Կարո՞ղ ես տարբերել լավը վատից
«Քսանհինգ մարդու սպանության համար պատասխանատու եմ եղել.... Այդ տեսարանները օր ու գիշեր աչքիս առաջ են։ Շարունակ մղձավանջների մեջ եմ.... Պատահում է, երբ մարդկանց նմանեցնում եմ իմ զոհերին։ Որոշ դեպքեր այնքան վառ են մնացել հիշողությանս մեջ, կարծես հենց նոր են տեղի ունեցել, հենց նոր.... Արածներիս համար ինձ չեմ ներում»։ (Վ. Ս.)
«Հրաման էի ստացել՝ գնալ և ոչնչացնել թշնամուն.... Կանգ չառա՝ անգամ մտածելու, որ այդ «թշնամի» կոչվածը մարդիկ էին՝ կանայք, երեխաներ.... Այն ժամանակ կարծում էի (և այժմ էլ այդպես եմ կարծում), որ հրահանգ եմ ստացել և կատարել եմ ինձ տրված հրամանը և հիմա էլ բոլորովին չեմ գտնում, որ սխալ արարք եմ գործել»։ (Վ. Ք.)
ԱՅՍ երկու տղամարդիկ, որոնց խոսքերն են մեջբերված վերեվում, 1968 թվականի մարտի 16–ին կատարել էին մի գործողություն, որը հետագայում հայտարարվեց որպես պատերազմական հանցագործություն։ Ուրիշ զինվորների հետ միասին նրանք ներխուժել էին վիետնամական փոքր գյուղերից մեկը և կոտորել հարյուրավոր կանանց, երեխաների ու ծերերի։ Բայց նկատեք այս երկու զինվորների իրար հակասող արձագանքները։ Նրանցից մեկը բացահայտորեն տառապում է կատարվածի համար, իսկ մյուսը գտնում է, որ իր արարքն արդարացված է։ Ինչպե՞ս կարող են երկու հոգի միևնույն պատահարին այսքան տարբեր արձագանքներ տալ։
Պատճառը մարդու խիղճն է՝ աստվածատուր շնորհ, որն օգնում է դատել մեր գործերն ու դիտավորությունները, ինչպես նաև սեփական անձը հստակ տեսնելու հնարավորություն է տալիս։ Խիղճը դա լավն ու վատը տարբերելու մեր ներքին զգացումն է։
Որոշումներ կայացնելիս՝ մարդիկ առաջնորդվում են հայտնի մի առածով՝ «խիղճդ քեզ դատավոր լինի»։ Ցավոք, միշտ չէ, որ խիղճը հուսալի է։ Իրոք, շատերն են դաժան արարքներ հանդուրժել, նույնիսկ իրենք են սարսափելի արարքներ գործել, և բոլորովին էլ նրանց խիղճը չի տանջել (Յովհաննէս 16։2; Գործք 8։1)։ Անգլիացի վիպասան Սամուել Բաթլերը մի առիթով ասել էր, որ «գալիս է մի պահ, երբ խիղճը դադարում է արձագանքել նրան, ով չի լսում իր ձայնը»։
Կարո՞ղ ես վստահել խղճիդ։ Պատասխանը մեծապես կախված է այն բանից, թե որքան լավ է խիղճդ վարժված։ Տեսնենք, թե ինչ է ասում հաջորդ հոդվածը։
[նկար 3–րդ էջի վրա. թույլտվությամբ]
Պատերազմի տեսարան. U.S. Signal Corps photo