Ti Umiso a Pannakaammo iti Dios ken iti Anakna Mangiturong iti Biag
“Daytoy kaipapananna ti biag nga agnanayon, ti panangammoda kenka a maymaysa a pudno a Dios, ken ni Jesu-Kristo nga imbaonmo.”—Juan 17:3.
1. Apay a nasken unay ti umiso a pannakaammo iti Dios ken ni Jesu-Kristo?
TI UMISO a pannakaammo iti Dios ken iti Anakna a ni Jesu-Kristo, ket nasken nga agpaay kadagidiay agtarigagay iti biag nga agnanayon. “[Ti Dios] kayatna nga isuamin dagiti tattao maisalakanda koma, ket dumtengda iti umiso a pannakaammo iti pudno.” (1 Timoteo 2:4) Ti kasta a pannakaammo manipud naipaltiing a Sao ti Dios, ti Biblia, kabalannatayo a mangammo no siasino ti Dios ken no ania dagiti annongentayo kenkuana. (2 Timoteo 3:16, 17; 1 Juan 2:17) Tulongannatayo met a mangbigbig a siuumiso ken ni Jesu-Kristo ken ti pannakirelasiontayo kenkuana.—Salmo 2:12; Filipos 2:5-11.
2. Aniat’ mabalin nga ibunga ti kinakurang ti umiso a pannakaammo?
2 No awan ti umiso a pannakaammo, mabalin a masiluantayo kadagiti ulbod a pannursuro nga isaksaknap ti kabusor ti Dios, ni Satanas a Diablo, nga isu “managulbod ken ama ti kinaulbod.” (Juan 8:44) Gapuna, no ti maysa a doktrina suppiatenna ti Sao ti Dios, daytat’ maysa a kinaulbod, ngarud ti panamati iti dayta ken panangisursuro iti dayta ibabainna ni Jehova ken iyegnatayo iti pannakibinnusor kenkuana. Gapuna kasapulan ti intay panangsukimat a siaannad kadagiti Kasuratan tapno mailasin ti pudno manipud iti kinaulbod. (Aramid 17:11) Ditay kayat ti agbalin a kas kadagidiay “kankanayon nga agad-adal ket nikaanoman dida makagteng iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.”—2 Timoteo 3:1, 7.
3. Aniat’ nalawag a sursuro ti Biblia maipapan iti Dios, ni Jesu Kristo, ken ti nasantuan nga espiritu?
3 Kas nakitatayon iti napalabas nga artikulo, ti doktrina ti Trinidad ket saan a sursuro ti Biblia. Iti mismo a Sao ti Dios, silalawag nga imbagana kadatayo nga isu ti Namarsua iti isuamin a bambanag ket ti umuna a pinarsuana idiay langit isu ti Anakna. (Apocalipsis 4:11; Colosas 1:15, 16) Ti Dios imbaonna ti Anakna ditoy daga kas maysa a tao tapno ipaayna ti daton a subbot, nga isut’ agserbi a pakaibatayan ti pannakapakawan ti basbasol ti sangatauan, ken tapno lawlawaganna pay dagiti tattao a napasnek maipapan iti Dios ken ti pangpanggepna. (Mateo 20:28; Juan 6:38) Kaskasdi, ti simple, nalawag a sursuro a ti Dios ken ni Kristo ket dua a nagsina a persona, ken ti nasantuan nga espiritu ket saan a maysa a persona no di ket aktibo a puersa ti Dios, ket natirtiritirdan iti panaglabas dagiti adu a siglo. Imbes ketdi, ti sursuro ti Trinidad ket nagbalin a pamunganayan a doktrina ti Kakristianuan.
“Siak ken ti Ama Maymaysakami”
4. Apay a ti panagkuna dagiti iglesia maipapan iti Juan 10:30 ket saan nga umiso?
4 Masansan nga isitar dagiti ig-iglesia ti Juan 10:30 a pangpadpadas a pangsuportar iti Trinidad, nupay awan naaramid a pannakadakamat ti aniaman a maikatlo a persona iti dayta a bersikulo. Sadiay kuna ni Jesus: “Siak ken ti Ama maymaysakami.” Ngem kayat kadi a sawen ni Jesus nga isut’ Dios a Mannakabalin-amin a mismo, a naiduma laeng ti langana? Saan, di mabalin dayta yantangay kanayon a kunkunaen ni Jesus nga isut’ Anak ti Dios ket, nababbaba ngem Isu ken agpaspasakop Kenkuana. Ngarud, aniat’ kayat a sawen ni Jesus idiay Juan 10:30?
