BABILONIA A DAKKEL
Kadagiti sirmata ni Juan a nailanad iti libro ti Apocalipsis, karaman dagiti pammakdaar ti panangukom maibusor iti “Babilonia a Dakkel,” kasta met ti maysa a pannakailadawanna ken ti pannakatnagna.—Apo 14:8; 16:19; kap 17, 18; 19:1-3.
Iti Apocalipsis 17:3-5, nadeskribir ti Babilonia a Dakkel kas maysa a babai a nakawesan iti purpura ken eskarlata, nalabor ti arkosna, ken situtugaw iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal nga addaan iti pito nga ulo ken sangapulo a sara. Iti mugingna naisurat ti maysa a nagan, “maysa a misterio: ‘Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken ti makarimon a bambanag iti daga.’” Nailadawan met a situtugaw iti “adu a danum” a mangireprepresentar ‘kadagiti ili ken kadagiti bunggoy ken kadagiti nasion ken kadagiti pagsasao.’—Apo 17:1-15.
Gapu ta naluho ti Babilonia a Dakkel ken nalawa ti iturturayanna, saan a mabalin nga ipada laeng dayta iti literal a siudad ti Babilonia idiay Mesopotamia. Kalpasan a natnag ti kadaanan a Babilonia iti im-ima ni Ciro a Persiano idi 539 K.K.P., napukawna ti saadna kas kabilgan a turay ti lubong, ket nawayawayaan dagiti kautibona, a pakairamanan dagiti Judio. Nupay nagtultuloy ti kaadda ti siudad kalpasan ti kaaldawan dagiti apostol, nga adda ngarud dayta idi kaaldawan ni Juan, saanen a maysa a siudad a napateg iti lubong, ket idi agangay nagrakaya ken naan-anay a nadadael. Ngarud, masapul a matmatan ti Babilonia a Dakkel kas simboliko a siudad, maysa a katulad ti literal a siudad ti Babilonia. Agsipud ta ti kadaanan a siudad ti nagtaudan ti nagan ti mistiko a siudad, makatulong no usigen iti apagbiit dagiti naisangsangayan a kasasaad ti Babilonia nga adda iti Eufrates, a mangipaay dagita iti pamalatpatan no ania dayta a simboliko a siudad iti sirmata ni Juan.
Dagiti Pakabigbigan ti Kadaanan a Babilonia. Ti pannakaibangon ti siudad ti Babilonia iti Tantanap ti Sinar ket kagiddan ti gandat a panangibangon iti Torre ti Babel. (Ge 11:2-9) Ti panggep nga intandudo ti adu a tattao ti panangibangon iti torre ken siudad ket, saan a ti panangitan-ok iti nagan ti Dios, no di ket tapno dagidiay agbangon ‘makaaramidda iti agdindinamag a nagan’ maipaay iti bagbagida. Dagiti ziggurat a torre a nasarakan saan laeng nga iti rebrebba ti kadaanan a Babilonia no di ket iti dadduma pay a lugar idiay Mesopotamia agparang a pasingkedanda a ti orihinal a torre, aniaman ti porma wenno estilona, ket kangrunaanna a nainaig iti relihion. Gapu ta madagdagus a nagtignay ni Jehova a Dios tapno mapasardeng ti pannakaibangon daytoy a templo, nalawag a namunganay daytoy iti ulbod a relihion. Nupay ti Hebreo a nagan a nayawag iti siudad, Babel, kaipapananna ti “Pannakariribuk,” ti Sumeriano a nagan (Ka-dingir-ra) ken ti Akkadiano a nagan (Bab-ilu) agpada a kaipapananda ti “Ruangan ti Dios.” Gapuna dagiti nabatbati nga agnanaed iti siudad binaliwanda ti porma ti naganna tapno maliklikan ti orihinal a mangkondenar a kaipapananna, ngem ti baro wenno naisukat a porma kaskasdi nga inaigna ti siudad iti relihion.
Idi dakamaten ti Biblia ti ‘nangrugian ti pagarian ni Nimrod,’ umuna nga inlanadna ti Babel. (Ge 10:8-10) Iti intero a Hebreo a Kasuratan, silalatak a naitampok ti kadaanan a siudad ti Babilonia kas nabayagen a kabusor ni Jehova a Dios ken ti ilina.
Nupay ti Babilonia nagbalin a kabesera ti napolitikaan nga imperio idi maikapito ken maikanem a siglo K.K.P., naisangsangayan ti kinalatakna bayat ti intero a pakasaritaanna kas sentro ti relihion, a manipud iti dayta nagsaknap ti narelihiosuan nga impluensiana iti adu a paset ti daga.
