Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Makontrolko ti Panaggastok?

“Masansan a maamirisko nga adu ti kayatko a gatangen gapu laeng ta baratilio dagita, ngem talaga a saanko met gayam a kasapulan, ken diak kabaelan.”—Anna,a Brazil.

“No dadduma, awisendak dagiti gagayyemko a makipagragragsak nupay dakkel ti magasto. Kayatko ti makikadua kadagiti gagayyemko a makipagragragsak. Awan ti mayat a mangibaga iti, ‘Ladingitek, diak makaumay.’”—Joan, Australia.

KASLA kanayon aya nga awan ti umdas a kuarta a gastuem? No dakdakkel la koma ti allowance-mo, magatangmo koma ti kayatmo nga ay-ayam. No dakdakkel la koma ti sueldom, magatangmo koma dagidiay sapatos a “kasapulam.” Ngem imbes a maupayka maipapan iti kuarta a dimo magun-odan, apay a dimo sursuruen nga ibadyet ti adda a kuartam?

No maysaka nga agtutubo a makipagnanaed kadagiti dadakkelmo, sa la masursurom ti agiggem iti kuarta inton awankan iti poderda. Ngem kayarigan dayta ti itatapuak iti eroplano a dimo pay sinursuro nga umuna ti agparakayda. Agpayso a nalabit ammomton ti aramidem bayat nga asidegkan iti daga. Ngem anian a nasaysayaat nga amang no sursuruem dagiti kangrunaan a prinsipio ti panagparakayda sakbay a tumpuakka!

Umasping iti dayta, ti kasayaatan a panagsursurom nga agbadyet ket sakbay nga aktual a maipasangoka kadagiti narigat a pinansial a kasasaad iti biag. “Ti kuarta agpaay a salaknib,” insurat ni Ari Solomon. (Eclesiastes 7:12) Ngem masalaknibannaka laeng no sursuruem a kontrolen ti panaggastom. No kasta ti aramidem, pumigsa ti panagtalekmo ken dumakkel ti panagraem kenka ti dadakkelmo.

Sursuruem Dagiti Kangrunaan a Pamay-an iti Panagbadyet

Pinadasmo kadin ti nagsaludsod kadagiti dadakkelmo no ania ti saklawen ti panangaywan iti sangakabbalayan? Kas pagarigan, ammom kadin no mano ti babayadan iti koriente, pagpaimeng, ken danum iti kada bulan ken no mano ti magastos iti panagusar ken panangmantener iti lugan, panaggatang iti taraon, ken panangbayad iti abang wenno salda? Nalabit makapasikor kenka dagita a detalye. Ngem laglagipem, a maysaka kadagiti agus-usar isu nga umadu ti babayadan. Maysa pay, inton awankan iti poder ti dadakkelmo, mabalin a mangrugika metten nga agbayad kadagita. Isu a nalabit nasken nga ammuemon ti maipapan kadagitoy a babayadan. Damagem iti dadakkelmo no mabalin nga ipakitada kenka ti dadduma kadagitoy a babayadan, ken dumngegka a naimbag bayat nga ilawlawagda no kasanoda nga agbadyet agpaay kadagitoy.

“Ti masirib a tao umimdengto ken gumun-od iti ad-adu pay a pammilin, ket ti tao nga addaan pannakaawat isu daydiay manggun-od iti nasigo a panangiwanwan,” sigun iti maysa a proverbio iti Biblia. (Proverbio 1:5) Ti nadakamat itay a ni Anna kastoy ti kunana, “Insuronak ni tatangko nga agbadyet, ket insurona no kasano kapateg ti agbalin nga organisado iti panangusar iti kuarta ti pamilia.” Kabayatanna, ni Anna ket sinuruan ni nanangna iti dadduma pay a praktikal a leksion. “Insurona ti kinapateg ti panamagdidilig kadagiti presio sakbay a gumatangak,” kinuna ni Anna sana innayon, “Nagadu ti magatang ni Nanang uray no bassit ti kuartana.” Ania ti naitulong daytoy ken Anna? “Maibadyetko itan ti kuartak,” kunana. “An-annadak ti aggasto, isu nga adda wayawayak ken natalna ti panunotko ta di kasapulan nga umutangak.”

