Pakasaritaan ti Biag
Ti Pannakidangadangmi nga Agtalinaed a Nabileg iti Naespirituan
Kas insalaysay ni Rolf Brüggemeier
Naggapu iti maysa a gayyem ti umuna a surat a naawatko idi naibaludak. Impakaammona a naaresto metten da Nanang ken dagiti inaudi a kakabsatko a da Peter, Jochen, ken Manfred. Isu a naawanan iti ina ken kakabsat ti dua nga adingmi a babbai. Apay a dagiti agtuturay iti Makindaya nga Alemania idaddadanesda ti pamiliami? Ania ti nakatulong kadakami nga agtalinaed a nabileg iti naespirituan?
RINIRIBUK ti Gubat Sangalubongan II ti natalna a kinaagtutubomi. Napasaranmi a mismo ti kinaulpit ti gubat. Nakikadua ni Tatang iti buyot nga Aleman ket natay kas balud iti gubat. Gapuna, ni nanangko a Berta masapul nga isakadna ti innem nga annakna nga agtawen iti maysa agingga iti 16.
Kasta unay ti pannakaupay ni Nanang iti relihion gapu iti simbaan a tabtabunuanna, isu a dinan kayat a maammuan ti aniaman maipapan iti Dios. Ngem maysa nga aldaw idi 1949, maysa a masirib ken bassit a babai nga agnagan iti Ilse Fuchs ti immay iti ruanganmi tapno isaritana ti maipapan iti Pagarian ti Dios. Natignay ti interes ni Nanang kadagiti saludsod ken panangikalinteganna. Naaddaan ni Nanang iti namnama gapu iti panagadalna ti Biblia.
Ngem idi damo, dakami a lallaki agduaduakami. Ngamin, adu ti ikarkari dagiti Nazi ken kalpasanna dagiti Komunista, nga idi agangay, nakaupayanmi laeng. Nupay agduaduakami iti aniaman a baro a kari, naallukoykami idi naammuanmi a sumagmamano a Saksi ti naipan kadagiti kampo konsentrasion gapu ta dida sinuportaran ti gubat. Iti simmaganad a tawen, nabautisarankami kada Nanang ken Peter.
Nabautisaran met ti ub-ubing a kabsatmi a lalaki a ni Manfred, ngem nalawag a saan a nairamut ti kinapudno ti Biblia iti pusona. Isu nga idi pinaritan dagiti Komunista ti trabahomi idi 1950 ken pinilit dagiti sekreta—ti narungsot nga Stasi—imbutaktakna ti lugar a paggigimonganmi. Dayta ti nangituggod iti pannakaaresto ni Nanang ken dagiti kakabsatko.
Panagserbi iti Sidong ti Pannakaparit
Masapul nga agipuslitkami idi kadagiti literatura ti Biblia iti Makindaya nga Alemania gapu iti pannakaparit. Kas maysa a kartero, alaek dagiti literatura iti makinlaud a deppaar ti Berlin ta saan a maparitan dagiti literatura sadiay, ket iballasiwko dagitoy iti pagbeddengan. Namin-adu a nalibasak dagiti polis, ngem idi Nobiembre 1950, naarestoak.
Inkabilnak ti Stasi iti awan ti tawana a selda iti uneg ti daga. Saandak a paturogen iti aldaw, ket palutpotendak iti rabii, ken no dadduma, makabkabilak. Diak pulos nakasarita ti pamiliak agingga idi Marso 1951, idi tinabunuan da Nanang, Pedro, ken Jochen ti pannakabistak. Nasentensiaanak iti innem a tawen.
Naaresto da Nanang, Pedro, ken Jochen innem nga aldaw kalpasan ti pannakabistak. Kalpasanna, maysa a kapammatian ti nangaywan iti kabsatko a ni Hannelore, nga agtawen idi iti 11, ket maysa nga ikitko ti nangala ken Sabine, nga agtawen idi iti 7. Dagiti guardia nga Stasi imbilangda da Nanang ken dagiti kakabsatko a kas napeggad a kriminal, ta innalada pay dagiti sintas ti sapatosda. Masapul a nakatakderda bayat a mapalpalutpotda. Nasentensiaan met iti innem a tawen ti tunggal maysa kadakuada.
