LINTEG

“1. Dagiti prinsipio ken alagaden a nagtaud iti maysa a gobierno ken agaplikar iti maysa nga ili, uray no napanday a linteg  wenno kaugalian ken paglintegan a mabigbig ken maipaalagad babaen ti hudisial a pangngeddeng. 2. Aniaman a naisurat wenno naibilin a pagannurotan, wenno koleksion dagiti pagannurotan, a naituyang iti sidong ti autoridad ti estado wenno nasion.” (The American College Dictionary, inurnos ni C. L. Barnhart, 1966) “Nadibinuan a bilin wenno paltiing ti pagayatan ti Dios . . .  ti intero a pakabuklan dagiti bilin wenno paltiing ti Dios: ti pagayatan ti Dios . . . : pagannurotan iti umiso a panagbiag wenno nasayaat a kababalin nangnangruna no napatanor kas addaan iti anamong ti pagayatan ti Dios, ti konsiensia wenno moral a nakaparsuaan, wenno ti nainkasigudan a kinahustisia.”​—Webster’s Third New International Dictionary, 1981.

Ti sao a “linteg,” iti Hebreo a Kasuratan, kangrunaanna a naipatarus manipud Hebreo a sao a toh·rahʹ, nainaig iti berbo a ya·rahʹ, kaipapananna ti “iwanwan, isuro, bilinen.” Iti sumagmamano a kaso naipatarus dayta manipud Aramaiko a termino a dath. (Da 6:5, 8, 15) Ti dadduma pay a sasao a naipatarus iti King James Version kas “linteg” ket mish·patʹ (hudisial a pangngeddeng, panangukom), ken mits·wahʹ (bilin). Iti Griego a Kasuratan ti sao a noʹmos, manipud berbo a neʹmo (ibunong, iwaras), naipatarus a “linteg.”

Ni Jehova a Dios ket naawagan kas ti Gubuayan ti linteg, ti Katan-okan a Manangted-linteg (Isa 33:22), ti Soberano, a mangitalek iti autoridad (Sal 73:28; Jer 50:25; Lu 2:29; Ara 4:24; Apo 6:10), a no awan ti pammalubosna wenno panangpawaywayna awan autoridad a mabalin a watwaten. (Ro 13:1; Da 4:35; Ara 17:24-31) Ti tronona naipasdek iti kinalinteg ken panangukom. (Sal 97:1, 2) Ti nabatad a pagayatan ti Dios agbalin a linteg kadagiti parsuana.​—Kitaenyo ti LEGAL A KASO.

Linteg Kadagiti Anghel. Dagiti anghel, a nangatngato ngem tao, addada iti sidong ti linteg ken bilbilin ti Dios. (Heb 1:7, 14; Sal 104:4) Binilin ken kinedngan pay ni Jehova ti kabusorna a ni Satanas. (Job 1:12; 2:6) Ni Miguel nga arkanghel binigbig ken rinaemna ti saad ni Jehova kas Katan-okan nga Ukom idi kinunana, iti pannakisupiatna iti Diablo: “Babalawennaka koma ni Jehova.” (Jud 9; idiligyo ti Zac 3:2.) Amin dagiti anghel inkabil ni Jehova a Dios iti sidong ti autoridad ti naipadayag a ni Jesu-Kristo. (Heb 1:6; 1Pe 3:22; Mt 13:41; 25:31; Fil 2:9-11) Gapuna, babaen ti panagbilin ni Jesus, maysa nga angheliko a mensahero ti naibaon ken Juan. (Apo 1:1) Nupay kasta, iti 1 Corinto 6:3 agsao ni apostol Pablo maipapan kadagiti naespirituan a kakabsat ni Kristo kas natudingan a mangukom kadagiti anghel, nabatad a gapu ta iti maysa a pamay-an makipasetda iti panangipakat iti panangukom kadagiti nadangkes nga espiritu.

