Kapitulo 25

Panangpagungar iti Dua a Saksi

 1. Ania ti imbaga ti mannakabalin nga anghel nga aramiden ni Juan?

SAKBAY a maileppas ti maikadua nga ay-ay, ti mannakabalin nga anghel inawisna ni Juan a makipaset iti sabali pay a naimpadtuan a buya, adda pakainaigan daytoy iti templo. (Apocalipsis 9:12; 10:1) Kastoy ti impadamag ni Juan: “Ket maysa a runo nga umasping iti sarukod ti naited kaniak bayat a kinunana: ‘Tumakderka ket rukodem ti templo a santuario ti Dios ken ti altar ken dagidiay agdaydayaw sadiay.’”—Apocalipsis 11:1.

Ti Templo a Santuario

 2. (a) Ania a templo a santuario ti agtalinaed agingga iti kaaldawantayo? (b) Siasino ti Nangato a Padi iti templo a santuario, ket ania ti Kasasantuan a siledna?

² Ti templo a nadakamat ditoy saanna a tuktukoyen ti aniaman a literal a templo idiay Jerusalem, yantangay ti naudi kadagitoy ket dinadael dagiti Romano idi 70 K.P. Nupay kasta, impakita ni apostol Pablo nga uray pay sakbay dayta a pannakadadael, adda nagparang a sabali a templo a santuario nga agtalinaed agingga iti kaaldawantayo. Isu dayta ti naindaklan a naespirituan a templo a nangtungpal kadagiti naimpadtuan nga iladladawan ti tabernakulo ken kalpasanna dagiti templo a nabangon sadi Jerusalem. Dayta “ti pudno a tolda, nga imbangon ni Jehova, ket saan a ti tao,” a ni Jesus ti Nangato a Padina a dineskribir ni Pablo kas ‘nakatugaw iti makannawan ti trono ti Natan-ok idiay langlangit.’ Ti Kasasantuan a siledna ket ti mismo nga ayan ni Jehova idiay langit.—Hebreo 8:1, 2; 9:11, 24.

 3. Idiay tabernakulo, ania ti iladladawan (a) ti kortina a namagsina iti Kasasantuan ken iti Nasantuan? (b) dagiti daton nga animal? (c) ti altar a pagidatonan?

³ Inlawlawag ni apostol Pablo a ti kortina iti tabernakulo, a namagsina iti Kasasantuan ken ti Nasantuan a siled, iladladawanna ti lasag ni Jesus. Idi insakripisio ni Jesus ti biagna, nagudua daytoy a kortina a mangipakita a ti lasag ni Jesus ket saanen a lapped iti idadatagna iti saklang ni Jehova idiay langit. Maibatay iti sakripisio ni Jesus, dagiti napulotan a katulonganna a papadi a matalek agingga iti ipapatayda, makastrekdanto met idiay langit inton agangay. (Mateo 27:50, 51; Hebreo 9:3; 10:19, 20) Impaganetget pay ni Pablo a ti agtultuloy a panagidaton kadagiti animal idiay tabernakulo iladladawanna ti maminsan laeng a panangisakripisio ni Jesus iti perpekto a natauan a biagna. Ti altar a pagidatonan idiay paraangan irepresentarna ti probision ni Jehova, maitunos iti pagayatanna, a mangakseptar iti daton ni Jesus agpaay kadagiti “adu”—dagiti napulotan, ken kalpasanna, dagiti sabsabali a karnero—a “sipapasnek a mangsapsapul kenkuana maipaay iti pannakaisalakanda.”—Hebreo 9:28; 10:9, 10; Juan 10:16.

 4. Ania ti isimbolo (a) ti Nasantuan a Disso? (b) ti makin-uneg a paraangan?

⁴ Iti daytoy nga impormasion nga impaltiing ti Dios, maikunatayo a ti Nasantuan a Disso iti tabernakulo isimsimbolona ti nasantuan a kasasaad a tinagiragsak nga immuna ni Kristo sa kalpasanna dagiti napulotan a miembro ti naarian a kinapadi ti 144,000 bayat nga addada pay laeng ditoy daga, sakbay a lumasatda iti “kortina.” (Hebreo 6:19, 20; 1 Pedro 2:9) Maitutop nga irepresentar daytoy ti pannakaamponda kas naespirituan nga annak ti Dios, kas iti panangbigbig ti Dios ken ni Jesus nga Anakna kalpasan ti pannakabautisarna idiay Jordan idi 29 K.P. (Lucas 3:22; Roma 8:15) Komusta met ti makin-uneg a paraangan, ti kakaisuna a paset ti tabernakulo a mastrek dagiti saan a papadi nga Israelita ken ti lugar a nakaangayan dagiti panagdaton? Iladladawan daytoy ti perpekto a takder ni Jesus kas tao a namagbalin kenkuana a kualipikado a mangidaton iti biagna agpaay iti sangatauan. Irepresentarna met ti nalinteg a takder kas sasanto, a maibatay iti sakripisio ni Jesus, a tagtagiragsaken dagiti napulotan a pasurotna bayat nga addada pay laeng ditoy daga.a—Roma 1:7; 5:1.

Panangrukod iti Templo a Santuario

 5. Kadagiti padto iti Hebreo a Kasuratan, ania ti ipasimudaag (a) ti pannakarukod ti Jerusalem? (b) ti pannakarukod ti templo a nasirmata ni Ezequiel?

