Ang Ngalan sang Dios sa Cristianong Griegong Kasulatan

Ginabaton sang mga iskolar sang Biblia nga ang personal nga ngalan sang Dios, nga ginarepresentar sang Tetragrammaton (יהוה), makita sing halos 7,000 ka beses sa orihinal nga teksto sang Hebreong Kasulatan. Pero madamo ang nagapati nga wala ini malakip sa orihinal nga teksto sang Cristianong Griegong Kasulatan. Amo kon ngaa wala gingamit sa kalabanan nga badbad subong sang ginatawag nga Bag-ong Katipan ang ngalan nga Jehova. Bisan gani sa pagbadbad sang kinutlo sa Hebreong Kasulatan nga may Tetragrammaton, ang kalabanan nga translator nagagamit sang “Ginuo” sa baylo sang ngalan sang Dios.

Wala ini gin-ilog sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad sang Balaan nga Kasulatan. Gingamit sini ang ngalan nga Jehova sing 237 ka beses sa Cristianong Griegong Kasulatan. Ginbinagbinag anay sang mga translator ang duha ka importante nga butang antes nila ini ginhimo: (1) Indi na orihinal ang Griego nga mga manuskrito nga matigayon subong. Kalabanan sa linibo ka kopya subong ang ginhimo mga duha ka gatos pa ka tuig pagkatapos masulat ang orihinal nga mga manuskrito. (2) Sina nga tion, gin-islan sang mga manugkopya sang mga manuskrito ang Tetragrammaton sing Kyʹri·os, ang Griego nga tinaga para sa “Ginuo,” ukon ginkopya na lang nila ang mga manuskrito nga naislan na nga daan.

Kumbinsido ang New World Bible Translation Committee nga may mabakod nga ebidensia nga makita sa orihinal nga Griego nga mga manuskrito ang Tetragrammaton. Ang ila konklusion nabase sa masunod nga ebidensia:

• Makita ang Tetragrammaton sa bug-os nga teksto sang mga kopya sang Hebreong Kasulatan nga gingamit sang panahon ni Jesus kag sang iya mga apostoles. May pila sadto nga nagaduhaduha sa sini. Pero bangod sang nakita sa Qumran nga mga kopya sang Hebreong Kasulatan nga napetsahan sang unang siglo, indi na ini maduhaduhaan.

• Sang panahon ni Jesus kag sang iya mga apostoles, makita man ang Tetragrammaton sa Griego nga mga badbad sang Hebreong Kasulatan. Sa sulod sang ginatos ka tuig, abi sang mga iskolar wala sing Tetragrammaton sa mga manuskrito sang Griego nga Septuagint nga badbad sang Hebreong Kasulatan. Pero sang tungatunga sang ika-20 nga siglo, gintun-an sang mga iskolar ang pila ka daan na gid nga mga bahin sang manuskrito sang Griego nga Septuagint nga bersion nga gingamit sang panahon ni Jesus. Makita sa sini ang ngalan sang Dios nga nasulat sa Hebreo nga mga letra. Gani sang panahon ni Jesus, makita ang ngalan sang Dios sa mga kopya sang Kasulatan nga nasulat sa Griego. Pero sang mga 300 ka tuig sa tapos sang panahon sang mga apostoles, indi na makita sa kilala nga mga manuskrito sang Griego nga Septuagint, pareho sang Codex Vaticanus kag Codex Sinaiticus, ang ngalan sang Dios sa Genesis asta sa Malaquias (pero yara sa una nga mga manuskrito). Gani indi katingalahan nga sugod sadto, wala na ang ngalan sang Dios sa mga kopya sang ginatawag nga Bag-ong Katipan, ukon Griegong Kasulatan nga bahin sang Biblia.

  Nagsiling si Jesus: “Nagkari ako sa ngalan sang akon Amay.” Nangamuyo man sia sa Dios: “Ginpakilala ko ang imo ngalan”

• Mabasa mismo sa Cristianong Griegong Kasulatan nga pirme ginasambit ni Jesus ang ngalan sang Dios kag ginapakilala ini sa iban. Nagsiling si Jesus: “Nagkari ako sa ngalan sang akon Amay.” (Juan 5:43; 10:25) Nangamuyo man sia sa Dios: “Ginpakilala ko ang imo ngalan.”​—Juan 17:​6, 11, 12, 26.

• Bangod ginpasulat sang Dios ang Cristianong Griegong Kasulatan nga kasugpon sang sagrado nga Hebreong Kasulatan, indi rasonable nga gulpi lang madula ang ngalan ni Jehova sa sini. Sang tungatunga sang unang siglo C.E., nagsiling si disipulo Santiago sa mga gulang sa Jerusalem: “Ginsaysay sing tul-id ni Simeon nga ang Dios nagbaton na karon sa mga indi Judiyo, agod makapili sia halin sa ila sang katawhan nga tawgon sa iya ngalan.” (Binuhatan 15:14) Indi makatarunganon nga ihambal ini ni Santiago kon wala sing nakahibalo ukon naggamit sang ngalan sang Dios sang unang siglo.