Linteg ti Panamarsua ti Dios. Ti maysa kadagiti depinasion ti linteg a nailanad iti Webster’s Third New International Dictionary ket “ti makitkita a saan a panagbalbaliw ti nakaparsuaan.” Kas Namarsua iti amin a bambanag idiay langit ken ditoy daga (Ara 4:24; Apo 4:11), nangipasdek ni Jehova iti linlinteg a mangtarawidwid iti amin a naparsua a bambanag. Dakamaten ti Job 38:10 ti maysa nga ‘alagaden’ iti baybay; ti Job 38:12, ti ‘panangbilin iti bigat’; ket ti Job 38:31-33 awisenna ti atension kadagiti konstelasion ti bitbituen ken kadagiti “paglintegan ti langlangit.” Ti isu met laeng a kapitulo ipatuldona ti Dios kas mangtartarawidwid iti lawag, niebe, uraro, ul-ulep, tudo, linnaaw, ken kimat. No ituloy iti Job kapitulo 39 agingga iti 41, naipakita ti pannakaseknan ti Dios iti an-animal, ket ti pannakayanak, dagiti siklo ti biag, ken ug-ugali ti an-animal naipatuldo nga idaldalan dagiti alagaden nga impasdek ti Dios, saan a ti aniaman a “panagbalbaliw” babaen ti ebolusion. Iti kinapudnona, iti mismo a panangparsuana kadagiti porma ti biag, ti Dios intiponna ti linteg a ti tunggal maysa agpataud “sigun iti kakikitana,” a mamagbalin nga imposible ti ebolusion. (Ge 1:11, 12, 21, 24, 25) Ti tao nangpatanor met iti annak “iti langana, iti ladawanna.” (Ge 5:3) Iti Salmo 139:13-16 nadakamat ti idadakkel ti ubing a maisiksikog iti aanakan, a dagiti pasetna naisuratda “iti libro [ni Jehova]” sakbay nga aktual a naadda ti aniaman kadagita. Ti Job 26:7 deskribirenna ni Jehova kas ‘mangibitin iti daga iti awan.’ Kunaen dagiti sientista ita a ti makagapu iti panagsaad ti daga iti law-ang ket nangnangruna nga isu ti panagsabat ti linteg ti grabidad ken ti linteg ti centrifugal a puersa.

Linteg ken Adan. Iti minuyongan ti Eden, da Adan ken Eva ket binilin ti Dios maipapan kadagiti annongenda a (1) mangpunno iti daga, (2) mangparukma iti dayta, ken (3) mamagpasakup iti amin a sabsabali pay a sibibiag a parsua iti daga, baybay, ken tangatang. (Ge 1:28) Naipaayanda iti linlinteg maipapan iti pagtaraonda, nga impaayna kadakuada ti agpataud-bukel a mulmula ken bunga kas taraon. (Ge 1:29; 2:16) Nupay kasta, naikkan ni Adan iti bilin a nangiparit iti pannangan manipud iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes (Ge 2:17); daytoy a bilin nayallatiw ken Eva. (Ge 3:2, 3) Natukoy ni Adan kas managsalungasing ken managlabsing agsipud ta sinalungasingna ti maysa a nabatad a linteg.​—Ro 5:14, 17; 4:15.

Linlinteg ken Noe; Linteg Dagiti Patriarka. Naipaayan ni Noe iti bilbilin mainaig iti pannakaibangon ti daong ken iti pannakaispal ti pamiliana. (Ge 6:22) Kalpasan ti Layus, naipaayan iti linlinteg a nangipalubos iti pananginayon iti lasag iti pagtaraon ti tao; nangideklara iti kinasagrado ti biag ken ngarud ti dara, nga iti dayta adda ti biag; nangiparit iti pannangan iti dara; nangkondenar iti panangpapatay; ken nangituyang iti kadagsenan a dusa maipaay itoy a krimen.​—Ge 9:3-6.

Ti patriarka ket ulo ken agturay ti pamilia. Ni Jehova naawagan naindaklan nga Ulo ti Pamilia, wenno Patriarka, ti “Ama, a nakautangan ti tunggal pamilia idiay langit ken iti daga ti naganna.” (Efe 3:14, 15) Da Noe, Abraham, Isaac, ken Jacob ket naisangsangayan a pagulidanan a patriarka. Naisangayan ti panangtrato kadagitoy ni Jehova. Naipaayan ni Abraham iti bilin a mangkugit iti amin a lallaki iti sangakabbalayanna kas pagilasinan ti tulag kenkuana ti Dios. (Ge 17:11, 12) Tinungpalna ‘dagiti bilin,’ ‘dagiti paglintegan,’ ken ‘dagiti linteg’ ni Jehova. Ammona ti pamay-an ni Jehova a mangaramid iti kinalinteg ken panangukom ket impasdekna dagitoy a bilin iti sangakabbalayanna.​—Ge 26:4, 5; 18:19.

