ESDRAS

[Tulong].

1. Aaroniko a padi, a kaputotan da Eleazar ken Finehas, maysa nga eskolar, nalaing a managkopia ken mannursuro iti Linteg, pagaammona unay agpadpada iti Hebreo ken Aramaiko. Pudpudno a naregta ni Esdras iti nasin-aw a panagdaydayaw ken “insaganana ti pusona nga umuman iti linteg ni Jehova ken mangaramid iti dayta ken mangisuro idiay Israel iti alagaden ken hustisia.” (Esd 7:1-6, 10) Malaksid iti panangisuratna iti libro a napanaganan iti naganna, nalawag nga insurat ni Esdras ti dua a libro ti Cronicas, ket isu ti bigbigen ti Judio a tradision a nangrugi a nanggupgop ken nangkatalogo kadagiti libro ti Hebreo a Kasuratan. Mainayon pay, ni Esdras ket nalaing a managsirarak, a nangisitar iti agarup 20 a gubuayan ti impormasion iti dua a libro ti Cronicas. Yantangay adu kadagiti Judio idi kaaldawan ni Esdras ti naiwarawara iti nadumaduma a lugar, kinasapulan ti panagaramid iti adu a kopia ti Hebreo a Kasuratan, ket nalabit ni Esdras ti nangilungalong iti daytoy a trabaho.

Awan ti ipaay ti Biblia a detalye maipapan iti nasapa a paset ti panagbiag ni Esdras. Nagnaed idiay Babilonia. Nagtaud iti pamilia ti nangato a papadi ngem saan a kadagidiay mismo a nagakem kas nangato a padi kalpasan la unay ti panagsubli manipud pannakaidestiero idi 537 K.K.P. Ti kaudian kadagiti inapo ni Esdras a nagikut iti dayta a saad isu ni Seraias, a nangato a padi idi kaaldawan ni Ari Zedekias ti Juda. Daytoy a Seraias ket pinapatay ni Nabucodonosor idi nakautibo ti Jerusalem idi 607 K.K.P. (Esd 7:1, 6; 2Ar 25:18, 21) Idiay Babilonia, saan a naikkat ti panagraem dagiti Judio iti kinapadi, isu a nataginayon dagiti pamilia ti papadi ti kasta a kasasaadda. Mainayon pay, nagtultuloy latta ti urnos ti komunidad dagiti Judio, a dagiti lallakay ti pannakaulo. (Eze 20:1) Interesado la ketdi ti pamilia ni Esdras a makakita nga isu ket aduan pannakaammo iti linteg ti Dios, a kas met laeng ken Esdras a mismo. Gapuna, isu ket nasursuruan a naimbag.

No saan a makapagbalin nga eskriba ti maysa a tao agingga a magtengna ti edad a 30, kas patien ti dadduma nga eskolar, mabalin ngarud a nasuroken a 30 ti tawen ni Esdras idi 468 K.K.P. idi napan idiay Jerusalem. Awan duadua a nagbiagen bayat ti panagturay ni Asuero, idi panawen da Mardokeo ken Ester, idi tiempo a nairuar ti bilin a panangtalipupos kadagiti Judio iti intero nga Imperio ti Persia. Adu idi ti Judio nga agnanaed idiay Babilonia, isu a daytoy a narigat a kasasaad ti nasion ket sigurado a nayukuok iti panunot ni Esdras, a nangpatibker iti pammatina nga aywanan ken ispalen ni Jehova ti ilina ken nagserbi kas pakasanayanna, a timmulong kenkuana nga agbalin a natanang nga agdesision ken makabael a mangitungpal iti nagdakkelan nga annong a maipasango kenkuana inton agangay.​—Est 1:1; 3:7, 12, 13; 8:9; 9:1.

Mapan Idiay Jerusalem. Idi 468 K.K.P., 69 a tawen kalpasan ti isusubli dagiti matalek a natda a Judio manipud Babilonia iti sidong ti panangidaulo ni Zorobabel, inted ti Persiano nga ari a ni Artaxerxes Longimanus ti ‘isuamin a kiddaw’ ni Esdras mainaig iti ipapan idiay Jerusalem ken panangidur-as iti nasin-aw a panagdaydayaw sadiay. Sigun iti opisial a surat ti ari, dagiti Israelita a mayat a mapan idiay Jerusalem a kumuyog ken Esdras ket mapanda koma.​—Esd 7:1, 6, 12, 13.

