Kapitulo 3

Ang Dimatuod nga Abyan sang Biblia

Sa sining kapitulo, hambalan naton ang daku nga rason kon ngaa madamo gikan sa di-Cristiano nga kadutaan ang nagadumili sa pagbaton sang Biblia subong Pulong sang Dios. Sing maragtason, ang Cristiandad nangangkon nga nagapati sa Biblia kag amo ang manugbantay sini. Apang ang relihioso nga mga organisasyon sang Cristiandad nadalahig sa pila sang labing makakulugmat nga mga hitabo sang maragtas, gikan sa mga Krusada kag tigdamo nga pagpamatay sang Edad Media tubtob sa Holocaust sang aton tion. Ang paggawi bala sang Cristianismo isa ka maayo nga rason nga sikwayon ang Biblia? Ang kamatuoran amo, ang Cristiandad napamatud-an nga dimatuod nga abyan sang Biblia. Sa pagkamatuod, sang maglutaw ang Cristiandad sang ikap-at nga siglo C.E., ang pagpakig-away sang Biblia agod makapadayon nga makaluntad wala pa matapos.

SANG katapusan sang nahaunang siglo, ang pagsulat sa tanan nga tulun-an sang Biblia nakompleto na. Kutob sadto, ang mga Cristiano nanguna sa pagkopya kag sa pagpanagtag sang kompleto nga Biblia. Sa amo man nga tion, masako sila sa pagbadbad sini padulong sa labing kinaandan nga mga hambal sang adlaw. Apang, samtang masako ang Cristianong kongregasyon sa sining dalayawon nga hilikuton, may butang nga nagsugod sa paglutaw nga mangin makatalagam gid sa pagluntad sang Biblia.

² Gintagna gid sang Biblia ini nga hitabo. Nagsugid anay si Jesus sing isa ka parabola tuhoy sa isa ka tawo nga nagsab-ug sa iya uma sing maayo nga mga bahin sang trigo. Apang “samtang nagakatulog ang mga tawo,” ang kaaway nagsab-ug sing mga binhi nga magapatubas sing mga gamhon. Ang duha ka sahi sang binhi nagtubo, kag sa sulod sang isa ka tion gintabunan sang mga gamhon ang trigo. Paagi sa sini nga parabola, ginpakita ni Jesus nga ang bunga sang iya hilikuton amo ang matuod nga mga Cristiano apang kon mapatay na sia, ang dimatuod nga mga Cristiano magasulod sa kongregasyon. Sang ulihi, mabudlay makilal-an ang matuod gikan sa dimatuod.—Mateo 13:24-30, 36-43.

³ Si apostol Pedro prangka nga nagpaandam tuhoy sa epekto sining tulad-gamhon nga “mga Cristiano” sa pagtamod sang mga tawo sa Cristianismo kag sa Biblia. Sia nagpaandam: “Magalutaw man sa tunga ninyo ang dimatuod nga mga manunudlo. Ini sila magapasulod sing malaglagon nga mga sekta kag magapanghiwala bisan sa tag-iya nga nagbakal sa ila, nga nagadala sa ila kaugalingon sing madagmit nga kalaglagan. Dugang pa, madamo ang magasunod sang ila mga pagkaulag, kag bangod sini ang dalanon sang kamatuoran himalauton.”—2 Pedro 2:1, 2.

⁴ Bisan sang nahaunang siglo, ang mga tagna ni Jesus kag ni Pedro natuman. Ang ambisyuso nga mga tawo nagsulod sa Cristiano kongregasyon kag nagsab-ug sing pagbinahinbahin. (2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:21, 22; 3 Juan 9, 10) Sa tion sang nagsunod nga duha ka siglo, ang pagkaputli sang kamatuoran sang Biblia ginsimpunan sing Griegong pilosopiya, kag madamo ang sayop nga nagbaton sang paganong mga doktrina subong kamatuoran sang Biblia.

