Dagiti Kristiano ken ti Natauan a Kagimongan Ita

“Guraendakayto dagiti amin a nasion gapu iti naganko.”​—MATEO 24:9.

 1. Aniat’ maysa a pakailasinan ti Kinakristiano?

TI PANNAKAISINA iti lubong ti maysa a pakailasinan dagiti immuna a Kristiano. Iti kararagna iti nailangitan nga Amana, ni Jehova, kinuna ni Kristo maipapan kadagiti adalanna: “Intedko kadakuada ti saom, ngem ti lubong ginurana ida, ta saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saanak a paset ti lubong.” (Juan 17:14) Idi naisaklang ken ni Poncio Pilato, kinuna ni Jesus: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong.” (Juan 18:36) Paneknekan ti Kristiano a Griego a Kasuratan ken dagiti historiador ti pannakaisina dagiti immuna a Kristiano iti lubong.

 2. (a) Naikeddeng aya nga agbalbaliw ti pannakilangen dagiti pasurot ni Jesus iti lubong bayat ti panaglabas ti tiempo? (b) Naikeddeng aya nga umay ti Pagarian ni Jesus babaen ti pannakakumberti dagiti nasion?

² Impalgak kadi ni Jesus idi kamaudiananna nga agbalbaliwto ti pannakilangen dagiti pasurotna iti lubong ken umay ti Pagarianna babaen ti pannakakumberti ti lubong iti Kinakristiano? Saan. Awan a pulos ti naipaltiing nga insurat dagiti pasurotna kalpasan ti ipapatay ni Jesus a mangiparipirip man la koma iti kasta a banag. (Santiago 4:4 [naisurat sakbay unay ti 62 K.P.]; 1 Juan 2:15-17; 5:19 [naisurat idi agarup 98 K.P.]) Maisupadi ketdi, inaig ti Biblia ti “kaadda” ken ti “iyaay” ni Jesus iti pannakabalin ti Pagarian iti “panagpatingga ti sistema dagiti bambanag,” nga agngudo iti “panungpalan,” wenno pannakadadael daytoy. (Mateo 24:3, 14, 29, 30; Daniel 2:44; 7:13, 14) Iti pagilasinan nga inted ni Jesus maipanggep iti pa·rou·siʹa, wenno kaaddana, kinunana maipapan kadagiti pudno a pasurotna: “Iti dayta iyawatdakayto iti rigat ket papatayendakayto, ket guraendakayto dagiti amin a nasion gapu iti naganko.”​—Mateo 24:9.

Dagiti Pudno a Kristiano Ita

 3, 4. (a) Kasano a deskribiren ti maysa a Katoliko nga enciclopedia dagiti immuna a Kristiano? (b) Kadagiti ania nga umasping a sasao a nadeskribir dagiti Saksi ni Jehova ken dagiti immuna a Kristiano?

³ Ania a relihiuso a grupo ita ti agdinamag gapu iti kinamatalekna kadagiti Nakristianuan a prinsipio ken pannakaisinana iti daytoy a lubong, a dagiti miembrona magurgura ken maidaddadanesda? Bueno, ania a sangalubongan a Kristiano nga organisasion ti umasping iti amin a pamay-an iti historiko a pannakadeskribir dagiti immuna a Kristiano? Maipanggep kadagitoy, kastoy ti kuna ti New Catholic Encyclopedia: “Ti immuna a Kristiano a komunidad, nupay idi damo naibilang a maysa laeng a sabali a sekta iti uneg ti kagimongan a Judio, ket naidumduma no iti teolohikal a sursuro daytoy, ken kangrunaanna iti kinaregta dagiti miembrona, a nangpaneknek maipapan ken Kristo ‘iti isuamin a Judea ken Samaria ken agingga iti ungto ti daga’ (Aramid 1.8).”​—Tomo 3, panid 694.

