sang mga disipulo niya kon may isa ka tinaga nga makapangalagad subong prinsipio sang pagginawi sa kabuhi. “Ayhan ang tinaga nga ‘pagbalusay’ (shu),” sabat sang manunudlo, kag nian nagdugang sia: “Indi paghimua sa iban ang indi mo luyag nga himuon sang iban sa imo.” Sa kabaliskaran, madali naton makita ang pagkasuperyor sang panudlo ni Jesus. Kay ang mainit, maayo, kag mainabyanon nga kaangtanan amo lamang ang magaresulta kon ang isa nagauna sa ‘paghimo sa iban’ sang kon ano ang maayo.

Cristianong mga Batasan Pasad sa Cristianong Gugma

13, 14. (a) Ano ang napanilagan sining karon lang nahanungod sa publiko nga mga batasan? (b) Ano ang nagapahulag sa karon nga interes sa mga batasan kag eti­quette?

¹³ Bangod sang pagkalapnag sang malain nga mga batasan, may pila ka pagsugilanunay karon nahanungod sa nagakaigo nga pagginawi. “May rebolusyon kita batok sa mga batasan sang katuigan ’60,” siling ni Marja­belle Stewart, isa ka bantog nga manunulat kag manunudlo nahanungod sa topiko, “apang ang bag-o nga rebolusyon amo ang pagpasag-uli sini. Ginakilala sang katawhan ang importansia sini kag maluyag sa paghibalo kon ano ang sosyal nga mga talaksan.” Ining bag-o nga interes sa mga batasan ginapakita sa pagdugang sang mga libro, mga manwal, mga kolumna nga nagahatag sing laygay, kag mga talk show sa TV nahanungod sa tanan nga butang halin sa kon ano nga tinidor ang gamiton sa pormal nga pagkaon tubtob sa kon ano ang itawag sa isa sa mabudlay hangpon kag madasig nagabalhin nga sosyal kag pamilya nga mga kaangtanan karon.

¹⁴ Apang, ngaa ang iban nga mga tawo labi nga nabalaka sa mga batasan? “Sa mapaindis-indison nga katilingban sa karon,” paathag ni Stew­art, “ang mga batasan isa ka butang sang ­paglampuwas.” Sa iban nga pulong, ang maayong mga batasan ginatamod subong isa ka paagi sa pagbulig sa isa nga makigbagay ukon mag-abante. Gani ang mga tawo nagabasa sing mga libro kag nagatambong sa mga klase nahanungod sa eti­quette (pagsulundan sang maayo nga mga batasan) agod ton-an kon paano magpanapot para sa kadalag-an, kon paano maghimo sing maayo nga impresyon, kon paano batunon sa board room, kag padayon.⁠a Ang problema sa sini tanan amo nga ang mga batasan nangin isa ka butang nga magamit, kaangay sang isa ka maskara nga ginasuksuk sa tion sang isa ka pasundayag kag ginahukas kon tapos na. Busa, indi makakilibot nga sa liwat kag liwat mabatian naton ang nahanungod sa labing makakilibang nga mga krimen nga ginahimo sang kilala nga mga tawo nga may pinakamaayo nga ‘pamilya’ kag ‘klase.’

15, 16. (a) Ano ang ginsiling sang isa ka awtoridad sa batasan nahanungod sa “pinakamaayo nga talaksan sang pagginawi”? (b) Ano ang kaangtanan sang 1 Corinto 13:​4-7 sa matuod nga Cristianong mga batasan?

¹⁵ Malayo gid ina sa kon ano dapat ang maayo nga mga batasan. Si Amy Vanderbilt, isa ka respetado nga awtoridad nahanungod sa sini, nagsulat sa iya New Complete Book of Etiquette: “Ang pinakamaayo nga talaksan sang batasan masapwan sa Kapitulo 13 sang Unang Corinto, ang matahom nga paghinun-anon sa buhat sang kaluoy ni San Pablo. Ining talaksan wala sing labot sa maayong mga punto sang pagpa­napot ukon salimpapaw nga mga batasan. May labot ini sa mga balatyagon kag mga panimuot, sa maayong mga buhat, kag pagpatugsiling sa iban.”

