Bahin Uno—Mga Silak sang Kapawa—Daku kag Diutay

Bahin Uno—Mga Silak sang Kapawa—Daku kag Diutay

“Ang banas sang matarong subong sang nagapamanagbanag nga kapawa nga nagasilak sing labi kag labi tubtob sa himpit nga adlaw.”—⁠HULUBATON 4:⁠18.

1. Ngaa ginpahayag sing amat-amat ang kamatuoran?

PAMATUOD sang diosnon nga kaalam nga, nahisuno sa Hulubaton 4:18, ang pagpahayag sang espirituwal nga mga kamatuoran amat-amat nga natabo paagi sa mga silak sang kapawa. Sa naunang artikulo, nakita naton kon paano natuman ini nga teksto sang panahon sang mga apostoles. Kon ang daku nga hubon sang Makasulatanhon nga kamatuoran ginpahayag tanan sing dungan, nangin makabululag kag makapagumon kuntani ini—⁠nga may epekto kaangay sang pagguwa halin sa madulom nga lungib pakadto sa masanag nga silak sang adlaw. Dugang pa, ang ginpahayag sing amat-amat nga kamatuoran nagapabakod sang pagtuo sang mga Cristiano sa mapinadayunon nga paagi. Labi nga nagasanag ang ila paglaum kag labi nga nagaathag ang banas nga ila ginalaktan.

“Ang Matutom kag Mainandamon nga Ulipon”

2. Sin-o ang ginpakita ni Jesus nga pagagamiton niya sa pagdala sang espirituwal nga kapawa sa iya mga sumulunod, kag sin-o ang ginahuman sinang ahensia?

² Sang panahon sang mga apostoles ginpakamaayo ni Jesucristo nga maggamit sing labaw sa kinaugali nga mga paagi agod hatagan ang iya mga sumulunod sang unang mga silak sang kapawa. May yara kita duha ka halimbawa tuhoy sini: ang Pentecostes 33 C.E. kag ang pagkumbertir kay Cornelio sang 36 C.E. Sang ulihi, nakita ni Cristo nga nagakaigo ang paggamit sing tawhanon nga ahensia, subong sang gintagna niya: “Sin-o gid bala ang matutom kag mainandamon nga ulipon nga ginpadumala sang iya agalon sa iya panimalay, sa paghatag sa ila sing pagkaon sa nagakaigo nga tion? Malipayon yadtong ulipon nga kon mag-abot ang iya agalon masapwan sia nga nagahimo sing subong. Sa pagkamatuod nagasiling ako sa inyo, Padumalahon sia niya sa tanan niya nga pagkabutang.” (Mateo 24:45-47) Ining ulipon indi mahimo nga isa lamang ka indibiduwal bangod magaaman sia sing espirituwal nga pagkaon kutob sang nagsugod ang Cristianong kongregasyon sang Pentecostes tubtob sang nagkari sa pagpakighusay ang Agalon, nga si Jesucristo. Ginapakita sang mga katunayan nga ining matutom kag mainandamon nga ulipon ginahuman sang tanan hinaplas nga mga Cristiano subong isa ka grupo sa duta sa bisan anong napetsahan nga tion.

3. Sin-o ang ginlakip sa unang mga katapo sang ulipon nga klase?

³ Sin-o ang ginlakip sa unang mga katapo sang matutom kag mainandamon nga ulipon nga klase? Ang isa amo si apostol Pedro, nga nagtuman sang sugo ni Jesus: “Pakauna ang akon magagmay nga mga karnero.” (Juan 21:17) Ang iban nga unang mga katapo sang ulipon nga klase naglakip kay Mateo, nga nagsulat sang Ebanghelyo nga nagadala sang iya ngalan, kag sanday Pablo, Santiago, kag Judas, nga naghimo sing inspirado nga mga sulat. Si apostol Juan, nga nagrekord sang tulun-an sang Bugna, sang iya Ebanghelyo, kag sang iya mga sulat, katapo man sang matutom kag mainandamon nga ulipon nga klase. Nagsulat sila suno sa sugo ni Jesus.

