Ang Pagtuo Nagapahulag sa Aton sa Pagpanghikot!
“Nakita mo nga ang pagtuo [ni Abraham] nagpanghikot kaupod sang iya mga binuhatan kag bangod sang iya mga binuhatan ang iya pagtuo ginhimpit.” —SANTIAGO 2:22.
1, 2. Paano kita magapanghikot kon kita may pagtuo?
MADAMO ang nagasiling nga may pagtuo sila sa Dios. Apang, ang ginapangangkon lamang nga pagtuo mangin patay subong sang isa ka bangkay. “Ang pagtuo, kon wala ini sing mga binuhatan, patay sa iya kaugalingon,” sulat ni disipulo Santiago. Nagsiling man sia nga ang mahinadlukon sa Dios nga si Abraham may pagtuo nga “nagpanghikot kaupod sang iya mga binuhatan.” (Santiago 2:17, 22) Ano ang kahulugan sining mga pinamulong para sa aton?
2 Kon may matuod kita nga pagtuo, indi lamang kita magapati sa aton nabatian sa Cristianong mga miting. Magahatag kita sing pamatuod sang pagtuo bangod aktibo kita nga mga Saksi ni Jehova. Huo, ang pagtuo magatiklod sa aton nga iaplikar ang Pulong sang Dios sa kabuhi kag magapahulag sa aton sa pagpanghikot.
Ang Paboritismo Indi Bagay sa Pagtuo
3, 4. Paano dapat ang pagtuo makaapekto sa kon paano naton ginapakig-angutan ang iban?
3 Kon may matuod kita nga pagtuo sa Dios kag kay Cristo, indi kita magapakita sing paboritismo. (Santiago 2:1-4) Ang pila sa mga ginsulatan ni Santiago wala magpakita sing pagkawalay ginapasulabi nga ginasugo sa matuod nga mga Cristiano. (Roma 2:11) Gani, si Santiago namangkot: “Wala kamo nagapanguyapot sa pagtuo sang aton Ginuong Jesucristo, ang aton himaya, nga may mga buhat sang paboritismo, kamo bala?” Kon ang isa ka manggaranon nga ditumuluo nga may mga singsing nga bulawan kag matahom nga mga panapton magatambong sa miting subong man ang isa ka ditumuluo nga “imol nga tawo nga may mahigko nga panapton,” sila nga duha dapat nga gin-abiabi sing maayo, apang ang pinasahi nga igtalupangod ginpakita sa manggaranon. Ginpalingkod sila sa “maayo nga duog,” samtang ang imol nga mga ditumuluo ginpatindog ukon ginpalingkod sa salog sa tiilan sang iban.
4 Gin-aman ni Jehova ang halad-gawad ni Jesucristo sing alangay sa mga manggaranon kag sa mga imol. (2 Corinto 5:14) Busa, kon paboran naton ang mga manggaranon, magapahilayo kita sa pagtuo ni Cristo, nga ‘nangin imol agod mangin manggaranon kita paagi sa iya pagkaimol.’ (2 Corinto 8:9) Indi gid naton dapat hukman ang mga tawo sa sining paagi—nga may sayop nga motibo sa pagpadungog sa mga tawo. Ang Dios wala sing ginapasulabi, apang kon nagpakita kita sing pagpasulabi, ‘nagahimo kita sing malaut nga mga desisyon.’ (Job 34:19) Nagahandum nga pahamut-an ang Dios, pat-od gid nga indi kita masulay sa pagpakita sing paboritismo ukon sa ‘pagdayaw sa mga personalidad tungod sa aton kaayuhan.’—Judas 4, 16.
5. Sin-o ang ginpili sang Dios subong “mga manggaranon sa pagtuo,” kag paano masunson nga nagapanghikot ang mga manggaranon sa materyal?