Dagiti linteg a nangtarawidwid kadagiti patriarka natarusan met ti kaaduan ket iti kapasetna nayanninaw kadagiti linteg ti nasnasion iti daydi a tiempo, nga amin dagita a nasion nagtaudda iti tallo nga annak ni Noe, ti patriarka. Kas pagarigan, ti Faraon ti Egipto ammona a di umiso ti panangala iti asawa a babai ti sabali a tao (Ge 12:14-20), a kas met iti ar-ari dagiti Filisteo kadagiti kaso da Sara ken Rebecca.​—Ge 20:2-6; 26:7-11.

Idi kaaldawan ni Moises, adda dagiti Israelita iti pannakaadipen iti Egipto. Siboboluntario a napanda iti Egipto bayat ti panagbiag ni Jacob ngem naadipenda kalpasan a natay ti anak ni Jacob, ti primero ministro a ni Jose. Gapuna, arigna a nailakoda iti pannakaadipen maipaay iti awan. Ni Jehova, maitunos iti linteg dagiti patriarka a panangsubbot ken pannakaipangpangruna ti inauna nga anak, kinunana ken Faraon, babaen ti ngiwat da Moises ken Aaron: “Ti Israel ket anakko, ti inaunak. Ket kunak kenka: Palubosam ti anakko tapno makapagserbi kaniak. Ngem no agkitakitka a mamalubos kenkuana, adtoy papatayek ti anakmo, ti inaunam.” (Ex 4:22, 23) Saan a kasapulan ti pangsubbot a gatad maipaay itoy a pannakaluk-at, awan met ti aniaman a naited iti Egipto. Ket idi a dagiti Israelita pinanawanda dagiti appo a nangadipen kadakuada, dagiti Egipcio, “ni Jehova impaayanna ti ili iti pabor kadagiti mata dagiti Egipcio, iti kasta inted dagitoy kadakuada no ania ti nakiddaw; ket binakasanda dagiti Egipcio.” (Ex 3:21; 12:36) Simrekda iti daga buyogen ti anamong ti Faraon, saan a kas kautibo ti gubat a maadipen, no di ket kas siwayawaya a tattao. Di nainkalintegan daydi a pannakaadipen, isu a nabatad a sinigurado ni Jehova a maipaayanda itan kadagiti tangdan iti panagbannogda.

Manungsungbat idi ti pamilia maipaay kadagiti panagsalungasing iti linteg dagiti indibidual a kameng. Ti pannakaulo a patriarka isu ti pannakabagi a manungsungbat; isu idi ti mapabasol kadagiti biddut ti pamiliana ken nakalikaguman a mangdusa kadagiti indibidual a nagaramid iti dakes iti pamilia.​—Ge 31:30-32.

Panagasawa ken kalintegan iti pannakayanak. Tinarawidwidan dagiti nagannak ti urnos ti panagasawa maipaay iti annakda a lallaki ken babbai. (Ge 24:1-4) Kadawyan idi ti panagbayad iti sab-ong. (Ge 34:11, 12) Kadagiti managdaydayaw ken Jehova, ti pannakiinnasawa kadagiti managrukbab iti idolo ket kinasukir ken maikaniwas kadagiti pagimbagan ti pamilia.​—Ge 26:34, 35; 27:46; 28:1, 6-9.

Ti kalintegan iti pannakayanak ket nagpaay laeng iti inauna, kukuana babaen ti panagtawid. Inraman daytoy ti panangawat iti napamindua a bingay iti sanikua. Nupay kasta, mabalin nga iyallatiw dayta ti ulo ti pamilia, ti ama. (Ge 48:22; 1Cr 5:1) Gagangay a ti inaunaan nga anak a lalaki ti nagbalin a pannakaulo a patriarka no matay ti ama. Ti annak a lallaki, kalpasan ti panagasawa, mabalinda ti mangipasdek kadagiti sangakabbalayan a naisina iti kinaulo ti ama ken mabalinda a mismo ti agbalin nga ulo ti pamilia.