⁴ Paliiwenyo ti sasao a “naibilang a maysa laeng a sabali a sekta,” “naidumduma no iti . . . sursuro,” “kinaregta . . . a nangpaneknek.” Ket ita imutektekanyo no kasanot’ panangdeskribir ti isu met laeng nga enciclopedia kadagiti Saksi ni Jehova: “Maysa a sekta . . . Kumbinsido dagiti Saksi nga asideg unayen ti panungpalan ti lubong. Daytoy nabiag a pammati ti kasla kapigsaan a mangtigtignay a puersa iti likudan ti di agbaaw a kinaregtada. . . . Ti kangrunaan a rebbengen ti tunggal miembro daytoy a sekta isu ti panangpaneknek maipapan ken Jehova babaen ti panangipakaammo iti sumungsungad a Pagarianna. . . . Ti Biblia ti kakaisuna a gubuayan ti pammati ken pagalagadanda . . . Ti panagbalin a pudpudno a Saksi sapulenna ti epektibo a panangasaba iti nagduduma a wagas.”​—Tomo 7, pinanid 864-5.

 5. (a) Kadagiti ania a wagas a naidumduma ti sursuro dagiti Saksi ni Jehova? (b) Mangtedkayo kadagiti pangarigan a mangipakita a maitunos iti Kasuratan ti patpatien dagiti Saksi ni Jehova.

⁵ Kadagiti ania a wagas a naidumduma dagiti sursuro dagiti Saksi ni Jehova? Dakamaten ti New Catholic Encyclopedia ti sumagmamano: “Laksidenda [dagiti Saksi ni Jehova] ti Trinidad kas pinapagano nga idolatria . . . Ibilangda ni Jesus kas katan-okan kadagiti Saksi ni Jehova, ‘maysa a dios’ (kas panangipatarusda iti Juan 1.1), nababbaba ngem ni Jehova. . . . Natay kas tao ken nagungar kas imortal nga espiritu nga Anak. Ti Panagsagaba ken ti ipapatayna ti gatad nga imbayadna tapno maisubli iti sangatauan ti kalintegan nga agbiag nga agnanayon ditoy daga. Ti ‘dakkel nga umariwekwek’ (Ap 7.9) dagiti pudno a Saksi mangnamnamada iti naindagaan a Paraiso; 144,000 laeng a matalek (Ap 7.4; 14.1, 4) ti makipaggloria ken Kristo sadi langit. Madadael a naan-anay dagiti managdakdakes. . . . Ti bautismo​—nga ar-aramiden dagiti Saksi babaen ti panangitaneb . . . [isu] ti makinruar a simbolo ti dedikasionda iti panagserbi ken Jehova a Dios. . . . Agdinamag dagiti Saksi ni Jehova gapu iti panagkedkedda nga agpayalison iti dara . . . Nainget ti pagalagadanda iti panagasawa ken sekso.” Mabalin a naidumduma dagiti Saksi ni Jehova kadagitoy a wagas, ngem ti takderda kadagitoy a punto naibatay a naan-anay iti Biblia.​—Salmo 37:29; Mateo 3:16; 6:10; Aramid 15:28, 29; Roma 6:23; 1 Corinto 6:9, 10; 8:6; Apocalipsis 1:5.

 6. Ania a takder ti sinalimetmetan dagiti Saksi ni Jehova? Apay?

⁶ Kuna pay daytoy nga enciclopedia ti Romana Katolika nga idi 1965 (nalabit ti tawen a naisurat ti artikulo) “saan pay nga ibilang dagiti Saksi a paset ida ti kagimongan a pagbibiaganda.” Mabalin nga impagarup ti autor a bayat nga aglabas ti panawen ken umadu dagiti Saksi ni Jehova ken “ad-adda nga umarngi iti iglesia a maisupadi iti sekta,” agbalindanto a paset daytoy a lubong. Ngem saan a pimmudno dayta. Ita, dagiti Saksi ni Jehova, a nasurok a mamimpat nga ad-adu ngem idi 1965, saan a nagbalbaliw ti takderda mainaig itoy a lubong. “Saanda a paset ti lubong,” a kas ken Jesus a “saan a paset ti lubong.”​—Juan 17:16.

Naisina Ngem Saan a Bumusbusor

 7, 8. Kas kadagiti immuna a Kristiano, aniat’ pudno maipapan kadagiti Saksi ni Jehova ita?

