SANGOL

Barra a naipabaklay iti abaga ti maysa a tao, nga iti tunggal ungto dayta ket naibitin dagiti awit (idiligyo ti Isa 9:4), wenno maysa a kayo a barra wenno baskag a naikabil kadagiti tengnged ti dua a pagguyod nga animal (kadawyanna a bakbaka) no agguyodda iti ramit a pagtalon wenno maysa a kareson. (Nu 19:2; De 21:3; 1Sm 6:7) Ti naud-udi a nadakamat a pasangol ket kadawyanna a naipuesto babaen iti dua a galut, a ti tunggal maysa naipalikmut iti tengnged ti maysa nga animal. Ti sumagmamano a sangol, imbes nga addaanda kadagiti galut, addaanda kadagiti diretso a barra a naglayon nga agpababa iti tunggal sikigan dagiti tengnged dagiti animal ket napairutanda babaen kadagiti bedbed a naipaballasiw kadagiti karabukobda. Dagiti sangol naigalut met kadagiti muging dagiti animal iti puon dagiti sarada. Dagiti sangol a naipabaklay kadagiti abaga ti tattao iti kadaanan nga Egipto a pagawit iti danum ken dadduma pay nga awit ket agarup 1 m (3 pie) ti kaatiddogda ken addaanda kadagiti singdan kadagiti murdong maipaay a pagikapetan kadagiti awit.

Dagiti Termino iti Orihinal a Pagsasao. Dagiti Griego a termino (zy·gosʹ, zeuʹgos), a mangipamatmat iti maysa a sangol, naadawda iti sao a zeuʹgny·mi, a kaipapananna ti “isangol; pagasmangen; pagtiponen; isinggalut; pagkaykaysaen.” Kadawyanna, dua nga animal ti napagsinnangol, gapuna ti Griego a sao a zeuʹgos mabalin nga ipasimudaagna ti maysa a “paris” wenno “kasangolan” nga animal, kas iti “maysa a paris a pagaw.” (Lu 2:24; 14:19) Ti Hebreo a termino a tseʹmedh katupagna ti Griego a sao a zeuʹgos ken mabalin a tumukoy iti “sangaparis” (Uk 19:3, 10; 1Sm 11:7; 1Ar 19:19, 21), wenno maysa nga “acre,” ti rukod ti daga a kabaelan nga araduen ti sangaparis a toro iti maysa nga aldaw. (1Sm 14:14; Isa 5:10) Nupay kasta, ti maysa a naan-anay a naiduma a Hebreo a sao (ʽol wenno ʽohl) ket tumukoy iti gamigam a naaramat iti panamagsinnangol wenno panamagkaykaysa iti bambanag. (Nu 19:2) Ti sabali pay a Hebreo a termino (moh·tahʹ, barra ti sangol) ket nainaig kadagiti sangol (Le 26:13; Isa 58:6, 9; Jer 27:2; 28:10, 12, 13; Eze 30:18; 34:27), ket iti 1 Cronicas 15:15 tumukoy dayta kadagiti assiw a naaramat a pangawit iti Lakasa. Ti Griego a sao a zy·gosʹ, malaksid iti panangtukoyna iti maysa a sangol, mabalin nga agaplikar iti nadumaduma a banag a mamagkaykaysa iti dua wenno ad-adu pay a banag. Kas pagarigan, ti assiw ti maysa a paris a timbangan ‘pagsinnangolenna’ ti dua a pariok; ngarud, ti zy·gosʹ naipatarus a “maysa a paris a timbangan” iti Apocalipsis 6:5. Kas iti Hebreo nga ʽol (Ge 27:40; Isa 9:4), ti zy·gosʹ mabalin a tukoyenna met ti barra ti sangol nga inusar ti maysa a tao maipaay a pangbagkat kadagiti awit, a patas ti pannakabingayda iti agsumbangir a murdong ti barra.

Piguratibo nga Usar. Dagiti adipen masansan a kasapulan nga agawitda idi kadagiti dadagsen (idiligyo ti Jos 9:23; 1Ti 6:1), ket maigapu itoy, ti sangol mayanatup nga inladawanna ti pannakaadipen wenno panagpaituray iti sabali a tao, kas iti panagpaituray ni Esau ken Jacob (Ge 27:40), wenno panagpaituray iti maysa nga agturay wenno nasion (1Ar 12:4-14; 2Cr 10:4-14; Eze 34:27), kasta met ti pannakairurumen ken panagsagaba. (Isa 58:6-9) Nakarkaro a pannakaadipen ti impasimudaag ti sangol a landok ngem iti kayo a sangol. (De 28:48; Jer 28:10-14) Ket ti panangikkat wenno panangtukkol iti sangol impamatmatna ti pannakawayawaya iti pannakaadipen, pannakairurumen, ken di nainkalintegan a pannakatrato.​—Le 26:13; Isa 10:27; 14:25; Jer 2:20; 28:2, 4; 30:8; Eze 30:18.

Idi a ti siudad ti Jerusalem natnag ken Ari Nabucodonosor, dagiti agnanaed naaddada iti sidong ti nadagsen a sangol ti panagpasakup iti Babilonia. Daytoy a sangol ket nangnangruna a narigat kadagiti lallakay, a saan a nakapasar iti kasta a banag iti nasapsapa a paset ti panagbiagda. (Idiligyo ti Isa 47:6.) Daytoy ti nabatad nga iparparipirip ni Jeremias iti panangunnoyna iti pannakadadael ti Jerusalem, a kinunana: “Naimbag iti nabaneg a lalaki nga awitenna ti sangol bayat ti kinaagtutubona.” Babaen iti panagsursuro a mangawit iti sangol ti panagsagaba bayat ti kinaagtutubo, nalaklakanto iti maysa a tao ti panangawit iti sangol iti maud-udi a paset ti panagbiagna, ken di mapukawan iti namnama.​—Un 3:25-30.

