Ni Jehova ket Dios Dagiti Tulag

“Mangaramidakto iti maysa a baro a tulag iti balay ni Israel, ken iti balay ni Juda.”​—JEREMIAS 31:31.

1, 2. (a) Ania a selebrasion ti inrugi ni Jesus idi rabii ti Nisan 14, 33 K.P.? (b) Ania a tulag ti dinakamat ni Jesus mainaig iti ipapatayna?

IDI rabii ti Nisan 14, 33 K.P., rinambakan ni Jesus ken dagiti 12 nga apostolna ti Paskua. Tangay ammona a daytoyen ti maudi a pannakipanganna kadakuada ken asidegen a matay iti ima dagiti kabusorna, ginundawayan ni Jesus nga inlawlawag ti adu a napapateg a banag kadagiti kasingedan nga adalanna.​—Juan 13:1–​17:26.

² Iti daydi a kanito, kalpasan a pinapanawna ni Judas Iscariote, inrugi ni Jesus ti kakaisuna a tinawen a narelihiosuan a selebrasion a naibilin kadagiti Kristiano​—ti Pananglaglagip iti ipapatayna. Kuna ti rekord: “Bayat a nagtultuloyda a mangmangan, ni Jesus nangala iti tinapay ket, kalpasan ti panangisaona iti pamendision, pinisina dayta ket, idi itedna kadagiti adalan, kinunana, ‘Alaenyo, kanenyo. Daytoy kaipapananna ti bagik.’ Kasta met, nangala iti kopa ket, idi nakapagyamanen, intedna dayta kadakuada, a kunkunana: ‘Uminumkayo manipud iti dayta, dakayo amin; ta daytoy kaipapananna ti “darak iti tulag,” a maiparukpok maigapu iti adu a maipaay iti pannakapakawan dagiti basol.’” (Mateo 26:26-28) Simple ken nadayaw ti pamay-an a pananglaglagip dagiti pasurot ni Jesus iti ipapatayna. Ken dinakamat ni Jesus ti maysa a tulag a mainaig iti ipapatayna. Iti salaysay ni Lucas, naawagan dayta iti “baro a tulag.”​—Lucas 22:20.

 3. Aniada a saludsod ti tumaud maipapan iti baro a tulag?

³ Ania ti baro a tulag? No baro a tulag dayta, kayatna kadi a sawen nga adda daan a tulag? Adda kadi dadduma pay a tulag a nainaig iti dayta? Napateg dagitoy a saludsod agsipud ta kinuna ni Jesus a ti dara iti tulag maiparukpok “a maipaay iti pannakapakawan dagiti basol.” Amintayo kasapulantay unay ti kasta a pannakapakawan.​—Roma 3:23.

Tulag ken Abraham

 4. Ania a nagkauna a kari ti tumulong kadatayo a mangtarus iti baro a tulag?

⁴ Tapno maawatantayo ti baro a tulag, nasken a sublianantayo ti tiempo ag-2,000 a tawen sakbay ti ministerio ni Jesus ditoy daga, idi a ni Tare ken ti pamiliana​—agraman ni Abram (idi agangay, Abraham) ken ni Sarai (idi agangay, Sara) nga asawa ni Abram​—pinanawanda ti narang-ay nga Ur dagiti Caldeo ket napanda idiay Haran iti makin-amianan a Mesopotamia. Nagnaedda sadiay agingga iti ipapatay ni Tare. Kalpasanna, iti panangibilin ni Jehova, ni Abraham, nga agtawen idin iti 75, binallasiwna ti Karayan Eufrates sa nagpaabagatan a laud iti daga ti Canaan ket nagallaalla ken nagnaed kadagiti tolda. (Genesis 11:31–​12:1, 4, 5; Aramid 7:2-5) Tawen 1943 K.K.P. idi. Idi adda pay la ni Abraham sadi Haran, kinuna ni Jehova kenkuana: “Aramidenkanto a dakkel a pagarian, ket bendisionankanto, ket padakkelekto ti naganmo, ket sikanto ti maysa a bendision. Ket bendisionakto dagiti mamendision kenka, ket ti mangilunod kenka ilunodkonto: ket benditodanto kenka amin dagiti kaputotan iti daga.” Idi nakastreken ni Abraham idiay Canaan, kinuna pay ni Jehova: “Iti putotmo itedkonto daytoy a daga.”​—Genesis 12:2, 3, 7.