⁷ Iti panangdakamatna iti panangikaluya ti maikadua-siglo a manangidepensa a ni Justin Martyr kadagiti immuna a Kristiano, insurat ni Robert M. Grant iti librona nga Early Christianity and Society: “No managalsa dagiti Kristiano naglemmengda koma tapno maragpatda ti kalatda. . . . Isuda ti kasayaatan a kabinnulig ti emperador maipuon iti kappia ken urnos.” Kasta met, dagiti Saksi ni Jehova itatta ket agdinamag iti intero a lubong kas mannakikappia ken natakneng nga umili. Ammo ti amin a kita ti gobierno nga awan a pulos ti rumbeng a pagamkanda kadagiti Saksi ni Jehova.

⁸ Insurat ti maysa nga editorialista idiay Norte America: “Pinapanatiko ken minamaag a panunoten a napeggad dagiti Saksi ni Jehova iti aniaman a politikal a turay; saanda a managalsa no di ket mannakikappia kas maysa a relihiuso a bagi.” Iti librona a L’objection de conscience (Conscientious Objection), kinuna ni Jean-Pierre Cattelain: “Managpasakop a naan-anay dagiti Saksi kadagiti autoridad ken natulnogda kadagiti linteg; agbaybayadda iti buis ken saanda a kuestionaran, balbaliwan, wenno dadaelen dagiti gobierno, ta saanda a makibiang kadagiti aramid daytoy a lubong.” Kinuna pay ni Cattelain a sa la agkedked dagiti Saksi ni Jehova nga agtulnog no kalikaguman ti Estado ti biagda, nga indatonda a naan-anay iti Dios. Iti daytoy a banag, kapadpadada unay dagiti immuna a Kristiano.​—Marcos 12:17; Aramid 5:29.

Di Maawatan Dagiti Agtuturay

 9. Maipapan iti pannakaisina iti lubong, aniat’ maysa a nakadidillaw a nagdumaan dagiti immuna a Kristiano ken dagiti moderno-aldaw a Katoliko?

⁹ Saan a naawatan ken indadanes ti kaaduan nga emperador ti Roma dagiti immuna a Kristiano. No apay, kastoy ti kuna ti The Epistle to Diognetus, a patien dagiti dadduma a naisurat idi maikadua a siglo K.P: “Agnanaed dagiti Kristiano iti lubong, ngem saanda a paset ti lubong.” Iti sabali a bangir, kinuna ti Second Vatican Council, iti Dogmatic Constitution on the Church, a rumbeng a “biruken [dagiti Katoliko] ti pagarian ti Dios babaen ti pannakinamin kadagiti sekular nga aramid” ken “tumulong iti pannakapasanto ti lubong manipud iti uneg.”

10. (a) Kasanot’ panangmatmat dagiti agtuturay kadagiti immuna a Kristiano? (b) Kasanot’ masansan a panangmatmat dagiti tao kadagiti Saksi ni Jehova, ket aniat’ reaksionda?

¹⁰ Sigun ken historiador nga E. G. Hardy, imbilang dagiti emperador ti Roma dagiti immuna a Kristiano a “makarimon a panatiko.” Saritaen ti historiador a Pranses a ni Étienne Trocmé ti maipapan iti “panangbusor dagiti de adal nga opisial a Griego ken Romano iti imbilangda a karkarna unay a sekta iti Oriente [dagiti Kristiano].” Ipakita ti panagsinsinnurat da Pliny nga Ub-ubing, Romano a gobernador ti Bitinia, ken Emperador Trajan nga ignorante ti kaaduan nga agtuturay iti pudno a kasasaad ti Kinakristiano. Kasta met ita, masansan a saan a maawatan ken umsien pay ketdi dagiti agtuturay ti lubong dagiti Saksi ni Jehova. Nupay kasta, saan a pakasdaawan wenno pakaupayan daytoy dagiti Saksi.​—Aramid 4:13; 1 Pedro 4:12, 13.

“Masupsuppiat Kadagiti Isuamin a Disso”

11. (a) Aniat’ naikuna maipapan kadagiti immuna a Kristiano, ket aniat’ ibagbagada maipapan kadagiti Saksi ni Jehova? (b) Apay a saan a makinamin dagiti Saksi ni Jehova iti politika?