⁵ Sang ikap-at nga siglo, gin-adoptar sang Romanong emperador nga si Constantino ang “Cristianismo” subong opisyal nga relihion sang Romanong Emperyo. Apang ang “Cristianismo” nga kilala nila tuhay gid sa relihion nga ginbantala ni Jesus. Sini nga tion, ang “mga gamhon” nagadabong, subong sang gintagna ni Jesus. Walay sapayan, mapat-od naton nga sa tion sinang bug-os nga tion, may iban nga nagrepresentar sang matuod nga Cristianismo kag nagpangabudlay sa pagsunod sa Biblia subong ang inspirado nga Pulong sang Dios.—Mateo 28:19, 20.

Ginpamatukan ang Pagbadbad sa Biblia

⁶ Ang Cristiandad nga kilala naton karon nagsugod sa paglutaw sang tion ni Constantino. Kutob sadto, ang malaut nga porma sang Cristianismo nga nanggamot indi lamang isa ka relihioso nga organisasyon. Bahin ini sang estado, kag ang mga pangulo sini nagtungod sing importante nga papel sa politika. Sang ulihi, gingamit sang apostata nga iglesia ang iya politikal nga gahom sa isa ka paagi nga batok sing bug-os sa Cristianismo sang Biblia, sa amo nangin isa pa ka katalagman sa Biblia. Paano?

⁷ Sang madula ang Latin subong isa ka adlaw-adlaw nga hambal, ginkinahanglan ang bag-o nga mga badbad sang Biblia. Apang indi na pabor sa sini ang Iglesia Katolika. Sang 1079, si Vratislaus, nga sang ulihi nangin hari sang Bohemia, nangayo sing permiso kay Papa Gregory VII nga badbaron ang Biblia sa hambal sang iya mga sakop. Indi ang sabat sang papa. Sia nagsiling: “Maathag sa mga nagabinagbinag sini, nga indi sa wala sing rason nga ginpakamaayo sang Dios nga Labing Gamhanan nga ang balaan nga kasulatan dapat ilikom sa pila ka duog, kay basi, kon madali ini mahangpan sang tanan nga tawo, magnubo ang pagtamod sa sini kag indi na pagtahuron; ukon mahimo nga magsayop ang paghangop sa sini sang mga tawo nga may kasarangan nga tinun-an, kag magadul-ong sa sayop.”

⁸ Luyag sang papa nga tipigan ang Biblia sa patay na karon nga hambal nga Latin. Ang kaundan sini dapat “ilikom,” indi pagbadbaron sa mga hambal sang kinaandan nga katawhan.a Ang Latin nga Vulgate ni Jerome, nga ginsulat sang ika-5 nga siglo agod mahangpan sang tanan ang Biblia, nangin paagi karon sang pagtago sa sini.

⁹ Samtang nagaligad ang Edad Media, ang tindog sang Iglesia batok sa Biblia sa tumandok nga hambal nagbaskog pa. Sang 1199 si Papa Inosente III nagsulat sing masakit nga sulat sa arsobispo sang Metz, Alemanya, nga dapat sunugon sang arsobispo ang tanan nga Biblia sa Aleman nga hambal nga makit-an niya. Sang 1229 ang konsilyo sang Toulouse, Pransya, namat-od nga ang “kinaandan nga katawhan” indi makapanag-iya sing bisan ano nga tulun-an sang Biblia sa kinaandan nga hambal. Sang 1233 ang probinsiyal nga konsilyo sang Tarragona, Espanya, nagmando nga ang tanan nga tulun-an sang “Daan ukon Bag-o nga Testamento” isumiter agod sunugon. Sang 1407 ang konsilyo sang mga klero nga gintipon sa Oxford, Inglaterra, ni Arsobispo Thomas Arundel nagpabutyag sing pagdumili sa pagbadbad sang Biblia sa Ingles ukon sa bisan ano nga iban pa nga moderno nga hambal. Sang 1431, sa Inglaterra gihapon, gindumilian ni Obispo Stafford sang Wells ang pagbadbad sang Biblia sa Ingles kag ang pagpanag-iya sina nga mga badbad.