Bigbigem Dagiti Tubeng

Nupay kasta, bigbigentayo a nalaklaka nga ibaga a kontrolem ti panaggastom ngem iti panangaramid iti dayta, nangruna no mangmanggedka wenno addaka iti poder ti dadakkelmo ken ik-ikkandaka iti allowance-mo. Apay? Agsipud ta mabalin a ti dadakkelmo ti kaaduan a mangbayad kadagiti paggastosan. Isu a mabalinmo a gastuen ti dakkel a paset ti kuartam iti kumporme a kayatmo ken makaay-ayo ngamin ti gumatang. “Nalaka laeng kaniak ti aggasto, ken makaparagsak,” inamin ni Paresh, maysa nga agtutubo a lalaki idiay India. Ni Sarah, a taga-Australia, kasta met laeng ti kinunana. “Magusgustuak ti gumatang iti nadumaduma a banag,” kinunana.

Mabalin met a pilitendaka dagiti kakaduam nga aggasto iti nalablabes ngem iti kabaelam. Kastoy ti kinuna ni Ellena, nga agtawen iti 21: “Kadagiti kakaduak, ti panaggatang ti nagbalin a kangrunaan a pagpalpaliwaan. No kaduak ida, kasla nakaugalianen a masapul nga aggastoak tapno naragsakak.”

Natural laeng a kayatmo nga awatendaka dagiti gagayyemmo. Ngem imtuodem ti bagim, ‘Aggasgastoak ngata a kas kadagiti gagayyemko agsipud ta kabaelak wenno gapu ta mapilpilitak?’ Adu a tattao ti aggasto tapno agbalinda a nalatak kadagiti gagayyem ken kakaduada. Daytoy a pagannayasan ket mangpataud iti nakaro a pinansial a parikut, nangruna no addaanka iti credit card. Kastoy ti pakdaar ti mamalbalakad iti pinansial a ni Suze Orman: “No iti panagkunam rumbeng nga iparayagmo kadagiti tattao dagiti ik-ikutam imbes a ti kinataom, agpegpeggadka a mailumlom iti utang gapu iti di umiso a panangusarmo iti credit card.”

Imbes nga isagadmo a gastuen ti linaon ti credit card-mo wenno mammaminsan a gastuem ti intero a sueldom, apay a saanmo a padasen ti solusion ni Ellena? “No agpasiarkami nga aggagayyem,” kunana, “agplanoak a nasaksakbay ken kalkularek no mano ti rumbeng a gastuek. Maibangko a dagus ti sueldok, ket mangiruarak laeng iti gatad a kasapulak iti dayta a panagpasiar. Natakuatak met a nainsiriban ti aggatang a kadua dagidiay gagayyemko a naannad nga aggasto ken mangiparparegta kaniak a pagdidiligek ti presio ti nadumaduma a tiendaan ken saanko a gatangen ti aniaman a magustuak.”—Proverbio 13:20.

Makasursuroka Koma no Kunada a Saan

Uray no awan allowance-mo wenno saanka nga agsusueldo, kaskasdi a makasursuroka kadagiti napateg a leksion maipapan iti panagbadyet bayat nga addaka pay laeng iti poder ti dadakkelmo. Kas pagarigan, no dumawatka iti kuarta kadagiti dadakkelmo wenno adda ipagatangmo a sumagmamano a banag, mabalin a dida kayat. Apay? Ti maysa a makagapu ket nalabit saan a kabaelan ti badyet ti pamilia gapu ta nangina. No kunada a saan—nupay kayatda koma—mangipakpakita ti dadakkelmo iti naimbag nga ulidan iti panagteppel. Ket napateg ti panagteppel iti nasayaat a panagbadyet.

Kasano ngay no kabaelan ti dadakkelmo a gatangen dagiti ipagpagatangmo? Uray no kasta, nalabit kunada latta a saan a mabalin. Mabalin nga ipapanmo a kirmetda. Ngem panunotem: Mabalin nga ikagkagumaanda ti mangisuro iti napateg a leksion, a ti kinaragsak ket saan nga agpannuray iti pananggun-od iti amin a kayatmo. Maipapan iti daytoy, kuna ti Biblia: “Ti managayat laeng iti pirak saanto a mapnek iti pirak, uray ti asinoman a managayat iti kinabaknang saanto a mapnek iti sapul.”—Eclesiastes 5:10.

Mapaneknekan ti kinapudno dagita a sasao babaen iti kapadasan ti adu nga agtutubo a gatangen ti dadakkelda ti amin a kayatda. Di agbayag, maamiris dagitoy nga agtutubo a saanda a talaga a mapmapnek. Kasano man kaadu ti naurnongda, kanayon a mariknada a masapul a nayonanda iti ad-adu pay. Inton agangay, dagidiay nairuam a maalada ti amin a kayatda mabalin a saandanto a managyaman inton nataengandan. “No ti maysa pampanuynoyanna ti adipenna [wenno anakna] manipud pay kinaagtutubo, iti maud-udi a panagbiagna isu agbalinto pay nga awanan panagyaman,” impakdaar ni Solomon.—Proverbio 29:21.

