Kapitulo Disinuebe

Ginpaubos ni Jehova ang Bugal Sang Tiro

Isaias 23:1-18

1, 2. (a) Ano nga sahi sang siudad ang dumaan nga Tiro? (b) Ano ang gintagna ni Isaias para sa Tiro?

SIA “himpit sa katahom” kag bugana sa “tanan nga sari sang manggad.” (Ezequiel 27:4, 12, An American Translation) Ang iya dalagku nga mga barko naglayag sa kadagatan padulong sa malayo nga mga duog. Sia nangin “mahimayaon gid sa tunga sang kadagatan,” kag paagi sa iya “bilidhon nga mga butang,” “ginpamanggad [niya] ang mga hari sang duta.” (Ezequiel 27:25, 33) Sang ikapito nga siglo B.C.E., amo sina ang reputasyon sang Tiro—isa ka siudad sang Fenicia sa sidlangan nga ukbong sang Mediteraneo.

² Apang, nagapadulong ang kalaglagan sa Tiro. Mga 100 ka tuig antes sia ginlaragway ni Ezequiel, gintagna ni manalagna Isaias ang pagkapukan sining pamakod sang Fenicia kag ang kalisod sang mga nagasandig sa iya. Gintagna man ni Isaias nga pagligad sang pila ka tion iliso sang Dios ang iya igtalupangod sa siudad, kag magasanyog sia liwat. Paano natuman ining mga pulong sang manalagna? Kag ano ang matun-an naton gikan sa tanan nga natabo sa Tiro? Ang maathag nga paghangop sa kon ano ang natabo sa iya kag kon ngaa natabo ini nga mga butang magapabakod sang aton pagtuo kay Jehova kag sa iya mga saad.

“Magtiyabaw Kamo, Kamo nga mga Barko Sang Tarsis!”

3, 4. (a) Diin ang Tarsis, kag ano ang kaangtanan sang Tiro kag sang Tarsis? (b) Ngaa ang mga sakayanon nga naganegosyo sa Tarsis may rason nga “magtiyabaw”?

³ Sa idalom sang tig-ulo nga “Ang pahayag sa Tiro,” si Isaias nagsiling: “Magtiyabaw kamo, kamo nga mga barko sang Tarsis! kay ginguba ini agod indi na mangin pantalan, agod indi na mangin duog nga ginasudlan.” (Isaias 23:1a) Ang Tarsis ginapatihan nga bahin anay sang Espanya, malayo sa Tiro sa nasidlangan nga Mediteraneo.a Walay sapayan sina, sampaton nga mga sakayanon ang mga taga-Fenicia, kag ang ila mga barko dalagku kag mabakod. Nagapati ang iban nga mga istoryador nga ang mga taga-Fenicia amo ang una nga nakatalupangod sang kaangtanan sang bulan kag sang pagtaub kag paghunas sang tubig kag naggamit sa astronomiya subong isa ka bulig sa pagpanakayon sa dagat. Gani indi balagbag para sa ila ang malawig nga distansia kutob sa Tiro tubtob sa Tarsis.

⁴ Sang panahon ni Isaias, ang malayo nga Tarsis amo ang balaklan sang Tiro, ayhan amo ang panguna nga ginhalinan sang iya manggad sa isa ka bahin sang iya maragtas. Ang Espanya may mga minahan nga dagaya sa pilak, salsalon, lata, kag iban pa nga mga metal. (Ipaanggid ang Jeremias 10:9; Ezequiel 27:12.) Ang “mga barko sang Tarsis,” mahimo nga mga barko gikan sa Tiro nga naganegosyo sa Tarsis, may rason gid nga “magtiyabaw,” nagalalaw bangod sa pagkaguba sang ila pantalan.

5. Sa diin mahibaluan sang mga marinero gikan sa Tarsis ang pagkapukan sang Tiro?

⁵ Paano mahibal-an sang mga marinero nga yara sa dagat ang pagkapukan sang Tiro? Si Isaias nagsabat: “Gikan sa duta sang Kitim ginpahayag ini sa ila.” (Isaias 23:1b) Ang “duta sang Kitim” mahimo gid nga nagapatuhoy sa pulo sang Cipre, mga 100 kilometros sa katundan sang baybayon sang Fenicia. Amo ini ang katapusan nga dulungkaan sang pasidlangan nga mga barko gikan sa Tarsis antes sila mag-abot sa Tiro. Busa, mabalitaan sang mga sakayanon ang pagkapukan sang ila hinigugma nga tumandok nga pantalan kon magdungka sila sa Cipre. Makibot gid sila! Sa daku nga kasubo, ‘magatiyabaw’ sila nga may kabalaka.

