NOE

1. [Heb., Noʹach, nalabit, Inana; Liwliwa]. Anak ni Lamec ken maikasangapulo manipud ken Adan babaen ken Set; nayanak idi 2970 K.K.P., 126 a tawen kalpasan ti ipapatay ni Adan. Kinuna ni amana a Lamec idi panagananna ni Noe: “Daytoy ket mangyegto kadatayo iti liwliwa manipud iti aramidtayo ken manipud iti rigat dagiti imatayo nga ibunga ti daga nga inlunod ni Jehova.”​—Ge 5:28-31.

Awan Pagkuranganna iti Tengnga Dagiti Kapatadanna. Dimmakes ti lubong a pagbibiagan idi ni Noe. Iti dayta a panawen, adda dagiti anghel a nangpanaw iti nakaisigudan a kasasaadda ken iti maitutop a naedda, ket nangasawada iti babbai ken nangpataudda iti annak, “agdindinamag a lallaki,” a nangisungsong iti kinaranggas a nangpunno iti daga (Ge 6:1-4; Jud 6), agingga a “tunggal pagannayasan ti pampanunot ti puso [ti tao] dakes laeng iti amin a tiempo” ket ti daga “nadadael, agsipud ta isuamin a lasag dinadaelna ti dalanna iti daga.” (Ge 6:5, 11, 12) Ngem saan a nakiraman ni Noe iti daytoy a kinaballikug ket inladawan ti Sao ti Dios kas “lalaki a nalinteg. Pinaneknekanna ti bagina nga awan pagkuranganna iti tengnga dagiti kapatadanna. Ni Noe nakipagna iti pudno a Dios.” (Ge 6:8, 9) Maikuna nga “awan pagkuranganna” ni Noe agsipud ta naan-anay a naaramidanna ti kalkalikaguman kenkuana ti Dios, saan a kas iti dayta a di nadiosan a lubong.​—Idiligyo ti Ge 6:22; kitaenyo ti KINANAAN-ANAY, KINAPERPEKTO.

Pinanggep ni Jehova a Dadaelen Dayta a Lubong. Nangikeddeng ni Jehova iti tiempo a kaababa ti panagtalinaed dayta di nadiosan a lubong, a kunkunana: “Ti espirituk saanto nga agtignay iti tao iti di nakedngan gapu ta isu lasag met. Iti kasta ti al-aldawna agdagupto iti sangagasut ket duapulo a tawen.” (Ge 6:3) Nadibinuan daytoy a pangngeddeng. Agarup 20 a tawen kalpasan dayta, ti umuna nga anak (nalabit ni Jafet) ni Noe ket naipasngay (2470 K.K.P.), sa ipakita ti rekord a dua a tawen kalpasanna, naipasngay ti sabali pay nga anak a ni Sem. Saan a nadakamat no kaano a nayanak ni Ham, ngem dadakkelen ken naasawaanen dagitoy tallo nga annak idi naited ken Noe dagiti nadibinuan a bilin iti panangibangon iti daong. Gapu itoy, nalabit 40 wenno 50 a tawen laengen ti nabatbati sakbay ti Layus. (Ge 6:13-18) Ita, yantangay nakitulagen kenkuana ni Jehova (Ge 6:18) ken babaen iti tulong ti pamiliana, nangrugi nga agtrabaho ni Noe kas managibangon ken “manangaskasaba iti kinalinteg,” a pinakdaaranna dayta a nadangkes a kaputotan maipapan iti umad-adanin a pannakadadael.​—2Pe 2:5.

Pannakailasat iti Layus. Saan a namati dagiti tattao nga agtignay ti Dios a mangdadael iti nadangkes a lubong. Isu a gapu ta nabileg ti pammati ni Noe, naan-anay a nagtulnog ket inaramidna ti “maitunos iti isuamin nga imbilin kenkuana ti Dios. Inaramidna ti kasta met laeng.” (Ge 6:22) Ti Kristiano a mannurat iti libro a Hebreo inramanna ni Noe iti nakadakdakkel nga “ulep dagiti saksi” gapu iti di maisin a pammatina ken Jehova. Insuratna: “Babaen iti pammati, kalpasan a naipaayan iti nadibinuan a pakdaar maipapan iti bambanag a saan pay a nakita, nangipakita ni Noe iti nadiosan a buteng ket nangibangon iti daong a pakaisalakanan ti sangakabbalayanna; ket babaen itoy a pammati kinondenarna ti lubong, ket isu nagbalin nga agtawid iti kinalinteg a maitunos iti pammati.”​—Heb 11:7; 12:1.