5 Ginapakita ni Santiago ang tunay nga manggaranon kag nagalaygay nga ipakita ang gugma sa tanan nga walay pagpasulabi. (Santiago 2:5-9) ‘Ginpili sang Dios ang mga imol nga mangin manggaranon sa pagtuo kag mga manunubli sang ginharian.’ Amo sini bangod ang mga imol masunson nga mas nagapamati sa maayong balita. (1 Corinto 1:26-29) Subong isa ka klase, ang mga manggaranon sa materyal nagapigos sa iban may kaangtanan sa mga utang, mga suweldo, kag suno-sa-layi nga mga buhat. Nagapamulong sila sing malaut kay Cristo kag nagahingabot sa aton bangod ginadala naton ang iya ngalan. Apang mangin determinado kita nga tumanon ang “harianon nga kasuguan,” nga nagasugo sing gugma sa isigkatawo—nga magmahigugmaon sing alangay sa mga manggaranon kag mga imol. (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Bangod ginapatuman ini sang Dios, ang pagpakita sing paboritismo “nagabuhat sing sala.”
‘Ang Kaluoy Nagadaug sa Paghukom’
6. Paano kita mangin mga manuglapas sing kasuguan kon indi naton pakig-angutan sing maluluy-on ang iban?
6 Kon walay kaluoy nga magpakita kita sing paboritismo, mga manuglapas kita sing kasuguan. (Santiago 2:10-13) Paagi sa paghimo sing sayop nga tikang may kaangtanan sini, nangin mga makasasala kita batok sa tanan nga kasuguan sang Dios. Ang mga Israelinhon nga wala maghimo sing panghilahi apang mga makawat nangin mga manuglapas sang Mosaikong Kasuguan. Subong mga Cristiano, ginahukman kita paagi sa “kasuguan sang hilway nga katawhan”—ang espirituwal nga Israel sa bag-ong katipan, kag may kasuguan sini sa ila tagipusuon.—Jeremias 31:31-33.
7. Ngaa yadtong padayon nga nagapakita sing paboritismo indi makapaabot sing kaluoy gikan sa Dios?
7 Kon magaangkon kita nga may pagtuo apang padayon nga nagapakita sing paboritismo, yara kita sa katalagman. Ang mga dimahigugmaon kag mga dimaluluy-on magaagom sang ila paghukom nga walay kaluoy. (Mateo 7:1, 2) Si Santiago nagsiling: “Ang kaluoy nagadaug sing madinalag-on sa paghukom.” Kon ginabaton naton ang pag-ubay sang balaan nga espiritu ni Jehova paagi sa pagpakita sing kaluoy sa tanan naton nga pagpakig-angot, indi kita pagtagudilian kon hukman kita. Sa baylo, magaagom kita sing kaluoy kag busa magamadinalag-on batok sa estrikto nga hustisya ukon dikalahamut-an nga paghukom.
Ang Pagtuo Nagapatubas Sing Maayong mga Binuhatan
8. Ano ang kahimtangan sang isa ka tawo nga nagasiling nga may pagtuo sia apang nakulangan sing mga binuhatan?
8 Luwas nga nagahimo sa aton nga mahigugmaon kag maluluy-on, ang pagtuo nagapatubas sing iban pa nga maayong mga binuhatan. (Santiago 2:14-26) Sa pagkamatuod, ang ginaangkon nga pagtuo nga kulang sing mga binuhatan indi makaluwas sa aton. Matuod, indi naton matigayon ang matarong nga tindog upod sa Dios paagi sa mga buhat sang Kasuguan. (Roma 4:2-5) Si Santiago nagapamulong tuhoy sa mga binuhatan nga ginpahulag, indi sang isa ka sistema sang kasuguan, kundi sang pagtuo kag gugma. Kon ginapahulag kita sini nga mga kinaiya, indi lamang kita magapabutyag sing malulo nga mga pagbuot para sa imol nga masigkasumilimba. Magahatag kita sing materyal nga bulig sa wala sing panapton ukon ginagutom nga utod nga lalaki ukon babayi. Si Santiago namangkot: ‘Kon silingan mo ang isa ka utod nga nagakinahanglan: “Lakat kamo sa paghidait, magpainit-init kag magkalabusog,” apang wala ninyo sila paghatagi sing mga kinahanglanon para sa ila lawas, ano bala ang kapuslanan sini?’ Wala. (Job 31:16-22) Ina nga “pagtuo” patay!