Dagiti moralidad. Ti pannakiabig ket nakababain ken maikari iti pannusa, nangnangruna iti kaskaso dagiti naitulag a tattao wenno naasawaan a tattao (pannakikamalala). (Ge 38:24-26; 34:7) Naalagad ti agkayong a pannakiasawa no ti maysa a lalaki matay nga awanan anak. Ti kabsatna ngarud ti addaan iti pagrebbengan a mangala iti nabalo kas asawana, ket ti inauna iti panagtiponda isu ti agtawid iti sanikua ti natay a tao ken mangitultuloy iti naganna.​—De 25:5, 6; Ge 38:6-26.

Sanikua. Gagangay a kasla awan panagikut iti indibidual a sanikua, malaksid iti sumagmamano a kabukbukodan a kukua; amin a pangen, sanikua ti sangakabbalayan, ken alikamen inikutan a padapada ti pamilia.​—Ge 31:14-16.

Maibatay iti nainaig a historikal a pammaneknek, patien ti sumagmamano nga eskolar nga, iti panangyallatiw iti daga, naipakita ti daga iti gumatgatang manipud nangato a disso, a naipatuldo dagiti apag-isu a pagbeddengan. No kunaen idi ti gumatgatang, “Sige,” impasimudaagna ti legal a panangawat. Idi impaay ni Jehova ken Abraham ti kari nga awatenna ti daga ti Canaan, immuna a naibaga ken Abraham a kumita iti amin nga uppat a turong. Saan a kinuna ni Abraham, “Sige,” nalabit agsipud ta kinuna ti Dios nga itedna ti Naikari a Daga iti bin-i ni Abraham, inton agangay. (Ge 13:14, 15) Naibaga ken Moises, kas ti legal a pannakabagi ti Israel, a ‘kitaenna’ ti daga, a, no umiso ti panangmatmat a kadakdakamat, ipasimudaagna ti legal a pannakayallatiw ti daga iti Israel, tapno alaenda dayta iti sidong ti panangidaulo ni Josue. (De 3:27, 28; 34:4; usigenyo met ti tukon ni Satanas ken Jesus iti Mt 4:8.) Ti sabali pay a tignay nga agparang nga addaan iti umasping a legal nga anag ket: pannagna a lumasat iti daga wenno iseserrek iti dayta maipaay iti panggep a panangtagikua. (Ge 13:17; 28:13) Iti sumagmamano a kadaanan a dokumento, ti bilang dagiti kayo iti maysa a kadisso ti daga ket nailista iti tunggal panaglako iti sanikua a daga.​—Idiligyo ti Ge 23:17, 18.

Panangaywan. Maadda ti legal a pagrebbengan no ti maysa nga indibidual ikarina nga aywananna wenno ‘saluadanna’ ti maysa a tao, animal, wenno banag. (Ge 30:31) Ni Ruben, kas ti inauna ni Jacob, ti manungsungbat iti kaso ti panagpukaw ni Jose. (Ge 37:21, 22, 29, 30) Ti para-aywan mangipaay idi iti umdas a panangtaripato iti adda iti aywanna. Masapul a pasublienna ti an-animal a natakaw, ngem saan a dagidiay natay lattan wenno napukaw gapu kadagiti pasamak a saanna a malapdan, kas iti panangrubbuot dagiti armado nga agaagab iti karnero. No ti maysa nga animal ket pinapatay ti atap nga animal, ti pammaneknek iti narangkay nga animal kasapulan a maiparang tapno ti para-aywan mawayawayaan iti panungsungbat.​—Ge 37:12-30, 32, 33; Ex 22:10-13.

Pannakaadipen. Mabalin a magatang dagiti adipen wenno mabalin a maibilangda a kasta babaen ti pannakayanak kadagiti adipen a nagannak. (Ge 17:12, 27) Mabalin a tagiragsaken dagiti adipen ti nadayaw unay a saad iti sangakabbalayan ti patriarka, kas iti kaso iti adipen ni Abraham a ni Eliezer.​—Ge 15:2; 24:1-4.