• Makita sa Cristianong Griegong Kasulatan ang ginpalip-ot nga ngalan sang Dios. Sa Bugna 19:​1, 3, 4, 6, ang ngalan sang Dios nalakip sa tinaga nga “Hallelujah.” Naghalin ini sa Hebreo nga ekspresyon nga literal nga nagakahulugan sing “Dayawa ninyo si Jah!” Ang “Jah” amo ang ginpalip-ot nga ngalan ni Jehova. Ang ngalan sang Dios makita sa kahulugan sang madamo nga ngalan sa Cristianong Griegong Kasulatan. Ang matuod, ginsambit sang mga reperensia nga ang ngalan mismo ni Jesus nagakahulugan sing “Si Jehova ang Kaluwasan.”

• Ginapakita sang mga Judiyong sinulatan sadto nga gingamit sang Judiyo nga mga Cristiano ang ngalan sang Dios sa ila mga sinulatan. Ang The Tosefta, nga koleksion sang mga tradisyon nga natapos ginsulat sang mga 300 C.E., nagasiling parte sa mga sinulatan sang mga Cristiano nga ginsunog sang Adlaw nga Inugpahuway: “Ginsunog nila ang mga libro sang mga Ebanghelista kag ang mga libro sang minim [ginapatihan nga Judiyo nga mga Cristiano]. Ginatugutan sila nga sunugon ang ila mga libro nga may Ngalan sang Dios.” Ginkutlo man sa The Tosefta si Rabbi Yosé nga taga-Galilea, nga nagkabuhi sang maaga nga bahin sang ikaduha nga siglo C.E., nga nagsiling nga sa iban nga adlaw sang semana, “ginakuha ang mga bahin sini [mahimo nagapatuhoy sa mga sinulatan sang mga Cristiano] nga may Ngalan sang Dios kag ginatago ini, kag ang nabilin ginasunog.”

• Ginabaton sang pila ka iskolar sang Biblia nga ang ngalan sang Dios mahimo makita sa Cristianong Griegong Kasulatan nga ginkutlo halin sa Hebreong Kasulatan. Sa idalom sang ulong dinalan nga “Tetragrammaton in the New Testament,” ang The Anchor Bible Dictionary nagasiling: “May pila ka pamatuod nga ang Tetragrammaton, ang Ngalan sang Dios nga Yahweh, makita sa pila ukon sa tanan nga bahin sang BK [Bag-ong Katipan] nga ginkutlo sa DK [Daan nga Katipan] sang una ini nga ginsulat.” Ang iskolar nga si George Howard nagsiling: “Bangod ang Tetragram ginsulat sa mga kopya sang Griego nga Biblia [ang Septuagint] nga amo ang ginagamit nga Kasulatan sang una nga mga Cristiano, makatarunganon lamang nga patihan nga sang nagkutlo sa Kasulatan ang mga manunulat sang BK [Bag-ong Katipan], gingamit nila ang Tetragram sa mga teksto.”

• Gingamit sang kilala nga mga translator sang Biblia ang ngalan sang Dios sa Cristianong Griegong Kasulatan. Madugay na ginhimo ang pila nila ka badbad antes pa ginhimo ang New World Translation. Yari ang pila sini: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, ni Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, ni George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ni W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ni J.W.C. Wand, Obispo sang London (1946). Sa isa ka Espanyol nga badbad sang 1919, gingamit sang translator nga si Pablo Besson ang “Jehová” sa Lucas 2:15 kag Judas 14, kag sa sobra 100 ka footnote sini nga badbad, nagsiling sia nga puede gamiton ang ngalan sang Dios sa mga teksto. Antes sini nga mga bersion, gingamit na ang Tetragrammaton sa madamo nga teksto sang Hebreo nga mga bersion sang Cristianong Griegong Kasulatan halin pa sang ika-16 nga siglo. Sa German nga lenguahe lamang, indi magnubo sa 11 ka bersion ang naggamit sang “Jehovah” (ukon “Yahweh”) sa Cristianong Griegong Kasulatan, kag apat ka translator ang nagbutang sang ngalan sang Dios sa sulod sang parentesis pagkatapos sang “Ginuo.” Gingamit sang kapin sa 70 ka German nga bersion ang ngalan sang Dios sa mga footnote ukon mga komentaryo sini.

  

• Makita sa mga badbad sang Biblia sa sobra isa ka gatos ka lenguahe ang ngalan sang Dios sa Cristianong Griegong Kasulatan. Madamo nga beses nga gingamit ang ngalan sang Dios sa mga badbad sa Amerika, Aprika, Asia, Europa, kag mga isla sa Pasipiko. (Tan-awa ang listahan sa pahina 1998 kag 1999.) Gingamit sang mga translator sini nga mga badbad sang Cristianong Griegong Kasulatan ang ngalan sang Dios bangod sang mga rason nga pareho sa ginsambit kaina. Ginbalhag sining karon lang ang pila sini, pareho sang Rotuman Bible (1999), nga naggamit sang “Jihova” sing 51 ka beses sa 48 ka bersikulo, kag ang Batak (Toba) nga bersion (1989) sang Indonesia, nga naggamit sang “Jahowa” sing 110 ka beses.

  

Gani, may mabakod gid nga rason nga ibalik ang ngalan sang Dios, nga Jehova, sa Cristianong Griegong Kasulatan. Amo gid sini ang ginhimo sang mga translator sang New World Translation. Ginatahod gid nila ang ngalan sang Dios kag indi nila luyag kuhaon ang bisan ano nga ara sa orihinal nga teksto.​—Bugna 22:​18, 19.