9. Ano ang nagapakita nga may pagtuo kita?
9 Ayhan nagapakig-upod kita sa katawhan sang Dios sa pila ka kasangkaron, apang ang bug-os tagipusuon nga mga binuhatan lamang ang makasakdag sa aton ginaangkon nga kita may pagtuo. Maayo kon ginsikway naton ang doktrina sang Trinidad kag nagapati nga may isa lamang ka matuod nga Dios. Apang, ang pagpati lamang indi pagtuo. “Ang mga demonyo nagapati,” kag “nagakurog” sila sing mahinadlukon bangod ang kalaglagan nagahulat sa ila. Kon tunay kita nga may pagtuo, magapahulag ini sa aton sa pagpatubas sing mga binuhatan subong sang pagbantala sing maayong balita kag sang pag-aman sing pagkaon kag panapton sa nagakinahanglan nga mga masigkatumuluo. Si Santiago namangkot: “Luyag mo bala mahibaluan, O tawo nga kalong [wala mapun-an sing sibu nga ihibalo sang Dios], nga ang pagtuo nga nahamulag sa mga binuhatan indi aktibo?” Huo, ang pagtuo nagakinahanglan sing buhat.
10. Ngaa gintawag si Abraham nga “amay sang tanan nga may pagtuo”?
10 Ang pagtuo sang diosnon nga patriarka nga si Abraham nagpahulag sa iya sa pagpanghikot. Subong “amay sang tanan nga may pagtuo,” “ginpahayag [sia] nga matarong paagi sa mga buhat pagkatapos niya gindulot si Isaac nga iya anak sa halaran.” (Roma 4:11, 12; Genesis 22:1-14) Ano abi kon si Abraham nakulangan sing pagtuo nga mabanhaw sang Dios si Isaac kag matuman ang Iya saad tuhoy sa isa ka binhi paagi sa iya? Nian kuntani wala gid gintilawan nga idulot ni Abraham ang iya anak. (Hebreo 11:19) Paagi sa matinumanon nga mga binuhatan ni Abraham nga “ang iya pagtuo ginhimpit,” ukon ginbug-os. Busa, “ang kasulatan [Genesis 15:6] natuman nga nagasiling: ‘Si Abraham nagtuo kay Jehova, kag ginkabig ini sa iya subong pagkamatarong.’ ” Ang mga binuhatan ni Abraham sa pagtinguha nga idulot si Isaac nagpalig-on sa mas nauna nga pinamulong sang Dios nga si Abraham matarong. Paagi sa mga buhat sang pagtuo, ginpakita niya ang iya gugma sa Dios kag gintawag nga “abyan ni Jehova.”
11. Ano ang aton ebidensia sang pagtuo sa bahin ni Rahab?
11 Ginpamatud-an ni Abraham “nga ang isa ka tawo ginapahayag nga matarong paagi sa mga binuhatan, kag indi paagi sa pagtuo lamang.” Matuod man ina kay Rahab, isa ka makihilawason sa Jerico. “Ginpahayag [sia] nga matarong paagi sa mga binuhatan, pagkatapos niya ginbaton sing maabiabihon ang [Israelinhon nga] mga mensahero kag ginpaguwa sila sa liwan nga dalan” amo nga nalikawan nila ang ila Canaanhon nga mga kaaway. Antes makilala ang mga lampitaw sang Israel, ginkilala niya si Jehova subong ang matuod nga Dios, kag ang iya masunod nga mga pulong kag pagbiya sa prostitusyon naghatag sing pamatuod sang iya pagtuo. (Josue 2:9-11; Hebreo 11:31) Pagkatapos sining ikaduhang halimbawa sang pagtuo nga ginpakita paagi sa mga binuhatan, si Santiago nagsiling: “Sa pagkamatuod, subong nga ang lawas nga walay espiritu patay, amo man ang pagtuo nga walay mga binuhatan patay.” Kon ang isa ka tawo mapatay, wala sing nagakabuhi nga puwersa, ukon “espiritu,” sa iya, kag wala sia sing mahimo. Ang pagpangangkon lamang sing pagtuo patay kag walay pulos subong sang isa ka patay nga lawas. Apang, agod may matuod kita nga pagtuo, magapahulag ini sa aton sa diosnon nga pagpanghikot.
Punggi Ina nga Dila!