6. Ilaragway ang kaangtanan sang Tiro kag sang Sidon.

⁶ Mabalaka man ang mga tawo sa baybayon sang Fenicia. Ang manalagna nagsiling: “Maghipos kamo, kamo nga mga pumuluyo sang baybayon. Ang mga manugbaligya gikan sa Sidon, sila nga nagatabok sa dagat—ginpabugana nila ikaw. Kag sa ibabaw sang madamo nga tubig yara ang binhi sang Sihor, ang ani sang Nilo, ang iya kinitaan; kag ini nangin ganansia sang kapungsuran.” (Isaias 23:2, 3) Ang “mga pumuluyo sang baybayon”—ang mga kaingod sang Tiro—magahipos kay indi gid sila makapati sa malaglagon nga pagkapukan sang Tiro. Sin-o ang “mga manugbaligya gikan sa Sidon” nga ‘nagpabugana’ sa sining mga pumuluyo, gani nagmanggaranon sila? Ang Tiro sang primero isa ka kolonya sang pantalan nga siudad sang Sidon, mga 35 kilometros lamang sa aminhan. Sa sensilyo sang Sidon, ginalaragway niya ang iya kaugalingon subong iloy sang Tiro. Bisan pa nalabawan sang Tiro ang Sidon sa manggad, sia gihapon ang “anak nga babayi sang Sidon,” kag ang iya mga pumuluyo nagatawag gihapon sang ila kaugalingon nga mga Sidonianhon. (Isaias 23:12) Busa, ang ekspresyon nga “mga manugbaligya gikan sa Sidon” mahimo nga nagapatuhoy sa negosyante nga mga pumuluyo sang Tiro.

7. Paano ang Sidonianhon nga mga manugbaligya nagpalapnag sing manggad?

⁷ Bangod sang pagnegosyo, ang manggaranon nga mga manugbaligya sang Sidon nagatabok sa Dagat Mediteraneo. Ginadala nila sa madamo nga duog ang binhi, ukon uyas, sang Sihor, ang nasidlangan gid nga bahin sang Suba Nilo sa duog sang Egipto gikan diin nagasanga ang suba. (Ipaanggid ang Jeremias 2:18.) “Ang ani sang Nilo” nagalakip man sang iban pa nga patubas gikan sa Egipto. Ang pagbaligya kag pagbarter sini nga mga butang nagahatag sing daku nga ganansia sa sining sakayanon nga mga manugbaligya subong man sa mga pungsod nga ila ginabaligyaan. Ang Tiro nagbugana sa kita bangod sang Sidonianhon nga mga negosyante. Sa pagkamatuod, magakalisod gid sila sa iya pagkahapay!

8. Ano ang mangin epekto sa Sidon sang kalaglagan sang Tiro?

⁸ Ang Sidon ang masunod nga ginhambalan ni Isaias: “Mahuya ka, O Sidon; kay ang dagat, O ikaw nga pamakod sang dagat, nagsiling: ‘Wala pa ako makaagi sang kasakit sang pagpanganak, kag wala pa ako makapanganak, ni ako man nagpadaku sing pamatan-on nga mga lalaki, nagsagod sing mga ulay.’” (Isaias 23:4) Sa tapos malaglag ang Tiro, ang baybayon nga ginatindugan anay sang siudad mangin lamgod kag nahapay tulukon. Ang dagat daw magasinggit sa kalisang kon tulukon, subong sang isa ka iloy nga nadulaan sang iya mga anak kag nagabuangbuang amo kon ngaa ginapanghiwala niya karon nga may mga anak sia. Mahuya ang Sidon sa matabo sa iya anak nga babayi.

9. Ang pagkasubo sang katawhan sa tapos mapukan ang Tiro mangin kaanggid sa pagkahadlok pagkatapos sang anong iban pa nga mga hitabo?

⁹ Huo, ang balita tuhoy sa pagkalaglag sang Tiro magatuga sing lapnag nga kalisod. Si Isaias nagsiling: “Subong sang natabo bangod sang report tuhoy sa Egipto, ang mga tawo magabatyag man sing daku nga kasakit bangod sang report tuhoy sa Tiro.” (Isaias 23:5) Ang kasakit sang mga nagalalaw mangin subong sang kasakit nga nabatyagan sang mabatian ang report tuhoy sa Egipto. Ano nga report ang ginapatuhuyan sang manalagna? Ayhan amo ang katumanan sang iya nauna nga “pahayag batok sa Egipto.”b (Isaias 19:1-25) Ukon mahimo ginapatuhuyan sang manalagna ang report tuhoy sa pagkalaglag sang hangaway ni Paraon sang adlaw ni Moises, nga nagpahadlok sa madamo. (Exodo 15:4, 5, 14-16; Josue 2:9-11) Kon ano man, ang mga makabati sang report tuhoy sa pagkalaglag sang Tiro magabatyag sing daku nga kasakit. Ginaagda sila nga malagyo sa malayo nga Tarsis agod magdangop didto kag ginasugo nga ipabutyag sing magahod ang ila kalisod: “Tabok kamo sa Tarsis; magtiyabaw kamo, kamo nga mga pumuluyo sang baybayon.”—Isaias 23:6.

