Jehova

Sadinot’ pakasarakan iti nagan ti Dios no kadagiti patarus ti Biblia a gagangay a maus-usar itatta?

Ti The New English Bible: Ti nagan a Jehova agparang idiay Exodo 3:15; 6:3. Kitaenyo met ti Genesis 22:14; Exodo 17:15; Oc-ocom 6:24; Ezequiel 48:35. (Ngem no daytoy ken dadduma a patarus usarenda ti “Jehova” kadagiti dadduma a lugar, apay a dida koma kanayon nga usaren dayta iti tunggal lugar a pagparangan ti Hebreo a Tetragrammaton?)

Ti Revised Standard Version: Kuna ti footnote ti Exodo 3:15: “Ti sao nga APO no dadakkel a letra ti pannakadeletiarna, itakderanna ti nadibinuan a nagan, a YHWH.”

Ti Today’s English Version: Kuna ti footnote ti Exodo 6:3: “TI APO: . . . No masarakan iti Hebreo a texto ti Yahweh, a masansan a maiyul-ulog kas Jehova, daytoy a patarus inusarna ti APO kadagiti dadakkel a letra, a tinuladna ti ar-aramiden dagiti nalatak a bersion iti Ingles.”

Ti King James Version: Ti nagan a Jehova masarakan idiay Exodo 6:3; Salmo 83:18; Isaias 12:2; 26:4. Kitaenyo met ti Genesis 22:14; Exodo 17:15; Oc-ocom 6:24.

Ti American Standard Version: Patinayon a nausar ti nagan a Jehova no kadagiti Hebreo a Kasuratan iti daytoy a patarus, mangrugi idiay Genesis 2:4.

Ti Douay Version: Kuna ti footnote iti Exodo 6:3: “Iti naganko nga Adonai. Ti nagan, a masarakan idiay Hebreo a texto, isu dayta maitutop unay a nagan ti Dios, a mangipakita iti agnanayon, di pinarsua a kaaddana, (Ex. 3, 14,) isu a di binalbalikas dagiti Judio gaput’ pammadayawda; ngem, imbes ketdi, no agparang dayta idiay Biblia, Adonai ti imbasada, a kayuloganna ti Apo; ket, ngarud, insingitda dagiti tulnek wenno bokales, a naadaw iti nagan nga Adonai, kadagidiay uppat a letra iti dayta sagrado unay a nagan a, Jod, He, Vau, He. Gapuna adda dagiti moderno nga agipatpatarus a nangputar iti nagan a Jehova, a di pagaammo dagidi tattao idi ugma, Judioda man wenno Kristiano; a kas pannakabalikas dayta a nagan, a masarakan iti texto a Hebreo, a gapu ta nabayagen a di naus-usar napukaw itan.” (Makapainteres ta kunaen ti The Catholic Encyclopedia [1913, Tomo VIII, p. 329]: “Jehova, ti maitutop a nagan ti Dios idiay Daan a Tulag; gapuna dagiti Judio inawaganda dayta iti nagan baeten ti kinadayag, ti natan-ok a nagan, ti maymaysa a nagan.”)

Ti The Holy Bible nga impatarus ni Ronald A. Knox: Masarakan ti nagan a Yahweh idiay footnote ti Exodo 3:14 ken 6:3.

Ti The New American Bible: Ti footnote ti Exodo 3:14 ayonanna ti porma a “Yahweh,” ngem saan nga agparang dayta a nagan idiay talaga a texto ti patarusna. Idiay Saint Joseph Edition, kitaenyo met ti apendese ti Bible Dictionary iti babaen ti “Apo” ken “Yahweh.”

Ti The Jerusalem Bible: Naipatarus ti Tetragrammaton kas Yahweh, a nangrugi iti damo a panagparangna, idiay Genesis 2:4.

Ti New World Translation: Ti nagan a Jehova naaramat nga agpadpada kadagiti Hebreo ken Griego a Kasuratan iti daytoy a patarus, nga agparang iti 7,210 a daras.

Ti An American Translation: Idiay Exodo 3:15 ken 6:3 nausar ti nagan a Yahweh, a sarunuen ti “ti APO” a naka-bracket.

Ti The Bible in Living English, ni S. T. Byington: Naaramat ti nagan a Jehova iti intero a Hebreo a Kasuratan.

Ti The ‘Holy Scriptures’ nga impatarus ni J. N. Darby: Agparang ti nagan a Jehova iti intero a Hebreo a Kasuratan, kasta met kadagiti adu a footnote ti texto ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, mangrugi idiay Mateo 1:20.

