LADAWAN

Aniaman a representasion wenno kalanglanga ti maysa a tao wenno banag.​—Mt 22:20.

Nupay dagiti pannakatukoy ti ladladawan iti Biblia masansan a mainaig iti idolatria, saan a kanayon a kastoy ti kasasaad. Ti Dios, idi parsuaenna ti tao, umuna a kinunana, “Aramidenta ti tao iti ladawanta [wenno, anniniwan, kaar-arngi], sigun iti langata.” (Ge 1:26, 27, Rbi8 ftn) Yantangay ti Anak ti Dios kinunana a ni Amana ket “maysa nga Espiritu,” saanna a kayat a sawen nga adda pisikal a panagkalanglanga ti Dios ken ti tao. (Jn 4:24) Imbes ketdi, addaan ti tao kadagiti kualidad a mangyanninaw, wenno mangisarming, kadagiti kualidad ti nailangitan a Nangaramid kenkuana, dagiti kualidad a nabatad a mangilasin iti tao manipud kadagiti animal a parparsua. (Kitaenyo ti ADAN Num. 1.) Nupay ti tao ket ladawan ti Namarsuana, saan a naaramid tapno mapagdaydayawan, wenno mapagrukbaban.

No kasano a ti mismo nga anak ni Adan a ni Set (nupay nayanak kenkuana idi saanen a perpekto) ket ‘kalanglangana [wenno, kaar-arngina], iti ladawanna’ (Ge 5:3), ti kinapudno a ni Adan kaar-arngina ti Dios isu ti sigud a nangipabigbig kenkuana kas naindagaan nga anak ti Dios. (Lu 3:38) Uray pay nagbalin nga imperpekto ti tao, nadakamat kalpasan ti Layus ni Noe a ti tao sigud a naaramid sigun iti ladawan ti Dios. Dayta ti nakaibatayan ti nadibinuan a linteg a nangted iti tattao iti autoridad nga agserbi kas manangipataw iti dusa a pannakagudas kadagidiay manangpapatay. (Ge 9:5, 6; kitaenyo ti MANANGIBALES ITI DARA.) Kadagiti Nakristianuan a pammilin mainaig iti panagdalungdong ti babai, naibaga kadagiti lallaki a Kristiano a saanda a rebbeng nga agaramatda iti kasta a dalungdong, yantangay ti lalaki isu ti “ladawan ken dayag ti Dios,” idinto ta ti babai isu ti dayag ti lalaki.​—1Co 11:7.

Kanayon kadi nga agpapada ti rukod ti panangyanninaw ni Jesus iti langa ni Amana?

Ti inauna nga Anak ti Dios, nga idi agangay nagbalin a tao a ni Jesus, ket ladawan ni Amana. (2Co 4:4) Yantangay dayta nga Anak ti nabatad a kasasao ti Dios idi kinunana, “Aramidenta ti tao iti ladawanta,” daytoy a pannakiarngi ti langa ti Anak iti Ama, ti Namarsua, ket sipud pay idi naparsua ti Anak. (Ge 1:26; Jn 1:1-3; Col 1:15, 16) Idi adda ditoy daga kas perpekto a tao, inyanninawna dagiti kualidad ken personalidad ni Amana agingga iti naan-anay a rukod a posible a maaramidan ti tao, isu a maikunana a “ti nakakita kaniak nakitana met ti Ama.” (Jn 14:9; 5:17, 19, 30, 36; 8:28, 38, 42) Nupay kasta, daytoy a panagkaarngi ad-adda pay a nagminar idi tiempo a nagungar ni Jesus iti espiritu a biag ken idi “isuamin nga autoridad . . . idiay langit ken ditoy daga” inted kenkuana ti Amana, ni Jehova a Dios. (1Pe 3:18; Mt 28:18) Yantangay ti Dios intan-oknan ni Jesus iti “nangatngato a saad,” ti Anak ti Dios ad-addan a mayanninawna ti dayag ni Amana iti dakdakkel a rukod ngem idi sakbay a pinanawanna ti langlangit tapno umay ditoy daga. (Fil 2:9; Heb 2:9) Isu itan ti “apag-isu a ladawan ti mismo a kina-isu [ti Dios].”​—Heb 1:2-4.