Nagahugyaw “Kutob Pa Sang Iya Una nga mga Panahon”

10-12. Ilaragway ang manggad, pagkadumaan, kag impluwensia sang Tiro.

¹⁰ Ang Tiro isa ka dumaan nga siudad, subong ginapahanumdom sa aton ni Isaias sang namangkot sia: “Amo bala ini ang inyo siudad nga nagahugyaw kutob pa sa mga adlaw nga dumaan, kutob pa sang iya una nga mga panahon?” (Isaias 23:7a) Ang masanyog nga maragtas sang Tiro nagsugod na sang panahon ni Josue. (Josue 19:29) Sa sulod sang mga tuig, nangin bantog ang Tiro subong manughimo sing metal nga mga butang, kristal nga mga gamit, kag purpura nga lugom. Ang purpura nga malaba nga mga panapton sang Tiro amo ang pinakamahal, kag ang malahalon nga mga tela sang Tiro amo ang ginapangita sang mga dungganon. (Ipaanggid ang Ezequiel 27:7, 24.) Ang Tiro amo man ang sentro sang negosyo para sa mga manuglakbay sa takas subong man isa ka daku nga depo sang importasyon kag eksportasyon.

¹¹ Dugang pa, mabakod ang militar sang siudad. Si L. Sprague de Camp nagsulat: “Bisan pa indi sila mahuyugon gid sa inaway—mga negosyante sila, indi mga soldado—ginpangapinan sang mga taga-Fenicia ang ila siudad upod ang makugi nga kaisog kag matig-a nga buot. Ining mga kinaiya, subong man ang ila puwersa sa kadagatan, amo ang kabangdanan kon ngaa ang mga taga-Tiro wala masakop sang Asirianhon nga hangaway, ang pinakamabakod sang iya panahon.”

¹² Sa pagkamatuod, ang Tiro ginkilala sa kalibutan sang Mediteraneo. “Ginadala sia sadto sa malayo sang iya mga tiil agod magpuyo subong isa ka dumuluong.” (Isaias 23:7b) Ang mga taga-Fenicia nagalakbay sa malayo nga mga duog, nga nagapatindog sing mga balaligyaan kag mga pantalan, nga kon kaisa nangin mga kolonya. Halimbawa, ang Carthage, sa aminhan nga baybayon sang Aprika, isa ka kolonya sang Tiro. Sa ulihi, malabawan sini ang Tiro kag magaribal sa Roma sa pag-impluwensia sa kalibutan sang Mediteraneo.

Ang Iya Bugal Paubson

13. Ngaa ginapautwas ang pamangkot sa kon sin-o ang mangahas sa pagpahayag sing paghukom batok sa Tiro?

¹³ Bangod sang pagkadumaan kag manggad sang Tiro, ang masunod nga pamangkot nagakaigo: “Sin-o ang naghatag sini nga panugyan batok sa Tiro, ang manughatag sing mga purungpurong, nga may mga manugbaligya nga mga prinsipe, nga may mga manugpatikang nga amo ang mga dungganon sa duta?” (Isaias 23:8) Sin-o ang mangahas sa paghambal batok sa siudad nga nagtangdo sing gamhanan nga mga indibiduwal sa mga posisyon nga may mataas nga awtoridad sa iya mga kolonya kag sa iban nga mga duog—sa amo nangin “manughatag sing mga purungpurong”? Sin-o ang mangahas sa paghambal batok sa siudad nga may mga manugbaligya nga mga prinsipe kag mga manugpatikang nga mga dungganon? Si Maurice Chehab, direktor anay sang mga antigo sa National Museum sang Beirut, Lebanon, nagsiling: “Kutob sang ikasiam tubtob sang ikan-om nga siglo B.C., nahuptan gihapon sang Tiro ang importante nga posisyon nga kilala sa London sa pagsugod sang ikabeinte nga siglo.” Gani sin-o ang mangahas sa paghambal batok sa sining siudad?

