Ti Ramut ti Moderno a Krismas

PARA iti minilion a tattao iti intero a lubong, ti panawen ti Krismas ket nagragsak a tiempo iti tawen. Panawen daytoy ti nalabon a taraon, kadaanan a tradision, ken panagtitipon ti pamilia. Ti Krismas ket panawen met a dagiti aggagayyem ken agkakabagian agiinnitedda iti kard ken agririnnegaloda.

Nupay kasta, 150 a tawen laeng ti napalabas, maysa a naidumduma unay a piesta ti Krismas. Iti librona a The Battle for Christmas, insurat ti propesor iti historia a ni Stephen Nissenbaum: “Ti Krismas . . . ket panawen ti nalabes a panaginum nga iti dayta dagiti paglintegan a mangiwanwanwan iti kababalin dagiti tattao iti publiko apagbiit a mabaybay-an tapno maiwayaan ti aglablabes a ‘ragragsak,’ maysa a kita ti Mardi Gras iti Disiembre.”

Para kadagidiay addaan nadayaw a panangmatmat iti Krismas, mabalin a makariribuk daytoy a deskripsion. Apay a tabbaawan ti asinoman ti piesta a makunkuna a mangipalagip iti pannakayanak ti Anak ti Dios? Mabalin a maklaatkayo iti sungbat.

Nakapuy a Pundasion

Sipud narugian daytoy idi maikapat a siglo, kanayonen a mapagsusupiatan ti Krismas. Kas pagarigan, naaramid nga isyu ti maipapan iti kasangay ni Jesus. Tangay saan a dakamaten ti Biblia ti aldaw man wenno bulan ti pannakayanak ni Kristo, nadumaduma a petsa ti naisingasing. Idi maikatlo a siglo, intuding dayta ti maysa a grupo dagiti Egipcio a teologo iti Mayo 20, idinto ta kinaykayat ti dadduma ti nasapsapa a petsa, kas ti Marso 28, Abril 2, wenno Abril 19. Idi maika-18 a siglo, nainaigen ti pannakayanak ni Jesus iti amin a bulan ti tawen! No kasta, kasano a napili ti Disiembre 25 idi kamaudiananna?

Umanamong ti kaaduan nga eskolar a ti Disiembre 25 ket intuding ti Iglesia Katolika kas kasangay ni Jesus. Apay? “Nalabit a ti makagapu,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica, “ket kayat dagiti nagkauna a Kristiano a mairana ti petsa iti napaganuan a piesta dagiti Romano a mangtanda iti ‘pannakayanak ti di maparmek nga init.’” Ngem apay a dagiti Kristiano a sidadangkok nga indadanes dagiti pagano iti nasurok a dua ket kagudua a siglo giddato laengen a timmulokda kadagiti mangidaddadanes kadakuada?

Pannakastrek ti Kinarinuker

Idi umuna a siglo, pinakdaaran ni apostol Pablo ni Timoteo a “dagiti nadangkes a tattao ken dagiti agpampammarang” makastrekda iti kongregasion Kristiano ket iyaw-awanda ti adu. (2 Timoteo 3:13) Nangrugi daytoy dakkel a panagapostasia kalpasan ti ipapatay dagiti apostol. (Aramid 20:29, 30) Kalpasan ti makunkuna a pannakakomberte ni Constantino idi maikapat a siglo, nagadu a pagano ti nagturong iti kita ti Kristianidad nga adda idi. Ania ti resultana? Kuna ti libro nga Early Christianity and Paganism: “Ti bassit a grupo dagiti pudpudno a napasnek a manamati ket saan idin a mailasin gapu iti kaadu dagiti agkunkuna a Kristiano.”

Napaneknekan a pudno ti sasao ni Pablo! Arigna a ti pudno a Kristianidad inalimonen ti rinuker a paganismo. Ket awan sabali nga ad-adda a pakakitaan iti kastoy a pannakatulaw no di iti panangselebrar kadagiti piesta.

Kinapudnona, ti Panangrabii ti Apo ti kakaisuna a selebrasion a naibilin nga aramiden dagiti Kristiano. (1 Corinto 11:23-26) Gapu kadagiti idolatroso nga aramid a nainaig kadagiti piesta dagiti Romano, saan a nakiraman kadagitoy dagiti nagkauna a Kristiano. Maigapu iti daytoy inumsi dagiti maikatlo-siglo a pagano dagiti Kristiano, a kunkunada: “Saankay a mapmapan kadagiti eksibision; dikay maseknan kadagiti pabuya iti publiko; pagkedkedanyo dagiti padaya iti publiko, ken karimonyo dagiti sagrado a salisal.” Iti sabali a bangir, impangas dagiti pagano: “Daydayawenmi dagiti didiosen babaen ti panagraragsak, pipiesta, kankanta ken ay-ayam.”