Ti amin a napulotan a kameng ti kongregasion Kristiano ket nasakbay nga intuding ti Dios nga agbalinda a ‘maitulad iti ladawan ti Anakna.’ (Ro 8:29) Ni Kristo Jesus ti pagwadanda saan laeng nga iti wagas ti panagbiagda, bayat a sursurotenda dagiti addangna ken tultuladenda ti dana ken daldalanna, no di ket kasta met iti ipapatay ken panagungarda. (1Pe 2:21-24; 1Co 11:1; Ro 6:5) Nupay addaanda iti naindagaan a “ladawan daydiay naaramid iti tapok [ni Adan],” kas espiritu a parparsua inton agangay maaddaanda iti “ladawan daydiay nailangitan [ti maudi nga Adan, ni Kristo Jesus].” (1Co 15:45, 49) Bayat ti panagbiagda ditoy daga, kaslada kadagiti sarming a pribilehioda nga ‘iyanninaw ti dayag ni Jehova’ nga agsilsilnag kadakuada manipud Anak ti Dios, nga in-inut a mapagbalbaliwda nga agturong iti ladawan nga inyallatiw dayta nga Anak a mangyan-anninaw iti dayag. (2Co 3:18; 4:6) Iti kasta, ti Dios parsuaenna kadakuada ti maysa a baro a personalidad, baro a personalidad nga anninaw, wenno ladawan, dagiti mismo a nadibinuan a kualidadna.​—Efe 4:24; Col 3:10.

Di Umiso nga Usar ti Ladawan Wenno Imahen. Nupay ti tattao tuladen ken ikagumaanda nga iyanninaw dagiti kualidad ti nailangitan nga Amada ken surotenda ti panagbiag ti Anakna, ti panagrukbab kadagiti pisikal a ladawan tapno pagdaydayawan dagita ket patinayon a nakondenar iti intero a Kasuratan. Karimon ti Dios ti kasta nga aramid, ket silalawag a nayebkas dayta iti Linteg a naited iti Israel. Saan laeng a dagiti kinitikitan a ladawan ti naiparit no di ket ti panagaramid iti “porma” ti aniaman a banag nga adda idiay langit, ditoy daga, wenno iti baybay kas pangiturongan iti narelihiosuan a panagdaydayaw. (Ex 20:4, 5; Le 26:1; Isa 42:8) Ti kasta a bambanag ket mabalin a naaramid iti aniaman a material ken aniaman a porma​—kayo, metal, bato; kinitikitan, sinukog, pinitpit, tinikap; naitulad iti langa ti tattao, an-animal, tumatayab, awanan biag a bambanag, wenno simboliko a porma laeng​—ngem awan kadagitoy ti inanamongan ti Dios kas pagrukbaban. Ti panangaramid kadagita ket ‘tignay a makadadael,’ dakes nga aramid kadagiti mata ni Jehova, banag a nakarimrimon ken makaparurod agsipud ta ti Dios ilunodna dagidiay mangar-aramid iti kasta. (De 4:16-19, 23-25; 27:15; Nu 33:52; Isa 40:19, 20; 44:12, 13; Eze 7:20) Ti panangarkos kadagita iti balitok ken pirak saanna a pagbalinen a di unay makarimon dagita iti imatang ti Dios, ket saanna met a malapdan ti pannakatulaw ken pannakaibellengda kas “rugit laeng!”​—De 7:5, 25; Isa 30:22.

Naipamatmat nga iti sanguanan ti Dios di maikalintegan ti kasta a panagaramat iti ladladawan, yantangay dayta ket kasungani ti kinasimbeng ken kinasaririt ken mangipasimudaag iti minamaag, kawaw a panagrasrason kasta met ti panagkedked a mangbigbig kadagiti nabatad a kinapudno. (Isa 44:14-20; Jer 10:14; Ro 1:20-23) Awan gunggona a maipaay dagiti ladawan wenno imahen; awan maipaayda a pannakaammo, giya, wenno pannalaknib; saanda a makapagsao, awan gawgawayda, ken awananda iti biag, a pakaigapuan ti pannakaibabain. (Isa 44:9-11; 45:20; 46:5-7; Hab 2:18-20) Dagiti naimpadtuan a deklarasion ni Jehova, a siuumiso a nangipakpakauna iti masanguanan a paspasamak, pinaayda dagiti di matalek nga Israelita iti aniaman a panagregget a mangibaga a ti pagrukrukbabanda a ladladawan ti makinggapuanan iti kakasta a pasamak.​—Isa 48:3-7.