Linteg ti Dios iti Israel​—Ti Linteg ni Moises. Ni Jehova intedna iti Israel ti Linteg babaen ken Moises kas manangibabaet, idiay Let-ang ti Sinai, idi 1513 K.K.P. Iti inagurasion ti Linteg idiay Bantay Horeb, adda nakaam-amak a parangarang ti pannakabalin ni Jehova. (Ex 19:16-19; 20:18-21; Heb 12:18-21, 25, 26) Ti tulag napasingkedan babaen iti dara dagiti toro ken dagiti kalding. Nangidatag dagiti umili kadagiti daton a pakikaykaysa, ket nangngegda a naibasa kadakuada ti libro ti tulag, a kalpasan dayta immanamongda nga agtulnogda iti isuamin a sinao ni Jehova. Adu kadagiti immun-una a linteg dagiti patriarka ti naitipon iti Linteg a naited babaen ken Moises.​—Ex 24:3-8; Heb 9:15-21; kitaenyo ti TULAG.

Ti umuna a lima a libro ti Biblia (Genesis agingga iti Deuteronomio) ket masansan a natukoy kas ti Linteg. No dadduma naaramat daytoy a termino mainaig iti intero a naipaltiing a Hebreo a Kasuratan. Kaaduanna, nupay kasta, imbilang dagiti Judio a ti intero a Hebreo a Kasuratan buklen ti tallo a benneg, ti “linteg ni Moises,” dagiti “Mammadto,” ken dagiti “Salmo.” (Lu 24:44) Dagiti bilin a naipaay babaen kadagiti mammadto ket naiparebbeng iti Israel.

Ni Jehova naipabigbig iti Linteg kas naan-anay a Soberano ken kasta met kas Ari iti naisangayan a pamay-an. Yantangay ni Jehova agpada a Dios ken Ari ti Israel, ti panagsukir iti Linteg ket agpada a narelihiosuan a salungasing ken lèse-majesté, maysa a salungasing maikaniwas iti Pannakaulo ti Estado, nga iti daytoy a kaso ket maikaniwas iti Ari a ni Jehova. Ni David, ni Solomon, ken dagiti sunoda iti trono ti Juda naikuna a nagtugawda iti “trono ni Jehova.” (1Cr 29:23) Ti natauan nga ar-ari ken agtuturay iti Israel addada iti sidong ti Linteg, ket no agbalinda a naulpit, isuda ket managsalungasing-linteg a manungsungbat iti Dios. (1Sm 15:22, 23) Nagsina ti kinaari ken ti kinapadi, a daytoy a panagsina nangipasdek iti kinatimbeng ti pannakabalin ken pangsaluad maibusor iti panangikuspil. Pinagtalinaedna dagiti Israelita a kanayon a sipapanunot a ni Jehova ti Diosda ken pudpudno nga Arida. Ti pannakirelasion ti tunggal indibidual iti Dios ken iti padana a tao ket imbatad ti Linteg, ket ti tunggal indibidual makaadani iti Dios babaen iti urnos ti kinapadi.

Iti sidong ti Linteg, makapagbalin dagiti Israelita a “maysa a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion.” (Ex 19:5, 6) Ti panagkalikagum ti Linteg iti naipamaysa a debosion ken Jehova, ti naan-anay a panangiparit dayta iti aniaman a porma ti panaglalaok ti pammati, ken dagiti alagaden dayta maipapan iti narelihiosuan a kinadalus ken iti pagtaraon buklenda ti “pader” a mamagtalinaed iti nasion a naisangsangayan a naisina iti sabsabali a nasnasion. (Efe 2:14) Imposible a ti maysa a Judio di agbalin a narelihiosuan a narugit no sumrek iti tolda wenno balay ti maysa a Gentil wenno makipangan kadagiti Gentil. Iti kinapudnona, idi adda ni Jesus ditoy daga, uray ti iseserrek iti balay wenno patakder ti maysa Gentil ket naipagarup a mamagbalin a narugit iti maysa a Judio. (Jn 18:28; Ara 10:28) Nasalakniban ti kinasagrado ti biag ken ti dignidad ken dayaw ti pamilia, ti panagasawa, ti tao. Dagiti kanayonan nga epekto, a maibilang nga imbunga ti narelihiosuan a panagsina nga imbanag ti Linteg ti tulag, isu dagiti pagimbagan iti salun-at ken ti pannakasalaknib manipud saksakit a kadawyan kadagiti nasion iti aglikmut dagiti Israelita. Dagiti linteg iti moral a kinadalus, pisikal a sanitasion, ken pagtaraon di pagduaduaan a makaipaay iti makapasalun-at nga epekto no mapagtulnogan dagita.