Ti Kuarta ket Panawen

Iti dadduma a kultura, kunada a ti Panawen ket kuarta. Daytoy ti mangipaganetget a dagiti tattao rumbeng a mangbusbosda iti panawen tapno makateggedda. No kasta, ti panangsayang iti panawen ket panangsayang iti kuarta. Agpayso met ti kasunganina—ti kuarta ket panawen. No gastadorka, talaga a saysayangem ti panawen a nabusbosmo a nangtegged iti dayta a kuarta. Sursuruem no kasano a makontrolmo ti panaggastom tapno masursurom no kasano a makontrolmo ti panawenmo. Kasano?

Panunotem ti imbaga ni Ellena. “No kontrolek ti kaadu ti gastuek, konkontrolek ti kaadu ti rumbeng a mateggedko,” kinunana. “Babaen ti panangaramidko iti praktikal a badyet ken kanayon a panangsurot iti dayta, din kasapulan nga agtrabahoak iti adu nga oras tapno mabayadak ti adu nga utang. Ad-adda a makontrolko ti panawenko ken ti biagko.” Saan kadi a kasta ti kayatmo a panangkontrol iti biagmo?

[Footnote]

PANUNOTEM

◼ Marigatanka aya a mangkontrol iti panaggastom? Apay?

◼ Apay a rumbeng a saanmo nga ayaten ti kuarta?—1 Timoteo 6:9, 10.

[Kahon/Ladawan iti panid 12]

SOLUSION AYA TI AD-ADU A KUARTA?

Solusion aya ti ad-adu a kuarta tapno masolbar ti parikutmo iti panaggasto? “Pagarupentayo amin a no dakdakkel ti sueldotayo, awanen ti parikuttayo iti kuarta, ngem manmano a mapasamak ti kasta,” kinuna ti mamalbalakad iti pinansial a ni Suze Orman.

Kas pagarigan: No agmanmanehoka ket saanmo a kontrolen ti luganmo wenno no nakairuamam ti agmaneho a nakakidem, ti aya panangkargam iti tangkem iti ad-adu a krudo wenno gasolina ti ad-adda a mangsalaknib kenka? Nataltalgedka ngata a makadanon iti papanam? Umasping iti dayta, no dimo sursuruen a kontrolen ti panaggastom, saan a sumayaat ti kasasaadmo uray no dakdakkel ti sueldom.

[Kahon/Tsart iti panid 13]

KONTROLEM TI PANAGGASTOM

Mano ti nagastom itay napan a bulan? Nangigastuam ngay? Saanmo nga ammo? Adtoy ti pamay-an tapno makontrolmo ti panaggastom sakbay a dayta ti mangkontrol kenka.

◼ Ilistam. Iti uray makabulan, isuratmo ti gatad ti naawatmo ken no kaano a naawatmo dayta. Deskribirem ti tunggal banag a ginatangmo ken ti gatadna. Iti agtapus, dagupem ti gatad ti naawatmo ken ti gatad ti ginastosmo.

◼ Agaramidka iti badyet. Iti blangko a panid, agaramidka iti tallo a benneg. Iti umuna a benneg, ilistam ti amin a namnamaem a mapastrekmo iti makabulan. Iti maikadua a benneg, ilistam no pangigastuam iti kuartam ken usarem ti inlistam kas pagsurotam. Bayat nga aglabas dagiti aldaw ti bulan, isuratmo iti maikatlo a benneg ti gatad ti aktual a nagastom iti tunggal maysa kadagiti naiplano a paggastuan. Isuratmo met amin a di naiplano a paggastuan.

◼ Baliwam ti planom. No ad-adu ngem iti ninamnaman ti gasgastuem iti dadduma a banag ken dumakdakkel ti utangmo, baliwam ti planom. Bayadam dagiti utangmo. Kontrolem ti panaggastom.

[Tsart]

Idulinmo daytoy ken usarem!

Ti Binulan a Badyetko

Mapastrek Badyet iti magastos Aktual a naggastuan

allowance taraon

paset-tiempo a trabaho kawes

dadduma pay telepono

paglinglingayan

donasion

urnong

dadduma pay

Dagup Dagup Dagup

₱ ₱ ₱

[Ladawan]

Laglagipem a no gastadorka, saysayangem met ti panawen a binusbosmo a nangtegged iti dayta

[Ladawan iti panid 11]

Apay a dika agpaisuro kadagiti dadakkelmo no kasano ti agbadyet?