Ti Masapul a Maammuan Dagiti Babbai Maipapan iti Kanser ti Suso
UMAD-ADU dagiti agsakit iti kanser ti suso iti tunggal kontinente. Sigun iti dadduma a pattapatta, inton tawen 2000, agarup maysa a milion a baro a kaso iti kanser ti suso ti maammuanto iti tinawen iti intero a lubong.
Addanto kadi asinoman a babai a saan nga agsakit itoy a sakit? Adda kadi aniaman a maaramidan a manglapped iti dayta? Ken ania a liwliwa ken tulong ti kasapulan dagidiay a makidangdangadang itoy a kabusor?
Kaaduan a kanser ti kudil patauden ti ultraviolet a raya manipud iti init. Kaaduan a kanser ti bara ti patauden ti panagsigarilio. Ngem awan pay ti maymaysa a pakaigapuan a naipasdek a mangpataud iti kanser ti suso.
Nupay kasta, sigun iti nabiit pay a panagsirarak, mabalin nga adda paset dagiti gene, aglawlaw, ken hormone iti kanser ti suso. Dagiti babbai a maisarang kadagitoy a bambanag mabalin a dakdakkel ti peggadda.
Historia ti Pamilia
Maysa a babai nga adda miembro ti pamiliana nga addaan iti kanser ti suso, kas ti ina, kabsat a babai, wenno ikit wenno lola, ket ad-adu ti gundawayna nga agsakit iti dayta. No sumagmamano kadakuada ti nagsakit itoy, dakdakkel ti panagpeggadna.
Ni Dr. Patricia Kelly, maysa a geneticist idiay Estados Unidos, ibagana iti Agriingkayo! a nupay nairaman dagiti bambanag maipapan iti panagtawid, mabalin a 5 agingga iti 10 porsiento laeng kadagitoy ti mangpataud iti kanser ti suso. Ilawlawagna, “pagarupenmi a dadduma a kanser ti suso ket gapu kadagiti nakapuy a bambanag a natawid a maikumbinasion iti aglawlaw.” Dagiti miembro ti pamilia nga addaan iti dayta met laeng a gene pagraramananda dayta met laeng nga aglawlaw.
Dagiti Bambanag iti Aglawlaw
“Nalawag nga addada nairaman a bambanag iti aglawlaw, a di pay naammuan” a mangtignay iti sakit, kinuna ni Devra Davis, maysa nga eskolar a nagkomento idiay pagiwarnak a Science. Yantangay ti suso ti babai ti kasensitibuan a paset ti bagi iti radiasion, dagiti babbai a maisarang iti ionizing radiation ad-adda nga agpeggadda iti kanser ti suso. Kasta met dagidiay babbai a maisarang kadagiti makasabidong a kemikal.
Ti sabali pay a makagapu iti aglawlaw isu ti taraon. Dadduma kunaenda a ti kanser ti suso mabalin a sakit a kinakurang iti bitamina ket itudoda ti kurang a bitamina D. Daytoy a bitamina tulonganna ti bagi a mangagsep iti calcium, a mabalin a makatulong met a manglapped iti iyaadu dagiti selula ti kanser.
Dadduma a panagadal inaigda ti taba iti taraon, saan a kas pakaigapuan, no di ket kas mangpakaro iti kanser ti suso. Kinuna ti magasin nga FDA Consumer a ti kaaduan ti matmatay iti kanser ti suso isu dagiti pagilian a kas ti Estados Unidos, a sadiay adu ti makmakan a taba ken protina ti animal. Daytat’ nagkomento: “Iti historia bassit kadagiti Haponesa ti agpeggad iti kanser ti suso, ngem ngimmato iti kasta unay ti panagpeggadda, a maiyataday iti panagbalin a kas iti ‘Laud’ dagiti ugalida iti pannangan; kayatna a sawen, immadu ti kanenda a taba.”
Kuna ti nabiit pay a panagadal a ti adu a calorie a kanen iti adut’ tabana a taraon mabalin a pudno a mangipaay iti peggad. Kinuna ti Science News: “Tunggal sobra a calorie pangatuenna ti panagpeggad iti kanser, a tunggal calorie manipud iti taba ti mangipaay iti agarup 67 porsiento nga ad-adda a panagpeggad ngem kadagiti calorie nga aggapu kadagiti dadduma a gubuayan.” Ti sobra a calorie mangpalukmeg, ket dagiti babbai a nakaro ti lukmegda maipagarup a mamitlo nga ad-adda nga agpeggadda iti kanser ti suso, nangnangruna no nagpatinggan ti panagkadawyanda. Ti taba ti bagi mamataud iti estrogen, maysa a hormone ti babai a mabalin a makaipaay iti pagdaksan iti tisyu ti suso, a mangiturong iti [panagsakit ti] kanser.
Personal a Kabibiag ken Dagiti Hormone
Iti uneg ti suso ti babai adda adu a hormone a mangpataud iti panagbalbaliw ti suso iti intero a panagbiagna. Nagsurat ni Dr. Paul Crea, maysa a siruhano nga oncologist, iti Australian Dr Weekly: “Nupay kasta, kadagiti dadduma a babbai, ti pannakaisarang ti tisyu ti suso iti napaut a pannakatignay ti hormone . . . rugianna ti agsasaruno a panagbalbaliw dagiti selula a kamaudiananna agbalin a kanser.” Gapu itoy maipagarup a dagiti babbai a nasapa nga agkadawyan, inton agtawenda iti 12, wenno maladaw ti panag-menopause-da, no ag-55 ti tawendan, ad-adda nga agpeggadda.