¹⁰ Wala gintinguhaan sining relihioso nga mga awtoridad nga laglagon ang Biblia. Nagtinguha sila nga pakunulon ini, huptan ini sa hambal nga pila lamang ang makabasa. Sa sining paagi, naglaum sila nga mapunggan ang sa pagdumdom nila nagsipak nga mga pagpati apang sa kamatuoran mga paghangkat ini sa ila awtoridad. Kon nagmadinalag-on sila, ang Biblia nangin isa lamang kuntani ka butang nga para sa pag-usisa sang mga maalam, may diutay lamang ukon wala sing impluwensia sa kabuhi sang kinaandan nga mga tawo.

Mga Manugpangapin sang Biblia

¹¹ Apang, sing makalilipay, madamo sang sinsero nga mga tawo ang nagdumili sa pagsunod sa sini nga mga mando. Apang makatalagam ini nga mga pagdumili. Ang mga indibiduwal nag-antos sing daku bangod sang “krimen” nga sila nagpanag-iya sing Biblia. Binagbinaga, halimbawa, ang kaso sang isa ka Katsila nga nagahingalan kay Julián Hernández. Suno sa History of Christian Martyrdom ni Foxe, si Julián (ukon, Juliano) “nagtinguha sa pagdala gikan sa Alemanya padulong sa iya kaugalingon nga pungsod sing madamo nga Biblia, nga natago sa mga bariles, kag naimpake kaangay sang alak nga Rhenish.” Gintugyan sia kag gindakop sang Inkisisyon sang Romano Katoliko. Ang mga tawo nga dalal-an sini nga mga Biblia “ginpaantos, kag dayon ang kalabanan sa ila ginpamatbatan sing nanuhaytuhay nga mga silot. Si Juliano ginsunog, duha ka pulo ang gin-asal, ang pila pa ginbilanggo tubtob kabuhi, ang iban ginlatigo sa publiko, madamo ang ginpadala agod mag-uyat sang mga gaud sang mga sakayan.”

¹² Daw ano ka makakulugmat nga pag-abuso sa gahom! Maathag nga ining relihioso nga mga awtoridad wala gid nagarepresentar sa Cristianismo sang Biblia! Ginpahayag sang Biblia gid kon kay sin-o sila sang magsiling ini: “Sa sini ginapahayag ang mga anak sang Dios kag ang mga anak sang Yawa: Ang bisan sin-o nga wala nagahimo sing matarong indi iya sang Dios, amo man ang wala nagahigugma sang iya utod. Kay amo ini ang balita nga nabatian ninyo kutob sa ginsuguran, nga maghigugmaanay kita; kag indi kaangay kay Cain nga iya sang malauton kag nagpatay sang iya utod.”—1 Juan 3:10-12.

¹³ Apang, daw ano ka dalayawon, nga may mga lalaki kag mga babayi nga handa sa pag-atubang sang subong sina ka makakulugmat nga pagtrato agod makapanag-iya lamang sing Biblia! Kag ina nga mga halimbawa madamo nga beses nga nasulit tubtob sa aton adlaw. Ang daku nga debosyon nga napukaw sang Biblia sa mga indibiduwal, ang kahanda sa pag-antos sing mapailubon kag sa pag-atubang nga wala sing reklamo sa makakulugmat nga mga kamatayon nga wala nagabalos sa mga nagapaantos sa ila, isa ka malig-on nga pamatuod nga ang Biblia amo ang Pulong sang Dios.—1 Pedro 2:21.