Ngem ti pudpudno a panggep ti Linteg ket, kas imbaga ni apostol Pablo, “tapno maiparangarang dagiti salungasing, agingga a dumteng ti bin-i.” Maysa dayta a ‘manangisuro a mangiturong ken Kristo.’ Impatuldona ni Kristo kas ti panggep a nakairantaan dayta (“ni Kristo ti panungpalan ti Linteg”). Impalgakna nga amin a tattao, agraman dagiti Judio, addada iti sidong ti basol ket ti biag saan a magun-odan babaen iti “ar-aramid ti linteg.” (Ga 3:19-24; Ro 3:20; 10:4) Dayta ket “naespirituan,” aggapu iti Dios, ken “nasantuan.” (Ro 7:12, 14) Iti Efeso 2:15 naawagan dayta iti “Linteg dagiti bilin a buklen dagiti pammilin.” Pagalagadan dayta iti kinaperpekto, a mangtanda iti daydiay mangsalimetmet iti dayta kas perpekto, maikari iti biag. (Le 18:5; Ga 3:12) Yantangay dagiti imperpekto a tattao saanda a masalimetmetan ti Linteg, impakitana nga “amin nagbasol ken agkurang iti dayag ti Dios.” (Ro 3:23) Ni laeng Jesu-Kristo ti awan pakababalawanna a nakasalimetmet iti dayta.​—Jn 8:46; Heb 7:26.

Nagserbi met ti Linteg kas “anniniwan ti naimbag a bambanag nga umay,” ket ti bambanag a nainaig iti dayta isu “dagiti mangisimbolo a ladawan,” makagapu a masansan a dakamaten dagita ni Jesus ken dagiti apostol tapno ilawlawagda ti nailangitan a bambanag ken ti bambanag maipapan iti Nakristianuan a doktrina ken kababalin. Gapuna, mangipaay dayta iti nasken ken napateg a tay-ak ti panagadal maipaay iti Kristiano.​—Heb 10:1; 9:23.

Kinuna ni Jesus a ti intero a Linteg nagpannuray iti dua a bilin, panagayat iti Dios ken panagayat iti pada a tao. (Mt 22:35-40) Makapainteres ta iti libro ti Deuteronomio (a nakabalbaliwan ti Linteg tapno matarawidwidan dagiti baro a kasasaad ti Israel apaman a nakapagsaadda iti Naikari a Daga) ti Hebreo a sasao maipaay iti “ayat” ken dadduma pay a pormana, agparang iti nasurok a 20 a daras.

Ti Sangapulo a Sasao (Ex 34:28), wenno ti Sangapulo a Bilin, ket pamunganayan a paset ti Linteg ngem naitiponda iti agarup 600 a sabsabali pay a linteg, nga aminda ket addaan iti agpapada a puersa ken mamarebbeng a bileg kadagiti Israelita. (San 2:10) Ti umuna nga uppat iti Sangapulo a Bilin imbatadda ti relasion ti tao iti Dios; ti maikalima, iti Dios ken iti nagannak; ket ti maudi a lima, iti pada a tao. Dagitoy maudi a lima nailanadda iti nalawag a panagsasaganad sigun iti kinakaro ti panangdangran iti pada a tao: pammapatay, pannakikamalala, panagtakaw, panangipaay iti ulbod a panangsaksi, ken kinaagum wenno naagum a tarigagay. Ti maikasangapulo a bilin pagbalinenna a naisalsalumina ti Linteg no maidilig kadagiti linteg ti amin a dadduma pay a nasion ta iparit dayta ti naagum a tarigagay, maysa a bilin nga iti kinapudnona ipaalagad laeng ti Dios. Aktual a dinanon dayta ti makagapu iti panangsalungasing iti amin a dadduma pay a bilin.​—Ex 20:2-17; De 5:6-21; idiligyo ti Efe 5:5; Col 3:5; San 1:14, 15; 1Jn 2:15-17.