Ti mainayon pay a maawat nga estrogen manipud iti ERT (estrogen replacement therapy) a posible a pakainaigan iti kanser ti suso ket maysa a tema a kasta unay a mapagsusupiatan. Nupay ipamatmat ti dadduma a panagadal a ti ERT awan pataudenna nga ikakaro ti peggad, dadduma a panagadal ipakitana ti dakkel a peggad kadagiti napaut nga umawat [iti dayta]. No usigen ti narepaso a panagadal, kinuna ti British Medical Bulletin iti 1992 nga adda posibilidad a ti “saan a kontraseptibo nga oestrogen pakaruenna ti panagpeggad iti kanser ti suso iti 30-50%” kalpasan ti napaut a panagusar.
Bassit laeng ti peggad nga ipakita dagiti report a pakainaigan ti tomtomaren a kontraseptibo ken ti kanser ti suso. Nupay kasta, adda grupo dagiti babbai a nakarkaro ti panagpeggadda. Dagiti ub-ubbing pay a babbai, dagiti babbai a pulos a saan a naganak, ken dagiti babbai nga agus-usar kadagiti pildoras a panglapped iti sikog iti napaut a tiempo mabalin a 20-porsiento nga ad-adda nga agpeggadda iti kanser ti suso.
Kaskasdi, 3 kadagiti 4 a babbai nga addaan iti kanser ti suso ti di makaitudo iti aniaman nga espisipiko a banag a nangituggod iti panagsakitda iti dayta. Rimsua ngarud ti saludsod, Rumbeng aya a kunaento ti asinoman a babai a saanto nga agsakit iti kanser ti suso? Ipadamag ti FDA Consumer: “Manipud iti punto de bista dagiti adda iti klinika, rumbeng a maibilang dagiti amin a babbai nga agpeggad iti kanser ti suso.”
Gapuna, dagiti babbai, nangnangruna dagidiay natataenganen, ti ad-adda nga agsakit iti daytoy. Agkomento ni Dr. Kelly a nupay adda nadumaduma a makagapu iti kanser ti suso, ‘dadduma iti dayta, pagarupek, ket gapu laeng ta tumataengantayo, ket adda di umiso a panagbingay dagiti selula.’
Apay nga Ad-adda nga Agsakit
Ti panangsukimat iti pannakabukel ti suso ti babai ilawlawagna no apay nga ad-adda nga agsakit [dayta] iti kanser. Iti unegna adda dagiti urat, babassit a tubo a pagayusan ti gatas manipud kadagiti mangpataud iti gatas a supot nga agturong iti mungay. Ti nangap-ap kadagiti urat isu dagiti selula nga agbingay ken agbaliw a kankanayon no agkadawyan ti babai iti binulan, a mangisagana kenkuana iti panagsikog, agpataud ti gatas, ken agpasuso iti anakna. Kaaduanna a tumaud kadagitoy nga urat ti kanser ti suso.
Iti libro nga Alternatives: New Developments in the War on Breast Cancer, ilawlawag ti managsirarak a ni Rose Kushner: “Aniaman a rutina a kankanayon a pasardengen ti maysa a pakatubenan wenno ti sabali—uray no gagangay dayta . . . —ket agbanag iti ad-adu a panagbiddut.” Kunana pay: “Ti nabannogen a selula ti suso ti kankanayon a malapunos iti dadduma a hormone a mangibilin, ‘Isardengmon nga aramiden dayta. Rugiam nga aramiden daytoy.’ Di ngarud pagduaduaan nga adu kadagiti annak a selula ti saan a matengngel.”
Mangrugi ti kanser ti suso no agbingay dagiti abnormal a selula, di matimbeng ti panagbingayda, ket umadudan iti kasta unay. Dagita a selula dida agsardeng nga umadu, ket di agbayag ringbawandan ti aglawlaw a nasalun-at a tisyu, a pagsakitendan ti nasalun-at nga organo.
Panagsaknapna
No adda kanser iti suso, mabalin a gupden ti panangdangranna. No nagsaknapen ti kanser ti suso iti adayo a lugar iti bagi, maawagan daytan iti nagsaknapen a kanser ti suso. Daytoy ti kaaduan a pakatayan dagiti pasiente iti kanser ti suso. Bayat ti iyaadu dagiti selula ti kanser iti suso ket dumakkel ti tumor, dagiti selula ti kanser siuulimek ken di madmadlaw a rummuarda iti immuna a lugar ti tumor ket sumrekda iti urat ti dara ken kadagiti lymph node.
Iti daytoy a punto dagiti selula ti tumor makapagdaliasatda iti adayo a paset ti bagi. No rautenda dagiti depensa ti bagi iti sakit, a mangiraman kadagiti selula a manglaban kadagiti dakes a selula, nga agrikrikus nga agpadpada iti dara ken kadagiti pluido ti lymph, dagitoy a makadangran a selula mabalin a likmutenda dagiti nasken nga organo, kas iti dalem, bara, ken utek. Mabalin nga umaduda ken agsaknapda manen sadiay, kalpasan a mapagsakitda iti kanser dagitoy nga organo. Apaman a nangrugin nga agsaknap, agpeggaden ti biag ti babai.
Ngarud, ti sekreto ti panagbiag isu ti nasapa a pannakailasin iti itataudna, sakbay nga agsaknap. Ania ti maaramidan ti tunggal babai a mangpasayaat iti gundawayna a mangilasin a nasapa? Adda kadi aniaman a maaramidan a tumulong a manglapped iti damo pay laeng iti kanser ti suso?
[Blurb iti panid 4]
Tallo kadagiti 4 a babbai nga addaan iti kanser ti suso ti di makaitudo iti aniaman nga espisipiko a banag a nakatulong iti panagsakitda iti dayta