¹⁴ Sang ulihi, sa tapos magrebelde ang mga Protestante batok sa gahom sang Romano Katoliko sang ika-16 nga silgo, ang Iglesia Katolika Romana mismo napilitan sa paghimo sing mga badbad sang Biblia sa adlaw-adlaw nga mga hambal sang Europa. Apang walay sapayan sini, ang Biblia kapin nga naangot sa Protestantismo sang sa Katolisismo. Subong sang ginsulat sang Romano Katoliko nga pari nga si Edward J. Ciuba: “Bunayag nga batunon sang isa nga ang isa sang kapin ka makapasubo nga mga resulta sang Protestante nga Repormasyon amo ang pagpatumbaya sa Biblia sa tunga sang mga Katoliko nga matutom. Bisan pa wala ini malipati sing bug-os, ang Biblia isa ka sirado nga libro para sa kalabanan nga mga Katoliko.”

“Higher Criticism”

¹⁵ Apang indi luwas sa basol ang Protestante nga mga iglesia kon tuhoy sa pagpamatok sa Biblia ang hambalan. Samtang nagaligad ang tinuig, ang pila ka Protestante nga mga eskolar naghimo sing lain naman nga pag-atake sa tulun-an: isa ka intelektuwal nga pag-atake. Sa tion sang ika-18 kag ika-19 nga siglo, ginsugdan nila ang isa ka metodo sang pagtuon sa Biblia nga nakilal-an subong higher criticism. Ang mga higher critic nagapangangkon nga ang daku nga bahin sang Biblia ginahuman sang leyenda kag mito. Ang iban nagasiling gani nga si Jesus wala gid magkabuhi. Sa baylo nga tamdon ini subong Pulong sang Dios, ginasiling sining Protestante nga mga eskolar nga ang Biblia pulong sang tawo, kag magamo nga pulong.

¹⁶ Bisan pa ang kapin ka sobra sining mga ideya wala na ginapatihan, ang higher criticism ginatudlo gihapon sa mga seminaryo, kag indi tumalagsahon nga mabatian ang Protestante nga mga klerigo nga dayag nga nagasikway sa daku nga bahin sang Biblia. Sa amo, ang isa ka Anglikano nga klerigo ginbalikwat sa isa ka pamantalaan sa Australia subong nagasiling nga ang daku nga bahin sang Biblia “sayop gid. Ang iban sang maragtas sayop. Ang iban sang mga detalye maathag nga magamo.” Ini nga panghunahuna isa ka bunga sang higher criticism.

‘Ginhimalaut’

¹⁷ Apang, mahimo nga ang paggawi sang Cristiandad amo ang nangin labing daku nga balagbag sa pagbaton sang katawhan sa Biblia subong Pulong sang Dios. Ang Cristiandad nagapangangkon nga nagasunod sa Biblia. Apang, ang iya paggawi nagdala sing daku nga kahuy-anan sa Biblia kag sa ngalan gid nga Cristiano. Subong sang gintagna ni apostol Pedro, ang dalanon sang kamatuoran ‘ginhimalaut.’—2 Pedro 2:2.

¹⁸ Halimbawa, samtang gindumilian sang iglesia ang pagbadbad sang Biblia, ginsakdag sang papa ang daku nga mga panikasog sang militar batok sa mga Muslim sa Natung-an nga Sidlangan. Gintawag ini nga “balaan” nga mga Krusada, apang wala gid sing butang nga balaan sa sini. Ang nahauna gid—gintawag nga “Krusada sang Katawhan”—amo ang nagpahamtang sing sulundan para sa maabot. Antes maghalin sa Europa, ginsalakay sang isa ka magamo nga armada, nga ginsugyot sang mga klero, ang mga Judiyo sa Alemanya, kag ginpamatay sila sa lainlain nga mga banwa. Ngaa? Ang istoryador nga si Hans Eberhard Mayer nagsiling: “Ang argumento nga ang mga Judiyo, subong mga kaaway ni Cristo, takus nga silutan isa lamang ka manabaw nga balibad agod taguon ang matuod nga motibo: ang kakagod.”