5, 6. (a) Iti ania a pannakaawat ti kayat a sawen ni Jesus idi kunana nga isu ken ni Amana maymaysada? (b) Kasano a naiyilustrar daytoy no maipapan ken ni Jesus ken dagiti adalanna?
5 Ti kayat a sawen ni Jesus ket isut’ makipagpaykaysa iti panunot ken panggep ken Amana. Makita daytoy idiay Juan 17:21, 22, a sadiay ni Jesus nagkararag iti Dios a dagiti adalanna “agmaymaysada koma, a kas met sika, Ama kaniak, ket siak kenka, tapno addada met koma kadata. . . tapno agmaymaysada koma a kas met kadata nga agmaymaysa.” Ikarkararag aya ni Jesus nga amin dagiti adalanna agbalinda a maymaysa a persona? Saan, isut’ agkarkararag nga agkaykaysada koma, iti isu met laeng a panunot ken panggep, kas kada Jesus ken ti Dios.
6 Ti isu met laeng nga idea ti naiyebkas idiay 1 Corinto 1:10, idi a kinuna ni Pablo a dagiti Kristiano ‘sawenda amin koma ti maymaysa a banag, ket awan koma dagiti panaglalasin kadakuada, no di ket naan-anay koma ti panagtitimpuyogda iti maymaysa a panunot ken maymaysa a panagrikna.’ Isu nga idi kinuna ni Jesus nga isu ken ti Amana maymaysada, saanna a kayat a sawen nga isuda ti isu met laeng a persona, kas iti panagkunana kadagiti adalanna nga agmaymaysada koma saanna a kayat a sawen nga isuda ket maymaysada a persona.
Asino “ti Berbo”?
7. (a) Aniat’ kuna ti Kakristianuan maipapan iti Juan 1:1? (b) Aniat’ adda idiay Juan 1:1 a dagdagus mangipakita nga awan ti Trinidad a sasawenna?
7 Nupay kasta, ti met ngay Juan 1:1, a kunana idiay King James Version: “Idi punganay adda ti Berbo, ket ti Berbo adda iti Dios, ket ti Berbo isu Dios”? Kunaen kadatayo ti Juan 1:14 a “daydi a Berbo nagbalin a lasag ket nakipagian kadatayo.” Kuna ti Kakristianuan a daytoy a “Berbo” (Griego, loʹgos) nga immay ditoy daga kas ni Jesu-Kristo ket isu a mismo ti Dios a Mannakabalin-amin. Ngem, paliiwenyo ta uray iti King James Version kuna ti Juan 1:1 “ti Berbo adda iti Dios.” Ti maysa nga adda iti sabali a persona. Gapuna uray manipud iti daytoy a patarus, dua a nagduma a personalidad ti maipakpakita. Kasta met, awan a pulos ti maikatlo a persona iti aniaman a Trinidad a nadakamat.
8. Kasano ti panangipaulog dagiti dadduma a patarus ti Biblia iti maud-udi a paset ti Juan 1:1?
8 No maipapan iti panagkuna ti King James Version iti maudi a paset ti Juan 1:1 a ti “Berbo isu Dios,” dadduma a patpatarus adda sabali a kunaenda. Dadduma kadagitoy isu dagiti sumaganad:
1808: “ket ti berbo maysa a dios.” The New Testament, in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With Corrected Text, London.
1864: “ket maysa a Dios idi ti Berbo.” The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson, Nueva York ken London.
1935: “ket ti Berbo nasantuan.” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith ken E. J. Goodspeed, Chicago.
1935: “ti Logos nadiosan.” A New Translation of the Bible, ni James Moffatt, Nueva York.
1975: “ket maysa a dios (wenno, maysa a nadiosan a kita) ti Berbo.” Das Evangelium nach Johannes, ni Siegfried Schulz, Göttingen, Alemania.