12. Ano ang dapat himuon sang mga gulang sa kongregasyon?
12 Ang pagpamulong kag pagpanudlo makahatag man sing ebidensia sang pagtuo, apang kinahanglan ang pagpugong. (Santiago 3:1-4) Subong mga manunudlo sa kongregasyon, ang mga gulang may mabug-at nga responsabilidad kag daku nga salabton sa Dios. Gani, dapat nila usisaon sing mapainubuson ang ila mga motibo kag mga kalipikasyon. Luwas sa ihibalo kag ikasarang, ining mga lalaki dapat may tudok nga gugma sa Dios kag sa masigkatumuluo. (Roma 12:3, 16; 1 Corinto 13:3, 4) Dapat ipasad sang mga gulang ang ila laygay sa Kasulatan. Kon magsala ang gulang sa iya panudlo kag nagresulta ini sa mga problema sa iban, pagahukman sia sing dikalahamut-an sang Dios paagi kay Cristo. Busa ang mga gulang dapat mangin mapainubuson kag palatuon, matutom nga nagasunod sa Pulong sang Dios.
13. Ngaa nagakasandad kita sa pulong?
13 Bisan ang maayong mga manunudlo—sa katunayan, kita tanan—“nagakasandad sa madamong beses” bangod sang pagkadihimpit. Ang pagkasandad sa pulong amo ang isa sang labing masunson kag mahimo makahalit nga mga kakulangan. Si Santiago nagsiling: “Kon ang bisan sin-o wala nagakasandad sa pulong, ang isa nga ini himpit nga tawo, nga sarang man makapugong sang iya bug-os nga lawas.” Indi kaangay ni Jesucristo, wala kita sing himpit nga pagpugong sa dila. Kon may yara gid man, mapunggan naton ang iban nga mga bahin sang aton lawas. Ti, ang mga busal kag mga bokado nagatuytoy sa mga kabayo kon diin naton sila pakadtuon, kag paagi sa isa ka diutay nga timon, bisan ang isa ka daku nga sakayan nga ginapalid sang mamadlos nga hangin sarang magiyahan suno sa luyag sang timonel.
14. Paano ginapadaku ni Santiago ang pagkinahanglan sing panikasog agod mapunggan ang dila?
14 Dapat naton tanan batunon sing tampad nga kinahanglan ang daku nga panikasog agod mapunggan ang dila. (Santiago 3:5-12) Kon ipaanggid sa kabayo, ang busal magamay; amo man ang timon kon ipaanggid sa isa ka barko. Kag kon ipaanggid sa tawhanon nga lawas, ang dila magamay “apang nagahimo sing daku nga pagpabugal.” Sanglit ginaathag sang Kasulatan nga ang pagpabugal wala nagapahamuot sa Dios, mangayo kita sing bulig sa iya nga maglihi gikan sa sini. (Salmo 12:3, 4; 1 Corinto 4:7) Kabay nga punggan man naton ang aton dila kon ginapaakig, nagadumdom nga isa lamang ka alipalok ang kinahanglan agod masunog ang kagulangan. Subong sang ginapakita ni Santiago, “ang dila kalayo” nga sarang makatuga sing daku nga halit. (Hulubaton 18:21) Aba, ang dimapunggan nga dila “ginakabig nga isa ka kalibutan sang pagkadimatarong”! Ang tagsa ka malaut nga kinaiya sining didiosnon nga kalibutan ginaangot sa dimapunggan nga dila. Amo ini ang may salabton sa makahalalit nga mga butang subong sang pasipala kag butig nga panudlo. (Levitico 19:16; 2 Pedro 2:1) Ano sa banta ninyo? Indi bala dapat nga ang aton pagtuo magapahulag sa aton sa pagpangabudlay sing lakas sa pagpugong sang aton dila?
15. Ano nga halit ang mahimo sang dimapunggan nga dila?
15 Ang dimapunggan nga dila ‘nagadagta sa aton’ sing bug-os. Halimbawa, kon pirme kita madakpan nga nagabinutig, mahimo kita makilal-an subong mga butigon. Apang, paano ‘masunog sang dimapunggan nga dila ang ariring sang kinaugali nga kabuhi’? Paagi sa paghimo sa kabuhi nga kaangay sang isa ka malain nga siklo. Ang bug-os nga kongregasyon mahimo tublagon sang isa ka dimapunggan nga dila. Ginasambit ni Santiago ang “Gehena,” ang Nalupyakan sang Hinnom. Ginagamit anay para sa paghalad sa bata, nangin basurahan ini para sulunugan sang basura sang Jerusalem. (Jeremias 7:31) Gani ang Gehena isa ka simbulo sang kalaglagan. Sa isa ka kahulugan, gingamit sang Gehena ang malaglagon nga gahom sini sa dimapunggan nga dila. Kon indi naton pagpunggan ang aton dila, kita mismo mangin mga biktima sang sunog nga ginsugdan naton. (Mateo 5:22) Mahimo pa gani kita sikwayon gikan sa kongregasyon tungod sang pagpasipala sa iban.—1 Corinto 5:11-13.