Maipapan iti daytoy, kunaen ni Propesor Morris Jastrow, Jr., iti librona a The Religion of Babylonia and Assyria (1898, p. 699-701): “Iti kadaanan a lubong, sakbay ti itatanor ti Kristianismo, narikna ti Egipto, Persia, ken Grecia ti impluensia ti Babiloniko a relihion. . . . Idiay Persia, iti kulto a mainaig ken Mithra nakadkadlaw ti nabatad nga impluensia dagiti Binababilonia a kapanunotan; ket no panunoten no kasano kapateg kadagiti Romano dagiti misterio a nainaig iti daytoy a kulto, agserbi daytoy kas elemento a mamagnaig iti imbunga ti nagkauna a kultura ken ti sibilisasion ti Ginget Eufrates.” Kas konklusion, tukoyenna nga adda “nakaro nga epekto iti kadaanan a lubong dagiti nakaskasdaaw nga itatanor ti narelihiosuan a kapanunotan idiay Babilonia ken dagiti narelihiosuan nga aramid a nagraira iti dayta a rehion.”
Ti narelihiosuan nga impluensia ti Babilonia matunton nga agpadaya agingga idiay India iti libro a New Light on the Most Ancient East, ni arkeologo a V. Childe (1957, p. 185). Karaman iti dadduma pay a punto, kunaenna: “Ti swastika ken ti krus, a kadawyan kadagiti selio ken plake, ket simbolo ti relihion wenno salamangka kas idiay Babilonia ken Elam bayat ti nagkauna unay a tiempo, ngem dayta a pakabigbigan nataginayon met iti agdama-aldaw nga India a kas iti dadduma pay a lugar.” Ngarud, ti narelihiosuan nga impluensia ti kadaanan a Babilonia nagsaknap iti adu nga ili ken nasnasion, a nalawlawa nga amang ken nakarkaro ti pannakabalinna ken napapaut ngem iti napolitikaan a bilegna.
Kas iti mistiko a Babilonia, arigna a ti kadaanan a siudad ti Babilonia nagtugaw iti dandanum, yantangay nagsaad iti agsumbangir a takdang ti Karayan Eufrates ken addaan iti nadumaduma a kanal ken wawaig a napno iti danum. (Jer 51:1, 13; Apo 17:1, 15) Dagitoy a dandanum ti nagpaay a salaknib ti siudad, ken pagdaliasatan dagiti barko a nagiyeg iti kinabaknang ken nangingina nga aruaten manipud adu a daga. Makapainteres ta ti danum ti Eufrates nailadawan a nagmaga sakbay a ti Babilonia a Dakkel lak-amenna ti pungtot ti panangukom ti Dios.—Apo 16:12, 19.
Mangisalumina a Pakabigbigan ti Mistiko a Babilonia. Ti simboliko a babai nga agnagan Babilonia a Dakkel isu “ti dakkel a siudad nga addaan pagarian iti ar-ari ti daga,” maysa a pagarian a mamagbalin kenkuana nga arigna nga agtugtugaw ‘kadagiti ili ken kadagiti bunggoy ken kadagiti nasion ken kadagiti pagsasao.’ (Apo 17:1, 15, 18) Ti pagarian a mangiturturay iti sabali pay a pagpagarian ken nasnasion isu ti nadepinar kas maysa nga “imperio.” Ti Babilonia a Dakkel insaadna ti bagina iti ngatuen ti ar-ari ti daga, nga iturturayan ken im-impluensiaanna ida. Sisasakay iti simboliko nga animal a pito ti ulona, yantangay ti an-animal ket naaramat iti dadduma pay a paset ti Biblia kas mangisimbolo kadagiti napolitikaan a turay ti lubong.—Kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.
Pagarupen ti sumagmamano nga eskolar a ti Babilonia a Dakkel ket maysa a napolitikaan nga imperio, ti Babilonia wenno Roma. Nakitatayon a ti Babilonia, kas maysa a napolitikaan nga imperio, ket nabayagen nga awan idi inawat ni Juan ti naimpadtuan a sirmatana. No maipapan iti Roma, ti kasasaad ti napolitikaan a panagturayna saan nga umataday iti pannakailadawan ti dana ti Babilonia a Dakkel ken dagiti pamay-an ti panangdominarna. Isu balangkantis, a makiab-abig iti ar-ari ti daga, a barbartekenna ida iti arak ti pannakiabigna, nga iyaw-awanna dagiti nasion babaen ti ‘espiritistiko nga aramidna.’ (Apo 17:1, 2; 18:3, 23) Iti kasupadina, ti panangituray ti Roma nagun-odan ken nataginayon babaen iti arig-landok a namilitariaan a pannakabalinna ken iti nainget a panangipakatna iti linteg ti Roma kadagiti probinsia ken koloniana. Kas panangbigbigna iti daytoy a kinapudno, kunaen ti The Interpreter’s Dictionary of the Bible: “Ad-adda pay ngem iti Roma laeng ti isimsimbolo ti Babilonia. Saklawenna ti nasursurok ngem maysa nga imperio wenno kultura. Ti Babilonia mabigbig babaen iti panangsapul kadagiti sistema ti idolatria imbes a babaen kadagiti geograpiko a lugar wenno pampanawen iti pakasaritaan. Ti kaadda ti Babilonia ket kagiddan ti kaadda ti pagarian dayta nga animal a namagrinuker ken nangadipen iti sangatauan, ken daydiay a masapul a parmeken ti Kordero (Apo. 17:14) tapno mawayawayaan ti sangatauan.”—Inurnos ni G. Buttrick, 1962, Tomo 1, p. 338.