4. Sin-o ang “panimalay”?

⁴ Kon ang tanan nga hinaplas subong isa ka grupo, walay sapayan kon diin sila nagapuyo sa duta, mga katapo sang ulipon nga klase, sin-o ang “panimalay”? Sila amo man ang mga hinaplas apang ginbinagbinag gikan sa tuhay nga pagtamod—⁠subong mga indibiduwal. Huo, subong mga indibiduwal mahimo sila mangin “ulipon” ukon “panimalay,” depende sa kon bala nagahatag sila sing espirituwal nga pagkaon ukon nagakaon sini. Sa pag-ilustrar: Subong sang narekord sa 2 Pedro 3:15, 16, ginpatuhuyan ni apostol Pedro ang mga sulat ni Pablo. Kon nagabasa sini, si Pedro mangin isa sang panimalay nga nagakaon sang espirituwal nga pagkaon nga gin-aman ni Pablo subong tiglawas sang ulipon nga klase.

5. (a) Ano ang natabo sa ulipon mga siniglo pagkatapos sang mga apostoles? (b) Ano ang mga natabo sa naulihi nga bahin sang ika-19 nga siglo?

⁵ Nahanungod sini, ang libro nga God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached nagsiling: “Tuhoy sa kon paano ang ‘matutom kag mainandamon nga ulipon’ nga klase nagluntad kag nag-alagad sa sulod sang mga siglo pagkatapos napatay ang mga apostoles sang Agalon nga si Jesucristo, wala kita sing maathag nga maragtason nga rekord. Sing maathag ginpakaon sang isa ka kaliwatan sang ‘ulipon’ nga klase ang masunod nga kaliwatan. (2 Timoteo 2:⁠2) Apang sa katapusan nga katunga sang ikanapulog-siam nga siglo may yara mahinadlukon-sa-Dios nga mga tawo nga naghamili sing espirituwal nga pagkaon sang Balaan nga Biblia kag naghandum nga magkaon sa sini . . . Ang mga klase sa pagtuon sa Biblia . . . ginpasad kag nag-uswag sa paghangop sa sadsaran nga mga kamatuoran sang Sagrado nga mga Kasulatan. Ang hanuot nga mga dimakagod sa tunga sining mga estudyante sang Biblia nalangkag sa pagpaambit sining importante nga mga bahin sang espirituwal nga pagkaon sa iban. May matutom nga espiritu sila sang ‘ulipon’ nga gintangdo sa paghatag sa ‘panimalay’ sing kinahanglanon nga espirituwal nga ‘pagkaon sa nagakaigo nga tion.’ ‘Mainandamon’ sila sa paghantop nga amo na sadto ang husto kag nagakaigo nga tion kag kon ano ang labing maayo nga paagi sa pagserbe sang pagkaon. Ginpanikasugan nila nga iserbe ini.”—⁠Pahina 344-5.⁠a

Unang mga Silak sang Kapawa sa Modernong Tion

6. Anong katunayan ang talalupangdon may kaangtanan sa amat-amat nga pagpahayag sang kamatuoran?

⁶ Ang isa ka katunayan nga tumalagsahon gid may kaangtanan sa mga gingamit ni Jehova sa pagdala sining amat-amat nga pag-uswag sang espirituwal nga kapawa amo nga wala nila ini ginpatungod sa ila kaugalingon. Ang panimuot ni C. T. Russell, nahaunang presidente sang Watch Tower Society, amo nga ang Ginuo nahamuot sa paggamit sang ila kinaandan nga mga kinaadman. Nahanungod sa mga ngalan nga gingamit sang iya mga kaaway, matigdas nga ginpahibalo ni Brother Russell nga wala gid sia makasumalang sing “Russellite” kag nga wala sing ginatawag nga “Russellism.” Ang tanan nga kadayawan iya sang Dios.