¹⁹ Bangod sang pagrebelde sang mga Protestante sang ika-16 nga siglo, ang Romano nga Katolisismo napukan sa madamo nga kadutaan sang Europa. Ang isa ka resulta amo ang Thirty Years’ War (1618-48)—“isa sang labing makakulugmat nga mga inaway sa maragtas sang Europa,” suno sa The Universal History of the World. Ang sadsaran nga kabangdanan sang inaway? “Ang dumot sang mga Katoliko sa mga Protestante, sang mga Protestante sa mga Katoliko.”

²⁰ Sini nga tion, ang Cristiandad nagsugod sa pagsangkad sa guwa sang Europa, nga nagadala sing “Cristianong” sibilisasyon sa iban nga mga bahin sang duta. Ining pagpasangkad paagi sa militar ginmarkahan sing kapintas kag kakagod. Sa Amerika, gilayon nga ginlaglag sang Espanyol nga mga konkistadores ang tumandok nga Amerikanong sibilisasyon. Ang isa ka libro sang maragtas nagsiling: “Sa kabilugan, ginlaglag sang Espanyol nga mga gobernador ang tumandok nga sibilisasyon, nga wala ginapakilala ang Europeanhon. Ang pagkasakon sa bulawan amo ang daku nga motibo nga nagganyat sa ila sa Bag-ong Kalibutan.”

²¹ Ang Protestante nga mga misyonero nagguwa man sa Europa agod magkadto sa iban nga mga kontinente. Ang isa sang mga resulta sang ila hilikuton amo ang pagsakdag sa pagsangkad sang koloniyalismo. Ang lapnag nga pagtamod karon sang panikasog sang Protestante nga mga misyonero amo: “Sa madamo nga hitabo ang pagmisyonero gingamit subong pagpakamatarong kag balibad sa pagsakop sa katawhan. Ang relasyon sa ulot sang misyon, teknolohiya, kag imperyalismo kilala gid.”

²² Ang suod nga kaangtanan sang mga relihion sang Cristiandad kag sang estado nagpadayon tubtob sa aton adlaw. Ang katapusan nga duha ka inaway kalibutan natabo labi na sa ulot sang “Cristianong” mga pungsod. Ginpalig-on sang mga klerigo sa duha ka bahin ang ila mga pamatan-on nga makig-away kag patyon ang ila kaaway—nga sa masami natungod sa pareho nga relihion. Subong ginsambit sa libro nga If the Churches Want World Peace: “Indi gid kadungganan [sang mga iglesia] nga ang sistema sang pag-inaway karon nag-uswag kag naghimo sing labing daku nga halit sa mga estado nga debotado sa katuyuan sang Cristianismo.”

Ang Pulong sang Dios Nagapabilin

²³ Ginarepaso naton ining malaba, masubo nga maragtas sang Cristiandad agod padakuon ang duha ka punto. Nahauna, ina nga mga hitabo isa ka katumanan sang tagna sang Biblia. Gintagna nga madamo sang nagapangangkon nga Cristiano ang magadala sing kahuy-anan sa Biblia kag sa ngalan sang Cristianismo, kag ang kamatuoran nga natabo ini nagabindikar sa Biblia subong matuod. Walay sapayan, indi naton dapat kalipatan ang kamatuoran nga ang paggawi sang Cristiandad wala nagarepresentar sa napasad-sa-Biblia nga Cristianismo.

²⁴ Ginpaathag mismo ni Jesus ang paagi nga makilala ang matuod nga mga Cristiano: “Sa sini ang tanan makahibalo nga kamo mga disipulo ko, kon maghigugmaanay kamo.” (Juan 13:35) Dugang pa, si Jesus nagsiling: “Indi sila bahin sang kalibutan, subong nga ako indi bahin sang kalibutan.” (Juan 17:16) Sa sining duha ka punto, ginapakita sang Cristiandad ang iya kaugalingon subong maathag nga wala nagarepresentar sa Cristianismo sang Biblia. Nagapangangkon ini nga abyan sang Biblia, apang nangin isa ini ka dimatuod nga abyan.