Ti The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson: Ti nagan a Jehova masarakan idiay Mateo 21:9 ken 17 pay a sabsabali a lugar iti daytoy a patarus dagiti Nakristianuan a Griego a Kasuratan.

Ti The Holy Scriptures According to the Masoretic Text—A New Translation, Jewish Publication Society of America, ni Max Margolis ti editor-in-chief: Ti Hebreo a Tetragrammaton agparang iti Ingles a kopia idiay Exodo 6:3.

Ti The Holy Bible nga impatarus ni Robert Young: Ti nagan a Jehova masarakan kadagiti intero a Hebreo a Kasuratan no iti daytoy literal a patarus.

Apay nga adu dagiti patarus ti Biblia a di mangusar iti personal a nagan ti Dios wenno mammanoda la nga usaren dayta?

Ti pakpakauna ti Revised Standard Version ilawlawagna: “Gapu iti dua a rason nagsubli ti Komite iti daydiay mas pamiliar nga aramid ti King James Version: (1) ti sao a ‘Jehova’ dina irepresentar a siuumiso ti aniaman a porma ti Nagan kas nausar iti Hebreo; ken (2) ti pannakausar ti aniaman a maitutop a nagan dayta kakaisuna ken maymaysa a Dios, a kas ket la adda sabsabali a didios a pakaisalsaluminaanna, ket insardeng ti Judaismo sakbay ti Nakristianuan a panawen ket interamente a di maitutop para iti sapasap a pammati ti Nakristianuan nga Iglesia.” (No kasta daydiay bukodda a panangmatmat iti daydiay banag a maitutop isut’ nagpannurayanda a kas pagibasaranda tapno ikkatenda manipud Nasantuan a Biblia dayta personal a nagan ti Nadibinuan nga Autor, a ti naganna agparang idiay orihinal a Hebreo iti ad-adu a daras ngem iti aniaman a sabali a nagan wenno titulo. Inadmitarda a sinurotda ti ehemplo dagiti pasurot ti Judaismo, a kadakuada kinuna ni Jesus: “Pinukawyo ti kapapaayan ti sao ti Dios gapu iti tradisionyo.”—Mat. 15:6.)

Dagiti managipatarus a naobligarda a nangiraman iti personal a nagan ti Dios iti uray naminsan laeng wenno nalabit ad-adu pay no iti talaga a patarusda, nupay dida naynay nga inaramid ti kasta no agparang dayta a nagan idiay Hebreo, nabatad a sinurotda ti ehemplo ni William Tyndale, isu a nangiraman iti nadibinuan a nagan idiay patarusna iti Pentateuch a naipablaak idi 1530, iti kasta simmina iti ugali a di pulos panangar-aramat iti dayta.

Ti nagan a Jehova inusar ngata dagidi napaltiingan a mannurat dagiti Nakristianuan a Griego a Kasuratan?

Insurat ni Jerome, idi maikapat a siglo: “Ni Mateo, nga isu met la ni Levi, nga idi damo ket agsingsingir iti buis sa nagbalin nga apostol, umuna amin nangputar iti Ebanghelio ni Kristo sadi Judea iti pagsasao a Hebreo ken letra agpaay kadagidiay kameng ti pannakakugit ken kadagidiay namati.” (De viris inlustribus, kap. III) Daytoy nga Ebanghelio ramanenna dagiti 11 a direktamente a naadaw a paset dagiti Hebreo a Kasuratan a pakasarakan ti Tetragrammaton. Awan rason tapno patientay a ni Mateo dina inadaw dagita a texto a kas pannakaisuratda iti Hebreo a texto isu a nagadawanna.

Dagiti dadduma a napaltiingan a mannurat nga isuda ti nagisurat kadagiti linaon dagiti Nakristianuan a Griego a Kasuratan nagadawda kadagiti ginasut a texto manipud Septuagint, Griego a patarus dagiti Hebreo a Kasuratan. Adu kadagitoy a texto ti nanglaon iti Hebreo a Tetragrammaton idiay mismo a Griego a texto dagidi immuna a kopia ti Septuagint. Maitunos iti mismo a panangmatmat ni Jesu-Kristo iti nagan ni Amana, dagidi disipulo ni Jesus kasapulan a taginayonenda dayta a nagan kadagita nga inadawda a texto.—Idiligyo ti Juan 17:6, 26.