1978: “ket kas dios a kita ti Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Johannes Schneider, Berlin.
1979: “ket maysa a dios idi ti Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Jurgen Becker, Würzburg, Alemanya.
Kasta met, idi 1950 ti New World Translation of the Christian Greek Scriptures, nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., impaulogna dagita a sasao, “ket ti Berbo maysa a dios.”
9. Iti teksto a Griego, aniat’ adda iti unaan ti umuna a panagparang ti nagan a the·osʹ (dios) idiay Juan 1:1, a mangipakita a ti tuktukoyenna ket isu ti Dios a mannakabalin-amin?
9 Dagita aya a panangipaulog umanamong iti gramatika a pannakasangal iti pagsasao a Griego? Wen, umanamongda. Idiay Juan 1:1 adda dua a panagparang ti nombre a Griego a the·osʹ (dios). Ti umuna a panagparangna tuktukoyenna ti Dios a mannakabalin-amin, a nakaikuyogan idi ti Berbo—“ket ti Berbo [loʹgos] adda iti Dios maysa a porma iti [the·osʹ].” Daytoy umuna a the·osʹ ket simmaruno iti porma ti piho nga artikulo ti Griego a ho. Ti nagan a the·osʹ nga addaan ti piho nga artikulo a ho sakbay dayta itudtudona ti maysa a naiduma a persona, iti daytoy a kaso ti Dios a mannakabalin—amin-“ket ti Berbo adda [iti] Dios.”
10. Maipapan iti maikadua a panagparang ti the·osʹ idiay Juan 1:1, aniat’ ipamatmat ti kinaawan ti artikulo a ho?
10 Ngem iti maud-udi a paset ti Juan 1:1, dagiti patarus kas nailista iti parapo 8 ipaulogda ti maikadua a the·osʹ (maysa a predicate noun) kas “nadiosan” wenno “maysa a dios” imbes a “Dios.” Apay? Ngamin ta ti maikadua a the·osʹ ket maysa a singular predicate noun a nagparang sakbay ti berbo ken awan ti piho nga artikulo a ho iti Griego. Iti daytoy a bersikulo, ti kasta a sangal ti sasao itudtudona ti maysa a kababalin wenno kualidad iti maysa a matuktukoy. Ipaganetgetna ti kasasaad iti Berbo nga isu ti “nadiosan,” “maysa a dios,” ngem saan a ti Dios a mannakabalin-amin. Maitunos daytoy kadagiti adu a kasuratan a mangipakpakita a “ti Berbo” ket pannakangiwat ti Dios, nga imbaon ti Dios ditoy daga. Kas kuna ti Juan 1:18: “Awan ti nakakita iti Dios uray kaano; ti bugbugtong a dios [ti Anak a naparsua idiay langit babaen ti Dios a mannakabalin-amin] nga adda iti saklot ti Ama isu [immay ditoy daga kas tao a Jesus ket] isu ti nangipakaammo kenkuana [ti Dios a mannakabalin-amin].”
11. Ania a pangarigan ti adda idiay Biblia iti panangibalet ti manangipatarus iti artikulo a “maysa a” idinto nga awan dayta iti Griego, ket apay a naaramid daytoy?
11 Adu pay dadduma a bersikulo ti Biblia a sadiay dagidiay nangipatarus manipud Griego iti sabali a pagsasao imbal-etda ti artikulo a “maysa a” sakbay ti predicate noun nupay awan ti artikulo iti teksto a Griego. Daytoy a panangibal-et iti artikulo iti patarus iruarna ti kababalin wenno kualidad ti nagan. Kas pangarigan, idiay Marcos 6:49, idi nakita dagiti adalan a magmagna ni Jesus iti danum, kuna ti King James Version, “impagarupda nga isu ket maysa nga espiritu” (Griego, phanʹtas·ma). Ti New World Translation ad-adda nga umiso ti panangipatarusna kadagiti sasao, “Impagarupda: ‘Dayta ti maysa a parparmata!’” Iti isu met laeng a pamay-an, ti umiso a patarus ti Juan 1:1 ipakitana a ti Berbo ket saan a “Dios,” no di ket “maysa a” dios.