Idi 1953, natudinganak ken ti dadduma a Saksi a mangaramid iti eropuerto ti militar, ket nagkedkedkami. Dinusadakami dagiti agtuturay iti 21 nga aldaw a pannakaiputong, a kaipapananna a dikam agtrabaho, awan suratmi, ken bassit ti rasionmi. Nangilasin ti sumagmamano a Kristiano a kakabsat a babbai iti tinapay manipud iti bassit a rasionda ket impuslitda kadakami. Gapu iti dayta, naam-ammok ti maysa kadagiti babbai, ni Anni, ket nagbalin nga asawak kalpasan a nawayawayaan idi 1956 ken nawayawayaanak idi 1957. Makatawen kalpasan ti kasarmi, naipasngay ti balasangmi a ni Ruth. Da Peter, Jochen, ken Hannelore nagasawada met idi a tiempo.
Agarup tallo a tawen kalpasan ti pannakawayawayak, naarestoak manen. Adda opisial ti Stasi a mangal-allukoy kaniak nga agbalin a tiktik. Kinunana: “Mr. Brüggemeier, agbalinka koma a praktikal. Ammom ti kasasaadmo no maibaludka, ket dimi kayat a maibaludka manen. Agtalinaedka a Saksi, ituloymo ti agadal, ket agingga iti kaykayatmo makisaritaka maipapan iti Biblia. Kayatmi laeng a maammuan ti kaudian a damag. Panunotem ti asawam ken ti anakmo.” Nagleddaangak iti naudi nga imbagana. Ngem ammok a bayat nga addaak iti pagbaludan, nasaysayaat pay ti panangaywan ni Jehova kadakuada ngem ti panangaywanko!
Pinadas dagiti agtuturay a pagtrabahuen ni Anni iti amin a tiempo ken ipaaw-awirna ni Ruth iti sabali a tao bayat ti lawas. Nagkedked ni Anni ket nagtrabaho iti rabii tapno maaywananna ni Ruth iti aldaw. Naasi unay dagiti naespirituan a kakabsat ket adu a banag ti itedda kenkuana isu nga iranudna met ti dadduma iti sabsabali. Kabayatanna, dandani innem a tawen pay a nakabaludak.
No Kasano a Sinalimetmetanmi ti Pammatimi iti Pagbaludan
Apaman a naibaludak manen, magagaran dagiti kaseldak a Saksi a mangammo no ania dagiti kaudian a naipablaak? Anian a ragsakko ta naadalko a naimbag ti Pagwanawanan ken kanayon a nakigimongak, isu a naparegtak ida iti naespirituan!
Kastoy ti insungbat dagiti guardia idi nagkiddawkami iti Biblia: “No ikkanmi iti Biblia dagiti Saksi ni Jehova, kasla met la inikkanmi ti naibalud a mannanakaw kadagiti remienta nga usarenna nga aglibas.” Kada aldaw, dagiti kakabsat a mangidadaulo mangpilida iti usigenmi a teksto ti Biblia. Bayat ti inaldaw a kagudua-oras a panagpagnapagnami, kaykayatmi ti magunggonaan iti teksto iti dayta nga aldaw ngem ti panagehersisio ken presko nga angin. Nupay masapul a taginayonenmi ti 5 a metro a distansia iti tunggal maysa ken dikam mabalin ti agsasarita, adda pamay-anmi a mangipasa iti teksto. Inton nakasublikamin iti seldami, pagtitiponenmi dagiti nangngeganmi, ken inaldaw a pagsasaritaanmi ti Biblia.
Idi agangay, imbutaktak ti maysa a tiktik ti ar-aramidmi, ket naikabilak iti naiputputong a selda. Ngem maragsakanak ta naikabesak idin ti sumagmamano a gasut a teksto! Mabalinko nga utoben ti adu a nadumaduma a topiko ti Biblia bayat dayta a pannakaiputongko. Kalpasanna, nayakarak iti sabali a pagbaludan. Ti guardia inkaduanak iti dua a Saksi ket makaparagsak ta inikkannakami iti Biblia. Kalpasan ti innem a bulan a pannakaiputong, agyamanak unay ta mabalinko manen ti makisarita maipapan kadagiti topiko ti Biblia a kadua dagiti kapammatian.
Insalaysay ni adingko a Peter no ania ti nakatulong kenkuana a nagibtur iti sabali a pagbaludan: “Pinampanunotko ti biag iti baro a lubong ken kanayon nga inut-utobko dagiti teksto ti Biblia. Dakami a Saksi nagpipinnabilegkami babaen ti panagimtuodmi kadagiti saludsod maipapan iti Biblia wenno panangited kadagiti teksto. Narigat idi ti biag. No dadduma, sangapulo ket maysakami iti kuarto nga agarup 12 metro kuadrado laeng ti kalawana. Dita a mangan, maturog, agdigus, ken umiblengkami. Madanagan ken masikorankami.”
