Ի՞նչ է ասում Աստվածաշունչը Աստծո և Հիսուսի մասին։

ԵԹԵ մարդիկ, Երրորդության մասին առանց կանխակալ կարծիք ունենալու, Աստվածաշունչը ծայրեծայր կարդային, արդյոք ինքնուրույն կերպով այդպիսի հասկացության կհանգեի՞ն։ Բնավ երբեք։

Ինչը որ շատ հստակորեն երևում է անկողմնակալ ընթերցողին, այն է՝ որ միայն Աստվածն է Ամենակարողը, Արարիչը՝ տարբեր և անջատ որևէ մեկից, և որ Հիսուսը, անգամ իր նախամարդկային գոյության ժամանակ, նմանապես առանձին և տարբեր, Աստծուն ստորադաս մի արարած էր։

Աստված մեկն է, ոչ թե՝ երեքը

ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉԱՅԻՆ ուսմունքը, ըստ որի Աստված մեկն է, կոչվում է միաստվածություն։ Եկեղեցական պատմության պրոֆեսոր Լ. Լ. Պեյնը ցույց է տալիս, որ միաստվածությունն իր զտագույն ձևով անհամատեղելի է Երրորդության հետ. «Հին կտակարանը խիստ միաստվածական է։ Աստված մեկ անհատականություն է հանդիսանում։ Այն կարծիքը, թե այնտեղ երրորդություն կարելի է գտնել... բնավ անհիմն է»։

Իսկ ի՞նչ փոփոխություններ տեղի ունեցան միաստվածության մեջ Հիսուսի երկիր գալուց հետո։ Պեյնը պատասխանում է. «Այդ կետի վերաբերյալ Հին և Նոր կտակարանների միջև տարաձայնություններ չկան։ Միաստվածական ավանդույթը շարունակվում է։ Հիսուսը հրեա էր՝ հրեա ծնողների կողմից Հին կտակարանի գրությունների հիման վրա դաստիարակված։ Նրա ուսմունքը ամբողջովին հրեական էր. նա իսկապես նոր ավետարան է բերել, սակայն ոչ նոր աստվածաբանություն... Եվ նա որպես իր համոզմունք ընդունում էր հրեական միաստվածության այս փառահեղ տեքստը՝ «Լսի՛ր, ո՛վ Իսրայել, մեր Տեր Աստվածը մեկ Աստված է»»։

Այս խոսքերը գտնվում են Երկրորդ Օրինացի 6։4–ում։ Արևելահայերեն Աստվածաշնչում այնտեղ կարդում ենք. «Լսիր, ով Իսրայէլ, մեր Եհովայ Աստվածը՝ Եհովան մէկ է»a։ Քերականական տեսակետից այդ համարում չկա ոչ մի բան, որը կնշանակեր մեկից ավելի անհատներ։

Քրիստոսի առաքյալ Պողոսն էլ ոչ մի փոփոխություն չի նշել Աստծո էության մասին, նույնիսկ Հիսուսի երկիր գալուց հետո։ Նա գրեց. «Աստուած մէ՛կ է» (Գաղատացիս 3։20; տեսե՛ք նաև Ա Կորնթացիս 8։4—6)։

Աստվածաշունչը հազարավոր անգամներ ներկայացնում է Աստծուն որպես մեկ անձ։ Երբ Նա խոսում է, ապա միշտ հանդես է գալիս որպես մեկ անբաժանելի անհատ։ Աստվածաշունչը այդ առումով վերին աստիճանի որոշակի է։ Ինչպես Աստված հայտարարում է. «Ես եմ Եհովան, սա է իմ անունը. եւ ես իմ պատիւը ուրիշին չեմ տալ» (Եսայիա 42։8)։ «Ես եմ Եհովան քո Աստուածը... Բացի ինձանից ուրիշ աստուածներ չ’ունենաս» (Ելից 20։2, 3. շեղագիրը մերն է)։