12. Aniat’ umas-asping a pakausaran ti saan a piho nga artikulo a “maysa a” ti masarakan idiay Juan 8:44?
12 Dua nga umas-asping a pangarigan ti masarakan idiay Juan kapitulo 8, bersikulo 44. Sadiay ni Jesus, iti panagsaritana maipapan iti Diablo, kunana: “Isu maysa a mammapatay idi damo. . . Isu maysa a managulbod ket ama ti kinaulbod.” Umasping iti Juan 1:1, iti orihinal a Griego ti predicate noun kadagitoy a dua nga ebkas (“mammapatay,” “managulbod”) sumaruno iti berbo ket awan ti piho nga artikulo. Iti tunggal kaso, maysa a kualidad wenno kababalin ti Diablo ti madesdeskribir ket kadagiti adu a moderno a pagsasao a patarus, nasken ti mangisingit iti saan a piho nga artikulo a (“maysa a”) tapno maipaawat daytoy. Gapuna ti King James Version ipatarusna dagitoy nga ebkas nga, “Isu maysa a mammapatay. . . isu maysa a managulbod ket ama ti kinaulbod.”—Kitaenyo met ti Marcos 11:32; Juan 4:19; 6:70; 8:44; 9:17; 10:1, 13, 21; 12:6.
“Apok ken Diosko”
13, 14. Apay a ni Tomas mabalinna nga awagan ni Jesus a “Diosko” a dina kayat a sawen a ni Jesus isu ni Jehova?
13 Dagiti Trinitariano isitarda met ti Juan 20:28 a mangsuportar ti panagkunada. Sadiay kinuna ni Tomas: “Apok ken Diosko!” Kas naipakita iti ngato, awan suppiat iti panangtukoy ni Tomas ken Jesus kas maysa a dios. Maitunos dayta iti kinapudno a ni Jesus, iti kasasaadna sakbay a nagbalin a tao, ket pudno a maysa a dios, kayatna a sawen, maysa a mannakabalin, nadiosan a persona. Ket nalawag nga isu ti kasta nanipud ipapatay ken panagungarna iti nailangitan a biag. Ni Jesus ket nagadaw pay manipud kadagiti Salmo tapno ipakita a dagiti napipigsa a tattao ket madakdakamatda kas “didios.” (Salmo 82:1-6; Juan 10:34, 35) Kuna ni apostol Pablo nga adda dagiti “adu a ‘didios’ ken adu dagiti ‘ap-appo.’” (1 Corinto 8:5) Uray ni Satanas ket maaw-awagan “ti dios daytoy a sistema dagiti bambanag.”—2 Corinto 4:4.
14 Ni Kristo ti nangokupar ti maysa a saad a nangatngato ngem kadagiti imperpekto a tattao, wenno ni Satanas. No dagita ti mabalin a tukoyen kas “didios,” sigurado a ni Jesus mabalin met, ket tinukoy nga agpayso a maysa a dios. Gapu iti naisalsalumina a saadna iti pannakirelasion ken ni Jehova, ni Jesus “ti bugbugtong a dios” (Juan 1:18), maysa a “Mannakabalin a Dios” (Isaias 9:6), ken “maysa a dios” (Juan 1:1). Gapuna awan ti di maiyanatup maipapan iti panangtukoy ni Tomas ken ni Jesus iti dayta a pamay-an. Ibagbaga ni Tomas a ni Jesus ket maysa a dios kenkuana, maysa a nadiosan, maysa a mannakabalin. Ngem saanna nga ibagbaga a ni Jesus isu ni Jehova, a daytat’ gapuna a kuna ni Tomas “Diosko” saan a “ti” Dios.
15. Kasano ti nalawag a panangipabigbig ti bersikulo 31 iti Juan kapitulo 20 no asino ni Jesus?
15 Tallo la a bersikulo kamaudiananna, idiay Juan 20:31, kuna ti Biblia: “Ngem dagitoy addada a naisurat tapno patienyo a ni Jesus isu ti Kristo ti Anak ti Dios.” Amin a panagduadua maipapan iti mabalin a kayat a sawen ni Tomas ti agawan ditoyen. Ni Juan a mannurat ti Biblia nalawag a kinunana a ni Jesus ti Anak ti Dios, saan a ti Dios a mannakabalin-amin a mismo.