 5. Iti ania a nagkauna a padto a nainaig ti kari ni Jehova ken Abraham?

⁵ Nainaig ti kari ken Abraham iti maysa pay kadagiti kari ni Jehova. Kinapudnona, dayta ti namagbalin ken Abraham a napateg iti pakasaritaan ti tao, nga adda pakainaiganna iti pannakatungpal ti kaunaan a padto a nailanad. Idi nagbasol da Adan ken Eva idiay minuyongan ti Eden, agpada nga inukom ida ni Jehova, ket iti daydi met la a gundaway, kinunana ken ni Satanas a nangallilaw ken ni Eva: “Pagginnuraenkayto iti babai ken ti bin-im ken ti bin-ina. Sugatennanto ta ulom ket sika sugatemto ti mukodna.” (Genesis 3:15, NW) Impasimudaag ti tulag ni Jehova ken Abraham a ti Bin-i a mangpukaw kadagiti aramid ni Satanas ket agtaud iti kapuonan dayta a patriarka.

 6. (a) Babaen iti siasino a matungpal ti kari ni Jehova ken Abraham? (b) Ania ti Abrahamiko a tulag?

⁶ Tangay nainaig ti kari ni Jehova iti bin-i, kasapulan a maaddaan ni Abraham iti anak a lalaki a pagtaudan ti Bin-i. Ngem lakayen ni Abraham ken baketen ni Sara, sa awan pay anakda. Nupay kasta, idi kamaudiananna, binendisionan ida ni Jehova, a simimilagro nga insublina ti pannakabalinda nga agputot ken aganak, ket nangyanak ni Sara ken Abraham iti maysa a lalaki, ni Isaac, iti kasta nataginayon ti kari maipapan iti bin-i. (Genesis 17:15-17; 21:1-7) Kalpasan ti sumagmamano a tawen, kalpasan a sinubokna ti pammati ni Abraham​—agingga iti punto a situtulok a mangidaton iti dungdungnguenna nga anak a ni Isaac​—inulit ni Jehova ti karina ken Abraham: “Bendisionankanto ket iti pammaadu paaduekto ti bin-im kas kadagiti bituen ti langit ken kas iti darat nga adda iti igid ti baybay; ket ti bin-im tagikuaennanto ti ruangan dagiti kabusorna. Ket babaen ti bin-im bendisionanto dagiti amin a nasion ti daga ti bagbagida agsipud ta impangagmo ti timekko.” (Genesis 22:15-18, NW) Abrahamiko a tulag ti masansan nga awag iti daytoy napalawa a kari, ket ti simmaruno a baro a tulag nainaig unay iti dayta.

 7. Kasano a nangrugi nga umadu ti bin-i ni Abraham, ket ania dagiti kasasaad a nangiturong iti panagnaedda idiay Egipto?

⁷ Idi agangay, nagputot ni Isaac iti singin a lallaki, da Esau ken Jacob. Ni Jacob ti pinili ni Jehova nga agbalin a kapuonan ti Naikari a Bin-i. (Genesis 28:10-15; Roma 9:10-13) Naaddaan ni Jacob iti 12 nga annak a lallaki. Nalawag, panawenen tapno mangrugi nga umadu ti bin-i ni Abraham. Idi nataenganen dagiti annak ni Jacob, nga adu kadakuada ti addan bukodda a pamilia, napilitanda amin a napan idiay Egipto gapu iti bisin a sadiay, babaen ti panangiwanwan ti Dios, naisaganan ni Jose nga anak ni Jacob ti dalan. (Genesis 45:5-13; 46:26, 27) Kalpasan ti sumagmamano a tawen, naggibus ti bisin idiay Canaan. Ngem nagtalinaed ti pamilia ni Jacob idiay Egipto​—idi damo kas sangsangaili ngem idi agangay kas ad-adipen. Idi laeng 1513 K.K.P., 430 a tawen manipud idi binallasiw ni Abraham ti Eufrates, a winayawayaan ni Moises dagiti kaputotan ni Jacob idiay Egipto. (Exodo 1:8-14; 12:40, 41; Galacia 3:16, 17) Ikkan itan ni Jehova iti naisangsangayan nga atension ti tulagna ken Abraham.​—Exodo 2:24; 6:2-5.