²⁵ Ang ikaduha nga punto amo: Bangod sang kamatuoran nga ang Cristiandad sa kabilugan naghikot sing daku batok sa mga interes sang Biblia, makatilingala, sa pagkamatuod, nga ang libro nakapabilin tubtob karon kag may maayo gihapon nga impluwensia sa kabuhi sang katawhan. Ang Biblia nakapabilin batok sa mabaskog nga pagpamatok nga badbaron ini, batok sa mga pag-atake sang modernistiko nga mga eskolar, kag batok sa dicristiano nga paggawi sang dimatuod nga abyan sini, ang Cristiandad. Ngaa? Bangod ang Biblia lain sa bisan ano nga libro nga nasulat. Ang Biblia indi makabutig. Pulong sang Dios ini, kag ang Biblia gid nagasiling sa aton: “Ang hilamon nagakalaya, ang bulak nagakalayong, apang ang pulong sang aton Dios nagapadayon sing dayon.”—Isaias 40:8, The New English Bible.

[Mga footnote]

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

1. 2. (Ilakip ang introduksion.) (a) Ngaa madamo ang nagadumili sa pagbaton sa Biblia subong Pulong sang Dios? (b) Anong maayong binuhatan ang nahimo sang nahauna kag ikaduha nga siglo, apang anong makatalagam nga butang ang nag-umpisa?

 3. Suno kay apostol Pedro, ano ang mangin epekto sang tulad-gamhon nga “mga Cristiano” sa pagpati sa Biblia?

 4. Paano natuman ang mga tagna ni Jesus kag ni Pedro bisan sang nahaunang siglo?

 5. Anong pagbag-o sa pagsulundan ang gin-umpisahan ni Constantino sang maaga nga bahin sang ikap-at nga siglo?

 6. San-o nagsugod sa pagporma ang Cristiandad, kag ano ang isa ka paagi nga sa diin ang relihion sang Cristiandad nagtuhay sa Cristianismo sang Biblia?

7, 8. San-o ang papa nagpabutyag sing pagpamatok sa pagbadbad sang Biblia, kag ngaa ginhimo niya ini?

9, 10. (a) Paano naglambo ang pagpamatok sang Romano Katoliko sa pagbadbad sang Biblia? (b) Ano ang katuyuan sang pagpamatok sang Iglesia sa Biblia?

11. Ano ang nagresulta sang tago nga nagpasulod si Julián Hernández sing Espanyol nga mga Biblia sa Espanya?

12. Paano naton nahibaluan nga ang relihioso nga mga awtoridad sang Edad Media wala magrepresentar sa Cristianismo sang Biblia?

13, 14. (a) Anong makatilingala nga kamatuoran nahanungod sa Biblia sa tion sang Edad Media ang nagapakita nga naghalin ini sa Dios? (b) Paano nagbag-o ang kahimtangan kon tuhoy sa Biblia ang hambalan sa Europa?

15, 16. Ngaa indi luwas sa basol ang Protestantismo kon tuhoy sa pagpamatok sa Biblia?

17, 18. Paano ang paggawi sang Cristiandad nagdala sing kahuy-anan sa Biblia?

19-21. Paano ang Thirty Years’ War, subong man ang mga paninguha sang misyonero kag koloniyalismo sang Europa, nagdala sing kahuy-anan sa Biblia?

22. Paano ang Cristiandad nagdala sing kahuy-anan sa ngalan sang Cristianismo sa ika-20 nga siglo?

23. Paano ginapakita sang maragtas sang Cristiandad nga ang Biblia Pulong sang Dios?

24. Ano ang nagapakilala sa matuod nga mga Cristiano kag sa amo maathag nga nagakondenar sa Cristiandad subong dicristiano?

25. Ngaa nakapabilin ang Biblia batok sa tanan nga kapipit-an sini tubtob sa aton tion?