Kado ki apwopriye pou yon wa

KI SA w t ap chwazi kòm kado pou w bay yon moun ki enpòtan anpil? Nan tan biblik yo, gen kèk pwodui santi bon ki te presye menm jan ak lò, yo te tèlman gen valè yo te konsidere yo kòm kado ki apwopriye pou yo bay yon wa. Se rezon sa a ki fè de nan kado astwològ yo te pote pou “wa Juif” la se te pwodui santi bon yo te ye. — Matye 2:1, 2, 11.

Anplis de sa, Bib la fè konnen lè rèn Cheba t al vizite Salomon, li te “bay wa a 120 talan lò ak yon gwo kantite luil bomye ak pyè presye. Pa t janm gen yon luil bomye ki tankou sa rèn Cheba te bay wa Salomon ana”. (2 Kwonik 9:9, NW.) Gen wa ki te voye luil bomye bay Salomon tou kòm siy ki montre yo te vle vin zanmi l. — 2 Kwonik 9:23, 24.

Nan tan biblik yo, poukisa plant santi bon yo ak pwodui yo te konn fè ak yo te gen tout enpòtans sa a e yo te koute chè konsa? Se paske yo te jwe plizyè wòl enpòtan. Pa egzanp, yo te konn itilize yo kòm pwodui bote, yo te konn itilize yo nan sèvis relijye, e yo te konn prepare kadav ak yo anvan yo antere yo. (Gade kare ki gen tit: “Fason yo te itilize kèk pwodui santi bon nan tan biblik yo.”) Nonsèlman yo te konn itilize plant ak pwodui santi bon yo anpil, men tou, yo te chè akoz kantite lajan moun yo te konn depanse pou transpòte yo e pou fè piblisite pou yo.

Nan tan biblik yo, gen kèk plant santi bon ki te konn pouse nan vale Jouden an. Men, gen lòt yo te oblije enpòte yo. Nan Bib la, yo site plizyè nan plant santi bon yo ak kèk nan pwodui yo fè ak yo. Pami sa moun pi konnen yo nou gen safran, lalwa, bomye, kanèl, oliban ak lami. Mete sou sa, te gen kèk engredyan moun te konn met nan manje tankou kimen, mant ak lanni.

Ki kote yo te konn enpòte plant santi bon yo? Yo te jwenn lalwa, kas ak kanèl nan peyi yo rele kounye a Lachin, End ak Srilanka. Pwodui santi bon tankou lami ak oliban te soti nan kèk pyebwa ak nan kèk ti plant ki te leve nan kèk zòn ki dezè soti nan sid Arabi pou rive nan Somali ki ann Afrik. Tandiske na a se yon pwodui ki te soti sèlman ann End nan mòn Imalaya yo.

Pou anpil plant ak pwodui santi bon te ka rive ann Izrayèl, moun yo te oblije travèse Arabi lè yo t ap transpòte yo. Kòm rezilta, pandan dezyèm ak premye milenè anvan epòk nou an, nan yon sèten mezi, Arabi te vin gen yon “gwo monopòl nan zafè transpòte byen ant lès ak lwès” dapre sa yon liv esplike (The Book of Spices). Ansyen vil, fòtrès ak stasyon karavàn yo te jwenn nan Negèb la, ki nan sid Izrayèl, montre wout kote moun ki te konn fè komès plant ak pwodui santi bon yo te konn pase. Mete sou sa, dapre UNESCO, zòn sa yo “montre jan te gen gwo komès ki pwofitab [...] soti nan sid Arabi pou rive nan Meditèrane”. — World Heritage Centre of UNESCO.

Gen yon seri karavàn ki byen chaje ak plant ak pwodui santi bon ki te konn vwayaje regilyèman sou yon distans 1 800 kilomèt nan Arabi (Jòb 6:19). Bib la pale de yon karavàn machann ichmayelit ki t ap transpòte plant ak pwodui santi bon tankou “gonm ladanòm, bomye ak ekòs ki fè gonm” soti Gileyad pou y al ann Ejip (Jenèz 37:25, NW). Pitit gason Jakòb yo te vann Jozèf, frè yo a, kòm esklav bay komèsan sa yo.