Saan a Kapada ti Dios
16. Ania a panagkuna ti inaramid dagiti Judio, ket kasano a sinungbatan ni Jesus dayta?
16 Ti sabali pay a kasuratan nga us-usaren dagiti ig-iglesia isu ti Juan 5:18. Kunaenna a kayat dagiti Judio a papatayen ni Jesus agsipud ta “kunana pay a ti Dios isu ti Amana, nga impadana ti bagina iti Dios.” Asinot’ mangibagbaga a ni Jesus ket ipadpadana ti bagina iti Dios? Saan a ni Jesus. Linawlawaganna daytoy iti sumaganad unay a bersikulo (Jn 5:19) babaen ti panagkunana: “Ti Anak saanna a mabalin ti agbukbukod nga agaramid iti uray ania, no di ket ti makitana nga aramiden ti Ama.” Gapuna saan a kinuna ni Jesus nga isu ti Dios a mannakabalin-amin wenno pumada Kenkuana. Ipakpakitana a dagiti Judio ket nagbiddutda, nga isu saan a Dios, no di ket isu ti Anak ti Dios, ken kas pannakangiwat ti Dios, saan a makapagtignay a kabukbukodanna. Mapanunotyo aya ti Dios a mannakabalin-amin iti uniberso nga ibagbagana nga awan ti maaramidanna a kabukbukodanna? Gapuna dagiti Judio ti nangpabasol, ket ni Jesus ti nangsungbat iti dayta.
17. (a) Aniat’ nalawag a pammaneknek ti mismo a naipaltiing a Sao ti Dios maipapan ti kinasiasino ni Jehova, ni Jesu-Kristo, ken ti nasantuan nga espiritu? (b) Aniat’ masapul a maaramidan iti aniaman a kasuratan a mabalin nga itudo dagiti Trinitariano iti panagreggetda a mangpadas a mangikalintegan ti pammatida?
17 Gapuna, manipud iti pammaneknek ti Dios iti mismo a naipaltiing a Saona, manipud pammaneknek ni Jesus, ken manipud pammaneknek dagiti adalan ni Jesus, ti aglaplapusanan nga ebidensia ipakitana a silalawag a ti Dios a mannakabalin-amin ken ni Jesu-Kristo ket dua a nagduma ken nagsina a personalidad, Ama ken Anak. Dayta nga ebidensia ipakitana met a silalawag a ti nasantuan nga espiritu ket saan a ti maikatlo a persona ti aniaman a Trinidad no di ti aktibo a puersa ti Dios. Barengbareng laeng ti panangala kadagiti kasuratan nga awan iti konteksto wenno padpadasen a tiritiren ida a pangsuportar iti Trinidad. Aniaman kadagita a kasuratan ti masapul a maitunos kadagiti dadduma a paset ti nalawag a pammaneknek ti Biblia.
Apay a Timmanor ti Trinidad?
18. Sadinot’ nagtaudan ti doktrina a Trinidad?
18 No sukimatenyo ti panid 18, “Ti Historikal nga Itatanor ti Doktrina a Trinidad,” makitayo a ti Trinidad ket nairamut iti kinapagano. Daytat’ saan a sursuro ti Biblia, no di ket inawat ti Kakristianuan idi maikapat a siglo. Nupay kasta, nabayag pay sakbay dayta, addadan dagiti trinidad iti kadaanan a Babilonia, Egipto, ken kadagiti dadduma a luglugar. Gapuna ingamer ti Kakristianuan ti napaganuan a kapanunotan kadagiti pannursurona. Daytoy ti inyuswat ni Romano nga emperador Constantino, a saan nga interesado iti kinapudno iti daytoy a banag no di ket kayatna a pagkaykaysaen ti imperiona a buklen dagiti pagano ken nagapostata a Kristiano. Adayu iti itatanorna kas Nakristianuan a sursuro, ti Trinidad ket ebidensia a ti Kakristianuan nagpanawanna dagiti pannursuro ni Kristo ket imbes ketdi inaklonna dagiti pannursuro a pagano.