Idi ngalay ti maikapat a siglo, immebbas ti panagreklamo. Kasano a napasamak dayta? Bayat nga immad-adu dagiti ulbod a Kristiano a nakastrek iti arban, immadu dagiti apostata a kapanunotan. Nagbanag daytoy kadagiti pannakikompromiso iti lubong a Romano. Maipapan iti daytoy, kuna ti libro a The Paganism in Our Christianity: “Maysa a masnup a pagalagadan dagiti Kristiano nga awaten dagiti napaganuan a piesta nga impategen dagiti tattao babaen ti tradision, ken ipaayan dagitoy iti Nakristianuan a kaipapanan.” Wen, makadadaelen ti dakkel nga apostasia. Gapu iti kinatallugod dagiti makunkuna a Kristiano a mangawat kadagiti napaganuan a selebrasion maakseptaren dagitoy iti komunidad. Di nagbayag, naaddaan dagiti Kristiano iti adu a tinawen a piesta kas kadagiti pagano a mismo. Di pakasdaawan, kangrunaan kadagitoy ti Krismas.

Maysa nga Internasional a Selebrasion

Bayat nga agsaksaknap idi iti intero a Europa ti mangdomdominar a kita ti Kristianidad, mairaman iti panagsaknapna ti Krismas. Inawat ti Iglesia Katolika ti panangmatmat a maitutop a pagtalinaeden ti naragsak a piesta kas pammadayaw iti pannakayanak ni Jesus. Gapuna, idi 567 K.P., “indeklara [ti Konseho ti Tours] a maysa a nasagraduan ken naragsak a panawen ti 12 nga aldaw manipud Krismas agingga iti Epifania.”​—The Catholic Encyclopedia for School and Home.

Di nagbayag nairaman iti Krismas ti adu a kaugalian dagiti sekular a piesta iti ani iti makin-amianan a Europa. Nagtalinaed ti ragragsak nga ad-adda a gagangay ngem kinasanto bayat a naigamer iti kinabuklis ken panagbartek dagiti agraragsak. Imbes a busorenna ti nalulok a kababalin, inanamongan ti simbaan dayta. (Idiligyo ti Roma 13:13; 1 Pedro 4:3.) Idi 601 K.P., nagsurat ni Papa Gregorio I ken ni Mellitus, ti misionerona idiay Inglatera, nga imbagana kenkuana a “dina pasardengen ti kakasta a nagkauna a napaganuan a pipiesta, no di ket iraman dagitoy kadagiti seremonia ti Simbaan, a suktan laeng ti makagapu iti panangselebrar kadagitoy; imbes a napaganuan, Nakristianuan.” Kasta ti inreport ni Arthur Weigall, a dati nga inspektor heneral dagiti nagkauna a banag maipaay iti gobierno ti Egipto.

Idi Edad Media, dagidiay maseknan iti panagbalbaliw nariknada a masapul a supiatenda ti kakasta a panaglablabes. Nangipaulogda iti adu a bilin maibusor “iti nalabes a panagraragsak no Krismas.” Kuna ni Dr. Penne Restad, iti librona a Christmas in America​—A History: “Impaganetget ti sumagmamano a klero a ti imperpekto a sangatauan kasapulanna ti panawen ti panagrennek ken panaglablabes, no la ket maaramid dayta iti sidong ti Nakristianuan a panangiwanwan.” Nakainayon laeng daytoy iti pannakariro. Ngem saanen a napateg daytoy agsipud ta dagiti napaganuan a kaugalian naan-anay a nailaoken iti Krismas a din kayat a tallikudan ti kaaduan a tattao. Maipapan iti daytoy, kuna ti mannurat a ni Tristram Coffin: “Ar-aramiden laeng dagiti tattao iti pangkaaduan ti kanayondan nga ar-aramiden idi ket dida unay ikankano ti panagsusupiat dagiti moralista.”

Idi nangrugi nga agnaed dagiti taga Europa iti Baro a Lubong (Western Hemisphere), nalataken a piesta ti Krismas. Kaskasdi, saan a naawat kadagiti kolonia ti Krismas. Minatmatan dagiti repormador a Puritano ti piesta kas napaganuan ket impawilda daytoy idiay Massachusettes iti nagbaetan ti 1659 ken 1681.