Apay nga uray dagiti Judio a nangpanaw iti Babilonia idi kaaldawan ni Esdras ket nagkasapulanda iti nabileg a pammati?

Adu kadagiti Judio ti rimmang-ay idiay Babilonia, ket saan a makaallukoy dagiti gundaway a naitukon idiay Jerusalem no maipapan iti material. Manmano laeng ti agnanaed idiay Jerusalem. Nagbaliwen ti nasayaat a panangrugi dagiti Judio iti sidong ni Zorobabel. Kuna ti maysa a komentarista a ni Dean Stanley: “Bassit laeng idi ti agnanaed iti mismo a Jerusalem, ket kasla nasapa a nagsardeng ti agtultuloy koma nga irarang-ayna iti sidong dagiti immuna a nagnaed. . . . Nalabit gapu ta siguden a nakapuy ti dumakdakkel a purok wenno gapu kadagiti nabiit pay nga iraraut dagiti tribu iti aglikmut, nga awan unayen ti ammotayo maipapan iti dayta, sigurado a saan pay a nalpas dagiti pader ti Jerusalem; addaan pay kadagiti nagdadakkelan a giwang nga ayan dagiti napuoran a ruangan ken saan a natarimaan; dagiti rebba dagita ket nakawara kadagiti bakrang ti nabato a turturodna; nupay nalpasen ti Templo, bassit pay laeng dagiti alikamenna ken kurang dagiti arkosna.” (Ezra and Nehemiah: Their Lives and Times, ni George Rawlinson, London, 1890, p. 21, 22) Gapuna, ti isusubli idiay Jerusalem kaipapananna mapukawda ti saadda, maguped dagiti relasionda, tallikudanda ti nalabit nanam-ay a panagbiag, ken mangrugida iti baro a panagbiag iti adayo a daga iti sidong dagiti narigat, narikut ken mabalin a napeggad a kasasaad, malaksid pay iti atiddog ken peligroso a panagdaliasatda, yantangay mabalin a masabatda ti adu a bumusbusor a tribu nga Arabo ken dadduma pay a kabusor. Gapuna ti iyaakarda ket agkasapulan ti regta iti pudno a panagdaydayaw, pammati ken Jehova, ken tured. Agarup 1,500 laeng a lallaki ken dagiti pamiliada ti mayat ken makabael a mapan, nalabit 6,000 amin. Narigat ti annong ni Esdras kas panguluenda. Ngem nakatulong ken Esdras ti panagbiagna iti naglabas, ken pinapigsana ti bagina maitunos iti ima ni Jehova nga adda kenkuana.​—Esd 7:10, 28; 8:1-14.

Nangipaay ni Jehova a Dios iti kasapulan unay a material a tulong, ta saan a nasayaat ti pinansial a kasasaad idiay Jerusalem ken bassit laeng ti sanikua dagidiay nagdaliasat a kadua ni Esdras. Natignay ni Ari Artaxerxes ken ti pito a manangbalakadna a mangipaay iti boluntario a kontribusion a mausar a paggatang kadagiti isakripisio nga animal ken kadagiti datonda a bukbukel ken inumen. Kanayonanna pay, naautorisaran ni Esdras nga umawat kadagiti kontribusion iti masaksakupan a distrito ti Babilonia maipaay iti daytoy a panggep. No addanto agsobra kadagiti pondo, ikeddeng ni Esdras ken dagidiay kakaduana no kasano a mausar daytoy iti kasayaatan a pamay-an. Dagiti pagkargaan maipaay iti panagserbi iti templo ket masapul a maipan amin idiay Jerusalem. No kasapulan, mabalin ti mangala kadagiti kanayonan a pondo manipud iti tesorero ti ari. Napakaammuan dagiti tesorero iti labes ti Karayan a mabalin ni Esdras ti agkiddaw kadakuada iti pirak, trigo, arak, ken lana agingga iti naikeddeng a kaadu, ken asin a di nakedngan, ket ti kiddawna rebbeng a mapatgan a dagus. Mainayon pay, saan a mapagbuis ti papadi ken dagiti trabahador iti templo. Kanayonanna pay, naikkan ni Esdras iti pannakabalin a mangdutok kadagiti mahistrado ken uk-ukom, ket ti panangukom rumbeng a maipakat iti asinoman a di agtulnog iti linteg ti Dios ken iti linteg ti ari, “uray no iti ipapatay wenno iti pannakapagtalaw, wenno iti multa a kuarta wenno iti pannakaibalud.”​—Esd 7:11-26.