Iti laksid dagiti nalawag a pammakdaar ti Dios, dagiti Israelita ken ti dadduma pay simamaag nga inkagumaanda a paglaoken ti panagaramat iti narelihiosuan a ladladawan ken ti panagdaydayaw iti pudno a Dios, ni Jehova. (Ex 32:1-8; 1Ar 12:26-28; 2Ar 17:41; 21:7) Idi tiempo ti Uk-ukom, sinantipikar pay ketdi ti maysa a babai ti sumagmamano a kapisi ti pirak maipaay ken Jehova ket kalpasanna inaramatna dagita iti panagaramid iti maysa a narelihiosuan a ladawan. (Uk 17:3, 4; 18:14-20, 30, 31) Sakbay a dinadael dagiti taga Babilonia ti Jerusalem, adda nakarimrimon a narelihiosuan a ladladawan a naiserrek iti templo, ket ti maysa a ladawan nadeskribir kas “simbolo ti imon,” a nabatad a tumukoy iti pananggargari iti imon ti Dios babaen ti panangdaydayaw iti maysa a ladawan nupay siuumiso nga agpaay laeng iti Dios.​—Eze 8:3-12; Ex 20:5.

Nupay kasta, ti sumagmamano a banag a naporma sigun iti ladawan ti mulmula, sabsabong, an-animal, ken uray pay kerkerubin ket naaramid iti panagbilin ni Jehova, ngarud umiso dagita. Nupay nagpaayda kas simboliko a ladladawan mainaig iti panagdaydayaw iti Dios, saan a napagrukbaban wenno napagdaydayawan dagita no maipapan iti panagkararag ken panagisakripisio.​—Kitaenyo ti IDOLO, IDOLATRIA.

Ladladawan iti Libro ti Daniel. Iti maikadua a tawen ti panagari ni Nabucodonosor (nabatad a mabilang manipud panangparmekna iti Jerusalem idi 607 K.K.P.), nagtagtagainep daytoy nga ari ti Babilonia, a nangburibor kenkuana iti kasta unay, ket saan a nakaturog. Nalawag a saanna a nalagip ti intero a detalye ti tagtagainep, ta indawatna kadagiti masirib a tattao ken papadina nga ipalgakda agpadpada ti tagtagainep ken ti kayuloganna. Iti laksid ti maipaspasindayag a pannakabaelda kas manangipalgak iti nalimed a bambanag, dagiti masirib a tattao ti Babilonia saanda a nabaelan a patgan ti kiddaw ti ari. Daytoy ti makagapu a naipataw kadakuada ti bilin nga ipapatay, ket nagpeggad met ti biag ni Daniel ken ti kakaduana. Babaen ti nadibinuan a tulong, nabaelan ni Daniel nga ipalgak saan laeng a ti tagtagainep no di ket kasta met ti kaipapananna. Ti panangidaydayaw ken panagyaman ni Daniel apaman a naawatna ti palgaak ipatuldona ni Jehova a Dios kas Gubuayan ti sirib ken pannakabalin ken kas daydiay ‘mangbalbaliw kadagiti tiempo ken pampanawen, mangikkat iti ar-ari ken mangipasdek iti ar-ari.’ (Da 2:1-23) Dayta a tagtagainep ket nalawag a resulta ti panagtignay ti Dios ken nagpaay kas mangiladawan a padto maipapan iti di masupiat a panangituray ti Dios kadagiti aramid ditoy daga.

Ti tagtagainep ni Nabucodonosor ket maipapan iti nagdakkelan a ladawan, a sinantao. Nadumaduma a metal ti mangbukel iti bagi ti ladawan. Naaramid dayta kadagiti kita ti metal a naurnos sigun iti agsasaganad a pategda, manipud ngato agingga iti baba, a mangrugi iti balitok ken agpatingga iti landok. Naurnos met dagita manipud kaluknengan agingga iti katangkenan, nupay ti saksaka agraman ramramayna ket buklen ti naglaok a pila ken landok. Ti intero a ladawan narumek a napapino babaen ti maysa a bato a natikap manipud iti maysa a bantay, ket ti bato pinunnona ti intero a daga.​—Da 2:31-35.

Ania ti kaipapanan ti paspaset ti ladawan a nakita ni Nabucodonosor iti tagtagainep?

Daytoy a ladawan ket nabatad a mainaig iti panangituray iti daga ken iti panggep ni Jehova a Dios maipapan iti kasta a panangituray. Naibatad daytoy iti naipaltiing a panangibuksil ni Daniel. Ti nabalitokan nga ulo inrepresentarna ni Nabucodonosor. Babaen iti nadibinuan a pammalubos, isu nagbalin a kabilgan nga agturay iti lubong; nangnangruna ngem iti dayta, isu ti nangduprak iti mangisimbolo a pagarian ti Juda. Nupay kasta, agparang a saan laeng a ni Nabucodonosor ti tuktukoyen ni Daniel kas kaipapanan ti ulo ti ladawan idi kinunana: “Sika ti ulo a balitok.” Yantangay pagpagarian ti inrepresentar ti sabsabali pay a paset ti bagi, ti ulo nabatad nga inrepresentarna ti dinastia ti ar-ari ti Babilonia manipud ken Nabucodonosor agingga iti pannakarba ti Babilonia idi tiempo ni Ari Nabonido ken ti anakna a ni Belsazar.​—Da 2:37, 38.