7. Anong pamatuod ang ginhatag ni Brother Russell kag sang iya mga masigkamanugpangabudlay nga sila mga kaupod gid sang matutom kag mainandamon nga ulipon?

⁷ Nagapamat-od paagi sa mga resulta, wala gid sing duhaduha nga gintuytuyan sang balaan nga espiritu ni Jehova ang mga panikasog ni Brother Russell kag sang iya mga kaupod. Naghatag sila sing pamatuod nga makilal-an upod sa matutom kag mainandamon nga ulipon. Bisan pa nga madamong klerigo sadto nga tion ang nagpangangkon nga nagapati nga ang Biblia amo ang inspirado nga Pulong sang Dios kag nga si Jesus amo ang Anak sang Dios, ginsupurtahan nila ang butig, Babilonianhon nga mga doktrina, subong sang Trinidad, pagkadimamalatyon sang tawhanon nga kalag, kag dayon nga pag-antos. Nahisanto sa saad ni Jesus, bangod gid sa balaan nga espiritu nga ginpaiwag sang mapainubuson nga mga panikasog ni Brother Russell kag sang iya mga kaupod ang kamatuoran subong sang wala pa gid mahanabo sang nagligad. (Juan 16:13) Ginpamatud-an sang hinaplas nga mga estudyante sang Biblia nga bahin gid sila sang matutom kag mainandamon nga ulipon nga klase, nga ang hilikuton amo ang mag-aman sing espirituwal nga pagkaon para sa panimalay sang Agalon. Ang ila mga panikasog nakabulig sing daku sa pagtipon sang mga hinaplas.

8. Anong sadsaran nga mga katunayan nahanungod kay Jehova, sa Biblia, kay Jesucristo, kag sa balaan nga espiritu ang nahangpan sing maathag sang mga Estudyante sang Biblia?

⁸ Talalupangdon makita kon daw ano gid ka daku nga silak sang kapawa ang ginhatag ni Jehova, paagi sa balaan nga espiritu, sa sining unang mga estudyante sang Biblia. Una, ginpamatud-an nila sing malig-on nga ang Manunuga nagaluntad kag may pinasahi sia nga ngalan nga Jehova. (Salmo 83:18; Roma 1:20) Nahangpan nila nga si Jehova may apat ka pangunang mga kinaiya—⁠gahom, katarungan, kaalam, kag gugma. (Genesis 17:1; Deuteronomio 32:4; Roma 11:33; 1 Juan 4:⁠8) Maathag nga ginpamatud-an sining hinaplas nga mga Cristiano nga ang Biblia amo ang inspirado nga Pulong sang Dios kag amo ang kamatuoran. (Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Dugang pa, nagpati sila nga ang Anak sang Dios, nga si Jesucristo, gintuga kag nga ginhatag niya ang iya kabuhi subong gawad para sa tanan nga katawhan. (Mateo 20:28; Colosas 1:15) Ang balaan nga espiritu, nga indi gid ang ikatlo nga persona sang isa ka Trinidad, nahangpan subong aktibo nga kusog sang Dios.—⁠Binuhatan 2:⁠17.

9. (a) Anong mga kamatuoran ang nahangpan sing maathag sang mga Estudyante sang Biblia nahanungod sa kinaugali sang tawo kag sa mga destinasyon nga ginatudlo sa Biblia? (b) Anong iban pa nga mga kamatuoran ang nahangpan sing maathag sang mga alagad ni Jehova?