19. Apay a timmanor ti doktrina ti Trinidad?
19 Apay a rumsua ti kasta a doktrina? Pudno unay, dagiti intereses ti Dios ket saan a maserbian babaen ti panamagbalin kenkuana, ti Anakna, ken ti nasantuan nga espirituna a makariro ken misterioso. Ket saanna met a serbian ti intereses dagiti tattao a mariruan. Imbes ketdi, no ad-adda a mariro dagiti tattao maipapan iti Dios ken kadagiti pangpanggepna, maibagbagay met dayta ken Satanas a Diablo, ti bumusbusor iti Dios, ti ‘dios daytoy a lubong,’ a ‘mangbulbulsek iti isip dagiti di manamati.’ (2 Corinto 4:4). Yantangay ti kasta a doktrina pagparangenna a dagiti laeng teologo ti mabalin a makaawat kadagiti pannursuro ti Biblia, maibagay met dayta kadagiti relihiuso a papangulo iti Kakristianuan. Daytoy ti makatulong kadakuada a mangsalimetmet iti panangtengngelda kadagiti gagangay a tattao.
20. (a) Aniat’ simple a kinapudno maipapan iti Trinidad? (b) Aniat’ kaipapanan kadatayo ti pananggun-od iti umiso a pannakaammo iti makawayawaya a kinapudno?
20 Kaskasdi, ti kinapudno maipapan iti daytoy a banag ket nakalaklaka nga uray ti bassit nga ubing maawatanna dayta. Ti bassit nga ubing a lalaki ammona nga isut’ saan a kapada ni amana ngem isuda ket dua a nagduma nga indibidual. Umasping met iti dayta, no kunaen ti Biblia a ni Jesu-Kristo isu ti Anak ti Dios, dayta ti pudno a kaipapananna. Isu dayta ti simple a kinapudno, ti doktrina a Trinidad ti saan a kinapudno. Daytat’ maysa a kinaulbod. Gapuna daytat’ rebbeng a namunganay “iti managan ti Diablo ken Satanas, isu a mangalallilaw iti isuamin a mapagnaedan a daga.” (Apocalipsis 12:9) Ngem ti simple, makapabang-ar a kinapudno maipapan iti Dios, ti Anakna, ni Jesu-Kristo, ken ti napigsa a nasantuan nga espiritu ti Dios ti mangwayawaya kadagiti tattao manipud pannakaibalud kadagiti ulbod a pannursuro a nairamut iti paganismo ken pinataud ni Satanas. Kas kinuna ni Jesus kadagiti napasnek nga agsapsapul ti kinapudno: “Ket maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno luk-atannakayto.” (Juan 8:32) Ti panangala iti umiso a pannakaammo kadagiti makawayawaya a kinapudno, agraman ti panagtignay a maitunos kadakuada, “kaipapananna ti biag nga agnanayon.”—Juan 17:3.
Kasano ti Isusungbatyo?
▫ Apay a nasken unay ti umiso a pannakaammo iti Dios ken ti Anakna?
▫ Aniat’ kayat a sawen ni Jesus idi kinunana, “Siak ken ti Ama maymaysakami”?
▫ Kasano ti panamaglasin ti Juan 1:1 iti Berbo ken ti Dios?
▫ Apay a mabalin nga awagan ni Tomas a siuumiso ni Jesus a “Diosko”?
▫ Kasano ti itataud ti doktrina a Trinidad, ket asino ti autorna?
[Kahon iti panid 18]
Ti Historikal nga Itatanor ti Doktrina a Trinidad
Ti The New Encyclopædia Britannica, 1985, Micropædia, Tomo 11, panid 928, kunana iti sidong ti tema a Trinidad: “Uray ti sao a Trinidad wenno ti nalawag a doktrina ket dida agparang iti Baro a Tulag, wenno inranta man ni Jesus ken dagiti pasurotna a suppiaten ti Shema iti Daan a Tulag: ‘Denggem, O Israel: Ti Apo a Diostayo isu ti maymaysa nga Apo.’ (Deut. 6:4)” Daytoy nga encyclopedia kunana pay met: “Ti doktrina ket nagin-inot a timmanor kadagiti sumagmamano a siglo ken kadagiti adu a panagsususik. . . Ti Konsilio ti Nicaea idi 325 inyebkasna ti delikado a pormula nga agpaay iti dayta a doktrina iti panangipudnona a ti Anak isu ‘ti isu met laeng a sustansia. . . kas ti Ama,’ nupay nagbassitan ti naikunana maipapan iti Espiritu Santo. . .. Idi ngudo ti maikapat a siglo. . . innala ti doktrina a Trinidad iti kalalainganna ti pormana a tinaginayonna nanipud idin.”