Ti pagarian nga inrepresentar ti barukong ken dagiti takiag a pirak isu ngarud ti pannakabalin ti Medo-Persia, a nangduprak iti Babilonia idi 539 K.K.P. “Nababbaba” dayta ngem iti dinastia ti Babilonia, ngem saan nga iti anag a basbassit ti lugar a pagturayanna wenno nakapkapuy ti bilegna iti militaria wenno ekonomia. Ti kinatan-ok ti Babilonia mabalin ngarud nga adda pakainaiganna iti kinapudno nga isu ti nangduprak iti mangiladawan a pagarian ti Dios idiay Jerusalem, pakabigbigan nga awan iti Medo-Persia. Ti Medo-Persiano a dinastia dagiti agtuturay ti lubong ket nagpatingga ken Dario III (Codommanus), a dagiti puersana naan-anay a pinarmek ni Alejandro a taga Macedonia idi 331 K.K.P. Ti Grecia ngarud ti pannakabalin nga inladawan ti gambang a tian ken lupluppo dayta a ladawan.​—Da 2:39.

Nagtultuloy ti Griego, wenno Heleniko, a panagturay, nupay nabingbingay idi ti pormana, agingga nga idi kamaudiananna sinakup ti tumantanor a pannakabalin ti Roma. Ti Romano a Pannakabalin ti Lubong isu ngarud ti ladawan nga insimbolo ti nababbaba ngem natangtangken a metal, ti landok, a masarakan kadagiti gurong ti dakkel a ladawan. Ti bileg ti Roma a mangburak ken mangrumek kadagiti bumusbusor a pagarian, a naipatuldo iti padto, ket pagaammo iti pakasaritaan. (Da 2:40) Kaskasdi, saan laeng a ti Roma ti irepresentar dagiti gurong ken saksaka ti ladawan, ta ti turay ti Imperio ti Roma saanna a naimatangan ti pannakairingpas ti naimpadtuan a tagtagainep​—ti iyaay ti simboliko a bato a natikap iti bantay kasta met ti panangrumekna iti intero a ladawan ken ti sumaganad a panangpunnona ti intero a daga.

Ngarud, ti kinuna ti sumagmamano a komentarista ti Biblia ket umasping unay iti sasao ni M. F. Unger, nga agkuna: “Ti tagtagainep ni Nabucodonosor, sigun iti panangibuksil ni Daniel, deskribirenna ti turongen ken panungpalan dagiti ‘tiempo dagiti Gentil’ (Luc. 21:24; Apoc. 16:19); awan sabali, ti Gentil a pannakabalin ti lubong a madadael iti Maikadua nga Iyaay ni Kristo. . . . Ti saka nga addaan sangapulo a ramay isunto ti kasasaad ti panangituray dagiti Gentil iti lubong inton tiempo nga agsubli ti Mangburak a Bato (Dan. 2:34, 35). . . . Iti umuna nga idadateng ni Kristo, saan a napasamak ti kellaat a mangrumek a panangdadael uray ti kasasaad nga iladladawan ti sangapulo a ramay dagiti saka.” (Unger’s Bible Dictionary, 1965, p. 516) Ni Daniel a mismo kinunana ken Nabucodonosor a ti tagtagainep adda pakainaiganna iti “no ania ti mapasamak iti kamaudianan a paset dagiti aldaw” (Da 2:28), ket yantangay ti simboliko a bato naipakita nga irepresentarna ti Pagarian ti Dios, mainanama a ti panangituray nga inladawan dagiti landok a gurong ken saksaka ti ladawan wenno imahen aglayon agingga iti tiempo ti pannakaipasdek dayta a Pagarian ken agingga iti tiempo nga agtignay a ‘mangrumek ken mamagpatingga kadagitoy amin a pagarian.’​—Da 2:44.

Ipakita ti pakasaritaan a nupay nakapagpaut ti Imperio ti Roma babaen iti Nasantuan nga Imperio ti Roma iti nasion a Germanic, inwayaanna idi agangay ti tumantanor a pannakabalin ti sigud a sakup ti imperiona, ti Britania. Gapu iti nasinged a relasionda ken iti sapasap a nagkaykaysa a tignayda, ti Britania ken ti Estados Unidos iti agdama ket masansan a matuktukoy kas ti Anglo-Amerikano a Pannakabalin ti Lubong, ti agdama a kabilgan a turay iti pakasaritaan ti lubong.