“Ti Daan a Tulag”

 8. Ania ti impatalged ni Jehova kadagiti kaputotan ni Jacob idiay Sinai, ket ania ti pakainaigan daytoy iti Abrahamiko a tulag?

⁸ Idi immakar ni Jacob ken dagiti annakna sadi Egipto, adun ti mangbukel iti pamiliada, ngem dagiti kaputotanda pinanawanda ti Egipto kas dakkel a grupo a buklen ti dadakkel a tribu. (Exodo 1:5-7; 12:37, 38) Sakbay nga inyeg ida ni Jehova idiay Canaan, inturongna ida nga agpaabagatan iti sakaanan ti bantay a maaw-awagan Horeb (wenno, Sinai) idiay Arabia. Sadiay a nakitulag kadakuada. Naawagan daytoy iti “daan a tulag” a nainaig iti “baro a tulag.” (2 Corinto 3:14) Babaen ti daan a tulag, imbanag ni Jehova iti mangiladawan a pamay-an ti kaitungpalan ti tulagna ken Abraham.

 9. (a) Ania nga uppat a banag ti inkari ni Jehova babaen ti Abrahamiko a tulag? (b) Aniada pay ti impanamnama ni Jehova iti tulagna iti Israel, ket iti ania a kondision?

⁹ Inlawlawag ni Jehova iti Israel ti kondision iti daytoy a tulag: “No umannugotkayo a napaypayso iti saok ket salimetmetanyo ti tulagko iti kasta dakayonto iti ipangpangrunak kadagiti amin a tattao: ta amin ti daga kukuak. Ket dakayonto kaniak ti maysa a pagarian a papadi, ken maysa a nasantuan a nasion.” (Exodo 19:5, 6) Inkari ni Jehova a ti bin-i ni Abraham (1) agbalindanto a dakkel a nasion, (2) parmekenda dagiti kabusorda, (3) tawidenda ti daga ti Canaan, ken (4) pakabendisionan dagiti nasion. Impalgakna a matawidda a mismo dagitoy a bendision kas naisangsangayan nga ilina, ti Israel, “maysa a pagarian dagiti papadi ken maysa a nasantuan a nasion,” no tungpalenda dagiti bilinna. Immannugot kadi dagiti Israelita a sumrek iti daytoy a tulag? Sangsangkamaysa nga insungbatda: “Amin a sinao ni Jehova aramidenminto.”​—Exodo 19:8.

10. Kasano nga inorganisar ni Jehova dagiti Israelita kas nasion, ket ania ti ninamnamana kadakuada?

¹⁰ Gapuna, inorganisar ni Jehova dagiti Israelita kas nasion. Inikkanna ida kadagiti linteg a mangiwanwan iti panagdayaw ken panagbiagda. Impaayanna met ida iti tabernakulo (idi kamaudiananna, maysa a templo sadi Jerusalem) ken papadi a mangipaay iti sagrado a panagserbi iti tabernakulo. Ti panangsalimetmet iti tulag kaipapananna ti panangtungpal kadagiti linteg ni Jehova ken, nangnangruna, panagdayaw kenkuana laeng. Ti umuna kadagiti Sangapulo a Bilin a nakaisentruan dagidi a linteg ket: “Siak ni Jehova a Diosmo, a nangaon kenka iti daga nga Egipto, iti balay a nakaadipnan. Awan ti sabali a diosmo iti sangok.”​—Exodo 20:2, 3.