Եթե Աստված իսկապես երեք անձ է, ապա ինչո՞ւ են Աստծո կողմից ներշնչված Սուրբ Գրքի բոլոր գրողները նրա մասին խոսում իբրև մեկ անձի։ Ի՞նչ նպատակի դա կարող էր ծառայել, բացի այն, որ կմոլորեցներ ժողովրդին։ Չէ՞ որ, եթե Աստված երեք անձից բաղկացած լիներ, նա Աստվածաշնչի գրողներին այդ մասին լիովին պարզ գրել կտար, որպեսզի դրա վերաբերյալ ոչ մի կասկած չլիներ։ Գոնե քրիստոնեական Հունարեն գրությունների այն գրողները, որոնք Աստծո Որդու հետ անձամբ էին շփվել, այն կանեին։ Բայց չեն արել։

Դրա փոխարեն, Աստվածաշնչի գրողները լիովին պարզ ասում են, որ Աստված մեկ Անձ է՝ միակ, անբաժան մի Էակ, որը հավասարը չունի. «Ես եմ Եհովան... եւ ուրիշը չ’կայ. ինձանից ջոկ Աստուած չ’կայ» (Եսայիա 45։3, 5)։ «Քո անունը Եհովայ է. դու մինակ Բարձրեալ ես բոլոր երկրի վերայ» (Սաղմոս 83։18)։

Աստված հոգնակի չէ

ՀԻՍՈՒՍԸ Աստծուն կոչեց «միակ ճշմարիտ Աստուած» (Յովհաննէս 17։3)։ Երբեք նա Աստծուն չդիմեց որպես, մի քանի անձերից բաղկացած, աստվածության։ Դրա համար էլ, Աստվածաշնչում բացի Եհովայից ոչ ոք ոչ մի տեղ Ամենակարող չի կոչվում։ Այլապես, «ամենակարող» բառն իր իմաստից կզրկվեր։ Ո՛չ Հիսուսն է այսպես կոչվում, ո՛չ էլ սուրբ հոգին, քանի որ միայն Եհովան է մեծագույնը։ Ծննդոցի 17։1–ում նա հայտարարում է. «Ես եմ Ամենակարող Աստուածը»։ Իսկ Ելիցի 18։11–ում կարդում ենք. «Եհովան բոլոր աստուածներից մեծ է»։

Եբրայերեն գրություններում ’էլո՛հահ (աստված) բառը հոգնակի երկու ձև ունի՝ ’էլոհի՛մ (աստվածներ) և ’էլոհե՛հ (մեկի կամ մի բանի աստվածներ)։ Այդ հոգնակի ձևերն ընդհանրապես ակնարկում են Եհովային և այդ դեպքում թարգմանվում են՝ «Աստված»՝ եզակի թվով։ Այդ հոգնակի ձևերն, արդյոք, մատնանշո՞ւմ են Երրորդությունը։ Ո՛չ։ Իր A Dictionary of the Bible («Աստվածաշնչի բառարան»)–ում Ուիլյամ Սմիթը գրում է. «Այն ցնորական միտքը, իբր ’էլոհի՛մ–ը ակնարկում է Աստվածության եռանձնությունը, այժմ հազիվ թե կողմնակիցներ գտնի գիտնականների մեջ։ Դա կա՛մ քերականագետների կողմից կոչված վսեմության հոգնակի թիվն է, կա՛մ ցույց է տալիս աստվածային հզորության ամբողջականությունը, Աստծո ցուցադրած ուժերի ամփոփումը»։

The American Journal of Semitic Languages and Literatures («Սեմական լեզուների և գրականությունների ամերիկյան հանդես»)–ը ’էլոհի՛մ բառի վերաբերյալ ասում է. «Այն գրեթե անփոփոխաբար գործածվում է եզակի բայական ստորոգյալով և ընդունում է որոշիչ ածական եզակի թվով»։ Այսպես, օրինակ, ’էլոհի՛մ տիտղոսը հանդիպում է 35 անգամ առանձին՝ արարչության պատմության մեջ, և յուրաքանչյուր դեպքում Աստծո ասածն ու արածը ցույց տվող բայը եզակի է հանդիսանում (Ծննդոց 1։1—2։4)։ Այսպիսով, այդ հրատարակությունը եզրակացնում է. «[’էլոհի՛մ–ը] ավելի ճիշտ պետք է մեկնաբանվի որպես ուժեղացրած հոգնակի թիվ, որը արտահայտում է մեծությունն ու վեհությունը»։