Ti naglaok a landok ken pila kadagiti ramay ti saka ti dakkel a ladawan sibabatad nga iyilustrarna ti kasasaad a naikeddeng a makita iti maudi a pannakaiparangarang ti napolitikaan a panangituray iti lubong. Iti sabali pay a paset ti Kasuratan, ti pila naaramat a mangiladawan iti nainlasagan a tattao, a naaramid iti tapok ti daga. (Job 10:9; Isa 29:16; Ro 9:20, 21) Ti panangibuksil ni Daniel agparang ngarud a pagpadaenna ti pila ken dagiti “putot ti sangatauan,” a dayta a panaglaok agbanag iti kinarasi daydiay insimbolo ti sangapulo a ramay ti saka ti ladawan. Ipatuldo daytoy ti kinakapuy ken ti di panaglaok ti arig-landok a bileg ti maudi a porma ti pannakaituray ti lubong babaen kadagiti naindagaan a pagarian. (Da 2:41-43) Ti kadawyan a tao ket maaddaan iti dakdakkel nga impluensia iti ar-aramid ti gobierno. Yantangay ti bilang a “sangapulo” kanayon a naaramat iti Biblia kas mangipasimudaag iti kinanaan-anay (kitaenyo ti NUMERO, BILANG), ti sangapulo a ramay ti saka nalawag nga irepresentarda ti intero a sangalubongan a sistema ti panangituray inton maipasdek ti Pagarian ti Dios ken agtignay maibusor kadagiti nailubongan a turay.​—Idiligyo ti Apo 17:12-14.

Ti nabalitokan a ladawan nga idi agangay impasdek ni Nabucodonosor iti Tanap ti Dura saan a direkta a nainaig iti nagdakkelan a ladawan iti daytoy a tagtagainep. Maigapu kadagiti rukodna​—60 a kasiko (27 m; 88 pie) ti kangatona ken 6 a kasiko (2.7 m; 8.8 pie) laeng ti kaakabana (wenno ti ratio a sangapulo iti kada maysa)​—agparang nga imposible a sinantao ti porma dayta nga estatua, malaksid no adda nakangatngato a batayna, a nangatngato ngem iti mismo nga estatua ti tao. Ti sinantao a porma addaan iti ratio nga uppat iti kada maysa laeng no mainaig iti katayag ken kaakabana. Isu a ti ladawan mabalin nga ad-adda a simboliko, nalabit kas kadagiti obelisko ti kadaanan nga Egipto.​—Da 3:1.

Ti Ladawan ti Atap nga Animal. Kalpasan ti sirmata maipapan iti pito ti ulona nga atap nga animal a sumangsang-at manipud iti baybay, nakita ni apostol Juan ti sirmata maipapan iti dua ti sarana nga animal a sumangsang-at manipud iti daga, nga agsasao a kas dragon ken ibagbagana kadagidiay agnanaed iti daga a “mangaramidda iti ladawan ti [pito ti ulona nga] atap nga animal.” (Apo 13:1, 2, 11-14) Iti Biblia, kanayon a naaramat dagiti animal kas simbolo dagiti napolitikaan a gobierno. Ti ladawan ti pito ti ulona nga atap nga animal ket maysa la ketdi nga ahensia a mangyan-anninaw kadagiti kababalin ken pagayatan ti mangiturturay-iti-lubong a napolitikaan a sistema nga inrepresentar ti pito ti ulona nga atap nga animal. Nainkalintegan ngarud nga addaan met dayta iti pito nga ulo ken sangapulo a sara kas iti atap nga animal manipud iti baybay nga iladladawanna. Makapainteres ngarud a mapaliiw nga adda pay sabali a pito ti ulona nga animal a nadeskribir iti Apocalipsis kapitulo 17, a naiduma iti atap nga animal manipud iti baybay. Ti kaipapanan dayta, kasta met ti kaipapanan ti pito ti ulona nga atap nga animal ken ti dua ti sarana nga animal, ket nausig iti artikulo nga AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.

Kalpasan ti damo a pannakadakamatna iti Apocalipsis kapitulo 13, ti ladawan ti animal kanayon a natukoy a kadua ti atap nga animal, nangnangruna mainaig iti panagdaydayaw iti dayta nga atap nga animal ken iti panangawat iti markana. Ti ladawan ti animal adda pakainaiganna kadagitoy a banag.​—Apo 14:9-11; 15:2; 16:2; 19:20; 20:4; kitaenyo ti MARKA.