Dagiti Bendision Babaen ti Linteg ti Tulag

11, 12. Kadagiti ania a pamay-an a natungpal iti Israel dagiti kari iti daan a tulag?

¹¹ Natungpal kadi iti Israel dagiti kari iti Linteg ti tulag? Nagbalin kadi ti Israel a “nasantuan a nasion”? Kas kaputotan ni Adan, managbasol dagiti Israelita. (Roma 5:12) Kaskasdi, iti sidong ti Linteg, naidatag dagiti daton a pangabbong kadagiti basolda. Maipanggep kadagiti daton a maidatag iti tinawen nga Aldaw ti Pannakaabbong, kinuna ni Jehova: “Iti daytoy nga aldaw maaramidto ti pannakaabbongyo, tapno pakadalusanyo; maugasankayto kadagiti amin a basbasolyo iti saklang ni Jehova.” (Levitico 16:30) Gapuna, no agmatalek, nasantuan a nasion ti Israel, nadalusan tapno agserbi ken Jehova. Ngem nagpannuray daytoy nadalus a kasasaad iti panangtungpalda iti Linteg ken agtultuloy a panagdatonda.

¹² Nagbalin kadi ti Israel a ‘pagarian dagiti papadi’? Manipud pay idi damo, maysa dayta a pagarian, a ni Jehova ti nailangitan nga Ari. (Isaias 33:22) Maysa pay, adda probision ti Linteg para iti natauan a kinaari, isu nga idi kamaudiananna, ni Jehova ket inrepresentar dagiti ari a nagturay idiay Jerusalem. (Deuteronomio 17:14-18) Ngem maysa kadi ti Israel a pagarian dagiti papadi? Bueno, addaan daytoy kadagiti papadi a mangipapaay iti sagrado a panagserbi iti tabernakulo. Ti tabernakulo (idi agangay, ti templo) ti sentro ti nadalus a panagdayaw para kadagiti Israelita ken kasta met kadagiti di Israelita. Ket dayta a nasion ti kakaisuna a kalasugan ti naipalgak a kinapudno iti sangatauan. (2 Cronicas 6:32, 33; Roma 3:1, 2) “Saksi” ni Jehova amin dagiti matalek nga Israelita, saan laeng a dagiti papadi a Levita. Ti Israel ti “adipen” ni Jehova a ‘mangiparangarang iti pannakadayawna.’ (Isaias 43:10, 21) Adu a napakumbaba a ganggannaet ti nakaimatang iti pannakabalin ni Jehova maipuon iti ilina ken naallukoy iti nadalus a panagdayaw. Nagbalinda a proselita. (Josue 2:9-13) Ngem maysa laeng a tribu ti aktual a nagserbi kas nadutokan a papadi.

Dagiti Proselita iti Israel

13, 14. (a) Apay a maikuna a dagiti proselita saanda a karaman iti Linteg ti tulag? (b) Kasano a naipasidong dagiti proselita iti Linteg ti tulag?

¹³ Ania ti takder dagidi a proselita? Ti laeng Israel ti nakitulagan ni Jehova; nupay adda dagiti “nawadwad a bilang dagiti nadumaduma a tattao,” saanda a karaman. (Exodo 12:38; 19:3, 7, 8) Saan a nairaman dagiti inauna nga annakda idi napattapatta ti gatad a panubbot nga agpaay kadagiti inauna nga annak ti Israel. (Numeros 3:44-51) Kalpasan ti sumagmamano a dekada idi nabingbingay ti daga ti Canaan kadagiti tribu ti Israel, awan ti nailasin nga agpaay kadagiti di Israelita a manamati. (Genesis 12:7; Josue 13:1-14) Apay? Agsipud ta saan a kadagiti proselita a naaramid ti Linteg ti tulag. Ngem nakugit dagiti lallaki a proselita kas panangtungpal iti Linteg. Sinalimetmetanda dagiti alagaden daytoy, ket nagunggonaanda kadagiti probisionna. Agpada a naipasidong dagiti proselita ken Israelita iti Linteg ti tulag.​—Exodo 12:48, 49; Numeros 15:14-16; Roma 3:19.

