Անհավանակա՞ն է, որ Հովսեպոսը գրած լինի

Առաջին դարի պատմիչ Հովսեպոս Փլավիոսը իր «Հրեական հնախոսություն» աշխատության 20-րդ գրքում խոսում է Հակոբոս անունով մի մարդու մահվան մասին և ասում է, որ նա «Քրիստոս կոչվող Հիսուսի եղբայրն էր»։ Շատ գիտնականներ համաձայն են, որ այս խոսքերը պատկանում են Հովսեպոսի գրչին։ Սակայն նույն աշխատությունում կան Հիսուսին առնչվող ուրիշ խոսքեր, որոնց վավերականությունը կասկածի է ենթարկվում որոշ գիտնականների կողմից։ Այդ հատվածը մասնագետների շրջանում հայտնի է «Տեստիմոնիում Ֆլավիանում» անունով (Փլավիոսի վկայություն)։

Այնտեղ գրված է. «Այդ ժամանակներում ապրում էր Հիսուսը, որը մի իմաստուն մարդ էր, եթե, իհարկե, անօրեն բան չի լինի նրան մարդ անվանելը, որովհետև նա չտեսնված բաներ էր անում։ Նա ուսուցիչ էր, որից մարդիկ հաճույքով էին լսում ճշմարտությունը։ Նա դեպի իրեն էր ձգում բազմաթիվ հրեաների ու ոչ հրեաների։ Նա Քրիստոսն էր [հունարեն՝ հո Քրիստոս], և երբ Պիղատոսը մեր գլխավորների առաջարկով դատապարտեց նրան խաչի վրա մահվան, նրան սիրողները չթողեցին նրան։ Նա երրորդ օրը դարձյալ հայտնվեց նրանց, ինչպես որ հենց Աստծու մարգարեներն էին կանխագուշակել այս և նրա հետ կապված հազարավոր այլ ապշեցուցիչ բաներ։ Քրիստոնյաների (ինչպես որ նրա անունով կոչվում էին) համայնքը մինչև հիմա չի դադարել գոյություն ունենալուց» (Josephus—The Complete Works, թարգմանությունը՝ Ուիլյամ Ուիստոնի)։

16-րդ դարի վերջերից սկսած՝ թեժ բանավեճ է ընթանում այս տեքստը վավերական համարողների և չհամարողների միջև։ Ֆրանսիացի պատմաբան և դասական գրականության մասնագետ Սերժ Բարդեն փորձել է քանդել այդ բանավեճի կծիկը, որն անցած չորս դարերի ընթացքում արդեն բավականին խճճվել էր։ «Տեստիմոնիում Ֆլավիանում»-ի մասին իր ուսումնասիրությունները նա հրապարակեց գրքում (Le Testimonium Flavianum— Examen historique considérations historiographiques)։

Հովսեպոսը քրիստոնյա չէր։ Նա դավանում էր հուդայականություն, ուստի բանավեճը կենտրոնանում էր այն հարցի վրա, թե ինչպես կարող էր Հովսեպոսն ասել, որ Հիսուսը «Քրիստոսն էր»։ Վերլուծությունների հիման վրա Բարդեն եկավ այն եզրակացության, որ «Քրիստոս» տիտղոսը Հովսեպոսն օգտագործել է որպես անուն։ Հունարենի քերականության համաձայն՝ մարդկանց անունները ստանում էին որոշյալ հոդ։ Հովսեպոսը «Քրիստոս» բառը օգտագործել է որոշյալ հոդով (հո Քրիստոս)։ Բարդեն նաև ասաց, որ հուդայա-քրիստոնեության տեսանկյունից՝ «Հովսեպոսի կողմից [հո] Քրիստոս տերմինի օգտագործումը ոչ միայն անհավանական չէ», այլև հենց այդ բանավեճի լուծումն է, որը «քննադատները մեծ մասամբ անտեսել են»։

Հնարավո՞ր է, որ ինչ-որ մեկը, ընդօրինակելով Հովսեպոսի ոճը, այդ տեքստը հետագայում ավելացրած լինի հիմնական տեքստին։ Հիմնվելով պատմական և տեքստային փաստերի վրա՝ Բարդեն եզրակացրեց, որ այդպիսի բան գրեթե անհնար է։ Ինչո՞ւ։ Նա ասում է, որ դա անելու համար ամբողջ հին աշխարհում դժվար թե գտնվեր մեկը, ով կեղծելու այնպիսի տաղանդ ունենար, որ կարողանար կեղծել Հովսեպոսին։ Այդ մարդը պետք է Հովսեպոս լիներ։

Այդ դեպքում ինչո՞ւ են գիտնականները կասկածում, որ «Տեստիմոնիում Ֆլավիանում»-ը հենց Հովսեպոսն է գրել։ Ըստ Բարդեի՝ խնդիրը ծագել է այն պատճառով, որ «կասկածներ են եղել «Տեստիմոնիում»-ի [վավերականության] վերաբերյալ (ինչը չի եղել հին տեքստերի մեծ մասի առնչությամբ) պարզապես այն պատճառով, որ հարցեր են առաջ քաշվել «Տեստիմոնիում»-ի հետ կապված»։ Գիտնականը նաև ասում է, որ դարեր շարունակ որդեգրված տեսակետի հետևում ավելի շատ եղել են «թաքնված մղումներ» և ոչ թե տեքստի տրամաբանական վերլուծություն, ինչի միջոցով կարելի էր եզրակացնել, որ այդ խոսքերը գրել է հենց Հովսեպոսը։

Բարդեի հետազոտությունը կփոխի՞ գիտնականների տեսակետը «Տեստիմոնիում Ֆլավիանում»-ի վերաբերյալ։ Ապագան ցույց կտա։ Սակայն նրա ուսումնասիրությունները ստիպեցին հելլենիստական հուդայիզմի և վաղ քրիստոնեության ականավոր մասնագետ Պիեռ Ժոլտրենին փոխելու իր տեսակետը։ Երկար ժամանակ նա «Տեստիմոնիում Ֆլավիանում»-ը համարում էր ընդմիջարկություն, այսինքն՝ հիմնական տեքստին ավելացված խոսքեր, և նույնիսկ ծաղրում էր տեքստի վավերականությանը հավատացողներին։ Ժոլտրենը եզրակացրեց, որ Բարդեի աշխատությունը իրեն բավարար հիմքեր է տալիս փոխելու իր տեսակետը։ Այժմ այս մասնագետն ասում է, որ «սրանից հետո ոչ ոք չպիտի համարձակվի պնդել, թե «անհավանական է», որ այդ տեքստը Հովսեպոսը գրած լինի»։

Ինչ խոսք, Եհովայի վկաները շատ ավելի համոզիչ պատճառ ունեն ընդունելու, որ Հիսուսը Քրիստոսն է՝ Աստծու Օծյալը, և այդ պատճառը Աստվածաշնչում է (2 Տիմոթ. 3։16)։