Բացի այդ, ’էլոհի՛մ–ը ոչ թե «անձեր» է նշանակում, այլ «աստվածներ»։ Հետևաբար նրանք, որոնք պնդում են, որ այդ բառը Երրորդություն է ակնարկում, իրենք իրենց անում են բազմաստվածականներ՝ մեկից ավելի աստվածներ պաշտողներ։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև դա կնշանակեր, որ Երրորդության մեջ կան երեք աստվածներ։ Սակայն, Երրորդությունը ընդունողներից գրեթե բոլորը ժխտում են այն տեսակետը, թե Երրորդությունը կազմված է երեք տարբեր աստվածներից։

Աստվածաշնչում ’էլոհի՛մ և ’էլոհե՛հ բառերը կիրառվում են նաև մի շարք սուտ աստվածների՝ կուռքերի համար (Ելից 12։12; 20։23)։ Սակայն, որոշ դեպքերում դրանք գործածվում են միայն մեկ սուտ աստծո համար, օրինակ երբ փղշտացիները զոհ են մատուցում «իրանց աստուծուն [’էլոհե՛հ] Դագոնին» (Դատաւորաց 16։23, 24)։ Նաև Բահաղն է կոչվում «աստուած [’էլոհի՛մ]» (Գ Թագաւորաց 18։27)։ Բացի դրանից, այդ բառը գործածվում է մարդկանց համար (Սաղմոս 82։1, 6)։ Մովսեսին ասվել էր, որ ինքը Ահարոնի և Փարավոնի համար «Աստուծոյ [’էլոհի՛մ]» դերն է կատարելու (Ելից 4։16; 7։1)։

Պարզ է, որ ’էլոհի՛մ և ’էլոհե՛հ տիտղոսների սուտ աստվածների և նույնիսկ մարդկանց համար օգտագործվելը չի նշանակում, թե յուրաքանչյուրը աստվածների հոգնակիություն է, ոչ էլ ’էլոհի՛մ կամ ’էլոհե՛հ–ը Եհովայի համար գործածելը նշանակում է, որ նա մեկ անձից ավելին է, առավել ևս եթե նկատի առնվի Աստվածաշնչի ամբողջ վկայությունը այդ մասին։

Հիսուսը՝ առանձին մի արարած

ԵՐԿՐԻ վրա եղած ժամանակ, Հիսուսը մարդ էր, արդարև, կատարյալ մարդ, քանի որ Աստվածն էր, որ նրա կյանքի ուժը փոխադրեց Մարիամի արգանդը (Մատթէոս 1։18—25)։ Բայց նրա գոյության սկիզբը այդպես չէր։ Նա ինքը հայտարարեց, որ «իջաւ երկնքից» (Յովհաննէս 3։13)։ Ուրեմն բնական էր, որ նա հետագայում իր հետևորդներին ասաց. «Իսկ արդ, եթէ տեսնէք մարդու Որդուն [Հիսուսին] բարձրանալիս այնտեղ, ուր առաջ էր...» (Յովհաննէս 6։62)։

Ուստի, Հիսուսը երկիր գալուց առաջ գոյություն էր ունեցել երկնքում։ Սակայն, արդյո՞ք, նա ամենակարող, հավերժ եռամիասնական աստվածության անձերից մեկն էր։ Ո՛չ, որովհետև Աստվածաշունչը պարզորեն ասում է, որ մարդ դառնալուց առաջ Հիսուսը, Աստծո կողմից ստեղծված, հոգեղեն էակ էր՝ ինչպես հրեշտակները։ Ո՛չ հրեշտակները, ո՛չ էլ Հիսուսը ստեղծվելուց առաջ գոյություն չէին ունեցել։

Հիսուսը մինչ մարդ դառնալը «ամեն ստեղծւածներից առաջ ծնուած»–ն էր (Կողոսացիս 1։15, Արարատ)։ Նա էր «Աստուծոյ արարածների Սկիզբը» (Յայտնութիւն 3։14, Արարատ)։ «Սկիզբը» [հունարեն՝ արխի՛] անկարելի է պատշաճ կերպով այնպես մեկնաբանել, որ նշանակի, թե Հիսուսը Աստծո արարչությունը «սկսողն» էր։ Աստվածաշնչի իր գրություններում Հովհաննեսը ավելի քան 20 անգամ գործածում է հունարեն արխի՛ բառի տարբեր ձևերը և միշտ պարզապես՝ «սկիզբ» իմաստով։ Այո՛, Հիսուսը Աստծո կողմից ստեղծվեց որպես նրա աներևույթ արարածների սկիզբը։