14. Sin-o ang magapahayag sing paghukom batok sa Tiro, kag ngaa?

¹⁴ Ang inspirado nga sabat magapahadlok sa Tiro. Si Isaias nagsiling: “Si Jehova sang mga kasuldadusan ang naghatag sini nga panugyan, agod paubson ang bugal sang tanan nga katahom, agod tamayon ang tanan nga dungganon sa duta.” (Isaias 23:9) Ngaa nagpahayag si Jehova sing paghukom batok sa sining manggaranon, dumaan nga siudad? Bangod bala ang mga pumuluyo sini nagasimba sa butig nga dios nga si Baal? Bangod bala sang kaangtanan sang Tiro kay Jesebel—ang anak nga babayi ni Hari Etbaal sang Sidon, kag sang Tiro man—nga nagpakasal kay Hari Ahab sang Israel kag nagpatay sa mga manalagna ni Jehova? (1 Hari 16:29, 31; 18:4, 13, 19) Indi ang sabat sa duha ka pamangkot. Ginapakamalaut ang Tiro bangod sang iya matinaastaason nga bugal—ginpamanggad niya ang iya kaugalingon sa kahalitan sang iban nga mga tawo, lakip ang mga Israelinhon. Sang ikasiam nga siglo B.C.E., paagi kay manalagna Joel, si Jehova nagsiling sa Tiro kag sa iban pa nga mga siudad: “Ang mga anak sang Juda kag ang mga anak sang Jerusalem ginbaligya ninyo sa mga anak sang mga Griego, sa katuyuan nga ipalayo sila gikan sa ila teritoryo.” (Joel 3:6) Pasayluhon bala sang Dios ang pagkabig sang Tiro sa katawhan nga nakigkatipan sa iya subong mga baligya lamang?

15. Ano ang mangin reaksion sang Tiro kon ang Jerusalem mapukan kay Nabocodonosor?

¹⁵ Ang pagligad sang isa ka gatos ka tuig indi magabag-o sa Tiro. Kon laglagon sang hangaway ni Hari Nabocodonosor sang Babilonia ang Jerusalem sa 607 B.C.E., magahugyaw ang Tiro: “Aha! Naguba na sia [Jerusalem], ang mga ganhaan sang mga katawhan! Ang huyog pat-od nga sa akon na. Mapuno ako—nahapay na sia.” (Ezequiel 26:2) Magakalipay ang Tiro, kay nagalaum sia nga makabenepisyo gikan sa kalaglagan sang Jerusalem. Bangod wala na ang Judeano nga kapital subong kompetensia, magapaabot sia sing dugang pa nga negosyo para sa iya kaugalingon. Tamayon ni Jehova ang nagproklamar-sa-kaugalingon nga mga “dungganon,” nga may pagpabugal nga nagdampig sa mga kaaway sang iya katawhan.

16, 17. Ano ang mahanabo sa mga pumuluyo sang Tiro kon mapukan ang siudad? (Tan-awa ang footnote.)

¹⁶ Ginpadayon ni Isaias ang pagpakamalaut ni Jehova sa Tiro: “Tabok ka sa imo duta nga subong sang Suba Nilo, O anak nga babayi sang Tarsis. Wala na sing pantalan. Ang iya kamot gin-untay niya sa ibabaw sang dagat; gin-uyog niya ang mga ginharian. Si Jehova mismo naghatag sing sugo batok sa Fenicia, nga gub-on ang iya mga pamakod. Kag sia nagsiling: ‘Indi ka na maghugyaw liwat, O isa nga pinigos, ang ulay nga anak nga babayi sang Sidon. Tindog ka, magtabok sa Kitim. Bisan didto wala ka sing pahuway.’”—Isaias 23:10-12.Isaias 23:10-12.

¹⁷ Ngaa gintawag ang Tiro nga “anak nga babayi sang Tarsis”? Ayhan bangod sa tapos malutos ang Tiro, ang Tarsis amo ang mangin mas gamhanan sa ila nga duha.c Ang mga pumuluyo sang nalaglag nga Tiro magaalaplaag kaangay sang suba sa tion sang baha, ang mga pangpang sini matiphag kag ang tubig sini magaawas pakadto sa tanan nga kaingod nga kapatagan. Ang mensahe ni Isaias sa “anak nga babayi sang Tarsis” nagapadaku sang pagkagrabe sang matabo sa Tiro. Si Jehova mismo magauntay sang iya kamot kag magahatag sing sugo. Wala sing bisan sin-o nga makapabaliskad sang mangin resulta.