⁹ Nahangpan sing maathag sang mga Estudyante sang Biblia nga ang tawo wala sing dimamalatyon nga kalag kundi isa ka mamalatyon nga kalag. Nahangpan nila nga ang “bayad sang sala amo ang kamatayon,” indi ang dayon nga pag-antos, kay wala sing duog subong sang nagadabdab nga impierno. (Roma 5:12; 6:23; Genesis 2:7; Ezequiel 18:⁠4) Dugang pa, nahangpan nila sing maathag nga ang teoriya sang ebolusyon indi lamang dimakasulatanhon kundi wala gid sing sadsaran. (Genesis, kapitulo 1 kag 2) Nahantop man nila nga ang Biblia nagatanyag sing duha ka destinasyon—⁠isa nga langitnon para sa 144,000 ka hinaplas nga mga sumulunod sang tikang ni Cristo kag isa ka paraiso nga duta para sa dimaisip nga “dakung kadam-an” sang “iban nga mga karnero.” (Bugna 7:9; 14:1; Juan 10:16) Nahangpan sang unang mga estudyante sang Biblia nga ang duta magapabilin sing dayon kag indi pagasunugon, subong sang gintudlo sang madamong relihion. (Manugwali 1:4; Lucas 23:43) Natun-an man nila nga ang pagbalik ni Cristo mangin dikitaon kag ipatuman niya ang paghukom sa mga pungsod kag ipakilala ang dutan-on nga paraiso.—⁠Binuhatan 10:42; Roma 8:19-21; 1 Pedro 3:⁠18.

10. Anong mga kamatuoran ang natun-an sang mga Estudyante sang Biblia nahanungod sa bawtismo, sa klero-lego nga kinatuhayan, kag sa Memoryal sang kamatayon ni Cristo?

¹⁰ Natun-an sang mga Estudyante sang Biblia nga ang Makasulatanhon nga bawtismo indi lamang pagwisik sa mga lapsag kundi bilang pagsunod sa sugo ni Jesus sa Mateo 28:19, 20, pagtugmaw ini sa mga tumuluo nga gintudluan. Nahangpan man nila nga wala sing Makasulatanhon nga sadsaran para sa klero-lego nga kinatuhayan. (Mateo 23:8-10) Sa kabaliskaran, ang tanan nga mga Cristiano dapat mangin mga manugbantala sang maayong balita. (Binuhatan 1:⁠8) Gin-apresyar sang mga Estudyante sang Biblia nga ang Memoryal sang kamatayon ni Cristo dapat saulugon sing makaisa kada tuig, sa Nisan 14. Isa pa, nahangpan nila nga ang Easter ukon Pagkabanhaw isa ka paganong selebrasyon. Dugang pa, yadtong mga hinaplas nagasalig gid nga ginasakdag sang Dios ang ila hilikuton amo kon ngaa wala sila nagapangolekta. (Mateo 10:⁠8) Sugod gid sang unang mga tion, nahangpan nila nga ang mga Cristiano dapat magkabuhi nahisuno sa mga prinsipio sang Biblia, nga nagalakip sang pagpalambo sang mga bunga sang balaan nga espiritu sang Dios.—⁠Galacia 5:22, 23.

Nagauswag nga mga Silak sang Kapawa

11. Anong kapawa ang nag-iwag sa hilikuton sang Cristiano kag sa parabola ni Jesus tuhoy sa mga karnero kag mga kanding?

¹¹ Ilabi na sugod sang 1919 nga ang mga alagad ni Jehova ginpakamaayo sing nagauswag nga mga silak sang kapawa. Daw ano kasanag nga silak sang kapawa ang nag-iwag sa mga kombension sa Cedar Point sang 1922 sang mabaskog nga ginpadaku ni J. F. Rutherford, ang ikaduhang presidente sang Watch Tower Society, nga ang pangunang obligasyon sang mga alagad ni Jehova amo ang “ibantala, ibantala, ibantala, ang Hari kag ang iya ginharian”! Pagkadason gid nga tuig, ang masanag nga kapawa nag-iwag sa parabola tuhoy sa mga karnero kag mga kanding. Nahangpan nga ining tagna matuman gali sa karon nga adlaw sang Ginuo, indi sa palaabuton sa panahon sang Milenio subong sang ginhunahuna sang nagligad. Sa panahon sang Milenio, ang mga kauturan ni Cristo indi magamasakit, ukon nga sila mabilanggo. Luwas pa, sa katapusan sang Milenio, si Jehova nga Dios, indi si Jesucristo, ang magahukom.—⁠Mateo 25:31-46.