Նկատի առե՛ք, թե որքա՛ն են համապատասխանում Հիսուսի ծագմանը Աստվածաշնչի Առակաց գրքի խորհրդանշական «իմաստության» կողմից արտահայտվող այս խոսքերը. «Տէրն ինձ ուներ իր ճանապարհի սկզբումը, իր վաղեմի գործքերիցն առաջ։ Տակաւին սարերը չ’ձգուած, բլուրներիցն առաջ եմ ես ծնուել։ Երբոր նա տակաւին չէր ստեղծել երկիրը եւ դաշտերը եւ աշխարհքի սկզբնական շամանդաղները» (Առակաց 8։12, 22, 25, 26)։ Այստեղ «իմաստություն» բառը գործածված է անձնավորելու համար նրան, ում Աստված ստեղծեց, իսկ գիտնականներից գրեթե բոլորը համաձայն են, որ դա իրականում փոխաբերություն է՝ մատնանշելու համար Հիսուսին, որպես հոգեղեն արարածի, իր մարդկային կյանքից առաջ։

Իր նախամարդկային գոյության ժամանակ որպես «իմաստություն» խոսելով՝ Հիսուսը ասում է նաև, թե «նորա [Աստծո] կշտին ճարտարապետ էի» (Առակաց 8։30)։ Ի ներդաշնակություն ճարտարապետի այդ դերին, Կողոսացիս 1։16–ը Հիսուսի մասին ասում է, որ «նրանով ստեղծուեց այն ամէնը, ինչ որ երկնքում է եւ ինչ որ՝ երկրի վրայ»։

Հետևաբար, այն ճարտարագործ վարպետի, իր, այսպես ասած, կրտսեր ընկերակցի միջոցով էր, որ Ամենակարող Աստվածը ստեղծեց մնացած բոլոր բաները։ Աստվածաշունչն այսպես է եզրափակում այդ կետը. «Մեզ համար մէ՛կ Աստուած կայ, Հայր, որից՝ ամենայն ինչ... եւ մէ՛կ Տէր Յիսուս Քրիստոս, որով՝ ամեն ինչ» (Ա Կորնթացիս 8։6. շեղագիրը մերն է)։

Անկասկած, այդ ճարտարապետին էր, որ Աստված ասաց. «Մեր պատկերովը... մարդ շինենք» (Ծննդոց 1։26)։ Ոմանք պնդում են, որ «մեր»–ը և բայի հոգնակի ձևն այստեղ մատնանշում են Երրորդությունը։ Բայց եթե դուք ասեք՝ «Մեզ համար մի ինչ–որ բան անենք», որպես օրենք ոչ ոք չի հասկանա, իբր դա ձեզանում մի քանի անձերի միավորում է ակնարկում։ Դուք պարզապես ուզում եք ասել, որ երկու կամ ավելի անհատներ միասին կաշխատեն մի բանի վրա։ Նմանապես ուրեմն, երբ Աստված գործածեց «մեր»–ը և բայի հոգնակի ձևը, նա պարզապես դիմում էր մի ուրիշ անհատի, իր առաջին հոգեղեն արարած, ճարտարապետ, Յիսուսին՝ նախքան նրա մարդ դառնալը։

Կարելի՞ է Աստծուն փորձության ենթարկել

ՂՈՒԿԱՍԻ 4։2–ում Հիսուսի մասին կարդում ենք, որ «փորձուեց սատանայից»։ Հիսուսին «աշխարհի բոլոր թագաւորութիւններն ու դրանց փառքը» ցույց տալուց հետո, Սատանան ասաց. «Այս բոլորը քեզ կը տամ, եթէ գետին ընկնելով ինձ երկրպագես» (Մատթէոս 4։8, 9)։ Սատանան փորձում էր Հիսուսին ստիպել անհավատարիմ գտնվել Աստծո հանդեպ։

