Nahibaluan Mo Bala?

Sa Efeso 2:11-15, ginpatuhuyan bala ni apostol Pablo ang isa anay ka pisikal nga pader sang nagsiling sia tuhoy sa pader nga nagapain sa mga Judiyo gikan sa mga Gentil?

Sa iya sulat sa mga taga-Efeso, ginpatuhay ni apostol Pablo ang mga Israelinhon sa “mga estranghero.” May yara “pader,” siling niya, nga “nagapain” sa sining duha ka grupo. (Efeso 2:11-15) Ang ginapatuhuyan ni Pablo amo “ang Kasuguan nga nagalakip sang mga sugo” nga ginhatag kay Moises, apang ang paggamit niya sang tinaga nga “pader” mahimo nagpahanumdom sa mga bumalasa sang pader nga bato nga nagluntad sang una.

Sang unang siglo C.E., ang templo ni Jehova sa Jerusalem may mga luwang nga ang iban indi puede makasulod. Ang tanan puede makasulod sa Luwang sang mga Gentil, apang sa mga luwang sang templo, ang makasulod lamang amo ang mga Judiyo kag mga proselita. Ginapain ining mga luwang sang Soreg isa ka may desinyo nga pader nga ginasugid nga may kataason nga mga 1.3 metros. Suno sa unang siglo nga Judiyong istoryador nga si Flavius Josephus, may mga inskripsion sa Griego kag Latin sa sini nga pader agod paandaman ang mga Gentil nga indi magsulod sa balaan nga luwang.

May nasapwan nga isa ka kompleto nga Griegong inskripsion sa sini nga pader. Mabasa ini: “Walay dumuluong nga magsulod sa pader kag sa nagapalibot nga kudal sang santuaryo. Ang sin-o man nga madakpan nga magsulod pagapatyon.”

Mahimo nga gingamit ni Pablo ang Soreg agod magrepresentar sang Mosaikong Kasuguan nga katipan, nga amo ang madugay na nga nagapain sa mga Judiyo kag mga Gentil. Gindula sang masinakripisyuhon nga kamatayon ni Jesus ang Kasuguan nga katipan kag nian “nagguba sang nagaulot nga pader.”

Ngaa pirme ginapatuhuyan sang Biblia ang 12 ka tribo sang Israel kay sa pagkamatuod may 13 ini ka tribo?

Ang mga tribo, ukon mga pamilya sang Israel naghalin sa mga anak ni Jacob, nga ang iya ngalan gin-islan Israel. Ining patriarka may 12 ka kabataan nga sanday Ruben, Simeon, Levi, Juda, Dan, Neftali, Gad, Aser, Isacar, Zabulon, Jose, kag Benjamin. (Genesis 29:32–30:24; 35:16-18) Onse sa sining mag-ululutod ang may mga tribo nga ginhingalanan sa ila, apang wala sang tribo nga ginhingalanan kay Jose. Sa baylo, duha ka tribo ang ginhingalanan sa iya kabataan, si Efraim kag si Manases, nga ginkabig nga pangulo sang ila tribo. Gani nangin 13 ang tribo sang Israel. Ngaa, nian, ang Biblia masami nga nagapatuhoy sa 12 ka tribo?

Sa tunga sang mga Israelinhon, ang mga lalaki sang tribo ni Levi ginpili agod mag-alagad sa tabernakulo ni Jehova kag sang ulihi sa templo. Gani, indi sila bahin sang mga nagaalagad subong mga soldado. Nagsiling si Jehova kay Moises: “Dili mo pag-isipon ang kabikahan lamang ni Levi, kag dili mo paglistahon ang kabilogan nila sa katawohan sang Israel; kondi itangdo mo ang mga Levinhon sa kayangkayang sang pagpamatuud, kag sa tanan niya nga gamit, kag sa tanan nga nahanungud sa iya.”​—Numeros 1:49, 50.

Wala man sing palanublion nga teritoryo ang mga Levinhon sa Ginsaad nga Duta. Sa baylo, may gintulin sa ila nga 48 ka siudad sa bug-os nga Israel.​—Numeros 18:20-24; Josue 21:41.

Bangod sining duha ka rason, ang tribo sang Levi masami nga wala nalakip kon ilista ang tribo sang Israel. Amo nga sa masami ang tribo sang Israel ginaisip nga 12.​—Numeros 1:1-15.

[Credit Line sang piktyur sa pahina 21]

Archaeological Museum of Istanbul