18. Ngaa ginatawag ang Tiro nga “ulay nga anak nga babayi sang Sidon,” kag paano magabag-o ang iya kahimtangan?

¹⁸ Ginpatuhuyan man ni Isaias ang Tiro subong “ulay nga anak nga babayi sang Sidon,” bilang pagpakita nga wala pa sia masalakay kag maati sang dumuluong nga mga manugbihag kag wala pa masakop sang iban nga pungsod. (Ipaanggid ang 2 Hari 19:21; Isaias 47:1; Jeremias 46:11.) Apang, karon, pagalaglagon sia, kag kaangay sang mga nagapalagyo, ang iban sang iya mga pumuluyo magatabok padulong sa kolonya nga Kitim sang Fenicia. Apang, bangod wala na sia sing gahom sa ekonomiya, indi sila makapahuway didto.

Laglagon Sia Sang mga Caldeanhon

19, 20. Sin-o ang gintagna nga magaagaw sa Tiro, kag paano natuman ina nga tagna?

¹⁹ Ano nga politikal nga gahom ang magahimo sang paghukom ni Jehova sa Tiro? Si Isaias nagsiling: “Yari karon! Ang duta sang mga Caldeanhon. Amo ini ang katawhan—indi ang Asiria—ginpasad nila sia para sa mga nagapuyo sa desyerto. Ginpatindog nila ang ila mga torre sa paglikop; ginhublasan nila ang iya puluy-an nga mga torre; ginhimo sia nga isa ka kagulub-an. Magtiyabaw kamo, kamo nga mga barko sang Tarsis, kay ang inyo pamakod ginguba.” (Isaias 23:13, 14) Ang mga Caldeanhon—indi ang mga Asirianhon—ang magaagaw sa Tiro. Magapatindog sila sang ila mga torre para sa paglikop, tapanon nila ang mga duog nga ginapuy-an sang Tiro, kag himuon inang pamakod sang mga barko sang Tarsis nga isa ka tumpok sang kagulub-an.

²⁰ Subong sang gintagna, wala lang madugay sa tapos mapukan ang Jerusalem, nagrebelde ang Tiro batok sa Babilonia, kag ginlikupan ni Nabocodonosor ang siudad. Bangod nagpati sia nga indi sia maagaw, nagbato ang Tiro. Sa kalawigon sang paglikop, ang mga ulo sang mga soldado sang Babilonia “naupaw” bangod sang pagsag-id sang ila helmet kag ang ila mga abaga “nadul-ak” bangod sang pagpas-an sing mga materyales nga gingamit sa pagpatindog sing mga torre para sa paglikop. (Ezequiel 29:18) Daku ang gingasto ni Nabocodonosor sa paglikop. Ang kadak-an nga siudad sang Tiro nalaglag, apang wala sia sing nakuha sa sini. Ang mga bahandi sang Tiro ginsaylo sa isa ka gamay nga pulo mga isa ka kilometro gikan sa baybayon. Bangod kulang sing mga bapor-de-guerra, wala maagaw sang Caldeanhon nga hari ang pulo. Pagligad sang 13 ka tuig, ang Tiro magaampo, apang makalampuwas sia kag makita niya ang katumanan sang dugang pa nga mga tagna.

“Magabalik Sia sa Iya Suhol”

21. Sa anong paagi ‘nalimtan’ ang Tiro, kag tubtob san-o?

²¹ Si Isaias nagpadayon sa pagtagna: “Mahanabo sa amo nga adlaw nga ang Tiro malimtan sing kapituan ka tuig, subong sang mga adlaw sang isa ka hari.” (Isaias 23:15a) Pagkatapos malaglag sang mga Babilonianhon ang kadak-an nga siudad, ang pulo nga siudad sang Tiro “malimtan.” Subong sang gintagna, sa tion sang paggahom sang “isa ka hari”—ang Emperyo sang Babilonia—ang pulo nga siudad sang Tiro indi mangin isa ka importante nga kagamhanan sa pinansial. Paagi kay Jeremias, ginlakip ni Jehova ang Tiro sa mga pungsod nga magainom sang alak sang Iya kasingkal. Sia nagsiling: “Ining mga pungsod magaalagad sa hari sang Babilonia sa kapituan ka tuig.” (Jeremias 25:8-17, 22, 27) Matuod, ang pulo nga siudad sang Tiro wala nangin sakop sang Babilonia sa bug-os nga 70 ka tuig, kay ang Emperyo sang Babilonia napukan sang 539 B.C.E. Mahimo gid nga ang 70 ka tuig nagarepresentar sang kabantugan sang Babilonia—sang ang mga hari sang Babilonia nagapabugal nga gintib-ong nila ang trono sini sing mataas pa sa “mga bituon sang Dios.” (Isaias 14:13) Nanuhaytuhay nga mga pungsod ang napaidalom sa paggahom sini sa nanuhaytuhay nga mga tion. Apang pagkatapos sang 70 ka tuig, ina nga paggahom mapukan. Ano nian ang mahanabo sa Tiro?