Yantangay bigbigenna a ni Jehova ti mangiturturong iti bambanag isu a dagus nga inaramid ni Esdras ti rebbengenna. Inummongna dagiti Israelita kadagiti igid ti karayan Ahava, a sadiay a sinukimatna dagiti umili iti tallo nga aldaw. Ditoy naammuanna a nupay adda sumagmamano a papadi kadakuada, awan ti nagboluntario nga uray maysa kadagiti di papadi a Levita, ket kasapulan unay ida maipaay iti panagserbi iti templo. Impakita ditoy ni Esdras ti abilidadna kas panguluen. Saan a naupay iti kasasaadda idi, dagus a nangibaon iti pormal nga embahada kadagiti Judio idiay Casifia. Pinatganda ti kiddawna ta nangipaayda iti 38 a Levita ken 220 a Netineo. Kaduada ti pampamiliada, awan duadua a daytoy ti nangpaadu iti kakadua ni Esdras a nagbalin a nasurok a 7,000.​—Esd 7:27, 28; 8:15-20.

Kalpasanna, nangiwaragawag ni Esdras iti panagayunar tapno ammuenna manipud ken Jehova ti umiso a dalan. Nupay adda dakkel a kinabaknang nga awit ti sangkakuyogan a bunggoyna, saan a nagkiddaw ni Esdras iti buyot a mangbayabay ta saanna a kayat a mapagduaduaan ti bileg ti nagan ni Jehova uray sangkabassit laeng kalpasan a nayebkasnan iti ari ti naan-anay a pammatina iti panangsalaknib ni Jehova kadagiti adipenna. Kalpasan ti panagpakaasina iti Dios, nangayab iti 12 kadagiti panguluen ti papadi, siaannad a tinimbangna kadakuada ti kontribusion, a ti pategna iti agdama ket nabatad nga aggatad iti nasurok a $43,000,000, sana intalek dayta kadakuada.​—Esd 8:21-30.

Pudno a ti ima ni Jehova ket adda idi ken Esdras ken kadagiti kakaduana, a sinalaknibanna ida “iti kabusor iti dalan,” iti kasta nakagtengda a sitatalged idiay Jerusalem. (Esd 8:22) Saan a narigatan a mangipabigbig iti bagina kadagiti papadi ken Levita nga agserserbi iti templo, a nangyawatanna kadagiti napateg a banag nga inyegna.​—Esd 8:31-34.

Indagadagna iti Israel a Papanawenda ti Ganggannaet nga Assawada a Babbai. Kalpasan ti panagidatonna kadagiti sakripisio iti templo, naammuan ni Esdras manipud kadagiti prinsipe nga adu kadagiti umili, iti papadi, ken kadagiti Levita nga agnanaed iti daga ti nangala iti ganggannaet nga assawa a babbai. Idi mangngeg daytoy ni Esdras, rinay-abna ti kawesna ken ti awan manggasna a lambonna, pinarutna ti sumagmamano a buok ti ulona ken ti barbasna, ket nagtalinaed a situtugaw a naikuleng agingga iti oras ti daton a bukbukel iti rabii. Kalpasanna, nagparintumeng ken inukradna dagiti dakulapna maiturong ken Jehova, ket iti imatang dagiti naguummong nga Israelita, publiko nga impudnona ti basbasol dagiti kailianna, mangrugi iti al-aldaw dagidi ammada.​—Esd 8:35–10:1.