⁵ Nabilin ni Juan a ‘rukodenna ti templo a santuario ti Dios ken ti altar ken dagidiay agdaydayaw sadiay.’ Ania ti ipasimudaag daytoy? Kadagiti padto iti Hebreo a Kasuratan, ti kasta a panangrukod garantisaranna a maipaayto ti hustisia maibatay kadagiti perpekto a pagalagadan ni Jehova. Idi kaaldawan ni nadangkes nga Ari Manases, ti naimpadtuan a pannakarukod ti Jerusalem pinaneknekanna ti saanen a mabaliwan a pangngeddeng maipapan iti pannakadadael dayta a siudad. (2 Ar-ari 21:13; Un-unnoy 2:8) Ngem idi agangay, idi nakita ni Jeremias a marukrukod ti Jerusalem, pinasingkedan daytoy ti pannakabangon manen ti siudad. (Jeremias 31:39; kitaem met ti Zacarias 2:2-8.) Umasping iti dayta, ti nalawa ken detalyado a pannakarukod ti templo a nasirmata ni Ezequiel ginarantisaranna kadagiti Judio a naidestiero idiay Babilonia ti pannakaisubli ti pudno a panagdayaw idiay nakayanakanda a daga. Agserbi met dayta kas palagip a gapu kadagiti basolda, masapul a maragpat ti Israel dagiti nasantuan a pagalagadan ti Dios.—Ezequiel 40:3, 4; 43:10.

 6. Ti bilin a rukoden ni Juan ti templo a santuario ken dagiti papadi nga agdaydayaw iti dayta ket pagilasinan ti ania? Ilawlawagmo.

⁶ Gapuna, idi nabilin ni Juan a rukodenna ti templo a santuario ken dagiti padi nga agdaydayaw sadiay, pagilasinan dayta nga awan ti aniaman a makalapped iti pannakatungpal dagiti panggep ni Jehova maipapan iti urnos ti templo ken dagidiay nainaig iti dayta, ket dagita a panggep dandanin makagteng iti kangitingitanda. Ita ta naikabilen ti amin a bambanag iti babaen dagiti saka ti napigsa nga anghel ni Jehova, panawenen tapno ‘ti bantay ti balay ni Jehova sititibker a maipasdek a nangatngato ngem iti tapaw ti bambantay.’ (Isaias 2:2-4) Masapul a maitan-ok ti nasin-aw a panagdayaw ken Jehova kalpasan ti sinigsiglo a panagapostata ti Kakristianuan. Tiempo met daytoy tapno mapagungar iti “Santo dagiti Sasanto” dagidiay natayen a matalek a kakabsat ni Jesus. (Daniel 9:24; 1 Tesalonica 4:14-16; Apocalipsis 6:11; 14:4) Ket dagiti naudi a naselioan nga “adipen ti Diostayo” ditoy daga masapul a marukodda sigun kadagiti pagalagadan ti Dios tapno maikarida iti permanente a lugarda iti urnos ti templo kas napulotan iti espiritu nga annak ti Dios. Pagaammo unay ti klase Juan ita no ania dagita a nasantuan a pagalagadan ken determinadoda nga agbiag maitunos kadagita.—Apocalipsis 7:1-3; Mateo 13:41, 42; Efeso 1:13, 14; idiligmo ti Roma 11:20.

Pannakaibaddek ti Paraangan

 7. (a) Apay a saan a napalubosan ni Juan a mangrukod iti paraangan? (b) Kaano a naibaddek ti nasantuan a siudad iti unos ti 42 a bulan? (c) Kasano a napaay dagiti klero ti Kakristianuan a nangitandudo kadagiti nalinteg a pagalagadan ni Jehova iti unos ti 42 a bulan?

⁷ Apay a saan a napalubosan ni Juan a mangrukod iti paraangan? Ibagana kadatayo babaen kadagitoy a sasao: “Ngem no maipapan iti paraangan nga adda iti ruar ti templo a santuario, laksidem dayta ket saanmo a rukoden, agsipud ta naited dayta kadagiti nasion, ket ibaddekdanto ti nasantuan a siudad iti uppat a pulo ket dua a bulan.” (Apocalipsis 11:2) Naammuantayo a ti makin-uneg a paraangan iladladawanna ti nalinteg a takder dagiti napulotan iti espiritu a Kristiano ditoy daga. Kas makitatayo, ti nadakamat ditoy ket literal nga 42 a bulan a nangrugi idi Disiembre 1914 ken nagpatingga idi Hunio 1918, idi a naipasango iti nakaro a pannubok ti amin nga agkunkuna a Kristiano. Intandudoda ngata dagiti nalinteg a pagalagadan ni Jehova kabayatan dagidi a tawtawen ti gubat? Saan a kasta ti inaramid ti kaaduan. Sangsangkamaysa dagiti klero ti Kakristianuan a nangipangpangruna iti nasionalismo imbes a ti panagtulnogda iti linteg ti Dios. Iti agsumbangir a dasig ti gubat, a ti Kakristianuan ti nangnangruna nga agrurupak, dagiti klero sinugsoganda dagiti agtutubo a lallaki a mapan makibakal. Minilion ti napapatay. Idi nangrugi ti panangukom iti balay ti Dios idi 1918, nakiraman metten ti Estados Unidos iti dayta a panagibukbok iti dara, ket dagiti klero ti amin a Kakristianuan nakabasolda iti panangibuyat iti dara nga um-umkis pay laeng iti pammales ti Dios. (1 Pedro 4:17) Permanente, saanen a mabaliwan ti pannakailaksidda.—Isaias 59:1-3, 7, 8; Jeremias 19:3, 4.

 8. Bayat ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, ania ti nabigbig ti adu kadagiti Estudiante ti Biblia, ngem ania ti saanda a natarusan a naan-anay?