22, 23. Ano ang mahanabo sa Tiro kon mahilway na sia gikan sa paggahom sang Babilonia?

²² Si Isaias nagpadayon: “Pagkatapos sang kapituan ka tuig mahanabo sa Tiro ang subong sang ambahanon sang isa ka babayi nga makihilawason: ‘Kuha ka sing arpa, libot ka sa siudad, O makihilawason nga babayi nga nalimtan. Tukara sing maayo gid ang mga kuwerdas; damua ang imo mga ambahanon, agod nga madumduman ka.’ Kag mahanabo sa tapos sang kapituan ka tuig nga iliso ni Jehova ang iya igtalupangod sa Tiro, kag magabalik sia sa iya suhol kag makighilawas sa tanan nga ginharian sang kalibutan sa kadaygan sang duta.”—Isaiah 23:15b-17.

²³ Sa tapos mapukan ang Babilonia sang 539 B.C.E., ang Fenicia nangin sakop sang Emperyo sang Medo-Persia. Ang hari sang Persia, nga si Ciro Daku, isa ka mahinangpanon nga manuggahom. Sa idalom sining bag-o nga pagginahom, padayunon liwat sang Tiro ang iya ginahimo anay kag magatinguha nga kilalahon sia liwat subong isa ka sentro sang komersialismo sa bug-os nga kalibutan—subong nga ang isa ka babayi nga makihilawason nga nalimtan na kag nadulaan sang iya mga kliyente nagatinguha sa pagganyat sing bag-o nga mga kliyente paagi sa paglibot sa siudad, nga ginapatokar ang iya arpa kag nagaamba sang iya mga ambahanon. Magamadinalag-on bala ang Tiro? Huo, ihatag sa iya ni Jehova ang kadalag-an. Sa ulihi, ang pulo nga siudad mangin tuman kasanyog nga sa talipuspusan sang ikan-om nga siglo B.C.E., si manalagna Zacarias magasiling: “Ang Tiro nagpatindog sing pamakod para sa iya kaugalingon, kag nagtipon sing pilak subong sang yab-ok kag sing bulawan subong sang lunang sa mga dalan.”—Zacarias 9:3.

‘Ang Iya Ganansia Mangin Butang nga Balaan’

24, 25. (a) Paano ang ganansia sang Tiro mangin butang nga balaan kay Jehova? (b) Walay sapayan sang pagbulig sang Tiro sa katawhan sang Dios, ano nga tagna ang gin-inspirar ni Jehova tuhoy sa iya?

²⁴ Daw ano ka talalupangdon ang masunod nga matagnaon nga mga pulong! “Ang iya ganansia kag ang iya suhol mangin butang nga balaan kay Jehova. Indi ini pagtipunon, ni pagtaguon, kay ang iya suhol mangin para sa ila nga nagapuyo sa atubangan ni Jehova, para sa pagkaon tubtob mabusog kag para sa matahom nga panapton.” (Isaias 23:18) Paano nangin butang nga balaan ang materyal nga ganansia sang Tiro? Maniobrahon ni Jehova ang mga butang agod gamiton ini suno sa iya kabubut-on—agod kaunon para sa kaayawan sang iya katawhan kag agod ipanapot nila. Natabo ini pagkatapos nagbalik ang mga Israelinhon gikan sa pagkatapok sa Babilonia. Ginbuligan sila sang mga taga-Tiro paagi sa paghatag sa ila sing sedro nga mga tablon para sa pagpatindog liwat sing templo. Nagpatikang man sila liwat sa siudad sang Jerusalem.—Esdras 3:7; Nehemias 13:16.

²⁵ Walay sapayan sini, nag-inspirar si Jehova sing dugang pa nga pahayag batok sa Tiro. Nagtagna si Zacarias tuhoy sa manggaranon na karon nga pulo nga siudad: “Yari karon! Si Jehova magatabog sa iya, kag laglagon niya sa dagat ang iya puwersa militar; kag lamunon sia sang kalayo.” (Zacarias 9:4) Natuman ini sang Hulyo 332 B.C.E. sang ginlaglag ni Alejandro Daku yadtong bugalon nga reyna sang dagat.