Ti New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo 14, panid 299, kunana: “Ti pannakabukel ti ‘maysa a Dios iti tallo a Persona’ ket saan a natibker ti pannakaipasdekna, pudno a saan a naan-anay a naipasagepsep iti Nakristianuan a panagbiag ken ti panangipudnona iti pammatina, sakbay ti ngudo ti maika-4 a siglo. . . Kadagiti Apostoliko nga Amma, narigat nga adda pay umadani iti kasta a mentalidad wenno panangmatmat.”
Gapuna, ti doktrina a Trinidad ket saan a Nainkasuratan, ngem dayta ti opisial a naawat idiay Konsilio ti Nicaea idi tawen 325 K.P. Ingamer ti doktrina ti napaganuan nga idea a namunganay nabayagen sakbay ti kadaanan a Babilonia ken Egipto ken nausar met kadagiti dadduma a dagdaga. Kinuna ni historiador a Will Durant idiay The Story of Civilization: Part III, panid 595: “Ti Kinakristiano saanna a dinadadael ti paganismo; dayta ti inawatna. . . Manipud Egipto immay dagiti idea iti nasantuan a trinidad.”
Idiay An Encyclopedia of Religion, nga insurat ni Vergilius Ferm, 1964, kadagiti panid 793 ken 794, iti sidong ti sao a “triad,” nailista dagiti trinidad dagiti taga Babilonia, Buddhist, Hindu, Norse, Taoist, ken dadduma a relrelihion, agraman dagidiay adda iti Kakristianuan. Kas maysa a pangarigan, kunana nga idiay India, ‘ti dakkel a Triad ramanenna ni Brahma, ti Namarsua, ni Vishnu, ti Manangispal ken ni Shiva, ti Manangdadael. Irepresentar dagitoy ti panagrikrikos ti kaadda, kas iti triad dagiti taga Babilonia a ni Anu, Enlil ken Ea irepresentarna dagiti materiales iti biag, ti angin, danum, daga.”
Ti British Museum idiay London ket naglaon kadagiti artifacts a mangipakpakita kadagiti kadaanan a trinidad, kas ni Isis, Harpokratēs, ken Nephthys ti Egipto. Ti publikasion ti Department of Medieval and Later Antiquities ti museo nadlawna dagiti sumaganad a naikitikit iti kadaanan nga alahas: “Makinsango [sikigan], dagiti didios nga Egipcio a Horus-Baït (nagulo kas ti kali), Buto-Akori (ti uleg), ken Hathor (nagulo kas tukak). Iti likudan [sikigan], ti berso a Griego ‘Maysa a Baït, maysa a Hathor, maysa nga Akori; ti pannakabalin dagitoy ket maymaysa. Viva, ama ti lubong, viva, tallo-ti-langana a dios! Gapuna mailaslasin dagiti didios kas tallo a pannakaiparangarang ti maysa a pannakabalin, nalabit ti dios-init.”
Ti historia paspasingkedanna a ti Trinidad ket nabulod manipud kadagiti pagano ket daytan ti adda adun a siglo sakbay ti iyaay ni Jesus ditoy daga. Nabayagen kalpasan ti ipapatayna, daytat’ isaksaknap pay laeng dagidiay naimpluensiaan kadagiti pagano a pilosopia ken dagidiay nagapostata manipud pudno a panagdaydayaw iti Dios kas insuro ni Jesus kadagiti apostolna.
[Ladawan iti panid 16]
Inkararag ni Jesus a dagiti adalanna agmaymaysada koma iti panunot ken panggep kas isu ken ni Amana agmaymaysada