16. Bangod sang halit nga sarang mahimo sang dimapunggan nga dila, ano ang dapat naton himuon?
16 Subong sang ayhan nahibaluan ninyo gikan sa pagbasa sa Pulong sang Dios, si Jehova nagsugo nga ang mga kasapatan magapasakop sa tawo. (Genesis 1:28) Kag ang tanan nga sahi sang mga tinuga ginpahagop. Halimbawa, ang ginhanas nga mga dapay ginagamit sa pagpangayam. Ang ‘nagasaug nga sapat’ nga ginasambit ni Santiago mahimo nga maglakip sa mga man-ug nga kontrolado sang mga manugtiwtiw. (Salmo 58:4, 5) Makontrol gani sang tawo ang mga balyena, apang subong makasasala nga mga tawo indi naton mapahagop sing bug-os ang dila. Walay sapayan, dapat naton likawan ang maparas, masakit, ukon mapasipalahon nga mga hambal. Ang dimapunggan nga dila mahimo mangin isa ka makatalagam nga instrumento nga puno sing makamamatay nga hilo. (Roma 3:13) Sing makapasubo, ang mga dila sang butig nga mga manunudlo nagpatalikod sa pila ka mga Cristiano sang una sa Dios. Gani indi gid naton pagtugutan ang aton kaugalingon nga madaug sang dalitan nga mga hambalanon sang mga apostata, ginhambal man ukon ginsulat.—1 Timoteo 1:18-20; 2 Pedro 2:1-3.
17, 18. Anong indi paghilisanto ang ginpakita sa Santiago 3:9-12, kag ano ang dapat naton himuon may kaangtanan sini?
17 Ang pagtuo sa Dios kag ang handum nga pahamut-an sia magaamlig sa aton gikan sa apostasya kag magapugong sa aton sa paggamit sang aton dila sing dinagakaigo. Tuhoy sa pagkadinagakaigo sang iban, si Santiago nagasiling nga ‘paagi sa dila ginapakamaayo naton ang aton Amay, nga si Jehova, kag ginapakamalaut ang mga tawo nga nagluntad sa kaanggid sang Dios.’ (Genesis 1:26) Si Jehova amo ang aton Amay sa bagay nga ‘ginahatagan niya ang tanan nga tawo sing kabuhi kag ginhawa kag tanan nga butang.’ (Binuhatan 17:24, 25) Sia man ang Amay sang hinaplas nga mga Cristiano sa espirituwal nga kahulugan. Kita tanan “kaanggid sang Dios” kon tuhoy sa mental kag moral nga mga kinaiya, lakip na ang gugma, katarungan, kag kaalam nga nagapakilala sa aton nga tuhay sa mga sapat. Gani, nian, paano kita dapat magpanghikot kon may pagtuo kita kay Jehova?
18 Kon sumpaon naton ang mga tawo, magakahulugan ina nga ginapakamalaut naton sila. Sanglit indi kita gin-inspirar sang Dios nga mga manalagna nga ginhatagan sing awtoridad sa pagpakamalaut kay bisan sin-o, ini nga panghambal mangin pamatuod sang pagdumot nga magapawalay pulos sang aton pagsimba sa Dios. Indi nagakaigo nga magaguwa sa isa ka baba ang “pagpakamaayo kag pagpakamalaut.” (Lucas 6:27, 28; Roma 12:14, 17-21; Judas 9) Daw ano ka makasasala ang mag-amba sing mga pagdayaw sa Dios sa mga miting kag sa ulihi magapamulong sing malaut sa mga masigkatumuluo! Ang matam-is kag mapait nga tubig indi mahimo mag-ilig gikan sa isa ka tuburan. Subong nga ‘ang kahoy nga higuera indi makapatubas sing mga olibo ukon ang mga ubas sing higos,’ ang maparat nga tubig indi makapatubas sing matam-is nga tubig. May problema sa espirituwal kon kita, nga dapat magpamulong sing maayo, dalayon nga nagabungat sing masakit nga mga tinaga. Kon nangin batasan naton ini, mangayo kita sing bulig kay Jehova paagi sa pangamuyo nga mag-untat kita sa pagpamulong sing subong sini.—Salmo 39:1.