¹⁴ Kas ehemplo, no di inggagara a nakapatay ti maysa a proselita, mabalinna ti tumaray iti siudad a pagkamangan, kas iti Israelita. (Numeros 35:15, 22-25; Josue 20:9) Iti Aldaw ti Pannakaabbong, maidatag ti daton a “maipaay iti amin a gimong ti Israel.” Kas paset iti kongregasion, nakiraman dagiti proselita kadagiti seremonia ken nasaklaw ida ti daton. (Levitico 16:7-10, 15, 17, 29; Deuteronomio 23:7, 8) Nadekket ti pannakainaig dagiti proselita iti Israel iti sidong ti Linteg, isu nga idi Pentecostes 33 K.P., idi a nausar ti umuna a ‘tulbek ti pagarian’ maipaay kadagiti Judio, nabenepisiaran met dagiti proselita. Kas resultana, ni “Nicolas, a maysa a proselita a taga Antioquia,” nagbalin a Kristiano ken maysa kadagiti “pito a napaneknekan a lallaki” a natudingan a mangaywan iti kasapulan ti kongregasion sadi Jerusalem.​—Mateo 16:19; Aramid 2:5-10; 6:3-6; 8:26-39.

Bendisionan ni Jehova ti Bin-i ni Abraham

15, 16. Kasano a natungpal ti tulag ni Jehova ken Abraham iti sidong ti Linteg ti tulag?

¹⁵ Idi naorganisaren dagiti kaputotan ni Abraham kas maysa a nasion nga adda iti babaen ti Linteg, binendisionan ida ni Jehova kas mayannurot iti karina iti patriarka. Idi 1473 K.K.P., ni Josue, a kasuno ni Moises, inturongna ti Israel idiay Canaan. Ti pannakabingbingay ti daga kadagiti tribu ket kaitungpalan ti kari ni Jehova nga itedna ti daga iti bin-i ni Abraham. Idi matalek ti Israel, tinungpal ni Jehova ti karina a maparmekda dagiti kabusorda. Pudno daytoy nangruna idi kabayatan ti panagturay ni Ari David. Idi tiempo ni Solomon nga anak ni David, natungpal ti maikatlo a paset ti Abrahamiko a tulag. “Ti Juda ken ti Israel aduda a kas kadagiti darat nga adda iti igid ti baybay iti kinaruay, a mangmanganda, ken agiinumda ken agragragsakda.”​—1 Ar-ari 4:20.

¹⁶ Ngem, kasano a dagiti nasion bendisionanda ti bagbagida babaen ti Israel, ti bin-i ni Abraham? Kas nadakamaten, ti Israel ti naisangsangayan nga ili ni Jehova, ti pannakabagina kadagiti nasion. Sakbay a simrek ti Israel iti Canaan, kinuna ni Moises: “Agragsakkayo, O dakayo a nasnasion, a maitimpuyog iti ilina.” (Deuteronomio 32:43) Adu a ganggannaet ti nangipangag. Adda “nawadwad a bilang dagiti nadumaduma a tattao” a kimmuyog iti Israel a rimmuar iti Egipto, a nakaimatang iti pannakabalin ni Jehova idiay let-ang, ken nakangngeg iti awis ni Moises nga agragsakda. (Exodo 12:37, 38) Idi agangay, nakiasawa ni Ruth a Moabita ken ni Boaz nga Israelita ket nagbalin a kapuonan ti Mesias. (Ruth 4:13-22) Nagdinamag ni Jehonadab a Cineo ken dagiti kaputotanna ken ni Ebed-melec nga Etiope gapu iti panangsalimetmetda kadagiti umiso a prinsipio idi adu kadagiti natural nga Israelita ti di nagmatalek. (2 Ar-ari 10:15-17; Jeremias 35:1-19; 38:7-13) Iti sidong ti Imperio ti Persia, adu a ganggannaet ti nagbalin a proselita ken timmipon iti Israel a nakiranget kadagiti kabusorna.​—Ester 8:17, footnote iti Ingles.