¹¹ Maipapan kadagiti immuna a Kristiano, adda a naikuna: “No maipapan iti daytoy a sekta naammuanmi a masupsuppiat kadagiti isuamin a disso.” (Aramid 28:22) Idi maikadua a siglo K.P., kinuna ni pagano a Celsus a dagiti laeng awan serserbina a tattao ti maallukoy iti Kinakristiano. Umarngi iti dayta, naikuna maipapan kadagiti Saksi ni Jehova a “kaaduan kadagitoy ti naggapu kadagiti daksanggasat iti kagimongantayo.” Impadamag ti historiador iti iglesia a ni Augustus Neander a “naibilang dagiti Kristiano a natay iti imatang ti lubong, ken awan serserbi iti amin nga aramid iti biag; . . . ken naisaludsod, aniat’ pagmaayan ti biag no amin ket kas kadakuada?” Gapu ta di makibiang dagiti Saksi ni Jehova iti politika, masansan met a maibilangda nga awan mamaayna iti natauan a kagimongan. Ngem kasano a makibiangda iti politika ket maigiddato iti dayta itandudoda ti Pagarian ti Dios kas kakaisuna a namnama ti sangatauan? Ipappapuso dagiti Saksi ni Jehova dagiti sasao ni apostol Pablo: “Makipagsagabaka a kas naimbag a soldado ni Kristo Jesus. Ti soldado nga adda iti serbisio saan a makumikom kadagiti pakaringgoran ti sibilian, yantangay tarigagayanna nga ay-ayuen daydiay nangilista kenkuana.”​—2 Timoteo 2:3, 4, Revised Standard Version, Edision Ekumenikal.

12. Iti ania a napateg nga aspeto ti pannakaisina nga umasping dagiti Saksi ni Jehova kadagiti immuna a Kristiano?

¹² Iti librona nga A History of Christianity, kinuna ni Propesor K. S. Latourette: “Ti maysa kadagiti isyu a nakaidumaan dagiti immuna a Kristiano iti Griego-Romano a lubong isu ti pannakipaset iti gubat. Iti immuna a tallo a siglo awan ti Nakristianuan a sinurat a naitalimeng agingga iti panawentayo a nangipalubos kadagiti Kristiano a makigubat.” Kastoy ti kuna ti libro ni Edward Gibbon a napauluan The History of the Decline and Fall of the Roman Empire: “Dagiti Kristiano saanda a mabalin ti agakem a kas soldado, mahistrado, wenno piprinsipe malaksid no tallikudanda ti mas sagrado a rebbengenda.” Umarngi iti dayta, nainget a salsalimetmetan dagiti Saksi ni Jehova ti neutral a takder ken sursurotenda dagiti prinsipio ti Biblia a naibalabala idiay Isaias 2:2-4 ken Mateo 26:52.

13. Dagiti Saksi ni Jehova ket maak-akusaranda iti ania, ngem aniat’ ipakita ti ebidensia?

¹³ Dagiti Saksi ni Jehova ket ak-akusaran dagiti bumusbusor kadakuada iti panangwarawara kadagiti pamilia. Pudno, adda dagiti pamilia a mabingaybingay no agbalin a Saksi ni Jehova ti maysa wenno sumagmamano a kameng. Impadto ni Jesus a mapasamak daytoy. (Lucas 12:51-53) Nupay kasta, ipakita ti estadistika a manmano dagiti pagassawaan nga agsina gapu itoy a rason. Kas pangarigan, kadagiti Saksi ni Jehova idiay Francia, iti 1 iti kada 3 a pagassawaan adda maysa nga asawa a saan a Saksi. Ngem, nababbaba ti bilang ti diborsio kadagiti pagassawaan a saan a Saksi ti maysa nga asawa ngem iti promedio a bilang ti diborsio iti dayta a pagilian. Apay? Nangipaay da apostol Pablo ken Pedro iti nainsiriban, naipaltiing a balakad kadagiti Kristiano a saan a manamati dagiti assawada, ket ikagkagumaan dagiti Saksi ni Jehova a suroten ti balakadna. (1 Corinto 7:12-16; 1 Pedro 3:1-4) No agsina dagiti agassawa a di agkapammatian, masansan a ti saan a Saksi ti mangirugi iti dayta. Iti sabali a bangir, rinibribo a pagassawaan ti nasalbar gapu ta nagbalin a Saksi ni Jehova dagiti agassawa ken rinugianda nga ipakat dagiti prinsipio ti Biblia iti biagda.