Pito nga aldaw sakbay a nangrugi nga agbuyat ti dandanum ti layus, imbilin ni Jehova ken Noe nga iserrekna dagiti animal iti daong. Iti maikapito nga aldaw dayta a lawas, “simrek ni Noe, ken ti annakna ken ti asawana ken ti assawa ti annakna a maikuyog kenkuana, iti daong kasanguanan ti dandanum ti layus. . . . Kalpasan dayta inrikep ni Jehova ti ruangan iti likudanna.” Mismo nga iti dayta nga aldaw “dimteng ti layus ket dinadaelna ida amin.”​—Ge 7:1-16; Lu 17:27.

Saan a napugsat ti natauan a biag ken ti biag dagiti animal babaen kadagidiay nakalugan iti daong. Kasta met, nagtultuloy ti pudno a panagdaydayaw, ket babaen ken Noe ken ti pamiliana, intultuloy ti Dios ti pakasaritaan ti lubong, agraman ti maysa a sistema ti panagbilang iti tawen nga agsubli iti pannakaparsua ti tao ken iti orihinal a pagsasao (idi agangay naawagan iti Hebreo). Addaan ni Noe iti umiso a rekord ti napateg a paspasamak bayat ti kaaddana idi iti daong.​—Ge 7:11, 12, 24; 8:2-6, 10, 12-14.

Bendision Kalpasan ti Layus ken ti Tulag Mainaig iti Bullalayaw. Kalpasan ti agarup makatawen iti daong, rimmuar ni Noe ken ti pamiliana iti nadalusen a daga. Naisadsad ti daong iti Kabambantayan ti Ararat. Kas panangipateg ni Noe iti kinamanagayat, asi, ken mangsalaknib nga ima ni Jehova, nangibangon iti maysa nga altar ket nangidaton iti “sumagmamano kadagiti amin nga animal a nadalus ken kadagiti amin nga agtaytayab a parsua” kas sakripisio ken Jehova. Naay-ayo ni Jehova ket impalgakna ken Noe a saanton a mailunod ti daga, saanto metten a kabilen ti Dios ti tunggal banag kas iti inaramidna. Kanayon nga addanto ti “panagimula iti bin-i ken panagani, ken ti lamiis ken pudot, ken ti kalgaw ken kalam-ekna, ken ti aldaw ken rabii.”​—Ge 8:18-22.

Binendisionan ni Jehova dagiti nakalasat iti Layus, a binilinna ida: “Agbungakayo ken agadukayo ket punnuenyo ti daga.” Kalpasanna nangipaay kadagiti baro a pammilin a pagimbaganda: (1) Siaayat nga impalubosna a pagtaraonda metten ti lasag dagiti animal; (2) ngem gapu ta ti kararua ket adda iti dara, saanda a rumbeng a kanen ti dara; (3) dagiti nadutokan nga autoridad mabalindan nga ipakat ti kadagsenan a dusa nga ipapatay. Agaplikar dagitoy a linlinteg iti amin a tattao, kas annak ti tallo a putot ni Noe.​—Ge 1:28; 9:1-7; 10:32.

Kalpasan ti panangipaayna kadagitoy a pammilin, intultuloy a kinuna ni Jehova: “No maipapan kaniak, adtoy ipasdekko ti tulagko kadakayo ken kadagiti putotyo a sumaruno kadakayo, ken iti tunggal sibibiag a kararua a naikuyog kadakayo, kadagiti agtatayab, kadagiti animal ken kadagiti amin a sibibiag a parsua iti daga a naikuyog kadakayo . . . Wen, ipasdekko ti tulagko kadakayo: Awanton ti pannakagessat ti isuamin a lasag babaen ti dandanum ti layus, ken awanton ti mapasamak a layus a mangdadael iti daga.” Agingga ita, agserserbi ti bullalayaw kas “pagilasinan”, wenno mangipalagip, iti daytoy a tulag.​—Ge 9:8-17; Isa 54:9.

Pannakabartek ni Noe. Nagbiag ni Noe iti 350 a tawen kalpasan ti Layus. Sipaprangka ken sipupudno a kunaen ti salaysay: “Ita nangrugi ni Noe kas maysa a mannalon ket nagmula iti kaubasan. Ket rinugianna ti imminum iti arak ket nabartek, ket iti kasta linukasanna ti bagina iti tengnga ti toldana.” (Ge 9:20, 21) Saanna a kayat a sawen a managbarbartek ni Noe. Dinakamat daytoy ti Biblia tapno maidatag ti makagapu iti maysa a pasamak a nainaig iti dayta, a dakkel ti epektona iti pakasaritaan ti lubong. Sakbay ti Layus, saan a naigamer ni Noe iti ‘panagin-inum’ daydi a nadangkes a kagimongan, a sigurado a nakaro unay dayta ta nagbalin a nakaar-ariwawa. Dayta ti nangbibineg iti rikriknada ken awan duadua a makagapu no apay a saanda nga inkaskaso ti pakdaar ti Dios, a saanda a nangikankano “agingga nga immay ti layus ket inyanudna amin ida.”​—Mt 24:38, 39; Lu 17:27.