Idi naikkat ti panangipawil, nagsaknap ti panangselebrar iti Krismas iti intero a kolonia, nangnangruna iti abagatan ti New England. Ngem gapu iti pakasaritaan ti piesta, di pakasdaawan a ti sumagmamano ad-adda a maseknanda iti ragragsak ngem iti panangpadayaw iti Anak ti Dios. Ti maysa a kustombre iti Krismas a nangnangruna a makariribuk ket ti inninuman. Dagiti nariribuk a grupo dagiti agtutubo a lallaki sumrekda iti pagtaengan dagiti nabaknang a kaarruba ket ipilitda ti dumawat iti taraon ken mainum iti pamay-an a trick or treat. No agkedked ti bumalay, gagangayen a mapagsasawan, ket no dadduma dadaelenda ti balayna.

Dimmakes dagiti kasasaad idi dekada 1820 agingga iti punto a ti “kinariribuk iti Krismas” nagbalin a “nakaro a pangta iti kagimongan,” kuna ni Propesor Nissenbaum. Kadagiti siudad kas ti New York ken Philadelphia, dagiti nabaknang nga akinkukua iti daga nangrugida a mangtangdan kadagiti mangbantay iti sanikuada. Naikuna pay ketdi nga inorganisar ti New York City ti damo a propesional a puersana iti polisia kas tignay iti naranggas a riribuk iti panawen ti Krismas idi 1827/28!

Nabalbaliwan ti Krismas

Ti maika-19 a siglo nangyeg kadagiti naisangsangayan a panagbalbaliw iti sangatauan. Napapartak ti panagbiahe dagiti tattao, produkto, ken damdamag idi naaramid dagiti agsasallupang a lansangan ken riles. Ti rebolusion iti industria nangpataud iti minilion a trabaho, ket dagiti paktoria sipapartak a nangpartuatda iti agtultuloy a suplay dagiti produkto. Nangipasango met ti industrialisasion kadagiti baro ken komplikado a parikut iti kagimongan, nga idi kamaudiananna nakaimpluensia iti wagas ti panangselebrar iti Krismas.

Nabayagen nga us-usaren ti tattao dagiti piesta tapno mapatibker ti singgalut ti pamilia, ket pudno dayta iti Krismas. Babaen ti panangbalbaliwda iti sumagmamano a pinilida nga immun-una a tradision iti Krismas, dagiti manangitandudo iti daytoy nabaelanda a pinagbalin ti Krismas a piesta a maipaay iti pamilia imbes a nadawel, kasla karnabal a piesta.

Kinapudnona, idi arinunos ti maika-19 a siglo, namatmatan ti Krismas kas maysa a kita ti remedio kadagiti sakit ti moderno a panagbiag dagiti Americano. “Kadagiti amin a piesta,” kuna ni Dr. Restad, “ti Krismas ti maitutop unay nga instrumento iti panangidanon iti relihion ken narelihiosuan a rikna iti pagtaengan ken iti panangilinteg kadagiti panaglablabes ken pannakapaay ti lubong.” Innayonna pay: “Ti panagregalo, panangparabur, uray ti nainggayyeman a panagkikinnablaaw no panawen ti piesta ken ti panagdekorar ken panagrag-o iti kayo nga evergreen nga adda iti salas wenno, kalpasanna, iti patakder ti maysa a Sunday school, pagsisinggalutenna dagiti mismo a kameng ti pamilia, iti simbaan, ken iti kagimongan.”

Kasta met, adu ita ti mangselselebrar iti Krismas kas maysa a wagas tapno pasingkedan ti ayatda iti maysa ken maysa ken tapno tumulong a mamagtalinaed iti panagkaykaysa ti pamilia. Siempre, di rumbeng a liwayan ti naespirituan nga aspeto. Minilion a tattao ti mangselselebrar iti Krismas kas pammadayaw iti pannakayanak ni Jesus. Mabalin a tumabunoda kadagiti naisangsangayan a serbisio iti simbaan, mangikabilda kadagiti buya ti Pannakayanak ni Jesus iti pagtaengan, wenno mangidaton kadagiti kararag a pagyaman ken Jesus a mismo. Ngem kasanot’ panangmatmat ti Dios iti daytoy a banag? Anamonganna ngata dagitoy a banag? Usigenyo ti kunaen ti Biblia.