12. Ano ang silak sang kapawa nahanungod sa Armagedon?

¹² Sang 1926 ang isa pa ka masanag nga silak sang kapawa ginpahayag nga ang inaway sang Armagedon indi mangin isa ka sosyal nga rebolusyon, subong sang ginhunahuna anay sang mga Estudyante sang Biblia. Sa baylo, mangin isa ini ka inaway diin ipakita ni Jehova ang iya gahom sing tuman kaathag amo nga ang tanan nga tawo makumbinse nga sia amo ang Dios.—⁠Bugna 16:14-16; 19:17-21.

Krismas—⁠Isa ka Paganong Selebrasyon

13. (a) Anong kapawa ang ginhatag nahanungod sa mga pagsaulog sang Krismas? (b) Ngaa ang mga kaadlawan wala na ginasaulog? (Ilakip ang footnote.)

¹³ Wala madugay pagkatapos sadto, ang silak sang kapawa nagpauntat sang pagsaulog sang mga Estudyante sang Biblia sang Krismas. Antes sina nga tion ang Krismas ginsaulog anay sang mga Estudyante sang Biblia sa bug-os nga kalibutan, kag ang pagsaulog sini sa ulong-talatapan sa Brooklyn isa gid ka masadya nga okasyon. Apang nahantop sadto nga ang pagsaulog sang Disiembre 25 pagano gid gali kag ginpili sang apostata nga Cristiandad agod mas mahapos nila nga makumbertir ang mga pagano. Dugang pa, natukiban nga si Jesus indi mahimo nga natawo sa tigtulugnaw, kay sang matawo sia, ang mga manugbantay nagapahalab sang ila mga panong sa latagon—⁠butang nga indi gid mahimo sa gab-i sang talipuspusan sang Disiembre. (Lucas 2:⁠8) Sa baylo, ginapakita sang Kasulatan nga si Jesus natawo sang mga Oktubre 1. Nahangpan man sang mga Estudyante sang Biblia nga ang ginatawag nga mga maalam nga tawo nga nagduaw kay Jesus mga duha ka tuig antes sia natawo mga paganong mago gali.⁠b

Isa ka Bag-ong Ngalan

14. Ngaa ang ngalan nga mga Estudyante sang Biblia indi nagakaigo sa katawhan ni Jehova?

¹⁴ Sang 1931 ang masanag nga silak sang kamatuoran nagpahayag sa mga Estudyante sang Biblia sing isa ka nagakaigo nga Makasulatanhon nga ngalan. Nahangpan sang katawhan ni Jehova nga indi nila mahimo mabaton ang bisan ano nga hayo nga ginhatag sa ila sang iban, subong sang mga Russellite, mga Millennial Dawnist, kag “no hellers” (wala sing impierno).⁠c Apang nahangpan man nila nga ang ngalan nga ginkuha nila—⁠Internasyonal nga mga Estudyante sang Biblia⁠—wala man nagarepresentar sing nagakaigo sa ila. Indi lamang sila mga estudyante sang Biblia. Isa pa, madamo pa nga iban ang mga estudyante sang Biblia nga indi gid kaanggid sa mga Estudyante sang Biblia.