⁸ Ngem komusta met ti bassit a grupo dagiti Estudiante ti Biblia? Narukodda kadi a dagus idi 1914 tapno makita no an-annurotenda met laeng dagiti pagalagadan ti Dios? Saan. Kas kadagiti agkunkuna a Kristiano a kameng ti Kakristianuan, masapul a masubokda met. ‘Nailaksid ken naitedda kadagiti nasion’ tapno masubok ken maidadanesda iti kasta unay. Nabigbig ti adu kadakuada a saanda koma a makipinnatay, ngem kaskasdi a saanda a natarusan a naan-anay ti Nakristianuan a neutralidad. (Mikias 4:3; Juan 17:14, 16; 1 Juan 3:15) Nakikompromiso ti dadduma kadakuada gapu iti panangparigat dagiti nasion.

 9. Ania ti nasantuan a siudad nga imbaddek dagiti nasion, ket ditoy daga, siasino ti mangirepresentar iti daytoy a siudad?

⁹ Ngem kasano a dagiti nasion imbaddekda ti nasantuan a siudad? Nabatad a ti tuktukoyen daytoy ket saan a ti Jerusalem a nasurok a 25 a tawenen a nadadael sakbay ti pannakaisurat ti Apocalipsis. Imbes ketdi, ti nasantuan a siudad isu ti Baro a Jerusalem a nadeskribir iti ud-udi ti Apocalipsis, nga ireprepresentar ita ditoy daga dagidiay natda kadagiti napulotan a Kristiano nga adda iti makin-uneg a paraangan ti templo. Inton agangay, agbalindanto met a paset ti nasantuan a siudad. Isu a ti panangibaddek kadakuada katupagna ti panangibaddek iti siudad a mismo.—Apocalipsis 21:2, 9-21.

Ti Dua a Saksi

10. Ania ti aramiden dagiti matalek a saksi ni Jehova bayat ti pannakaibaddekda?

¹⁰ Nupay ‘maibadbaddek’ dagitoy a nasungdo, saanda nga insardeng ti panagbalinda a matalek a saksi ni Jehova. Gapuna, kastoy ti tuloy ti padto: “‘Ket tignayekto ti dua a saksik nga agipadtoda iti sangaribu dua gasut ket innem a pulo nga aldaw a sikakawesda iti tinakpil.’ Dagitoy insimbolo ti dua a kayo nga olibo ken ti dua a pagsaadan ti silaw ket agtaktakderda iti sanguanan ti Apo ti daga.”—Apocalipsis 11: 3, 4.

11. Iti panagipadto dagiti matalek a napulotan a Kristiano, ania ti kaipapanan ti panangikawesda iti “tinakpil”?

¹¹ Nasken nga agibtur dagitoy a matalek a napulotan a Kristiano, ta masapul nga agipadtoda a sikakawes iti “tinakpil.” Ania ti kaipapanan daytoy? Idi panawen ti Biblia, ti tinakpil masansan nga isimbolona ti panagleddaang. Ti panangikawes iti dayta ipakitana a napalalo ti ladingit wenno rigat ti maysa a tao. (Genesis 37:34; Job 16:15, 16; Ezequiel 27:31) Ti tinakpil ket nainaig kadagiti nakalkaldaang a mensahe maipapan iti didigra wenno ladingit nga inwaragawag dagiti propeta ti Dios. (Isaias 3:8, 24-26; Jeremias 48:37; 49:3) Ti panangikawes iti tinakpil mabalin nga ipasimudaagna ti kinapakumbaba wenno panagbabawi maigapu iti pakdaar nga impaay ti Dios. (Jonas 3:5) Ti tinakpil nga inkawes ti dua a saksi agparang nga ipasimudaagna ti napakumbaba a panagibturda iti panangiwaragawag kadagiti panangukom ni Jehova. Isuda dagiti saksi a mangiwarwaragawag iti aldaw ti panagibalesna a mangyeg met iti leddaang kadagiti nasion.—Deuteronomio 32:41-43.

12. Apay nga agparang a literal ti kapaut ti panawen a pannakaibaddek ti nasantuan a siudad?

¹² Ti klase Juan masapul nga ikasabana daytoy a mensahe iti las-ud ti nakedngan a panawen: 1,260 nga aldaw, wenno 42 a bulan, kasta met laeng ti kaunday ti panawen a pannakaibaddek ti nasantuan a siudad. Agparang a literal daytoy a kapaut ti panawen yantangay nayebkas dagitoy iti dua a wagas, iti bulan ken iti aldaw. Maysa pay, idi rugrugi ti aldaw ti Apo, adda naituding a tallo ket kagudua a tawen idi a ti narigat a kasasaad ti ili ti Dios ket mayataday kadagiti pasamak a naipadto ditoy—a nangrugi idi Disiembre 1914 ken nagtultuloy agingga idi Hunio 1918. (Apocalipsis 1:10) Inkasabada ti “tinakpil” a mensahe maipapan iti panangukom ni Jehova iti Kakristianuan ken iti lubong.

13. (a) Ania ti ipasimudaag ti pannakailadawan dagiti napulotan a Kristiano kas dua a saksi? (b) Ania a padto ni Zacarias ti ipalagip ti panangawag ni Juan kadagiti dua a saksi iti “dua a kayo nga olibo ken ti dua a pagsaadan ti silaw”?