“Ayatenyo ti Kinapudno ken Talna”

Idi adda ni Jesus ditoy daga, imbagana kadagiti adalanna: “Ti Dios maysa nga Espiritu, ket dagidiay agdaydayaw kenkuana masapul nga agdaydayawda a buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:24) Nagbiag ni Jesus maitunos kadagitoy a sasao. Kanayon a sinaona ti kinapudno. Naan-anay a tinuladna ni Amana, ni “Jehova a Dios ti kinapudno.”​—Salmo 31:5; Juan 14:9.

Babaen kadagiti panid ti Biblia, imbatad ni Jehova a kagurana amin a kita ti panangallilaw. (Salmo 5:6) Gapu iti daytoy, saan kadi a nakakadkadlaw a ti nagadu a kaugalian mainaig iti Krismas ket naibatay iti kinaulbod? Kas pagarigan, usigenyo ti sarsarita maipapan ken Santa Claus. Napadasyo kadin nga ilawlawag iti maysa nga ubing no apay a kaykayat ni Santa ti sumrek iti simburion imbes nga iti ruangan, kas sisasaknap a maipappapati iti adu a pagilian? Ken kasano a masarungkaran ni Santa ti minilion a pagtaengan iti maysa laeng a rabii? Ti ngay maipapan iti tumaytayab nga ugsa? No matakuatan ti ubing nga isut’ naallilaw iti panamati a ni Santa ket maysa a pudno a persona, saan kadi a mangdadael daytoy iti panagtalekna kadagiti nagannak kenkuana?

Nalawag a kunaen ti The Catholic Encyclopedia: “Dagiti napaganuan a kaugalian . . . nagbalinen a paset ti Krismas.” No kasta apay a pagtaltalinaeden ti Iglesia Katolika ken dadduma pay a simbaan ti Kakristianuan ti maysa a piesta a dagiti kustombrena ket saan a Nakristianuan? Saan kadi nga ipasimudaag dayta ti panangipalubos kadagiti napaganuan a sursuro?

Kabayatan ti kaaddana ditoy daga saan a pinaregta ni Jesus dagiti tao nga agdayaw kenkuana. Kinuna ni Jesus a mismo: “Ni Jehova a Diosmo ti masapul a daydayawem, ket kenkuana laeng ti masapul a pangipaayam ti sagrado a panagserbi.” (Mateo 4:10) Kasta met, kalpasan ti pannakaipadayag ni Jesus idiay langit, imbaga ti maysa nga anghel ken apostol Juan nga ‘agdaydayawka iti Dios,’ a mangipakpakita nga awan nabalbaliwan maipanggep iti daytoy a banag. (Apocalipsis 19:10) Mangpataud daytoy iti saludsod nga, Anamongan ngata ni Jesus amin a panagdayaw ken debosion a naiturong kenkuana, saan a ken Amana, iti panawen ti Krismas?

Nalawag, saan a talaga a nadayaw dagiti kinapudno maipapan iti moderno a Krismas. Kangrunaanna, maysa daytoy a pinarparbo a piesta ket nawadwad ti pammaneknek a dakes ti pakasaritaanna. Gapuna, maibatay iti nadalus a konsiensia, minilion a Kristiano ti nangikeddeng a di mangselebrar iti Krismas. Kas pagarigan, kuna ti maysa nga agtutubo nga agnagan Ryan maipanggep iti Krismas: “Kasta unay ti gagar dagiti tattao maipapan iti sumagmamano nga aldaw iti tawen a ti pamiliada agtitipon ken naragsakda amin. Ngem ania kadi ti naidumduma unay iti daytoy? Kanayon a regregaluandak dagiti dadakkelko iti intero a tawen!” Maysa pay nga agtutubo, nga agtawen iti 12, ti nagkuna: “Diak marikna a mapapaidamanak. Makaaw-awatak iti regalo iti intero a tawen, saan laeng nga iti maysa a naisangsangayan nga aldaw a dagiti tattao maobligarda a gumatang kadagiti regalo.”

Pinaregta ni propeta Zacarias dagiti padana nga Israelita nga ‘ayatenda ti kinapudno ken talna.’ (Zacarias 8:19) No datayo, kas ken Zacarias ken ti dadduma pay a matalek a tattao idi ugma, ‘ayatentayo ti kinapudno,’ saan kadi a rumbeng a liklikantayo ti aniaman nga ulbod a narelihiosuan a selebrasion a pakaibabainan ti “sibibiag ken pudno a Dios,” a ni Jehova?​—1 Tesalonica 1:9.

[Ladawan iti panid 7]

“Diak marikna a mapapaidamanak. Makaaw-awatak iti regalo iti intero a tawen”