Kastoy ti imbaga ti maysa kadagiti kakabsatko a lallaki a ni Jochen maipapan iti pannakaibaludna: “Nagkantaak kadagiti kabesadok a kanta manipud iti pagkantaantayo. Inaldaw a mennamennaek ti maysa a teksto a nakabesadok. Idi nawayawayaanak, intultuloyko ti nasayaat nga iskediul iti naespirituan a panagadal. Kada aldaw, basaek ti inaldaw a teksto a kadua ti pamiliak. Agsaganakami met maipaay kadagiti gimong.”
Nawayawayaan ni Nanang iti Pagbaludan
Nawayawayaan ni Nanang kalpasan ti nasurok la bassit a dua a tawen a pannakaibalud. Idi nawayawayaan, inyadalanna iti Biblia da Hannelore ken Sabine. Tinulonganna ida a maaddaan iti nasayaat a pundasion ti pammatida. Insurona met ida a mangsungbat kadagiti isyu a bumangon iti eskuelaanda gapu iti pammatida iti Dios. Kastoy ti kuna ni Hannelore: “Saanmi a nagamkan ti aniaman a mapasamak gapu ta nagpipinnaregtakami iti pagtaenganmi. Nasinged ti pamiliami isu a nabaelanmi ti aniaman a parikutmi.”
Kuna pay ni Hannelore: “Nangipaaykami met iti naespirituan a taraon kadagiti kakabsat a naibalud. Insuratmi iti babassit a letra iti de allid a papel ti kompleto nga isyu Ti Pagwanawanan. Kalpasanna, binalkutmi dagiti panid iti di maslep ti danum a papel ken ilemmengmi kadagiti kahon ti dadakkel a pasas nga ipatulodmi a binulan. Anian a ragsakmi a makadamag a ‘nagimas’ kano dagiti impatulodmi a pasas. Okupadokami unay iti trabahomi, ket maibagak a pudno a nakaragragsak dagidi a tiempo.”
Panagbiag iti Sidong ti Pannakaiparit
Inladawan ni Peter no ania ti kasasaad ti panagbiag idi idiay Makindaya nga Alemania iti sidong ti adu a tawen a pannakaiparit: “Aggigimongkami iti babassit a grupo kadagiti pribado a pagtaengan. Saan nga aggigiddan ti panagsangpet ken panagawidmi. Kada gimong, iplanomin ti sumaganad. Aramidenmi daytoy babaen ti panagsenias wenno panagsurat ta kanayon nga agsisiim ti Stasi.”
Inlawlawag ni Hannelore: “No dadduma makaawatkami kadagiti nairekord a programa ti asamblea. Kanayon a daytoy ti pakaigapuan ti naragsak a panaggigimong. Agtitipon ti bassit a grupomi tapno umimdeng iti sumagmamano nga oras kadagiti pannursuro ti Biblia. Nupay dikam makita dagiti agpalpalawag, denggenmi a naimbag ti programa ken aginotarkami.”
Kuna ni Peter: “Dagiti Kristiano a kakabsat kadagiti sabali a pagilian inkagumaanda a maipaayandakami kadagiti literatura a naibatay iti Biblia. Iti naudi a dekada wenno ad-adu pay sakbay a narbek ti Pader ti Berlin idi 1989, nangaramidda iti naisangsangayan a babassit a publikasion para kadakami. Nagpeggad dagiti kotse, kuarta, ken uray ti wayawaya ti dadduma ngem kaskasdi nga intulodda dagiti naespirituan a taraon iti Makindaya nga Alemania. Maysa a rabii, saan a simmangpet ti agassawa nga ur-urayenmi. Ti polis nasarakanna dagiti literatura ket kinumpiskarna ti kotseda. Nupay napeggad, dikam pulos pinanunot nga isardeng ti trabaho tapno nataltalna koma ti biag.”
Ni Mamfred, ti adingko a nangliput kadakami idi 1950, isalaysayna no ania ti nakatulong kenkuana a nangpasubli ken nangsalimetmet iti pammatina: “Kalpasan a naibaludak iti sumagmamano a bulan, immakarak idiay Makinlaud nga Alemania ket binaybay-ak ti kinapudno. Nagawidak idiay Makindaya nga Alemania idi 1954 ket nagasawaak iti simmaganad a tawen. Di nagbayag inawat ti asawak ti kinapudno ket nabautisaran idi 1957. Idi agangay, nakonsiensiaak isu a nagsubliak iti kongregasion babaen ti tulong ti asawak.
“Siaayat nga inawatdak dagiti kakabsat a makaam-ammo kaniak sakbay a binaybay-ak ti kinapudno, a kasla awan ti napasamak. Nakaragragsak ti makablaawan a buyogen dagiti nabara nga isem ken panangarakup. Napalalo a ragsakko a makikadua manen ken Jehova ken kadagiti kakabsat.”