¹³ Ti pannakailadawanda kas dua a saksi pasingkedanna nga umiso ken agpayso ti mensaheda. (Idiligmo ti Deuteronomio 17:6; Juan 8:17, 18.) Inawagan ida ni Juan kas “ti dua a kayo nga olibo ken ti dua a pagsaadan ti silaw,” a kunkunana nga “agtaktakderda iti sanguanan ti Apo ti daga.” Nabatad a tuktukoyen daytoy ti padto ni Zacarias, a nakakita iti dua a kayo nga olibo ken pagsaadan ti silaw nga addaan iti pito a pagsilawan. Dagiti dua a kayo nga olibo naikuna nga iladladawanda “ti dua a napulotan” nga isu da Gobernador Zorobabel ken ti Nangato a Padi a ni Josue, “a sitatakder iti sibay ti Apo ti intero a daga.”—Zacarias 4:1-3, 14.

14. (a) Ania ti ipasimudaag ti nasirmata ni Zacarias a dua a kayo nga olibo? ken pagsaadan ti silaw? (b) Ania ti mapasaran dagiti napulotan a Kristiano kabayatan ti umuna a sangalubongan a gubat?

¹⁴ Nagbiag ni Zacarias idi tiempo ti pannakaibangon manen ti templo, ket ti nasirmatana a dua a kayo nga olibo kaipapananna a maparaburan da Zorobabel ken ni Josue iti espiritu ni Jehova tapno pabilgenda dagiti umili maipaay iti dayta a trabaho. Ti sirmata maipapan iti pagsaadan ti silaw impalagipna ken ni Zacarias a saanna nga ‘umsien ti aldaw dagiti babassit a banag’ ta maibanagto dagiti panggep ni Jehova—“‘saan a babaen iti puersa militar, wenno uray babaen iti bileg, no di ket babaen iti espirituk,’ kinuna ni Jehova ti buybuyot.” (Zacarias 4:6, 10; 8:9) Ti bassit a bunggoy dagiti Kristiano nga awan sardayna a nangaw-awit iti silaw ti kinapudno iti sangatauan bayat ti umuna a sangalubongan a gubat mausarda met iti umarngi a trabaho a panagbangon manen. Gubuayan met ida ti pammaregta, ket nupay manmanoda, masursuroda ti agpannuray iti bileg ni Jehova, a dida umsien ti aldaw ti bassit a pangrugian.

15. (a) Ti pannakadeskribir dagiti napulotan a Kristiano kas dua a saksi ipalagipna met kadatayo ti ania? Ilawlawagmo. (b) Ania a kita dagiti tanda ti naipalubos nga aramiden ti dua a saksi?

¹⁵ Ti pannakadeskribirda kas dua a saksi ipalagipna met kadatayo ti panagbalbaliw ti langa ni Jesus. Iti dayta a sirmata, tallo kadagiti apostol ni Jesus ti nakakita iti nadayag a kaaddana iti Pagarian, a kaduana da Moises ken Elias. Iladladawan daytoy ti panagtugaw ni Jesus iti nadayag a tronona idi 1914 tapno ibanagna ti trabaho nga insimbolo dagiti dua a mammadto. (Mateo 17:1-3) Maitutop unay a dagiti dua a saksi ar-aramidenda dagiti tanda a mangipalagip kadagiti inaramid da Moises ken Elias. Kas pagarigan, kinuna ni Juan maipapan kadakuada: “Ket no tarigagayan a dangran ida ti asinoman, rummuar ti apuy manipud kadagiti ngiwatda ket alun-onenna dagiti kabusorda; ket no tarigagayan a dangran ida ti asinoman, iti kastoy a pamay-an isu masapul a mapapatay. Addaan dagitoy iti autoridad a mangrikep iti langit tapno awan ti tudo nga agtinnag kabayatan dagiti aldaw ti panagipadtoda.”—Apocalipsis 11:5, 6a.

16. (a) Kasano a ti pagilasinan maipapan iti apuy ipalagipna kadatayo daydi tiempo a nakarit ti autoridad ni Moises iti Israel? (b) Kasano a dagiti Estudiante ti Biblia ket inumsi ken riniribuk dagiti klero ti Kakristianuan, ngem kasanoda a nakidangadang?

¹⁶ Ipalagip daytoy kadatayo ti tiempo idi a nakarit ti autoridad ni Moises iti Israel. Inyebkas dayta a mammadto dagiti umap-apuy a sasao ti panangukom, ket dinadael ni Jehova dagiti immalsa, nga inkisapna ti 250 kadakuada babaen ti literal nga apuy a nagtinnag manipud langit. (Numeros 16:1-7, 28-35) Umasping iti dayta, dagiti lider ti Kakristianuan inumsida dagiti Estudiante ti Biblia, a kunkunada a saan a nakaturpos dagitoy kadagiti kolehio ti teolohia. Ngem dagiti saksi ti Dios, nasaysayaat dagiti maidatagda a pammaneknek a mangpatalged iti kualipikasionda kas ministro: dagiti naemma a tattao a nangipangag iti Nainkasuratan a mensaheda. (2 Corinto 3:2, 3) Idi 1917 impablaak dagiti Estudiante ti Biblia ti The Finished Mystery, maysa a nabileg a komentario iti Apocalipsis ken Ezequiel. Sinaruno daytoy ti pannakaiwaras ti 10,000,000 a kopia ti uppat ti panidna a polieto a The Bible Students Monthly nga addaan iti tampok nga artikulo a “The Fall of Babylon—Why Christendom Must Now Suffer—the Final Outcome” (“Ti Pannakatnag ti Babilonia—No Apay a Masapul nga Agsagaba Ita ti Kakristianuan—ti Pagtungpalanna”). Idiay Estados Unidos, pinagpambar dagiti agpupungtot a klero ti kinabara ti gubat tapno maiparit ti pannakaiwaras ti libro. Kadagiti dadduma a pagilian, natiped ti pannakaipablaak dayta a libro. Kaskasdi, dagiti adipen ti Dios intultuloyda ti nakidangadang babaen kadagiti umap-apuy nga isyu a nailanad iti uppat ti panidna a polieto a napauluan iti Kingdom News. Bayat ti panagtultuloy ti aldaw ti Apo, imbutaktak dagiti dadduma pay a publikasion ti kasasaad ti Kakristianuan a natayen iti naespirituan.—Idiligmo ti Jeremias 5:14.

