ASIN A BAYBAY

Maysa daytoy kadagiti inaramat ti Biblia a pangawag iti nalawa a danaw wenno baybay a gagangay a pagaammo ita kas Natay a Baybay. Ti Asin a Baybay (Yam ha-Melah) ti makin-abagatan nga ungto ti Karayan Jordan.

Nagan. Ti kaunaan ken masansan unay nga awag iti daytoy a baybay iti Biblia ket “Asin a Baybay,” a mayanatup unay agsipud ta isu ti kaapgadan a danum ditoy daga. (Ge 14:3; Nu 34:3, 12; Jos 15:2, 5) Maaw-awagan met dayta iti baybay ti Araba (De 4:49; 2Ar 14:25), yantangay adda iti nakadakdakkel a yuyeng nga ayan ti Araba. Nupay kasta, no dadduma mainayon ti nagan nga “Asin a Baybay” kalpasan ti “baybay ti Araba” a kasla mangilawlawag no ania a dandanum ti espesipiko a tuktukoyen ti “baybay ti Araba.” (De 3:17; Jos 3:16; 12:3) Ti Asin a Baybay ket adda iti makindaya a beddeng ti Naikari a Daga ken naawagan dayta iti “makindaya a baybay,” ngarud idumana dayta iti “makinlaud [Mediteraneo] a baybay.” (Eze 47:18; Joe 2:20; Zac 14:8) Ni Josephus, a pagaammona nga adda dadakkel a bitumen, wenno aspalto a masansan a tumpaw iti daytoy a baybay, awaganna dayta iti Danaw Asphaltitis. (The Jewish War, I, 657 [xxxiii, 5]; IV, 479 [viii, 4]) Nabatad nga idi laeng maikadua a siglo K.P. a naawagan dayta iti Natay a Baybay. Ti Arabiko a nagan ket Bahr Lut, “Baybay ni Lot.”

Pisikal a Pannakailadawan. Ti Asin a Baybay ket arinduyog, agarup 15 km (9 mi) ti kalawana ken agarup 75 km (47 mi) ti kaatiddogna, a kasla agbaliwbaliw ti kaatiddogna sigun iti paniempo. Saan a naan-anay nga arinduyog ti sukogna gapu iti maysa a dakkel a peninsula a maawagan Lisan (ti dila) nga agdawadaw manipud iti makin-abagatan a daya a deppaar. Daytoy a peninsula bingayenna ti baybay iti dua a benneg, nupay adda mabati a pagsilpuan iti nagbaetan dagitoy dua a paset. Ababaw ti paset a nakubong iti abagatan ti Lisan, idinto ta dumanon iti kaadalem nga agarup 400 m (1,300 pie) ti kangrunaan a paset ti baybay iti amianan. Ti rabaw ti danum ket agarup 400 m (1,300 pie) a nababbaba ngem iti patar ti Baybay Mediteraneo, a mamagbalin iti dayta kas ti kababaan a disso ditoy daga.

Ti makindaya a takdang (amianan ti Lisan) ket kangrunaan a buklen ti napasdok a panaraten-a-bato a rangrangkis a sumagpat iti nangato a lantag ti Moab. Ti sumagmamano a baw-ang (ti Arnon ti kalatakan kadagitoy) bessangenda dagitoy a natikag a turod ket agayusda iti baybay. Iti daya ken abagatan ti peninsula, adda maysa a tanap a naruay ti dandanumna gapu kadagiti waig. Ti makin-abagatan nga ungto ti baybay ket naapgad a patad nga aluguog. Iti makinlaud a deppaar ti baybay, saan unay a naderraas ti apug a bato a rangrangkis no idilig kadagiti rangkis iti daya. Dagitoy a turod ti Judea ket ad-adda a natukantukad ken umakikid, ngem langalang unay, yantangay awan manayon a barbaresbes a lumasat nga agturong iti baybay. Mabalin ti agdaliasat iti aplaya ken dardarisdis iti asideg ti igid ti makinlaud a deppaar. Iti maysa a nangato a lantag iti batog ti Lisan, masarakan ti Masada, ti baluarte a pinatibker ni Herodes. Iti daytoy met a lugar nga inabak dagiti Romano dagiti maudi a Judio a limmaban iti buyot ti Roma idi 73 K.P. Iti naam-amianan pay a pasetna, masarakan met ti maysa a wasis a maawagan En-gedi. Ti danum ti Jordan agayus iti makin-amianan nga ungto ti baybay, iti kasta ti natamnay a danumna mailaok iti nakaap-apgad a danum ti baybay.

Danum. Naisalsalumina ti danum ti baybay ta agarup sangapulo a daras a naap-apgad ngem dagiti taaw. Awan ti rummuaran ti Asin a Baybay, isu a ti kaaduan a danum a sumsumrek iti dayta agalibungubongda gapu iti nakaro a pudot, iti kasta mabati ti ad-adu a mineral nga asin. Nakakarkaro ti kinaapgadna ta awan ikan a makapagbiag iti dayta, uray dagiti ikan nga agbibiag iti apgad; ti sumagmamano nga ikan nga adda iti naambal a danum a pagtiponan ti natamnay ken naapgad a danum ket matay no mayanudda iti mismo a baybay. Daytoy a banag pagbalinenna a nalawlawag ti kaipapanan ti panangiladawan ni Ezequiel iti maysa a napegges nga ayus manipud templo ni Jehova nga agturong iti “makindaya a baybay” ket napaimbag ti makinngato a pasetna; nagbanag daytoy iti aglaplapusanan nga ikan, kas iti Baybay Mediteraneo, ken masuportaranna ti narang-ay a panagkalap. (Eze 47:8-10, 18) Gapu ta ti danumna aglaon iti nakaad-adu a mineral a substansia ken organiko a banag, nalaka a tumpaw ti bambanag, ken nalinak met ti rabaw ti danum agsipud ta saan a mapagallon ti nakapuy a palayupoy ti angin.

Sodoma ken Gomorra. Patien ti kaaduan nga adda idi ti Sodoma ken Gomorra iti asideg ti makin-abagatan nga ungto ti Asin a Baybay. Ti ar-ari dagitoy a siudad ket karaman kadagidiay nakigubat iti “Nababa a Tanap ti Siddim, awan sabali, ti Asin a Baybay,” ket ti wagas a pannakadakamat daytoy ipasimudaagna nga idi agangay ti Nababa a Tanap ti Siddim sinaknapan ti Asin a Baybay. (Ge 14:3) Ti rehion ti Sodoma ken Gomorra a nagyanan ni Lot ket ‘nasayaat ti pannakapadanumna, kas iti minuyongan ni Jehova.’ (Ge 13:10-12) Uray ita, iti tanap nga adda iti igid ti makin-abagatan a daya a takdang, naruay ti mulmula, ket mabalin ti agmula sadiay iti trigo, sebada, datiles, ken ubas. Ti nakaad-adu a bitumen ken asin, nangnangruna iti daytoy makin-abagatan a benneg, tumunos met iti salaysay ti Biblia maipapan iti Sodoma ken Gomorra.​—Ge 14:10; 19:24-26.

[Ladawan iti panid 278]

Apug a bato a rangrangkis a nangbeddeng iti Asin a Baybay