Paglinglingayan ti Kaaduan Idi Umuna a Siglo

Adu ti nadangran ken natay, agraman ti dadduma nga ubbing, gapu iti panagderraaw dagiti mangsupsuporta iti agkalaban iti ay-ayam manipud iti dua nga agkabangibang a siudad iti makin-abagatan nga Italia. Kas resulta dayta a trahedia, imbilin dagiti autoridad ti pannakaiserra ti ampiteatro iti unos ti sangapulo a tawen.

ITA, gagangay laengen a damag kadagiti pagiwarnakan ti kakasta a panagderraaw. Ngem ti kadakdakamat a pagteng ket napasamak dandani 2,000 a tawenen ti napalabas bayat ti panagturay ni Emperador Nero. Ti Romano a historiador a ni Tacitus insalaysayna daytoy a panagderraaw a napasamak iti ampiteatro idiay Pompeii idi nagsasalisal dagiti gladiador. Dagiti taga-Pompeii nakirupakda kadagiti mangsupsuporta kadagiti umaayam manipud iti kabangibang a siudad ti Nuceria.

Idi umuna a siglo, adu ti maay-ayo unay kadagiti paglinglingayan. Dagiti dadakkel a siudad iti Imperio ti Roma addaanda kadagiti teatro, ampiteatro, wenno sirko. Dadduma a siudad ti addaan pay ketdi kadagitoy tallo a paglinglingayan. “Dagiti ay-ayam,” kuna ti Atlas of the Roman World, “iramanna ti nakaro a kinaranggas ken pagraragsakan . . . [ken] naiplano a panangibukbok ti dara.” Dagiti nakalugan iti karuahe agkawesda kadagiti naisalsalumina a kolor. Kada grupo ti mangibagi iti maysa a bunggoy iti kagimongan, politiko man wenno ordinario nga umili. Nakaragragsak dagiti tattao no agparang dagiti paboritoda a grupo. Nakalatlatak dagiti nakalugan iti karuahe ta iyarkos pay dagiti tattao ti ladawanda kadagiti balayda. Nangina ti tangdan dagitoy a nakalugan iti karuahe.

Dagiti siudad agipabuyada met kadagiti nadara a panagraranget dagiti gladiador ken panagranget dagiti tao ken animal. No dadduma awan pay ti armas dagiti tattao. Sigun ken historiador a Will Durant, “dagiti nasentensiaan a kriminal, a no dadduma nakawesan kadagiti lalat tapno agparangda a kakasla animal, maipalladawda pay kadagiti di napakan nga animal tapno agbalin dagitoy a narawet bayat ti pabuya. Nakas-ang ti ipapatay kadagita a kasasaad.”

Dagidiay maragragsakan kadagita a naranggas a paglinglingayan pudno nga ‘addada iti kinasipnget ti isip’ ken “napukawda ti isuamin a moral a riknada.” (Efeso 4:17-19) Idi maikadua a siglo, kastoy ti insurat ni Tertullian: “Kadagiti [Kristiano] awan ti makuna, wenno nakita, wenno nangngeg, a nakiramanda iti aniaman a kasta a kinamauyong iti sirko, kinapalangguad kadagiti teatro, [ken] kadagiti kinaranggas a makita kadagiti pagpabuyaan.” Ita, dagiti pudno a Kristiano liklikanda met ti agbuya kadagiti naranggas a paglinglingayan, iti man pagbasaan, telebision, wenno dagiti ay-ayam iti computer. Laglagipenda a kagura ni Jehova ti “asinoman a mangay-ayat iti kinaranggas.”—Salmo 11:5.

[Ladawan iti panid 30]

Ladawan ti nangabak a kumakaruahe

[Ladawan iti panid 30]

Lamina ti lalaki a makirangranget iti kabaian a leon

[Ladawan iti panid 30]

Teatro ti Roma idi umuna a siglo

[Credit Line]

Ciudad de Mérida

[Picture Credit Lines iti panid 30]

Ngato ken baba a kannigid: Museo Nacional de Arte Romano, Mérida