17. (a) Idi kaaldawan ni Elias, ania dagiti pasamak a nakainaigan ti tikag ken apuy? (b) Kasano a rimmuar ti apuy manipud iti ngiwat ti dua a saksi, ket inturongda ti atension iti ania a tikag?

¹⁷ Ni met ngay Elias? Idi kaaldawan dagiti ari ti Israel, inwaragawag daytoy a mammadto ti idadateng ti tikag kas ebkas ti pungtot ni Jehova kadagiti Israelita nga agdaydayaw ken ni Baal. Nagpaut dayta iti tallo ket kagudua a tawen. (1 Ar-ari 17:1; 18:41-45; Lucas 4:25; Santiago 5:17) Kalpasan dayta, idi a ni di matalek nga Ari Ocozias ket nangibaon kadagiti soldado tapno pilitenda ni Elias a dumatag iti saklang ti ari, nagkiddaw ti mammadto iti apuy manipud langit a nangikisap kadagiti soldado. Sa la kimmuyog ni Elias a napan iti ari idi a ti maysa a kumandante ti militar impakitana ti umiso a panagraem iti saad ni Elias kas mammadto. (2 Ar-ari 1:5-16) Umasping iti dayta, iti nagbaetan ti 1914 ken 1918, ti napulotan a natda situtured nga inturongda ti atension iti naespirituan a tikag iti Kakristianuan ken namakdaarda maipapan iti umap-apuy a panangukom iti “iyaay ti dakkel ken nakaam-amak nga aldaw ni Jehova.”—Malakias 4:1, 5; Amos 8:11.

18. (a) Ania nga autoridad ti naited kadagiti dua a saksi, ket kasano nga umarngi dayta iti naited ken Moises? (b) Kasano a ti dua a saksi imbutaktakda ti Kakristianuan?

¹⁸ Intuloy a kinuna ni Juan maipapan kadagiti dua a saksi: “Ken addaanda iti autoridad kadagiti danum tapno pagbalinenda ida a dara ken tapno kabilenda ti daga iti tunggal kita ti pannaplit kas iti kasansan a tarigagayanda.” (Apocalipsis 11:6b) Tapno maallukoy ni Faraon a mangpaluspos iti Israel, ni Jehova inusarna ni Moises a mangdidigra iti manangirurumen nga Egipto babaen kadagiti saplit, a pakairamanan ti panamagbalinna iti danum a dara. Adu a siglo kalpasanna, dagiti Filisteo a kabusor ti Israel silalagipda unay kadagiti inaramid ni Jehova a maibusor iti Egipto, isu nga inyikkisda: “Siasino ti mangisalakanto kadatayo iti ima daytoy nadaeg a Dios? Daytoy ti Dios a nangkabil iti Egipto iti tunggal kita ti pananggudas [“didigra,” Ti Biblia, impablaak ti Philippine Bible Society] idiay let-ang.” (1 Samuel 4:8; Salmo 105:29) Ni Moises inladawanna ni Jesus nga addaan autoridad a mangibalikas kadagiti panangukom ti Dios kadagiti narelihiosuan a lider idi kaaldawanna. (Mateo 23:13; 28:18; Aramid 3:22) Ket kabayatan ti umuna a sangalubongan a gubat, dagiti kakabsat ni Kristo, ti dua a saksi, imbutaktakda ti makapapatay a kalidad ‘dagiti danum’ nga ipapainum ti Kakristianuan kadagiti arbanna.

Napapatay ti Dua a Saksi

19. Sigun iti salaysay ti Apocalipsis, ania ti mapasamak inton malpas ti dua a saksi ti panangsaksida?

¹⁹ Nakaro unay daytoy a saplit iti Kakristianuan ta kalpasan ti panagipadto ti dua a saksi iti unos ti 42 a bulan a nakakawesda iti tinakpil, inusar ti Kakristianuan ti nailubongan nga impluensiana tapno “papatayenna” ida. Insurat ni Juan: “Ket inton malpasdan ti panangsaksida, ti atap nga animal nga umuli manipud iti mangliwengliweng gubatennanto ida ken parmekenna ida ket papatayenna ida. Ket dagiti bangkayda addanto iti akaba a dalan ti dakkel a siudad nga iti naespirituan a kaipapanan naawagan iti Sodoma ken Egipto, a nakailansaan met ti Apoda. Ket dagidiay aggapu kadagiti ili ken kadagiti tribu ken kadagiti pagsasao ken kadagiti nasion buyaendanto dagiti bangkayda iti tallo ket kagudua nga aldaw, ket saanda nga ipalubos a maitanem dagiti bangkayda. Ket dagidiay agnanaed iti daga agrag-oda maigapu kadakuada ket agragragsakda, ket agpipinnatuloddanto kadagiti sagut, agsipud ta dagitoy dua a mammadto tinutuokda dagidiay agnanaed iti daga.”——Apocalipsis 11:7-10.