Սակայն դա ի՞նչ հավատարմության փորձություն կլիներ, եթե Հիսուսը Աստված լիներ։ Մի՞թե հնարավոր էր, որ Աստված ինքն իրեն դեմ ապստամբեր։ Ո՛չ, մինչդեռ հրեշտակներն ու մարդիկ կարող էին ապստամբել և այդպես էլ արեցին։ Հիսուսի փորձությունը միայն այն ժամանակ իմաստ կունենար, եթե նա չլիներ Աստված, այլ ազատ կամք ունեցող, առանձին մի անհատ, որը ցանկության դեպքում կարող էր հավատարիմ չլինել, ճիշտ ինչպես որևէ հրեշտակ կամ մարդ։

Մյուս կողմից, աներևակայելի էր, որ Աստված մեղանչեր ու ինքն իր հանդեպ անհավատարիմ դառնար։ «Աստուծոյ գործը կատարեալ է... Աստուած հաւատարիմ է... արդար եւ ուղիղ է նա» (Երկրորդ Օրինաց 32։4)։ Հետևաբար, եթե Հիսուսը Աստված լիներ, ապա անհնարին կլիներ, որ նա փորձվեր (Յակոբոս 1։13)։

Չլինելով Աստված՝ Հիսուսը կարող էր անհավատարիմ լինել։ Բայց հավատարիմ մնաց, ասելով. «Ետե՛ւս գնա, սատանա՛յ, որովհետեւ գրուած է՝ պիտի երկրպագես քո Տէր Աստծո՛ւն եւ միայն նրա՛ն պիտի պաշտես» (Մատթէոս 4։10)։

Ի՞նչ արժեք ուներ փրկանքը

ՀԻՍՈՒՍԻ երկիր գալու գլխավոր պատճառներից մեկն ուղղակի կապ ունի Երրորդության հետ։ Աստվածաշունչն ասում է. «Մէ՛կ Աստուած կայ եւ մէ՛կ միջնորդ՝ Աստուծոյ եւ մարդկանց միջեւ. մարդը՝ Յիսուս Քրիստոս, որ տուեց ինքն իրեն որպէս փրկանք [«համապատասխան փրկանք», անգլերեն «Նոր աշխարհի թարգմանություն» (ՆԱ)] բոլորի համար» (Ա Տիմոթէոս 2։5, 6)։

Հիսուսը՝ ոչ ավել, ոչ պակաս, քան կատարյալ մարդ լինելով, փրկանք դարձավ, որը Ադամի կորցրածի՝ երկրի վրա կատարյալ մարդկային կյանքով ապրելու իրավունքի, ճիշտ համարժեքն էր։ Ուստի, Պողոս առաքյալը իրավացիորեն կարող էր Հիսուսին կոչել «երկրորդ Ադամը», և նա նույն կոնտեքստում ասաց. «Ինչպես Ադամով բոլորը մեռնում են, նույնպես եւ Քրիստոսով ամէնքը պիտի կենդանանան» (Ա Կորնթացիս 15։22, 45)։ Հիսուսի մարդկային կատարյալ կյանքը պարզապես, Աստծո արդարության պահանջած, «համապատասխան փրկանք»–ն էր։ Նույնիսկ մարդկային արդարության տեսակետից հիմնական սկզբունք է, որ վճարված գինը համապատասխանի կատարված անիրավության չափին։

Սակայն, եթե Հիսուսը Աստվածության մի մաս լիներ, փրկագինը Աստծո Օրենքի պահանջածից իսկ անսահմանորեն բարձր կլիներ (Ելից 21։23—25; Ղեւտացոց 24։19—21)։ Եդեմի մեջ մեղանչողը միմիայն կատարյալ մարդ Ադամն էր, ո՛չ թե Աստված։ Ուրեմն, որպեսզի փրկանքը հիրավի համապատասխաներ Աստծո արդարությանը, պետք է լիներ ճշգրիտ մի համարժեք՝ կատարյալ մարդ, «երկրորդ Ադամը»։ Ուստի, երբ Աստված Հիսուսին որպես փրկանք երկիր ուղարկեց, նրան համապատասխանեցրեց արդարության պահանջածին, դարձնելով ո՛չ թե մարմնավորում կամ աստվածամարդ, այլ՝ «հրեշտակներից մի քիչ ցածացած», կատարյալ մարդ (Եբրայեցիս 2։9, Արարատ; համեմատե՛ք Սաղմոս 8։5, 6)։ Ինչպե՞ս կկարողանար ամենակարող աստվածության որևէ մի մասը՝ Հայրը, Որդին կամ սուրբ հոգին, երբևէ հրեշտակներից ցածրացած լինել։