Kristiano, Saan a Trinitariano

14. Dagiti immuna a Kristiano ket naakusaranda iti ania, ken apay a nakakatkatawa daytoy?

¹⁴ Nakakatkatawa ta iti Imperio ti Roma, naakusaran dagiti immuna a Kristiano kas ateista. Kinuna ni Dr. Augustus Neander: “Dagiti manangilibak kadagiti didiosen, dagiti ateista, . . . ti kadawyan a pangawag dagiti tattao kadagiti Kristiano.” Nakaskasdaaw ta dagiti Kristiano a nagdaydayaw iti sibibiag a Namarsua, saan a kadagiti adu a didiosen, pinanaganan dagiti pagano iti ateista idinto ta dagitoy a pagano nagdaydayawda kadagiti “saan a dios, no di ket aramid dagiti im-ima dagiti tattao, kayo ken bato.”​—Isaias 37:19.

15, 16. (a) Aniat’ ibagbaga dagiti dadduma a relihionista maipapan kadagiti Saksi ni Jehova, ngem ania a saludsod ti patauden daytoy? (b) Aniat’ mangipakita a dagiti Saksi ni Jehova pudnoda a Kristiano?

¹⁵ Kasta met ita, nakakatkatawa ta saan a bigbigen dagiti dadduma nga agtuturay iti Kakristianuan dagiti Saksi ni Jehova kas Kristiano. Apay? Wen, ta laksiden dagiti Saksi ti Trinidad. Sigun iti adda dasdasiganna a depinasion ti Kakristianuan, “dagiti Kristiano isuda dagidiay umawat ken Kristo kas Dios.” Maigiddiat iti daytoy, depinaren ti maysa a moderno a diksionario ti nombre a “Kristiano” kas “maysa a tao a mamati ken Jesu-Kristo ken sumursurot kadagiti sursurona” ken ti “Kinakristiano” kas “relihion a naibatay kadagiti sursuro ni Jesu-Kristo ken iti pammati nga isu ti anak ti Dios.” Ania a grupo ti ad-adda a pakaitutopan daytoy a depinasion?

¹⁶ Akseptaren dagiti Saksi ni Jehova ti mismo a pammaneknek ni Jesus maipapan iti kinasiasinona. Kinunana: “Siak ti Anak ti Dios,” saan a, “Siak ti Dios Anak.” (Juan 10:36; idiligyo ti Juan 20:31.) Akseptarenda ti naipaltiing a sasao ni apostol Pablo maipapan ken Kristo: “Isu, a nupay adda langana a Dios, dina pinanunot ti pannakipada iti Dios kas maysa a banag a nasken a gamgamen.”a (Filipos 2:6, The New Jerusalem Bible) Kuna ti libro a The Paganism in Our Christianity: “Saan a pulos a dinakamat ni Jesu-Kristo ti kasta a banag [maysa a Trinidad nga agpapada], ken saan a pulos nga agparang ti sao a ‘Trinidad’ iti Baro a Tulag. Ti ideya ket inawat laeng ti Iglesia tallo gasut a tawen kalpasan ti ipapatay ti Apotayo; ket dayta a kapanunotan nagtaud nga interamente iti paganismo.” Akseptaren dagiti Saksi ni Jehova ti isursuro ti Biblia maipapan ken Kristo. Kristianoda, saan a Trinitariano.