15. Anong ngalan ang gin-adoptar sang mga Estudyante sang Biblia sang 1931, kag ngaa nagakaigo ini?

¹⁵ Paano ang mga Estudyante sang Biblia nakatigayon sing bag-ong ngalan? Mga tinuig na nga ginapakilala sang The Watch Tower ang ngalan ni Jehova. Busa, labing nagakaigo nga adoptahon sang mga Estudyante sang Biblia ang ngalan nga makita sa Isaias 43:10: “ ‘Kamo mga saksi ko,’ siling ni Jehova, ‘kag ang akon alagad nga ginpili ko, agod nga magakilala kamo kag magtuo sa akon, kag makahangop nga ako Sia. Una sa akon wala gid sing Dios nga ginhuman, kag wala na gid sa ulihi nakon.’ ”

Pagbindikar kag ang “Dakung Kadam-an”

16. Ngaa ang mga tagna sa pagpasag-uli wala naaplikar sa pagbalik sang kinaugali nga mga Judiyo sa Palestina, apang kay sin-o ini naaplikar?

¹⁶ Sa ikaduhang tomo sang Vindication, nga ginbalhag sang Watch Tower Society sang 1932, ginpahayag sang silak sang kapawa nga ang mga tagna sa pagpasag-uli nga ginrekord nanday Isaias, Jeremias, Ezequiel, kag sang iban pa nga mga manalagna wala naaplikar (subong sang ginahunahuna anay) sa undanon nga mga Judiyo, nga nagbalik sa Palestina nga nagapangduhaduha kag ginapahulag sang politika. Sa baylo, ining mga tagna sa pagpasag-uli, nga may diutay nga katumanan sang nagbalik ang mga Judiyo gikan sa pagkaulipon sa Babilonia sang 537 B.C.E., may daku nga katumanan sa paghilway kag pagpasag-uli sa espirituwal nga Israel sugod sang 1919 kag sa resulta nga kabuganaan sa espirituwal nga paraiso nga gin-agom sang matuod nga mga alagad ni Jehova karon.

17, 18. (a) Sang ulihi, paagi sa silak sang kapawa, ano ang ginpakita subong ang pangunang katuyuan ni Jehova? (b) Anong silak sang kapawa nahanungod sa Bugna 7:9-17 ang natabo sang 1935?

¹⁷ Sang ulihi, ginpahayag sang mga silak sang kapawa nga ang pangunang katuyuan ni Jehova, indi amo ang kaluwasan sang mga tinuga, kundi ang pagbindikar sang iya soberanya. Ang labing importante nga tema sang Biblia nahangpan nga, indi gali ang gawad, kundi ang Ginharian, kay magabindikar ini sang soberanya ni Jehova. Daw anong silak sang kapawa yadto! Ang dedikadong mga Cristiano wala na lamang nabalaka sa ila pagkadto sa langit.

¹⁸ Sang 1935 ginpahayag sang masanag nga silak sang kapawa nga ang dakung kadam-an nga ginsambit sa Bugna 7:9-17 indi ang segundaryo nga langitnon nga klase. Ginhunahuna anay nga ang mga ginsambit sa sadtong mga bersikulo amo ang pila sang mga hinaplas nga wala magmatutom sing bug-os kag gani nagatindog sila sa trono sa baylo nga nagalingkod sa mga trono nga nagagahom subong mga hari kag mga saserdote kaupod ni Jesucristo. Apang wala gid sing butang subong sang matutom sing hapaw. Ang isa mahimo nga matutom ukon indi matutom. Gani nahangpan nga ining tagna nagapatuhoy sa dimaisip nga dakung kadam-an gikan sa tanan nga kapungsuran nga ginatipon karon kag nga ang ila paglaum dutan-on. Sila ang “mga karnero” sang Mateo 25:31-46 kag ang “iban nga mga karnero” sang Juan 10:⁠16.

Ang Krus—⁠Indi Isa ka Cristianong Simbulo

19, 20. Ngaa ang krus indi mahimo mangin simbulo sang matuod nga Cristianismo?

¹⁹ Sa madamong tinuig ginhimo sang mga Estudyante sang Biblia ang krus subong isa ka simbulo sang Cristianismo. May “krus kag korona” pa gani sila nga sibit. Suno sa King James Version, ginpangabay ni Jesus ang iya mga sumulunod nga pas-anon ang ila “krus,” kag madamo ang nagpati nga ginpatay sia sa krus. (Mateo 16:24; 27:32) Sa sulod sang mga dekada ining simbulo nakita man sa panghapin sang magasin nga Watch Tower.

