AMMOYO KADI?

Iti salaysay ti Genesis, imbilin ni Faraon a dagus a maipan kenkuana ti Hebreo a balud a ni Jose tapno malawlawagan ti tagtagainep a pakaburburiboranna. Adu a tawen idin a nakabalud ni Jose. Uray apurado unay ni Faraon, nagibarbas pay nga umuna ni Jose. (Genesis 39:20-23; 41:1, 14) Kasla saan a napateg dayta a detalye nga inraman ti mannurat. Ngem ipakita dayta a pamiliar isuna kadagiti kaugalian dagiti taga-Egipto.

Ugali idi dagiti nagkauna a nasion, a pakairamanan dagiti Hebreo, a paatiddogen ti barbasda. Ngem “ti nagkauna nga Egipto ti kakaisuna idi a nasion iti Middle East a saan a mangayat iti atiddog a barbas,” kuna ti Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature a libro da McClintock ken Strong.

Barbas laeng kadi ti masapul a makiskisan sigun iti kaugalian dagiti Egipcio? Ipakita ti magasin a Biblical Archaeology Review nga iti dadduma a kaugalian dagiti Egipcio, masapul nga agsagana ti maysa a lalaki a sumango ken Faraon a kas met la iti aramidenna no sumrek iti templo. No kasta, masapul idi a kiskisan ni Jose ti intero nga ulo ken bagina.

Saan. Kadagiti libro ti Biblia nga impaisurat ti Dios ken ni apostol Pablo, adda dagiti gundaway nga indumana dagiti Judio kadagiti Griego, wenno Hellenes, a kas man la inusarna ti termino a Griego a pangtukoy iti amin a saan a Judio. (Roma 1:16; 10:12) Ti maysa a rason ket ti kinasaknap ti Griego a lengguahe ken kultura iti luglugar a nangaskasabaan ni Pablo.

Idi ngay un-unana, siasino dagiti maibilbilang a Griego? Idi maikapat a siglo B.C.E, impagpannakkel ti nalaing nga ispiker a taga-Atenas a ni Isocrates ti panagsaknap ti Griego a kultura iti intero a lubong. Kas resultana, kinunana: “Adda dagidiay maawagan a Griego, saan a gapu ta nayanakda iti Grecia, no di ket gapu ta naedukaranda iti sursurotayo.” Posible ngarud a ti tatang ni Timoteo, a saan a Judio, ken ti dadduma a tinukoy ni Pablo kas Griego ket maibilang a Griego gapu iti kultura, saan a gapu ta nayanakda idiay Grecia.​—Aramid 16:1.