Kasapulan ti Baro a Tulag

17. (a) Apay a linaksid ni Jehova ti makin-amianan ken ti makin-abagatan a pagarian ti Israel? (b) Ania ti nangiturong iti naan-anay a pannakailaksid dagiti Judio?

¹⁷ Ngem, tapno matungpal a naan-anay ti kari ti Dios, nasken nga agmatalek ti naisangsangayan a nasion ti Dios. Saan a nagmatalek. Pudno, adda dagiti Israelita a naisalsalumina ti pammatida. (Hebreo 11:32–​12:1) Nupay kasta, namin-adu a nagdaydayaw ti nasion kadagiti pagano a didiosen, a nangnamnamada iti material a gunggona. (Jeremias 34:8-16; 44:15-18) Adda dagiti di umiso ti panangipatungpalda iti Linteg wenno basta dida inkaskaso. (Nehemias 5:1-5; Isaias 59:2-8; Malakias 1:12-14) Kalpasan ti ipapatay ni Solomon, nabingay ti Israel iti makin-amianan ken makin-abagatan a pagarian. Idi napaneknekan a talaga a rebelioso ti makin-amianan a pagarian, kinuna ni Jehova: “Agsipud ta sika pinaidmo ti pannakaammo, siak paidenkanto met, tapno saankanto a padi kaniak.” (Oseas 4:6) Nakaro met ti dusa a sinagaba ti makin-abagatan a pagarian gapu iti dina panangtungpal iti tulag. (Jeremias 5:29-31) Idi linaksid dagiti Judio ni Jesus kas Mesias, linaksid met ida ni Jehova. (Aramid 3:13-15; Roma 9:31–​10:4) Kamaudiananna, nangaramid ni Jehova iti baro nga urnos tapno matungpal a naan-anay ti Abrahamiko a tulag.​—Roma 3:20.

18, 19. Ania a baro nga urnos ti inaramid ni Jehova tapno matungpal a naan-anay ti Abrahamiko a tulag?

¹⁸ Dayta baro nga urnos ket ti baro a tulag. Impakauna daytoy ni Jehova idi kinunana: “Adtoy, dagiti al-aldaw dumtengda, kuna ni Jehova, a mangaramidakto iti maysa a baro a tulag iti balay ni Israel, ken iti balay ni Juda . . . Daytoy ti tulag nga aramidekto iti balay ti Israel iti kalpasan dagidiay nga aldaw, kuna ni Jehova; Isaadkonto ti lintegko iti unegda, ken isuratkonto iti pusoda; ket siakto ti Diosda, ket isudanto ti ilik.”​—Jeremias 31:31-33.

¹⁹ Daytoy ti baro a tulag a nadakamat ni Jesus idi Nisan 14, 33 K.P. Iti daydi a gundaway, impalgakna a ti naikari a tulag asideg idin a mapatalgedan iti nagbaetan dagiti adalanna ken ni Jehova, a ni Jesus ti manangibabaet. (1 Corinto 11:25; 1 Timoteo 2:5; Hebreo 12:24) Babaen iti daytoy baro a tulag, maaddaan ti kari ni Jehova ken Abraham iti nadaydayag ken manayon a kaitungpalan, kas makitatayo iti sumaganad nga artikulo.

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Ania ti inkari ni Jehova iti Abramiko a tulag?

◻ Kasano nga impatungpal ni Jehova iti natural nga Israel ti Abrahamiko a tulag?

◻ Kasano a nagunggonaan dagiti proselita iti daan a tulag?

◻ Apay a kasapulan ti baro a tulag?

[Ladawan iti panid 9]

Babaen ti Linteg ti tulag, imbanag ni Jehova ti mangiladawan a kaitungpalan ti Abrahamiko a tulag