Kalpasanna, kas pannakabagi dagiti umili nagsao ni Secanias ket insingasingna a mamatalgedda iti tulag ken Jehova a papanawenda ti ganggannaet nga assawada a babbai ken dagiti ubbing a nayanak kadakuada, sana imbaga ken Esdras: “Tumakderka, ta ti banag maipabiang kenka, ket addakami kenka. Bumilegka ken agtignayka.” Iti kasta, pinagsapata ni Esdras dagiti umili, ket impaibagana kadagiti amin a sigud a destiero nga umayda a sangsangkamaysa idiay Jerusalem iti uneg ti tallo nga aldaw tapno ilintegda daytoy a biddut. Iti dayta nga okasion binalakadan ni Esdras dagidiay naguummong nga agpudnoda ken Jehova ken suminada iti ganggannaet nga assawada a babbai. Nupay kasta, gapu iti dakkel a bilang dagiti tattao a nairaman itoy a salungasing, saan a posible a tamingen amin iti daydi gundaway no di ket in-inut a naikkat ti kinarugit, iti las-ud ti agarup tallo a bulan.​—Esd 10:2-17.

Kaduana ni Nehemias. Saan a masinunuo no nagtalinaed ni Esdras idiay Jerusalem wenno nagsubli idiay Babilonia. Ngem agparang nga awan idin sadiay kas ipasimudaag ti dimmakes a kasasaad ti siudad, agraman ti kinarinuker a nangapektar iti kinapadi. Mabalin a pinaayaban ni Nehemias nga agsubli kalpasan ti pannakaibangon manen dagiti pader ti Jerusalem. Nupay kasta, makitatayo manen iti eksena a madama mangibasbasa iti Linteg kadagiti naguummong nga umili ken isursurona ida. Iti maikadua nga aldaw dayta nga asamblea, nangangay iti espesial a gimong dagiti pannakaulo dagiti umili a kaduada ni Esdras tapno makagun-odda iti nauneg a pannakaawat iti Linteg. Siraragsak a rinambakanda ti Piesta dagiti Abong-abong. Kalpasan ti walo-aldaw a panagngilin, ti Tisri 24 ket naituding kas aldaw ti panagayunar ken panagipudno iti basbasolda, buyogen iti kararag. Iti sidong ti nabileg a panangidaulo ken panangiwanwan da Esdras ken Nehemias, naaramid ti “maysa a mapagpiaran nga urnos,” nga iti daytoy a gundaway saanda laeng nga insao no di ket insuratda, a pinatalgedan iti selio dagiti prinsipe, Levita, ken papadi.​—Ne 8:1-9, 13-18; kap 9.

Panagsurat. Dagiti libro ti Biblia a Cronicas kasta met ti libro a napanaganan iti nagan ni Esdras mangipaay iti pammaneknek a ni Esdras maysa a di mabambannog a managsirarak, nga ammona nga ikeddeng no ania ti pilienna kadagiti adda idin a nadumaduma a naisurat a kopia ti Linteg. Naisangsangayan ti kinaregtana a mangsirarak kadagiti opisial a dokumento ti nasionna, ket nabatad a gapu kadagiti panagreggetna isu nga addaantayo iti umiso a rekord nga itden kadatayo ti Cronicas. Nupay kasta, masapul a laglagipentayo nga espiritu ti Dios ti nangpaltiing kenkuana ken inwanwan ti Dios tapno maitalimeng ti dakkel a paset ti pakasaritaan ti Israel nga agpaay a pagimbagantayo.

Ti regta ni Esdras maipaay iti kinalinteg, ti sikakararag a panagpannurayna ken Jehova, ti matalek a panangisurona iti linteg ti Dios iti Israel, ken ti kinasaetna a mangitandudo iti pudno a panagdaydayaw ti makagapu no apay nga isu ket nasayaat nga ulidan a maikari a tuladen, kas maysa kadagiti ‘dakkel nga ulep dagiti saksi.’​—Heb 12:1.

2. Maysa a padi a kadua ni Zorobabel a nagsubli idiay Jerusalem manipud Babilonia idi 537 K.K.P.​—Ne 12:1, 13.