Idiay Journal of Biblical Literature, insurat ni George Howard ti University of Georgia: “Pagaammotay unay a dagidi Judio a Griego ti pagsasaoda intultuloyda nga insurat ti יהוה kadagiti Griego a Kasuratanda. Mainayon pay, narigat met a makuna a dagidi immun-una a konserbatibo a Griego ti pagsasaoda a Judio a Kristiano ket dida inalagad dayta nga ugali. Nupay no iti segundario a panangdakamatda iti Dios ket nalabit inusarda ti sasao a [Dios] ken [Apo], karkarna unay no inwalinda ti Tetragram manipud iti mismo a texto ti Biblia. . . . Yantangay ti Tetragram ket kaskasdi a naisurat kadagiti kopia ti Griego a Biblia nga isuda ti nangbukel kadagiti Kasuratan ti immuna nga iglesia, rasonable a kunaen a dagiti mannurat ti B[aro] a T[ulag], no agadawda manipud Kasuratan, tinaginayonda ti Tetragram no iti texto ti Biblia. . . . Ngem idi naikkat dayta manipud iti Griego a D[aan] a T[ulag], naikkat met dayta kadagidiay inadaw ti B[aro] a T[ulag] manipud D[aan] a T[ulag]. Gapuna idi agarup mangrugi ti maikadua a siglo ti panagusarda kadagiti mangsandi a sao mabalin nga isut’ nakaikkatan ti Tetragram kadagiti dua a Tulag.”—Tomo 96, No. 1, Marso 1977, pp. 76, 77.

Ania a porma ti nadibinuan a nagan ti umiso—Jehova wenno Yahweh?

Awan tao ita a masiguradona ti orihinal a pannakabalikas dayta iti Hebreo. Apay nga awan? Ti Biblikal a Hebreo idi punganay ket konsonantes laeng ti pannakaisuratna, awan bokalesna. Idi ta inaldawda nga usaren dayta a lenguahe, nalaka la a siningitan dagiti bumabasa iti dayta kadagidiay bokales a maitutop. Idi agangay, nupay kasta, adda rimsua nga ugali dagiti Judio a dakes kano iti panangibasa a sipipigsa iti personal a nagan ti Dios, gapuna nagusarda kadagiti mangsandi a sasao. Kalpasan ti adu a siglo namataud dagiti Judio nga eskolar iti sistema nga adda isingitda a tulnek a mangipasimudaag no aniada a bokales ti usaren no inda basaen ti kadaanan a Hebreo, isuna laeng ta insingitda dagiti bokales a maar-aramat kadagidiay mangsandi a sasao iti nagbabaetan dagidiay uppat a letra a nangirepresentar iti nadibinuan a nagan. Gapuna napukaw ti orihinal a pannakabalikas ti nadibinuan a nagan.

Adu dagiti eskolar a kaykayatda ti “Yahweh” a pannakadeletiarna, ngem saan a sigurado dayta sa di agtutunos dagiti eskolar no maipapan iti dayta. Iti kasinnumbangirna, ti “Jehova” a porma dayta a nagan nakalaklakada a mabigbig, yantangay adun a siglo a naus-usar dayta iti Ingles ken tinaginayonna pay, a kas met kadagiti dadduma a porma dayta a nagan, dagidiay uppat a letra iti Hebreo a Tetragrammaton.

Ni J. B. Rotherham, idiay The Emphasised Bible, inusarna ti porma a Yahweh iti intero a Hebreo a Kasuratan. Nupay kasta, iti daydiay naud-udi nga insuratna a Studies in the Psalms inusarna ti porma a “Jehova.” Inlawlawagna: “JEHOVA—Ti pannakaaramat daytoy nga Ingles a porma ti Pakalaglagipan a nagan . . . iti agdama a bersion ti Salmo saan a maigapu ta kamali daydiay mas apaghushusto a pannakabalikasna, a kas Yahwéh; no di ket gapu ta mas praktikal sigun iti personal a panangpili no tarigagayan ti maysa nga isu ket nalaka a maawatan ti lapayag ken mata ti publiko no iti daytoy a kaso, a ti prinsipal a banag isu daydiay nalakada koma a mailasin dayta Nadibinuan a nagan.”—(Londres, 1911), p. 29.

Kalpasan a nagsasaritaanda dagiti nagduduma a pannakabalikas, kinuna ni Gustav Friedrich Oehler a propesor nga Aleman: “Manipud itan us-usarekon ti sao a Jehova, ngamin, kinapudnona, daytoy a nagan nagbalinen a natural no iti bokabulariotayo, ket din mabalin a sandian.”—Theologie des Alten Testaments, maikadua nga edision (Stuttgart, 1882), p. 143.