Agtultuloy ti Naespirituan a Pannakidangadang
Masapul nga ikagumaan ti tunggal maysa iti pamiliami ti makidangadang maipaay iti pammati. “Ita,” impatuldo ni adingko a Peter, “nakarkaro pay a nalikmuttayo iti adu a pakasingaan ken material a pakaallukoyan. Idi addatayo pay iti sidong ti panangiparit, kontentotayo no ania ti adda kadatayo. Kas pagarigan, awan ti mayat a maitimpuyog iti sabali a grupo gapu laeng iti personal a pagimbagan. Awan ti agreklamo a nakaad-adayo ti pakigimongan wenno naladaw unay ti gimong. Naragsakkami amin nga agtitipon, uray pay no dadduma kadakami ti masapul nga aguray agingga iti 11:00 ti rabii para iti batangna nga agawid.”
Idi 1959, inkeddeng ni Nanang ti umakar iti Makinlaud nga Alemania a kadua ni Sabine, nga agtawen idin iti 16. Agsipud ta kayatda ti agserbi iti lugar a dakdakkel ti panagkasapulan kadagiti agibumbunannag iti Pagarian, inturong ida ti sanga nga opisina iti Ellwangen, Baden-Württemberg. Ti regta ni Nanang nupay nakapuy ti salun-atna, ti nakatignay ken Sabine nga agpayunir idi agtawen iti 18. Idi nagasawan ni Sabine, nagadal ni Nanang nga agmaneho idi agtawenen iti 58 tapno ad-adu pay ti maaramidanna iti ministerio. Impatpategna daytoy a panagserbi agingga a pimmusay idi 1974.
Kalpasan ti maikadua a pannakaibaludko iti agarup innem a tawen, naidestieroak idi 1965 idiay Makinlaud nga Alemania, a di ammo ti pamiliak. Nupay kasta, idi agangay, simmurot kaniak ni baketko nga Anni, ken ti balasangmi a ni Ruth. Kiniddawko iti sanga nga opisina no mabalinko ti agserbi iti lugar a dakdakkel ti panagkasapulan kadagiti agibumbunannag, ket indestinodak idiay Nördlingen, Bavaria. Dimmakkel sadiay ni Ruth ken ti adingna a ni Johannes. Nagpayunir ni Anni. Dayta a nasayaat nga ulidanna ti nangtignay ken ni Ruth nga agpayunir kalpasan la unay ti panageskuelana. Dagiti annakmi agpadada a nagasawa iti payunir. Adda pamiliada itan, ket addaankami kadagiti innem a nagsasayaat nga appo.
Idi 1987, ginundawayak ti nasapa a panagretiro tapno makaduak ni Anni nga agpayunir. Tallo a tawen kalpasanna, naawisak iti sanga nga opisina idiay Selters tapno tumulong a mangpalawa kadagiti pasilidad. Kalpasanna, timmulongkami a nangibangon iti immuna nga Assembly Hall dagiti Saksi ni Jehova iti makuna idi a Makindaya nga Alemania, idiay Glauchau. Idi agangay, nagserbikami a mangaywan iti pasilidad. Gapu iti salun-at, immakarkami manen idiay Nördlingen Congregation tapno makikadua iti anakko a babai, ket nagpayunirkami sadiay.
Maragsakanak ta amin dagiti kakabsatko ken kaaduan a miembro ti pamiliami ti agtultuloy nga agserserbi iti nakaim-imbag a Diostayo a ni Jehova. Iti adu a tawen, nasursuromi a no la ket ta agtalinaedtayo a nabileg iti naespirituan, mapaneknekantayo a pudno dagiti sasao ti Salmo 126:3: “Nagaramid ni Jehova iti naindaklan a banag iti daydiay naaramidanna kadatayo. Nagbalintayo a narag-o.”
[Ladawan iti panid 13]
Aldaw ti kasarmi, 1957
[Ladawan iti panid 13]
Kaduak ti pamiliak idi 1948: (sango, agpakannawan) Manfred, Berta, Sabine, Hannelore, Peter; (likud, agpakannawan) siak ken ni Jochen
[Dagiti Ladawan iti panid 15]
Bassit a libro a nausar bayat ti panangiparit; alikamen ti “Stasi” nga agsiim
[Credit Line]
Forschungs- und Gedenkstätte NORMANNENSTRASSE
[Ladawan iti panid 16]
Kaduak dagiti kakabsatko: (sango, agpakannawan) Hannelore ken Sabine; (likud, agpakannawan) siak, ni Jochen, Peter, ken ni Manfred