Likawi ang Materyalismo kag Bugal

26. Ngaa ginpakamalaut sang Dios ang Tiro?

²⁶ Ginpakamalaut ni Jehova ang Tiro bangod sang iya bugal, isa ka kinaiya nga ginatamay niya. Ang “palabilabihon nga mga mata” amo ang una nga ginalista sa pito ka butang nga ginadumtan ni Jehova. (Hulubaton 6:16-19) Gin-angot ni Pablo ang bugal kay Satanas nga Yawa, kag ang paglaragway ni Ezequiel sa bugalon nga Tiro nagalakip sing kinaiya nga nagalaragway kay Satanas mismo. (Ezequiel 28:13-15; 1 Timoteo 3:6) Ngaa bugalon ang Tiro? Si Ezequiel nagsiling sa Tiro: “Ang imo tagipusuon nangin matinaastaason bangod sang imo manggad.” (Ezequiel 28:5) Ang siudad makugi sa pagpatikang kag sa pagtipon sing kuwarta. Ang kadalag-an sang Tiro sa sini naghimo sa iya nga tuman ka matinaastaason. Paagi kay Ezequiel, si Jehova nagsiling sa “lider sang Tiro”: “Ang imo tagipusuon nangin matinaastaason, kag pirme ka nagasiling, ‘Ako isa ka dios. Sa lingkuranan sang dios nagalingkod ako.’”—Ezequiel 28:2.

27, 28. Sa ano nga tugalbong mahimo mahulog ang mga tawo, kag paano ini gin-ilustrar ni Jesus?

²⁷ Ang mga pungsod mahimo madaug sang bugal kag sayop nga pagtamod sa manggad—kag gani amo man ang mga indibiduwal. Naghatag si Jesus sing parabola nga nagpakita kon daw ano ka malalangon ini nga siod. Naghambal sia tuhoy sa isa ka manggaranon nga tawo nga may latagon nga nagapatubas sing bugana gid. Sa kalipay, nagplano ang tawo nga magpatindog sing daku pa nga mga tambubo para sa iya patubas kag malipayon nga nagpaabot sing isa ka malawig nga kabuhi nga may kasulhay. Apang wala ini matabo. Ang Dios nagsiling sa iya: “Buangbuang, karon nga gab-i ginakinahanglan nila sa imo ang imo kalag. Sin-o, nian, ang magatag-iya sang tanan nga butang nga gintigana mo?” Huo, napatay ang tawo, kag wala sia makapulos sa iya manggad.—Lucas 12:16-20.

²⁸ Ginhinakpan ni Jesus ang parabola, nga nagasiling: “Gani amo sina ang nagakatabo sa tawo nga nagatigana sing bahandi para sa iya kaugalingon apang indi manggaranon sa Dios.” (Lucas 12:21) Wala sing malain kon ang isa manggaranon, kag indi isa ka sala ang pagtigayon sing bugana nga ani. Ang sayop sang tawo amo ang iya paghimo sini nga amo ang panguna nga mga butang sa iya kabuhi. Ang iya bug-os nga pagsalig yara sa iya kamanggaran. Tuhoy sa palaabuton, wala niya ginbinagbinag si Jehova nga Dios.

29, 30. Paano si Santiago nagpaandam batok sa pagsalig sa kaugalingon?

²⁹ Amo man sini nga punto ang mabaskog nga ginpatalupangod ni Santiago. Sia nagsiling: “Kari karon, kamo nga nagasiling: ‘Karon nga adlaw ukon buwas magalakbay kami padulong sa sini nga siudad kag magapabilin didto sing isa ka tuig, kag magapatikang kami kag magaganansia,’ samtang wala kamo makahibalo kon ano ang mangin kabuhi ninyo buwas. Kay kamo isa ka usbong nga nagapakita sa diutay nga tion kag dayon nagakawala. Sa baylo, dapat kamo magsiling: ‘Kon kabubut-on ni Jehova, magkabuhi kami kag magahimo man sini ukon sina.’” (Santiago 4:13-15) Nian, ginpakita ni Santiago ang kaangtanan sang manggad kag bugal sang nagpadayon sia, nga nagasiling: “Ginapabugal ninyo ang inyo nagapabugal-sang-kaugalingon nga mga pagpadayawdayaw. Ina tanan nga pagpabugal malaut.”—Santiago 4:16.

³⁰ Sa liwat, ang pagnegosyo indi isa ka sala. Ang sala amo ang bugal, ang pagkamatinaastaason, ang pagsalig sa kaugalingon nga sarang mapalambo sang pagmanggad. Sing maalamon, ang dumaan nga hulubaton nagsiling: “Dili ako paghatagi sing kaimulon ni kamanggaran.” Ang kaimulon makahimo sang kabuhi nga tuman kapait. Apang ang kamanggaran makadul-ong sa isa ka tawo nga “ipanghiwala [ang Dios] kag magsiling: ‘Sin-o si Jehova?’”—Hulubaton 30:8, 9.