Magpanghikot nga May Kaalam Gikan sa Hitaas
19. Kon ginatuytuyan kita sang langitnon nga kaalam, paano naton mahimo maapektuhan ang iban?
19 Kita tanan nagakinahanglan sing kaalam sa paghambal kag sa paghimo sing mga butang nga nagakaigo sa mga may pagtuo. (Santiago 3:13-18) Kon may matinahuron kita nga kahadlok sa Dios, nagahatag sia sa aton sing langitnon nga kaalam, sing ikasarang sa paggamit sing husto sang ihibalo. (Hulubaton 9:10; Hebreo 5:14) Ang iya Pulong nagatudlo sa aton kon paano ipakita ang “kalum-ok nga iya sang kaalam.” Kag bangod malum-ok kita, ginapauswag naton ang paghidait sa kongregasyon. (1 Corinto 8:1, 2) Ang bisan sin-o nga nagapabugal subong bantog nga mga manunudlo sang mga masigkatumuluo ‘nagabinutig batok sa Cristianong kamatuoran,’ nga nagatagudili sang ila pagkabugalon. (Galacia 5:26) Ang ila “kaalam” “dutan-on”—kinaiya sang makasasala nga mga tawo nga nahamulag sa Dios. “Sapatsapaton” ini, subong nga produkto sang undanon nga mga huyog. Aba, “yawan-on” pa gani ini, kay ang malauton nga mga espiritu mga bugalon! (1 Timoteo 3:6) Busa magpanghikot kita nga may kaalam kag pagpaubos agod wala kita sing mahimo nga makatuga sing atmospera diin ang ‘malaut nga mga butang’ subong sang pasipala kag paboritismo magalambo.
20. Paano mo ilaragway ang langitnon nga kaalam?
20 “Ang kaalam gikan sa hitaas una sa tanan putli,” nga nagahimo sa aton nga matinlo sa moral kag sa espirituwal. (2 Corinto 7:11) “Mahidaiton” ini, nga nagapahulag sa aton nga tinguhaan ang paghidait. (Hebreo 12:14) Ang langitnon nga kaalam nagahimo sa aton nga “rasonable,” indi dogmatiko kag mabudlay pakigbagayan. (Filipos 4:5) Ang kaalam gikan sa hitaas “handa sa pagtuman,” nga nagapauswag sing pagkamatinumanon sa panudlo sang Dios kag pagkooperar sa organisasyon ni Jehova. (Roma 6:17) Ang kaalam gikan sa hitaas nagahimo man sa aton nga maluluy-on, mainawaon. (Judas 22, 23) Bangod puno sing “maayong mga butang,” nagapapagsik ini sing kabalaka para sa iban kag sa pagpanghikot nahisuno sa pagkaayo, pagkamatarong, kag kamatuoran. (Efeso 5:9) Kag subong mga manugpalinong, ginaagom naton ang “bunga sang pagkamatarong” nga nagabuad sa idalom sang mahidaiton nga mga kahimtangan.
21. Suno sa Santiago 2:1–3:18, sa anong mga binuhatan dapat kita pahulagon sang aton pagtuo sa Dios?
21 Sing maathag, nian, ang pagtuo nagapahulag sa aton sa pagpanghikot. Nagahimo ini sa aton nga dimapasulabihon, maluluy-on, kag aktibo sa maayong mga buhat. Ang pagtuo nagabulig sa aton sa pagpugong sang dila kag sa pagpanghikot nga may langitnon nga kaalam. Apang indi lang amo sina ang aton matun-an gikan sa sining sulat. Si Santiago may dugang nga laygay nga makabulig sa aton sa paggawi sa paagi nga nagakaigo sa mga may pagtuo kay Jehova.
Paano Mo Sabton?
◻ Ano ang malain sa pagpakita sing paboritismo?
◻ Paano nga may suod nga kaangtanan ang pagtuo kag ang mga binuhatan?
◻ Ngaa importante gid nga punggan ang dila?
◻ Ano ang kaangay sang langitnon nga kaalam?