Kuna ni Paul Joüon nga eskolar a Jesuit: “Kadagiti patarusmi, imbes nga usarenmi ti (hypothetical) porma a Yahweh, inusarmi ti porma a Jéhovah . . . nga isu ti kadaanan a maar-aramat a porma kadagiti sinurat a Pranses.”—Grammaire de l’hébreu biblique (Roma, 1923), footnote on p. 49.

Kaaduan a nagan adda pagbaliwanna no maipatarus iti sabali a lenguahe. Ni Jesus nayanak a Judio, ket ti naganna iti Hebreo nalabit Ye·shuʹa‛ ti pannakabalikasna, ngem dagidi napaltiingan a mannurat kadagiti Nakristianuan a Kasuratan dida nagkitakit nga usaren ti Griego a porma dayta a nagan, nga I·e·sousʹ. Kadagiti kaaduan a dadduma a lenguahe, adda bassit nagdumaan ti pannakabalikasna, ngem siwayawayatay nga usaren daydiay porma a gagangay no iti pagsasaotayo. Kasta met laeng no kadagiti dadduma a nagan idiay Biblia. Kasanotay ngarud nga ipakita ti umno a panagraemtayo iti Daydiay makinkukua iti kaskenan amin a nagan? Babaen kadi iti ditay panangisasao wenno panangisursurat iti naganna gapu la ta ditay ammo ti eksakto a pannakabalikasna idi punganay? Wenno, imbes ketdi, babaen iti panangusartayo iti pannakabalikas ken pannakadeletiar a gagangay no iti lenguahetayo, bayat a nasayaat ti sasawentayo maipapan iti Makinnagan iti dayta ken ti ugalitayo kas agdaydayaw kenkuana ket daytay mangted dayaw kenkuana?

Apay a nasken nga ammuen ken usaren ti personal a nagan ti Dios?

Adda kadi nasinged a relasionyo iti asinoman a diyo am-ammo ti personal a naganna? Kadagidiay di makaam-ammo iti nagan ti Dios agbalin ti Dios kas puersa a di personal, saan a napudno a persona, daydiay maysa a dida am-ammo ken dida maayat ken dida makasarita manipud pusoda no agkararagda. No man pay agkararagda, rumsua a ritual, pormalistiko a panangulit-ulit la a lualo ti kararagda.

Dagiti pudno a Kristiano addaanda iti annongen manipud ken Jesu-Kristo nga aramidenda nga ad-adalan dagiti umili iti amin a nasnasion. No isurotay dagitoy nga umili, kasano ngay a mailasin ti pudno a Dios a kas naidumduma kadagiti ulbod a didiosen ti nasnasion? Babaen laeng iti panangusar iti personal a nagan ti Dios, kas ar-aramiden a mismo ti Biblia.—Mat. 28:19, 20; 1 Cor. 8:5, 6.

Ex. 3:15: “Ti Dios kinunana . . . ken Moises: ‘Kastoy ti sawemto kadagiti annak ti Israel, “Ni Jehova a Dios dagiti ammayo . . . imbaonnak kadakayo.” Daytoy ti naganko agingga iti panawen nga awan keddengna, ket daytoy ti pakalaglagipak kadagiti isuamin a kaputotan.’”

Isa. 12:4: “Agyamankayo ken ni Jehova, dakayo nga umili! Awaganyo ti naganna. Ipalawagyo dagiti aramidna iti inilin-ili. Isaritayo a ti naganna maitan-ok.”

Ezeq. 38:17, 23: “Kastoy ti kuna ni Soberano nga Apo Jehova, ‘ . . . Ket padayagekto ti bagik met laeng ken pasantuekto ti bagik met laeng ket agpakaammoakto iti imatang ti adu a nasnasion; ket maammuandanto a siak ni Jehova.’”

Mal. 3:16: “Dagidiay nagbuteng ken Jehova nagsaoda iti maysa ken maysa, tunggal maysa iti kaduana, ket ni Jehova nagimdeng ken nangipangag. Ket maysa a libro a pakalaglagipan nasuratan iti saklangna agpaay kadagidiay nagbuteng ken Jehova ken kadagidiay a nagpanunot iti naganna.”

Juan 17:26: “[Inkararag ni Jesus ken Amana:] Impakaammok kadakuada ti naganmo ket ipakaammokto [kadagiti pasurotna], tapno ti ayat a panangayatmo kaniak adda koma kadakuada ken siak kadakuada.”