20. Ania “ti atap nga animal nga umuli manipud iti mangliwengliweng”?

²⁰ Daytoy ti damo kadagiti 37 a pannakatukoy ti atap nga animal iti Apocalipsis. Detalyado nga usigentayto daytoy ken ti dadduma pay nga animal. Kabayatanna, umdasen a kunaentayo a “ti atap nga animal nga umuli manipud iti mangliwengliweng” ket gakat ni Satanas, maysa a sibibiag a napolitikaan a sistema dagiti bambanag.b—Idiligmo ti Apocalipsis 13:1; Daniel 7:2, 3, 17.

21. (a) Kasano a dagiti relihioso a kabusor dagiti dua a saksi ginundawayanda ti kasasaad kabayatan ti gubat? (b) Ania ti ipasimudaag ti saan a pannakaitabon ti bangkay dagiti dua a saksi? (c) Ania ti maikunatayo maipapan iti periodo a tallo ket kagudua nga aldaw? (Kitaem ti footnote.)

²¹ Sipud idi 1914 agingga idi 1918, nagraranget dagiti nasion iti umuna a sangalubongan a gubat. Nasaknap idi ti nasionalismo, ket idi primavera ti 1918, dagiti relihioso a kabusor ti dua a saksi ginundawayanda dayta a kasasaad. Immaniobrada ti legal nga ahensia ti Estado tapno maibalud dagiti responsable a ministro dagiti Estudiante ti Biblia a di nainkalintegan a napabasol iti sedision. Naklaat dagiti matalek a kakaduada. Dandani naisardeng ti trabaho mainaig iti Pagarian. Kasla natay idin ti trabaho a panangasaba. Idi panawen ti Biblia, nakaro a pannakaibabain no saan a maipumpon ti maysa a tao iti tanem a pakalaglagipan. (Salmo 79:1-3; 1 Ar-ari 13:21, 22) Gapuna, dakkel a pannakaibabain ti saan a pannakaitabon ti dua a saksi. Iti nadagaang a klima ti Palestina, nabuyoken ti bangkay a naiwalang iti kalsada kalpasan ti literal a tallo ket kagudua nga aldaw.c (Idiligmo ti Juan 11:39.) Daytoy a detalye iti padto ipasimudaagna ti pannakaumsi nga inibturan ti dua a saksi. Dagidiay nadakamat a naibalud saanda pay a napalubosan nga agpiansa kabayatan ti pannakabista dagiti kasoda. Naibabainda iti publiko iti nabayag bassit tapno agbalinda a nabuyok kadagiti agnanaed iti “dakkel a siudad.” Ngem ania daytoy “dakkel a siudad”?

22. (a) Ania ti dakkel a siudad? (b) Kasano a dagiti pagiwarnak nakipagrag-oda kadagiti klero idi napagulimekda ti dua a saksi? (Kitaem ti kahon.)

²² Ikkannatayo ni Juan iti sumagmamano a pamalatpatan. Kinunana a nailansa sadiay ni Jesus. No kasta, dagus a mapanunottayo ti Jerusalem. Ngem kinunana met a naawagan iti Sodoma ken Egipto ti dakkel a siudad. Bueno, naminsan a naawagan iti Sodoma ti literal a Jerusalem gapu kadagiti narugit nga aramidna. (Isaias 1:8-10; idiligmo ti Ezequiel 16:49, 53-58.) Ket ti Egipto, nga isu ti umuna a pannakabalin ti lubong, irepresentarna no dadduma ti sangalubongan a sistema ti bambanag. (Isaias 19:1, 19; Joel 3:19) No kasta, daytoy dakkel a siudad iladladawanna ti natulawan a “Jerusalem” nga agkunkuna nga agdaydayaw iti Dios ngem nagbalin a narugit ken managbasol, kas iti Sodoma, ken paset daytoy sangalubongan a sistema ti bambanag ni Satanas, kas iti Egipto. Irepresentarna ti Kakristianuan, ti katupag iti kaaldawantayo ti nasukir a Jerusalem, ti organisasion a kasta unay ti ragsak dagiti miembrona idi napaulimekda ti makariribuk a panangaskasaba ti dua a saksi.

Napagungarda!

23. (a) Ania ti napasamak kadagiti dua a saksi kalpasan ti tallo ket kagudua nga aldaw, ket ania ti epekto dayta kadagiti kabusorda? (b) Kaano a naaddaan iti moderno a kaitungpalan ti Apocalipsis 11:11, 12 ken ti padto ni Ezequiel maipapan iti panangted ni Jehova iti anges iti ginget dagiti naganggangan a tultulang?

²³ Dagiti pagiwarnak nakiramanda kadagiti klero a nangumsi iti ili ti Dios. Kastoy ti kinuna ti maysa a periodiko: “Naggibusen ti The Finished Mystery.” Ngem iti kinapudnona, adayo a kasta! Saan a nagtalinaed a natay ti dua a saksi. Kastoy ti mabasatayo: “Ket kalpasan ti tallo ket kagudua nga aldaw simrek kadakuada ti espiritu ti biag manipud iti Dios, ket nagtakderda kadagiti sakada, ket dakkel a buteng ti immapay kadagidiay makakitkita kadakuada. Ket nangngegda ti maysa a natbag a timek manipud langit a kunana kadakuada: ‘Umulikayo ditoy.’ Ket immulida sadi langit iti ulep, ket nakita ida dagiti kabusorda.” (Apocalipsis 11:11, 12) No kasta, umarngi ti kapadasanda iti napasamak kadagiti naganggangan a tultulang idiay ginget a pinasiar ni Ezequiel babaen ti sirmata. Ni Jehova inikkanna iti anges dagita a naganggangan a tultulang, ket nagbiagda, a mangiladladawan iti pannakaipasngay manen ti nasion nga Israel kalpasan ti 70 a tawen a pannakakautiboda idiay Babilonia. (Ezequiel 37:1-14) Dagitoy a dua a padto, iti Ezequiel ken iti Apocalipsis, ket naaddaan iti naisangsangayan a moderno a kaitungpalan idi 1919, idi pinagbiag ni Jehova dagiti “natay” a saksina.