Idi matmaturog ni Noe iti toldana, nakaaramid ni Ham ken nalabit uray met ti anakna a ni Canaan iti maysa a kita ti di panagraem ken Noe. Mabasa iti salaysay: “Kamaudiananna nagriing ni Noe manipud pannakabartekna iti arak ket naammuanna ti inaramid kenkuana ti inaudian nga anakna.” Kunaen ti kaaduan a ni Ham ti nadakamat ditoy kas ‘inaudian nga anak’ ni Noe. Nupay kasta, ti apoko ti pagaplikaran no maminsan dayta a sasao iti Biblia, nga iti daytoy a gundaway isu ni Canaan. Aniaman ti matuktukoy, inestoria pay laeng dayta ni Ham nga ama ni Canaan iti dua a kakabsatna, nga isuda ti nangabbong ken Noe imbes nga isu koma. Idi naammuan ni Noe ti napasamak, inlunodna ni Canaan ket binenditona ti Dios ni Sem a ni Jehova.​—Ge 9:20-27.

Panagrebelde ni Nimrod. Ni Noe ti kaunaan a patriarka ti kagimongan kalpasan ti Layus. (Ge 10:1-32) Nupay kasta, bayat ti panagbiagna timmaud manen ti ulbod a panagdaydayaw kadagidiay idadauluan ni Nimrod, kas makita iti rebelioso a gandatda a panangibangon iti “torre a ti tuktokna dumanon iti langlangit” ta amangan no maiwarawarada iti “isuamin a rabaw ti daga.” Direkta a maibusor daytoy iti bilin ti Dios a “punnuenyo ti daga,” ken panangbusor met dayta iti saad ni Noe kas mammadto ti Dios. Natay ni Noe agarup dua a tawen sakbay a nayanak ni Abraham. No kasta, nakita ni Noe ti panangukom ni Jehova kadagiti agibangbangon iti Torre ti Babel ken ti pannakaiwarawara dagidiay a rebelde iti isuamin a rabaw ti daga. Saan a nakiraman da Noe ken Sem iti panangibangon iti torre isu a saan a nariribuk ti pagsasaoda, no di ket intultuloyda nga inaramat ti orihinal a pagsasao ti tao, nga inted ti Dios ken Adan.​—Ge 9:1, 28, 29; 11:1-9.

Maysa a Naimpadtuan a Pagtuladan. Ni Noe nga adipen ti Dios ket agpapada a dinakamat da mammadto Isaias, Ezequiel, ken ni Jesu-Kristo kasta met da apostol Pedro ken Pablo. Impakita da Jesus ken Pedro a ti kaaldawan ni Noe ket ipaspasimudaagna ti maipapan iti “kaadda ti Anak ti tao” ken iti masanguanan nga “aldaw ti panangukom ken ti pannakadadael dagiti di nadiosan a tattao.” “Nangipasdek [ni Jehova] iti pagtuladan maipaay kadagiti di nadiosan a tattao maipapan iti bambanag nga umay” babaen iti panangisalakanna ken ni Noe ken iti pamiliana idi dinadaelna ti nadangkes a lubong.​—2Pe 3:5-7; 2:5, 6; Isa 54:9; Eze 14:14, 20; Mt 24:37-39; Heb 11:7; 1Pe 3:20, 21.

2. [Heb., No·ʽahʹ]. Maysa kadagiti lima nga annak a babbai ni Zelofehad, iti tribu ni Manases. Gapu ta awan lallaki nga annak ni Zelofehad idi natay, imbilin ni Jehova a ti annakna a babbai ti mangtawid iti sanikuana iti tribu. Nagserbi daytoy kas legal a pagtuladan. Idi agangay, nagbalin met a paglintegan a ti annak a babbai nga agtawid masapul nga asawaen dagiti lallaki a katribuda tapno saan a mapukaw ti tawid ken mayalla-allatiw iti nadumaduma a tribu.​—Nu 26:28-33; 27:1-11; 36:6-12; Jos 17:3, 4.