¹⁶ Sa pagkamatuod, ang ginapatuhuyan ni Amy Van­der­bilt amo ang teksto sa 1 Corinto 13:​4-7 diin ginalaragway ni Pablo sing detalye ang lainlain nga bahin sang Cristianong gugma. Binagbinaga ang mga resulta sang pila ka punto nga ginhimo niya. Halimbawa, ang isa nga “mabinatason kag malulo” pat-od gid nga mangin mapailubon kag matinahuron sa pagpakig-angot sa iban. Ang “wala nagagawi sing dimatinlo” isa pa ka paagi sa pagsiling sing ‘nagagawi sing desente,’ kag ang “pagkadesente” ginasaysay subong “pagpahisuno sa mga talaksan sang luyag, maayong pagginawi, ukon kalidad.” Busa, subong sang pagbadbad ni J. B. Phillips sa sining prase sa New Testament in Modern English, “Ang gugma may maayong mga batasan.” Mabudlay handurawon ang bisan sin-o nga nagapakita sina nga gugma nga kabigon nga malain sing batasan.

17. Ano ang ginapakita sang aton mga batasan?

¹⁷ Sing maathag, nian, ang Cristianong mga batasan direkta nga may kahilabtanan sa Cristianong gugma. Indi lamang ini isa ka paagi tungod sa katuyuan ukon butang nga isuksuk kon sa bentaha sang isa nga himuon ina. Sa baylo, ang aton batasan​—⁠kon paano kita nagapakig-angot sa iban, ang aton pagdala sa kaugalingon, pagginawi, kag naandan nga paggawi​—⁠nagapakita kon daw ano kadaku ang aton pag-ulikid sa iban nga tawo kag ang kadalom sang aton gugma para sa ila. Bata ukon tigulang, dapat kita manikasog sa pagpamati sa laygay sang Biblia: “Ang kada isa magpangita, indi sang iya kaugalingon nga kaayuhan, kundi ang kaayuhan sang iban.” (1 Corinto 10:24) Busa, subong bahin sang Cristianong gugma, ang Cristianong mga batasan isa ka nagapakilala nga tanda sang matuod nga mga disipulo ni Jesucristo.​—⁠Juan 13:⁠35.

Maayo sing Batasan sa Tanan nga Tion

18. Ano dapat ang determinado nga himuon naton walay sapayan sang makita naton sa palibot naton?

¹⁸ Nahanungod sa aton kaliwatan, si Jesus nagtagna nga “bangod ang kalautan magabuad ang gugma sang kalabanan magabugnaw.” (Mateo 24:12) Ining pagbugnaw sang gugma maathag nga ginapakita sa dimainulikdon kag makinaugalingon nga panimuot sa bahin sang madamo nga tawo karon. Apang, sa baylo nga maganyat sa pagpakita sing dimainulikdon man nga batasan, kinahanglan naton dumdumon ang laygay ni Pablo: “Dili magbayad kay bisan sin-o sing malaut sang malaut. Maghimulat sang butang nga dungganon. Kon mahimo, sa masarangan ninyo, magpakighidait sa tanan nga tawo.” (Roma 12:​17, 18) Dapat kita mamat-od nga magmangin maayo sing batasan sa tanan nga tion, ginaapresyar man ukon indi ang aton mga panikasog.​—⁠Mateo 5:​43-47.

19. Paano naapektuhan sang aton mga batasan ang tanan nga bahin sang kabuhi?

¹⁹ Huo, ang Cristianong mga batasan amo ang kinaugali naguwa nga ekspresyon sang gugma kag pag-ulikid para sa iban nga yara sa aton tagipusuon. Subong nga ang aton hambal nagapakita kon ano ang sa sulod naton, ang aton pagginawi nagapakita man kon daw ano ang pag-ulikid naton para sa iban ukon kon kita dimainulikdon. (Mateo 12:​34, 35) Bangod sina, ang mga batasan may importante nga papel sa tanan nga bahin sang aton kabuhi. Dapat ini mangin dalanon sang pagkabuhi. Paano dapat naton ini iaplikar sing bug-os? Paano mapalambo sing labi pa ang maayong Cristianong pagginawi? Binagbinagon naton ini sa masunod nga artikulo.

[Footnote]

Mapaathag Mo Bala?

◻ Ngaa indi makakilibot nga nahalitan ang maayong mga batasan?

◻ Ano ang iban nga kabangdanan sang malain nga batasan?

◻ Paano ang Cristianong pagginawi tuhay gikan sa mga batasan kag eti­quette sang kalibutan?

◻ Ngaa dapat kita manikasog nga mangin maayo sing batasan sa tanan nga tion?