²⁰ Ang libro nga Riches, nga ginbalhag sang Sosiedad sang 1936, nagpaathag nga si Jesucristo ginpatay, indi sa krus, kundi sa isa ka matadlong nga haligi, ukon usok. Suno sa isa ka awtoridad, ang Griegong tinaga (stau·rosʹ) nga ginbadbad nga “krus” sa King James Version “nagakahulugan, ilabi na, sa isa ka matadlong nga haligi ukon usok. Tuhay [ini] gikan sa eklesiastiko nga dagway sang isa ka duha ka nabangday nga krus. . . . Ang naulihi naghalin sa dumaan nga Caldea, kag gingamit subong simbulo sang dios nga si Tammuz.” Indi gid dapat simbahon, ang instrumento nga ginlansangan kay Jesus dapat tamdon nga may kangil-⁠ad.

21. Ano ang pagabinagbinagon sa masunod nga artikulo?

²¹ May dugang pa nga mga halimbawa sang dakung mga silak sang kapawa kag yadtong mahimo makabig nga diutay. Para sa sining paghinun-anon, tan-awa palihug ang masunod nga artikulo.

[Mga footnote]

a Ginbalhag sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

b Sang ulihi, nahangpan nga kon ang labing importante nga pagkatawo indi mahimo saulugon, indi naton dapat saulugon ang bisan anong kaadlawan. Isa pa, ang mga Israelinhon ukon ang unang mga Cristiano wala magsaulog sing mga kaadlawan. Duha lamang ka kaadlawan ang ginasambit sang Biblia, ang isa iya ni Paraon kag ang isa pa iya ni Herodes Antipas. Ang tagsa ka selebrasyon gindagtaan sing pagpatay. Ang mga Saksi ni Jehova wala nagasaulog sing mga kaadlawan bangod ining mga selebrasyon may paganong mga ginhalinan kag nagapakataas sa isa nga may kaadlawan.—⁠Genesis 40:20-22; Marcos 6:21-28.

c Isa ini ka sayop nga ginhimo sang madamong denominasyon sang Cristiandad. Ang Luterano isa ka hayo nga ginhatag sang mga kaaway ni Martin Luther sa iya mga sumulunod, nga nag-adoptar sini sang ulihi. Subong man, gin-adoptar sang mga Baptist ang hayo nga ginhatag sa ila sang mga tagaguwa bangod sang pagbantala nila sing bawtismo paagi sa pagpatugmaw. Halos kaanggid man, gin-adoptar sang mga Metodista ang ngalan nga ginhatag sa ila sang isa ka tagaguwa. Nahanungod sa kon paano ang Society of Friends gintawag nga mga Quaker, ang The World Book Encyclopedia nagasiling: “Ang tinaga nga Quaker isa gid anay ka insulto kay Fox [ang tagpasad], nga nagsiling sa isa ka Ingles nga huwes nga ‘magkurog sa Pulong sang Ginuo.’ Gintawag sang huwes si Fox nga ‘quaker’ (manugtay-ug).”

Madumduman Mo Bala?

◻ Sin-o ang “matutom kag mainandamon nga ulipon,” kag sin-o ang “panimalay”?

◻ Ano ang pila sang unang mga silak sang kapawa sa modernong mga tion?

◻ Ngaa ang bag-ong ngalan, Mga Saksi ni Jehova, nagakaigo?

◻ Anong talalupangdon nga mga kamatuoran ang ginpahayag sang 1935?

[Retrato sa pahina 17]

Ginpalapnag ni C. T. Russell kag sang iya mga kaupod ang espirituwal nga kapawa, apang ang tanan nga kadayawan iya ni Jehova