Ara. 15:14: “Ni Simon sinaritana a naan-anay no kasano ti panangrugi ti Dios a nangsarungkar iti nasnasion tapno mangala kadakuada ti ili a maipaay iti naganna.”

Ni Jehova idiay “Daan a Tulag” isu kadi ni Jesu-Kristo idiay “Baro a Tulag”?

Mat. 4:10: “Idin ni Jesus kinunana kenkuana: ‘Pumanawka, Satanas! Ta adda a naisurat, “Agdaydayawka ken Jehova [“ti Apo,” KJ ken dadduma pay] a Diosmo, ket isu laeng ti pangipaayam ti nasagraduan a panagserbi.”’” (Nabatad a ni Jesus dina sasawen ditoy a ti bagina koma ti madaydayaw.)

Juan 8:54: “Simmungbat ni Jesus [kadagiti Judio]: ‘No dayawek ti bagik met laeng, ti dayawko awan kapapayanna. Ni Amak ti mangidayaw kaniak, nga isu ti kunayo a Diosyo.’” (Nalawag ti panangilasin dagiti Hebreo a Kasuratan ken Jehova kas ti Dios a kuna dagiti Judio a daydayawenda. Kuna ni Jesus, saan a gapu ta isu met laeng ni Jehova, no di ket ni Jehova ti Amana. Imbatad ditoy ni Jesus nga isu ken ni Amana ti nagdumada nga indibidual.)

Salmo 110:1: “Ni Jehova kunana iti Apok [Apo ni David]: ‘Agtugawka iti makanawanko agingga a mapagbanagko dagiti kabkabusormo a pagbatayam.’” (Idiay Mateo 22:41-45, inlawlawag ni Jesus nga isu a mismo ti “Apo” ni David, a nadakamat iti daytoy a salmo. Gapuna ni Jesus ket saan nga isu ni Jehova no di ket isu daydiay nakaiturongan ditoy ti sasao ni Jehova.)

Fil. 2:9-11: “Gapuna met a ti Dios intan-okna [ni Jesu-Kristo] iti kangatuan unay ket inikkanna iti nagan a natantan-ok ngem iti amin a nagan, tapno iti nagan ni Jesus isuamin a tumeng agparintumeng dagiti adda sadi langit ken dagiti adda iti daga ken dagiti adda iti uneg ti daga, ken amin a dila ipudnoda a ni Jesu-Kristo isu ti Apo tapno pakaidayawan ti Dios nga Ama. [Kuna ti Dy: “ . . . tunggal dila ipudnona koma a ni Apo Jesu-Kristo adda iti daydiay dayag ti Dios nga Ama.” Kasta met ti mabasa iti Kx ken CC, ngem akuen ti footnote ti Kx: “ . . . ti Griego nalabit mas natural nga ipatarus kas ‘pakaidayawan,’” ket ti NAB ken JB kastat’ panangiyulogda.]” (Paliiwenyo ta naipakita ditoy a ni Jesu-Kristo ket naiduma iti Dios nga Ama sa isu ket paiturayan iti Dios.)

Kasano a ti maysa a tao ket ayatenna ni Jehova idinto ta masapul a kabutengna pay?

Ti Biblia ibagana nga ayatentayo koma ni Jehova (Luc. 10:27) ken kabutengtay koma. (1 Ped. 2:17; Prov. 1:7; 2:1-5; 16:6) Ti nasalun-at a panagbuteng iti Dios isuntot’ mangituggod iti panagannadtayo tapno ditay mapagluksaw ti Dios. Ti panagayattayo ken Jehova isut’ manggutugot kadatayo nga agaramid kadagidiay pakaay-ayuanna, tapno iyebkastayo ti panangapresiar kadagidiay di mabilang nga ebkas ti ayatna ken ti di kaikarian a kinamanangaasina.

Pangarigan: Ti maysa nga anak umno ti panagbutengna a mangpaluksaw iti amana, ngem ti panangipategna kadagiti amin nga inaramid ni amana para kenkuana isu komat’ mangtignay iti anak a mangiyebkas iti napudno nga ayat para iti amana. Ti scuba diver mabalin a kunana a kaykayatna ti baybay, ngem ti nasalun-at a panagbutengna iti baybay isut’ pakabigbiganna nga addada bambanag a dina koma ar-aramiden. Kasta met, a ti panagayattayo iti Dios masapul a mapakuyogan iti nasalun-at a panagbuteng nga agaramid iti aniaman a pagluksawanna.