Nupay dagiti indibidual ken dagiti nasion inrurumenda ti sabsabali, ni Jehova a Dios saan a pulos nangisaad iti mangirurumen ken makapasakit a sangol kadagiti matalek nga adipenna. Babaen ken mammadto Oseas, pinalagipan ni Jehova ti Israel maipapan iti naasi a panangtratona: “Babaen kadagiti tali ti naindagaan a tao intultuloyko nga inaon ida, babaen kadagiti singdan ti ayat, iti kasta nagbalinak kadakuada a kas kadagidiay mangik-ikkat iti sangol kadagiti pangada, ket siaalumamay a nangyegak iti taraon iti tunggal maysa.” (Os 11:4) Gapuna, iti panangtrato ni Jehova kadagiti Israelita, nagtignay kas daydiay nangikkat wenno nangisanud a nangyadayo iti maysa a sangol tapno nalaklaka a makapangan ti maysa nga animal. Idi laeng tinukkolda ti sangol ti panagpasakupda iti Dios (Jer 5:5) a dimtengda iti sidong ti mangirurumen a sangol dagiti kabusor a nasion.​—Idiligyo ti De 28:48; Jer 5:6-19; 28:14.

Ti Linteg a naited iti nasion ti Israel ket maysa a sangol, ta insaadna ida iti sidong dagiti annongen ken pagrebbengan ken Jehova a Dios. Yantangay nasantuan, nalinteg, ken naimbag, ti imbilin ti Linteg saan a nangpataud iti pannakadangran kadagiti Israelita. (Ro 7:12) Nupay kasta, gapu iti kinamanagbasol ken kinaimperpektoda, saanda a nabaelan a naan-anay a tungpalen dayta, ket ngarud nagbalin dayta a sangol nga ‘uray isuda wenno dagidi ammada saanda a nabaelan nga awiten’ (ta nagbanag dayta iti pannakakondenarda gapu iti panangsalungasingda iti Linteg). Indatag ni Pedro daytoy a punto, idi impakitana a saan a nasken nga ipataw kadagiti di Judio a Kristiano ti pagrebbengan a mangtungpal iti “linteg ni Moises.” (Ara 15:4-11) Ti Linteg a mismo saan a nangyeg iti pannakaadipen, no di ket inyeg dayta ti basol. (Ro 7:12, 14) Gapuna, ti panangpadas ti maysa a tao a manggun-od iti biag babaen iti naan-anay a panangtungpal iti Mosaiko a Linteg ket imposible ken kaipapananna met ti panangipalubosna iti bagina a “mabalud manen iti sangol ti pannakaadipen,” agsipud ta, yantangay managbasol ken adipen ti basol, isu kondenaren ti Linteg, a saan a nakaipaay iti pudpudno nga epektibo a sakripisio maipaay iti basbasol, kas iti naaramidan ti subbot ni Kristo.​—Ga 5:1-6.

Idi tiempo ti ministerio ni Jesus ditoy daga, adda pay laeng dagiti Judio iti sidong ti sangol ti Mosaiko a Linteg ken, kanayonanna pay, napadagsenanda iti adu a tradision ti tattao. Maipapan kadagiti eskriba ken Fariseo, kinuna ni Jesu-Kristo: “Mangreppetda kadagiti nadagsen nga awit ket ipabaklayda ida kadagiti abaga dagiti tattao, ngem isuda saanda a kayat a garawen ida babaen iti ramayda.” (Mt 23:4) Gapuna, manipud naespirituan a panangmatmat, dagiti kadawyan a tattao ti nangnangruna a “madagdagsenan.” Gapuna, maikuna ni Jesus: “Umaykayo kaniak, dakayo amin a mabambannogan ken madagdagsenan, ket pagin-awaenkayto. Ibaklayyo ti sangolko ket agsursurokayo kaniak, ta naalumamay ti kababalinko ken napakumbaba ti pusok, ket makasarakkayto ti gin-awa a maipaay kadagiti kararuayo. Ta ti sangolko nalanay ken ti awitko nalag-an.” (Mt 11:28-30) No ti ‘sangol’ nga adda iti panunot ni Jesus ket daydiay impabaklay kenkuana ti nailangitan nga Amana, ngarud ipasimudaag daytoy a ti dadduma mabalinanda ti maadda iti sidong ti sangol a kaduana ket tulonganna ida. Iti sabali a bangir, no ti sangol ket daydiay ikabil a mismo ni Jesus iti sabsabali, ngarud ti matuktukoy isu ti panagpasakup ti maysa iti autoridad ken panangiwanwan ni Kristo kas adalanna. Iti Filipos 4:3, nalabit tuktukoyen ni apostol Pablo ti maysa a kabsat iti kongregasion idiay Filipos kas “pudpudno a kasinnangol,” kayatna a sawen, maysa nga adda iti sidong ti sangol ni Kristo.

Yantangay ti panagasawa pagsinggalutenna ti asawa a lalaki ken asawa a babai, kasla sangol dayta. (Mt 19:6) Gapuna, ti pannakiasawa ti maysa a Kristiano iti di manamati agbanag iti ‘di patas a panagsinnangol’ (2Co 6:14), a mamagbalin a nakarigrigat ti panagkaykaysa iti panunot ken tignay.