Ի՞նչ իմաստով՝ «միածին Որդին»

ԱՍՏՎԱԾԱՇՈՒՆՉԸ Հիսուսին կոչում է Աստծո «միածին Որդին» (Յովհաննէս 1։14; 3։16, 18; Ա Յովհաննէս 4։9)։ Ըստ Երրորդության կողմնակիցների, քանի որ Աստված հավերժ է, ուրեմն Աստծո Որդին էլ հավերժ է։ Բայց ինչպե՞ս կարող է մեկը լինել որդի և միաժամանակ իր հոր հետ՝ հասակակից։

Երբ խոսքը Հիսուսի մասին է, պնդում են Երրորդության կողմնակիցները, «միածին» բառը նույն իմաստը չի արտահայտում, ինչ «ծնել» բառը ըստ բառարանի սահմանման, որն է՝ «ծնունդի միջոցով կյանք տալ» (Է. Բ. Աղայան, «Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան»)։ Նրանք ասում են, թե Հիսուսի նկատմամբ դա նշանակում է՝ «առանց ծննդի ազգակցություն», մի ինչ–որ միակ որդու կապ առանց նրան ծնելու (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words [«Վայնի Հին և Նոր կտակարանների բառերի բացատրական բառարան»])։ Ձեզ տրամաբանակա՞ն է թվում այդ։ Մի՞թե մարդ կարող է մի որդու հայր լինել առանց նրան ծնելու։

Բացի այդ, ինչո՞ւ է Աստվածաշունչը գործածում նույն հունարեն «միածին» թարգմանված բառը (որ Վայնն ընդունում է առանց բացատրության), երբ նկարագրում է Իսահակի Աբրահամի հետ ունեցած կապը։ Եբրայեցիս 11։17–ում (Արարատ) Իսահակն անվանվում է Աբրահամի «միածինը»։ Անվիճելի է, որ Իսահակը միածին էր այդ բառի բուն իմաստով, ո՛չ թե իր հորը հավասար՝ ժամանակի կամ դիրքի առումով։

Հիսուսի և Իսահակի համար գործածված «միածին» բառը հունարեն մոնոգենե՛ս–ն է, որը, ըստ Սթրոնգի Exhaustive Concordance («Սպառիչ բառացանկ»)–ի, կազմված է մո՛նոս՝ «միակ» բաղադրիչից և գի՛նոմայ՝ «ծնել», «ծագել (առաջ գալ)» նշանակող արմատից։ Ուստի, մոնոգենե՛ս բառի սահմանումը ըստ բառարանի այս է՝ «մինուճար, միածին, այսինքն՝ միակ զավակ» (Է. Ռոբինսոն, A Greek and English Lexicon of the New Testament [«Նոր կտակարանի հունարեն և անգլերեն բառագիրք»])։

Գերհարդ Կիտելի խմբագրությամբ կազմված Theological Dictionary of the New Testament («Նոր կտակարանի աստվածաբանական բառարան»)–ը ասում է. «[Մոնոգենե՛ս] նշանակում է՝ «միակ ծագում», այսինքն՝ քույր–եղբայր չունեցող»։ Այս աշխատությունը նաև ասում է, որ Յովհաննէսի 1։18, 3։16, 18 և Ա Յովհաննէսի 4։9–ում «Հիսուսի կապը միայն նման չէ միակ զավակի իր հոր հետ ունեցած կապին. դա իսկապես Հոր հետ ունեցած միածնի ազգակցությունն է։

Ուրեմն, Հիսուսը՝ միածին Որդին, սկիզբ է ունեցել։ Իսկ Ամենակարող Աստվածը, արդարև, կարող է կոչվել նրա Ծնողը, կամ Հայրը, նույն իմաստով, ինչպես որևէ երկրային հայր՝ Աբրահամի նման, որդի է ծնում (Եբրայեցիս 11։17)։ Հետևաբար, երբ Աստվածաշունչն Աստծուն կոչում է Հիսուսի «Հայրը», նկատի ունի հենց այդ, այսինքն՝ նրանք երկու առանձին անձեր են. Աստված ավագն է, իսկ Հիսուսը՝ կրտսերը ժամանակի, դիրքի, հզորության ու գիտության առումով։