24. Idi nagungar ti dua a saksi, ania ti reaksion dagiti relihioso a manangidadanes kadakuada?

²⁴ Anian a pannakaklaat dagidiay manangidadanes! Ti bangkay ti dua a saksi bigla a nagbiag ken aktiboda manen. Dakes a damag dayta kadagiti klero, nangruna idi nawayawayaan ken naan-anay a naabsuelto dagiti Kristiano a ministro nga impaibaludda. Nakarkaro man ngatan ti pannakaklaatda idi nangangay dagiti Estudiante ti Biblia iti kombension idiay Cedar Point, Ohio, E.U.A. idi Setiembre 1919. Ni J. F. Rutherford, a karuruarna laeng iti pagbaludan, ginutugotna dagiti nakikombension babaen ti palawagna a napauluan “Panangibunannag iti Pagarian,” a naibatay iti Apocalipsis 15:2 ken Isaias 52:7. Dagiti kameng ti klase Juan ‘nagipadto’ wenno nangaskasabada manen iti publiko. Ad-adda a bimmilegda, a situtured nga imbutaktakda ti kinamanaginsisingpet ti Kakristianuan.

25. (a) Kaano a naibaga kadagiti dua a saksi ti sasao nga “Umulikayo ditoy,” ket kasano a napasamak dayta? (b) Ania ti makaklaat nga epektona iti dakkel a siudad ti panagungar ti dua a saksi?

²⁵ Namin-adu nga inkagumaan ti Kakristianuan nga uliten ti panagballigina idi 1918. Inusarna ti panagderraaw, panangimaniobra iti linteg, panangibalud, ken uray bitay—ngem awan ti mamaay amin dagita! Kalpasan ti 1919 saannan a maasitgan ti naespirituan a disso nga ayan ti dua a saksi. Iti daydi a tawen, kinuna ni Jehova kadakuada: “Umulikayo ditoy,” ket immulida iti naitan-ok a naespirituan a kasasaad a makita dagiti kabusorda ngem dida maan-ano ida. Dineskribir ni Juan ti pannakakellaat ti dakkel a siudad iti daytoy a panagungar: “Ket iti dayta nga oras napasamak ti dakkel a ginggined, ket narba ti apagkapullo ti siudad; ket pito ribu a tattao ti napapatay babaen ti ginggined, ket nagbuteng dagiti natedda ket impaayda ti dayaw iti Dios ti langit.” (Apocalipsis 11:13) Talaga a nagunggon iti kasta unay ti sakup ti relihion. Kasla agkuti ti daga a pagbadbaddekan dagiti lider dagiti naipasdek a simbaan bayat a nagtrabaho manen dagiti nakaungar a Kristiano. Napalalo ti pannakaapektar ti apagkapullo a kameng ti siudadda, a piguratibo a buklen ti 7,000 a tattao, nga uray la a naibilangdan a natay.

26. Siasino ti irepresentar ti “apagkapullo ti siudad” ken ti “pito ribu” iti Apocalipsis 11:13? Ilawlawagmo.

²⁶ Ti sasao nga “apagkapullo ti siudad” ipalagipna kadatayo ti impadto ni Isaias maipapan iti nagkauna a Jerusalem nga apagkapullo ti makalasat iti pannakadadael ti siudad kas ti nasantuan a bin-i. (Isaias 6:13) Umasping iti dayta, ti bilang a 7,000 ipalagipna kadatayo nga idi impapan ni Elias nga isuna laengen ti matalek iti Israel, imbaga kenkuana ni Jehova nga iti kinapudnona, adda pay laeng 7,000 a saan nga agrukrukbab ken ni Baal. (1 Ar-ari 19:14, 18) Idi umuna a siglo, kinuna ni apostol Pablo a dagitoy a 7,000 iladladawanda ti natda kadagiti Judio a nangipangag iti naimbag a damag maipapan iti Kristo. (Roma 11:1-5) Dagitoy a teksto tulongandatayo a mangtarus a ti “pito ribu” ken ti “apagkapullo ti siudad” iti Apocalipsis 11:13 isuda dagidiay nangipangag kadagiti napagungar a dua a saksi ket tinallikudandan ti managbasol a dakkel a siudad. No ar-arigen, nataydan iti biang ti Kakristianuan. Naikkaten dagiti naganda iti listaan dagiti miembrona. Awandan a biag no iti biangna.d

27, 28. (a) Kasano a ‘dagidiay natedda impaayda ti dayag iti Dios ti langit’? (b) Ania ti inkapilitan a binigbig ti klero ti Kakristianuan?

²⁷ Ngem kasano a ‘dagidiay natedda [iti Kakristianuan] impaayda ti dayag iti Dios ti langit’? Nabatad a saan a babaen ti panangpanawda iti apostata a relihionda ken panagbalinda nga adipen ti Dios. Imbes ketdi, mayataday dayta iti inlawlawag ti Word Studies in the New Testament ni Vincent, idi sinalaysayna ti ebkas nga “impaayda ti dayag iti Dios ti langit.” Kinunana: “Daytoy a sasao saanna a kayat a sawen ti pannakakumberte, wenno panagbabawi, wenno panagyaman, no di ket panangbigbig, nga isu ti masansan a pannakausarna iti kasuratan. Idiligmo ti Josue vii. 19 (Sept.). Juan ix. 24; Aramid xii. 23; Roma iv. 20.” Nupay napalalo ti rurod ti Kakristianuan, binigbigna a ti Dios dagiti Estudiante ti Biblia nangaramid iti naindaklan a tignay tapno maisubli ti Nakristianuan nga aktibidadda.