31. Anong mga pamangkot ang nagakaigo nga ipamangkot sang isa ka Cristiano sa iya kaugalingon?

³¹ Nagakabuhi kita sa isa ka kalibutan diin madamo ang nadaug sang pagkasakon kag kakagod. Bangod sang nagaluntad nga huyog sa materyal, daku nga importansia ang ginapakita sa manggad. Busa, nagakaigo nga usisaon sang isa ka Cristiano ang iya kaugalingon agod mapat-od nga indi sia mahulog sa sini man nga tugalbong nga nagsiod sa komersial nga siudad sang Tiro. Ginahinguyang bala niya ang iya daku nga tion kag kusog sa paghingamo sa materyal nga mga butang amo kon ngaa sia, sa katunayan, isa ka ulipon sang kamanggaran? (Mateo 6:24) Nahisa bala sia sa iban nga ayhan may labaw ukon mas maayo nga mga pagkabutang sangsa iya? (Galacia 5:26) Kon natabuan nga manggaranon sia, may pagpabugal bala nga ginabatyag niya nga takus sia sa kapin nga igtalupangod ukon mga pribilehiyo sangsa iban? (Ipaanggid ang Santiago 2:1-9.) Kon indi sia manggaranon, sia bala “determinado nga magmanggaranon,” bisan ano man ang matabo? (1 Timoteo 6:9) Masako gid bala sia sa pagnegosyo amo kon ngaa diutay lamang ang iya tion para sa pag-alagad sa Dios? (2 Timoteo 2:4) Nawili gid bala sia sa paghingamo sing manggad amo kon ngaa ginasikway na niya ang Cristianong mga prinsipio sa iya pagnegosyo?—1 Timoteo 6:10.

32. Ano ang ginpaandam ni Juan, kag paano naton maaplikar ini?

³² Bisan ano man ang aton kahimtangan sa kabuhi, dapat naton unahon sa aton kabuhi ang Ginharian. Importante nga indi gid naton pagkalimtan ang ginsiling ni apostol Juan: “Indi ninyo paghigugmaon ang kalibutan ukon ang mga butang man sa kalibutan. Kon ang bisan sin-o nagahigugma sang kalibutan, ang gugma sa Amay wala sa iya.” (1 Juan 2:15) Matuod, agod mabuhi kita dapat naton gamiton ang mga kahimusan sang kalibutan para sa pagkabuhi. (2 Tesalonica 3:10) Busa, ‘ginagamit [naton] ang kalibutan’—apang wala naton ginagamit ini “sing bug-os.” (1 Corinto 7:31) Kon sobra gid ang gugma naton sa materyal nga mga butang—ang mga butang sa kalibutan—wala na naton ginahigugma si Jehova. Ang paghingamo sa ‘kailigbon sang unod kag sa kailigbon sang mga mata kag sa pagpadayawdayaw sang palangabuhian sang isa’ wala nagahisanto sa paghimo sang kabubut-on sang Dios.d Kag ang paghimo sang kabubut-on sang Dios amo ang nagadul-ong sa dayon nga kabuhi.—1 John 2:16, 17.

33. Paano malikawan sang mga Cristiano ang tugalbong nga nagsiod sa Tiro?

³³ Ang tugalbong nga unahon sa tanan nga butang ang paghingamo sa materyal nga mga butang nagsiod sa Tiro. Nagmadinalag-on sia sa materyal nga kahulugan, nangin tuman ka bugalon, kag ginsilutan bangod sang iya bugal. Ang iya halimbawa isa ka paandam sa mga pungsod kag mga indibiduwal karon. Daw ano kaayo pa nga sundon ang laygay ni apostol Pablo! Ginapalig-on niya ang mga Cristiano nga “indi sila magmatinaastaason, kag ipahamtang nila ang ila paglaum, indi sa walay kapat-uran nga mga manggad, kundi sa Dios, nga nagahatag sa aton sing tanan nga butang sing bugana para sa aton ikalipay.”—1 Timoteo 6:17.

[Mga nota]

[Mapa sa pahina 256]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

EUROPA

ESPANYA (Posible nga lokasyon sang TARSIS)

DAGAT MEDITERANEO

SARDINIA

CIPRE

ASIA

SIDON

TIRO

APRIKA

EGIPTO

[Retrato sa pahina 250]

Ang Tiro magapasakop sa Babilonia, indi sa Asiria

[Retrato sa pahina 256]

Sensilyo nga nagalaragway kay Melkart, nagapanguna nga dios sang Tiro

[Retrato sa pahina 256]

Modelo sang isa ka barko sang Fenicia