Երբ նկատի առնենք, որ Հիսուսը երկնքում Աստծո կողմից ստեղծված միակ հոգեղեն որդին չէր, պարզ է դառնում, թե ինչո՛ւ է «միածին Որդի» արտահայտությունը գործածվել նրա դեպքում։ Ուրիշ ստեղծված անթիվ հոգեղեն էակները՝ հրեշտակները, նույնպես կոչվում են «Աստծո որդիք» նույն իմաստով, ինչ իմաստով, որ կոչվել էր Ադամը, որովհետև նրանց կյանքի ուժը առաջացել էր կյանքի աղբյուր Եհովա Աստծուց (Յոբ 38։7; Սաղմոս 36։9; Ղուկաս 3։38)։ Սակայն նրանք բոլորը ստեղծվել էին «միածին Որդու» միջոցով, որը Աստծո կողմից անմիջականորեն ստեղծված միակ էակն էր (Կողոսացիս 1։15—17)։

Հիսուսին Աստված համարո՞ւմ էին

ԹԵՊԵՏ Հիսուսն Աստվածաշնչում հաճախ կոչվում է Աստծո Որդի, առաջին դարում ոչ ոք երբեք նրան Որդի Աստված չէր համարում։ Նույնիսկ դևերը, որոնք ‘հավատում են, որ մեկ է Աստված’, ապրելով հոգևոր աշխարհում՝ գիտեին, որ Հիսուսը Աստված չէ։ Այդ իսկ պատճառով, նրան ճիշտ կերպով էին դիմում որպես առանձին անհատի, «Աստուծո Որդու» (Յակոբոս 2։19; Մատթէոս 8։29, Արարատ)։ Իսկ երբ Հիսուսը մահացավ, նրա մոտ կանգնած հեթանոս հռոմեացի զինվորները բավականաչափ տեղեկացած էին՝ ասելու համար, թե այն, ինչ որ նրանք Հիսուսի հետևորդներից լսել էին, պիտի ճիշտ լինի, այսինքն՝ «արդարեւ, Աստուծոյ Որդի էր սա», և ո՛չ թե՝ Աստված (Մատթէոս 27։54)։

Հետևաբար, «Աստուծոյ Որդի» արտահայտությունը վերաբերում է Հիսուսին իբրև առանձին ստեղծված էակի, ո՛չ թե՝ Երրորդության մի մասի։ Որպես Աստուծո Որդի, նա չէր կարող հենց ինքն Աստվածը լինել, քանի որ Յովհաննէսի 1։18–ն ասում է. «Աստծուն ոչ ոք երբեք չի տեսել»։

Աշակերտները Հիսուսին ընդունում էին որպես «մէ՛կ միջնորդ՝ Աստուծոյ եւ մարդկանց միջեւ», և ո՛չ թե, հենց Աստված (Ա Տիմոթէոս 2։5)։ Քանի որ միջնորդը, ըստ սահմանման, միջնորդության կարիք ունեցողներից առանձին անձ է, ապա հակասություն կլիներ, եթե Հիսուսը այն երկու կողմերից, որ նա փորձում էր իրար հետ հաշտեցնել, որևէ մեկի հետ մեկ էություն լիներ։ Այդ դեպքում, նա իրեն կներկայացներ իբրև մեկը, որը իրականում չէր։

Աստվածաշունչը հստակ ու հետևողական է Աստծո, Հիսուսի հետ ունեցած, հարաբերության նկատմամբ։ Միայն Եհովա Աստվածն է Ամենակարող։ Նա Հիսուսին անմիջականորեն է ստեղծել նախքան նրա մարդ դառնալը։ Այսպես ուրեմն, Հիսուսը ծագում է ունեցել և նա երբեք չէր կարող Աստծուն հավասար լինել հզորությամբ կամ հավերժությամբ։

[Ծանոթագրություն]

[մեջբերում 14-րդ էջի վրա]

Աստծուց ստեղծված լինելով՝ ժամանակի, հզորության ու գիտության առումով, Հիսուսը երկրորդական դիրք է գրավում

[նկար 15-րդ էջի վրա]

Հիսուսն ասաց, որ գոյություն է ունեցել մինչև մարդ դառնալը, լինելով Աստծու կողմից ստեղծված, որպես նրա աներևույթ արարածների սկիզբը։