Ti simbolo ti maysa a balangkantis wenno mannakiabig ket masansan a naaramat iti Hebreo a Kasuratan. Naipakdaar iti nasion ti Israel a saanda a sumrek kadagiti tulag a pannakirelasion iti nasnasion ti Canaan agsipud ta mangituggod kadakuada daytoy iti “imoral a pannakidenna [“panagbalangkantis,” RS] iti didiosda.” (Ex 34:12-16) Agpadpada ti Israel ken Juda a nagapostata manipud pudno a panagdaydayaw ken Jehova a Dios ket kinondenarna ida gapu iti panagbalangkantisda kadagiti napolitikaan a nasion ken iti didiosda. (Isa 1:21; Jer 3:6-10, 13; Eze 16:15-17, 28, 29, 38; Os 6:10; 7:11; 8:9, 10) Mapaliiw ditoy a ti Dios saanna idi a matmatmatan ti Israel wenno Juda kas napolitikaan a bagi laeng a simrek kadagiti pannakirelasion iti sabsabali pay a napolitikaan a gobierno. Imbes ketdi tininggar ida ti Dios maibatay iti kaaddada iti sagrado a pannakitulag kenkuana, ngarud rebbeng a nasantuanda nga ili a debotado kenkuana ken iti nasin-aw a panagdaydayaw kenkuana.—Jer 2:1-3, 17-21.
Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, masarakan ti umasping a pannakaaramat daytoy a ladawan. Ti kongregasion Kristiano nayasping iti maysa a birhen a nayasawa ken Kristo kas Ulo ken Arina. (2Co 11:2; Efe 5:22-27) Pinakdaaran ni adalan a Santiago a saan a makikamalala dagiti Kristiano iti naespirituan a pamay-an babaen ti pannakigayyem iti lubong. (San 4:4; idiligyo ti Jn 15:19.) Kastoy a kita ti pannakiabig ti inaramid ti Babilonia a Dakkel ken ti ‘annakna a babbai,’ ket awan ti nagdumaan dagitoy. (Ti termino nga “annak a babbai” no dadduma maar-aramat iti Biblia kas tumukoy iti kabangibang nga ili wenno il-ili iti aglikmut ti maysa a siudad wenno kabesera, kas “agpampannuray nga il-ili” [iti literal, “annak a babbai” iti Hebreo] ti Samaria ken Sodoma; kitaenyo ti Eze 16:46-48.)
Ti maysa a kanayonan a napateg a punto ket inton ti Babilonia a Dakkel rauten ti sangapulo a sara ti simboliko nga atap nga animal a mamagwalangwalang kenkuana, ti pannakatnagna ket pagleddaangan dagiti nakiabiganna, ti ar-ari ti daga, ken pagleddaangan met dagiti komersiante ken dagiti lumalayag a nakitulag kenkuana nga isu abastuanda kadagiti naluho a tagilako ken nangangayed nga aruaten. Nupay dagitoy a napolitikaan ken nakomersialan a pannakabagi malasatanda ti pannakalangalangna, nakadkadlaw nga awan narelihiosuan a pannakabagi a naipakita nga agledleddaang gapu iti pannakatnagna. (Apo 17:16, 17; 18:9-19) Naipakita a naukom ti ar-ari ti daga kalpasan ti pannakatalipupos ti mistiko a Babilonia, ken dumteng ti pannakadadaelda, saan a manipud iti “sangapulo a sara,” no di ket manipud iti kampilan ti Ari ti ar-ari, ti Sao ti Dios.—Apo 19:1, 2, 11-18.
Ti kanayonan a pakabigbigan ti Babilonia a Dakkel isu ti pannakabartekna, yantangay nailadawan kas “nabartek iti dara dagiti sasanto ken iti dara dagiti saksi ni Jesus.” (Apo 17:4, 6; 18:24; 19:1, 2) Daytoy ngarud ti naespirituan a katupag ti kadaanan a siudad ti Babilonia, a mangiparparangarang iti isu met laeng a gura iti pudno nga ili ti Dios. Makapainteres, ti papanguluen ti relihion ti panungsungbaten ni Jesus kadagiti “amin a nalinteg a dara a naibuyat iti daga, manipud iti dara ni nalinteg nga Abel agingga iti dara ni Zacarias.” Nupay ti nakaiturongan dagitoy a sasao ket dagiti panguluen ti relihion a mismo a kailian ni Jesus, ti Judio a nasion, ken nupay nakaro idi ti pannakaidadanes dagiti pasurot ni Jesus iti dayta a daga, ipakita ti pakasaritaan a manipud idin adda pay dadduma a nangbusor kadagiti pudno a Kristiano (a dagiti Judio a mismo nagsagabada iti kasta unay a pannakaidadanes).—Mt 23:29-35.
Nakapatpateg amin dagiti nadakamaten a punto ken masapul a mausig dagita tapno masinunuo ti pudno a ladawan ti simboliko a Babilonia a Dakkel ken ti ireprepresentarna.