²⁸ Mabalin a binigbig daytoy dagiti klero iti laeng isip wenno bagida a mismo. Nalawag nga awan kadakuada ti nairekord a binigbigna iti publiko ti Dios dagiti dua a saksi. Ngem ti padto ni Jehova babaen ken Juan tulongannatayo a mangtarus no ania ti adda kadagiti pusoda ken mangbigbig iti nakababain a pannakaklaatda idi 1919. Sipud iti daydi a tawen, bayat a ti “pito ribu” pinanawandan ti Kakristianuan iti laksid ti napinget a panangikagumaanna a mangigawid kadagiti arbanna, napilitan dagiti klero a mangbigbig a ti Dios ti klase Juan ket nabilbileg ngem iti diosda. Kadagiti simmaruno a tawtawen, ad-adda a nabigbigda dayta, bayat nga ad-adu pay kadagiti arbanda ti pimmanaw, a nagkuna iti kas iti kinuna dagiti umili idi inabak ni Elias dagiti relihionista ni Baal idiay Bantay Carmel: “Ni Jehova ti pudno a Dios! Ni Jehova ti pudno a Dios!”—1 Ar-ari 18:39.

29. Ania ti imbaga ni Juan nga um-umay a sidadaras, ket ania pay a pannakadayyeg ti agur-uray iti Kakristianuan?

²⁹ Ngem imdengam! Ibaga kadatayo ni Juan: “Ti maikadua nga ay-ay naglabas. Adtoy! Ti maikatlo nga ay-ay um-umayen a sidadaras.” (Apocalipsis 11:14) No nadayyegen ti Kakristianuan kadagiti kalkalpas a pasamak, ania ti aramidenna no maiwaragawag ti maikatlo nga ay-ay, no puyotan ti maikatlo nga anghel ti trumpetana, ken no maibanagen ti sagrado a palimed ti Dios?—Apocalipsis 10:7.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 168]

Ti Panagrag-o iti Apocalipsis 11:10

Iti librona a Preachers Present Arms, a naipablaak idi 1933, tinukoy ni Ray H. Abrams ti napait a panangbusor dagiti klero iti The Finished Mystery a libro dagiti Estudiante ti Biblia. Rinepasona dagiti panangikagu- maan ti klero a mamagulimek kadagiti Estudiante ti Biblia agraman ti “makadadael a panangallukoyda.” Nangituggod daytoy iti pannakaidarum ni J. F. Rutherford ken dagiti pito a kakaduana sa nasentensiaanda iti adu a tawen a pannakaibalud. Innayon ni Dr. Abrams: “No anagentayo nga interamente ti kaso, matakuatantayo a dagiti simbaan ken dagiti klero ti orihinal a nangigakat iti panangpasardeng kadagiti Russellite. Idiay Canada, idi Pebrero 1918, inrugi dagiti ministro ti sistematiko a kampania maibusor kadakuada ken kadagiti publikasionda, nangnangruna ti The Finished Mystery. Sigun iti Winnipeg Tribune, . . . agparang a ti pannakaiparit ti libroda ket maigapu iti ‘reklamo dagiti klero.’”

Intuloy ni Dr. Abrams: “Idi nadamag dagiti editor dagiti narelihiosuan a pagiwarnak ti maipapan iti 20 a tawen a sentensiada, tunggal maysa kadagitoy a publikasion, dakkel man wenno bassit, nagrag-oda iti kasta unay gapu iti dayta. Awan a pulos ti nasarakak a simpatia ti aniaman kadagiti nalatak a narelihiosuan a pagiwarnak. ‘Awan duadua,’ kuna ni Upton Sinclair, a ‘ti maysa a makagapu iti pannakaidadanes . . . ket ibubusor dagiti “tradisional” a narelihiosuan a grupo.’ Ti saan a naaramidan dagiti nagsusugpon a puersa ti simbaan agparang nga isu itan ti ar-aramiden ti gobierno para kadakuada.” Kalpasan ti panangadawna kadagiti manglais a komento ti sumagmamano a narelihiosuan a publikasion, dinakamat ti mannurat ti pannakabaliktad ti desision ti Court of Appeals ken kinunana: “Di nakatimek dagiti simbaan idi nayetnag daytoy a desision.”

[Ladawan iti panid 163]

Rukoden ni Juan ti naespirituan a templo—dagiti napulotan iti kinapadi masapul a maragpatda dagiti pagalagadan

[Dagiti Ladawan iti panid 165]

Ti trabaho a panagbangon manen nga inaramid da Zorobabel ken Josue ipasimudaagna nga iti aldaw ti Apo, ti bassit a nangrugian ket sarunuen ti kasta unay nga iyaadu ti bilang dagiti Saksi ni Jehova. Dagiti pasilidad a kas iti naipakita iti ngato, nga adda idiay Brooklyn, New York, ket napalawa tapno maasikaso dagiti kasapulanda

[Dagiti Ladawan iti panid 166]

Dagiti umap-apuy a mensahe ti panangukom nga inwaragawag dagiti dua a saksi ket inladawan ti naimpadtuan a trabaho da Moises ken Elias

[Dagiti Ladawan iti panid 169]

Kas kadagiti naganggangan a tultulang iti Ezequiel kapitulo 37, dagiti dua a saksi nagbalinda manen nga aktibo para iti trabaho a panangasaba iti kaaldawantayo