Saanda a Makipaspaset iti Ekumenismo

17. Apay a saan a makitinnulong dagiti Saksi ni Jehova iti ekumenikal, wenno panaglalaok ti pammati a tignay?

¹⁷ Ti dua pay a pangbabalawan dagiti tao kadagiti Saksi ni Jehova isu ti saanda a pannakipaset iti ekumenikal a tignay ken ti panangaramidda iti makunkuna a “narugso a panangawis kadagiti pasurot.” Naidissuor met dagitoy a pananglais kadagiti immuna a Kristiano. Ti Kakristianuan, a pakairamanan dagiti Katoliko, Ortodoxo, ken Protestante, di mailibak a paset daytoy a lubong. Kas ken Jesus, dagiti Saksi ni Jehova “saanda a paset ti lubong.” (Juan 17:14) Kasanoda a makitinnulong babaen ti panaglalaok ti pammati kadagiti relihiuso nga organisasion a mangitantandudo kadagiti di nakristianuan a kababalin ken pammati?

18. (a) Apay a saan a mababalaw dagiti Saksi ni Jehova iti panamatida nga isuda laeng ti mangal-alagad iti pudno a relihion? (b) Nupay patienda nga adda kadakuada ti pudno a relihion, aniat’ awan kadagiti Romano Katoliko?

¹⁸ Siasino ti nainkalintegan a makababalaw kadagiti Saksi ni Jehova iti panamatida, kas kadagiti immuna a Kristiano, nga isuda laeng ti mangal-alagad iti pudno a relihion? Uray ti Iglesia Katolika, nupay aginsisingpet nga ibagbagana a makitintinnulong iti ekumenikal a tignay, iwarwaragawagna: “Patienmi nga agtalinaed daytoy maymaysa a pudno a relihion iti Iglesia Katolika ken Apostolika, a nangitalkan ni Apo Jesus iti trabaho a panangisaknap iti dayta kadagiti amin a tao idi a kinunana kadagiti apostolna: ‘Inkayo ngarud ket pagbalinenyo nga ad-adalan dagiti amin a nasion.’” (Vatican Council II, “Declaration on Religious Liberty”) Nupay kasta, nalawag a saan nga umdas ti kasta a pammati tapno magutugot dagiti Katoliko a maaddaan iti di agbaaw a kinaregta iti panangaramid kadagiti adalan.

19. (a) Aniat’ determinado nga aramiden dagiti Saksi ni Jehova, ken buyogen iti ania a motibo? (b) Aniat’ mausigto iti sumaganad nga artikulo?

¹⁹ Addaan dagiti Saksi ni Jehova iti kasta a regta. Determinadoda a mangitultuloy a mangasaba agingga a kayat ti Dios nga aramidenda dayta. (Mateo 24:14) Naregta ti panangasabada ngem saan a narugso. Ti ayat iti pada a tao ti mangtigtignay kadakuada, saan a panangbusor iti sangatauan. Kayatda a maisalakan dagiti kaaduan a tao no mabalbalin. (1 Timoteo 4:16) Kas kadagiti immuna a Kristiano, pagreggetanda ti “makikappia kadagiti amin a tao.” (Roma 12:18) Salaysayen ti sumaganad nga artikulo no kasanoda nga ar-aramiden daytoy.

[Footnote]

Kas Panangrepaso

◻ Aniat’ pakailasinan dagiti immuna a Kristiano, ken kasano nga umasping dagiti Saksi ni Jehova kadakuada?

◻ Kadagiti ania a wagas nga ipakpakita dagiti Saksi ni Jehova a naimbagda nga umili?

◻ Kasanot’ panangmatmat dagiti agtuturay kadagiti immuna a Kristiano, ket naiduma kadi ita?

◻ Ti natibker a pammati dagiti Saksi ni Jehova nga adda kadakuada ti kinapudno tignayenna ida a mangaramid iti ania?

[Ladawan iti panid 12]

Determinado dagiti Saksi ni Jehova a mangitultuloy a mangasaba agingga a kayat ti Dios nga aramidenda dayta

[Ladawan iti panid 17]

Kinuna ni Pilato: “Adtoy! Ti tao”​—Daydiay saan a paset ti lubong.​—Juan 19:5

[Credit Line]

“Ecce Homo” ni A. Ciseri: Florence, Galleria d’Arte Moderna/Alinari/Art Resource, N.Y.