Ti Linteg naglaon iti adu a prinsipio ken mangigiya a paglintegan. Naipaayan ti uk-ukom iti wayawaya a mangpalutpot ken mangtingiting kadagiti motibo ken kababalin dagiti managsalungasing, agraman dagiti kasasaad a naikalam-it iti salungasing. Ti inggagara, awanan panagraem, wenno awanan panagbabawi a managsalungasing inawatna ti naan-anay a dusa. (Nu 15:30, 31) Iti dadduma a kaso mabalin a maikeddeng ti nalaglag-an a panangukom. Kas pagarigan, nupay di bumurong a mapapatay ti maysa a mammapatay, ti di inggagara a nakapapatay mabalin nga umawat iti asi. (Nu 35:15, 16) Mabalin a matay ti makinkukua iti maysa a toro nga ugalina ti sumangdo iti tattao ken makapapatay iti maysa a tao; wenno ti uk-ukom mabalin a mangipatayda iti pangsubbot. (Ex 21:29-32) Ti nagdumaan ti sipapakinakem a mannanakaw ken ti managaramid iti dakes a siboboluntario a nagpudno nabatad nga isu ti nakaigapuan ti panagduma ti pannusa a naibaga iti Exodo 22:7 ken ti pannusa a naibaga iti Levitico 6:1-7.

Linteg ti Konsiensia. Ipakita ti Biblia nga ibunga daytoy ti kaadda iti tattao ‘ti linteg a naisurat iti puspusoda.’ Dagidiay awan iti sidong ti direkta a linteg manipud iti Dios, kas iti Linteg a naited babaen ken Moises, naipakitada nga “isuda ti linteg kadakuada,” ta dagiti konsiensiada ti ‘mangakusar wenno mangpakawan pay ketdi’ kadakuada iti bukodda a pampanunot. (Ro 2:14, 15) Adu a nainkalintegan a linteg kadagiti pagano a kagimongan iyanninawda daytoy a konsiensia, a sigud a naikabil iti inapoda a ni Adan ken nayallatiw agingga ken Noe.​—Kitaenyo ti KONSIENSIA.

Iti 1 Corinto 8:7 kunaen ni apostol Pablo a ti kaawan ti umiso a Nakristianuan a pannakaammo mabalin a mangibunga iti nakapuy a konsiensia. Ti konsiensia mabalin a nasayaat a giya wenno nakapuy, agpannuray iti pannakaammo ken pannakasanay ti indibidual. (1Ti 1:5; Heb 5:14) Mabalin a matulawan ti konsiensia ti maysa ket, ngarud, mabalin a makayaw-awan. (Tit 1:15) Ti sumagmamano, babaen ti patinayon a panagtignay a maikaniwas iti konsiensia, pagbalinenda dayta kas di makarikna a piglat, ket pagbanaganna saan a natalged a giya a suroten.​—1Ti 4:1, 2.

“Linteg ti Kristo.” Insurat ni Pablo: “Itultuloyyo nga awiten dagiti pakadagsenan ti maysa ken maysa, ket iti kasta tungpalenyo ti linteg ti Kristo.” (Ga 6:2) Nupay nawaswas ti Linteg ti tulag idi Pentecostes, 33 K.P. (“yantangay ti kinapadi mabalbaliwan, kasapulan met nga adda pannakabalbaliw ti linteg”; Heb 7:12), maadda dagiti Kristiano “iti sidong ti linteg ken Kristo.” (1Co 9:21) Daytoy a linteg maawagan “perpekto a linteg a kukua ti wayawaya,” “linteg ti siwayawaya nga ili,” “ti linteg ti pammati.” (San 1:25; 2:12; Ro 3:27) Ti kasta a baro a linteg impadto ti Dios babaen ken mammadto Jeremias idi nagsao maipapan iti baro a tulag ken iti pannakaisurat ti lintegna kadagiti puso ti tattaona.​—Jer 31:31-34; Heb 8:6-13.

Kas ken Moises, ti manangibabaet iti Linteg ti tulag, ni Jesu-Kristo ti Manangibabaet iti baro a tulag. Insurat ni Moises ti Linteg kas maysa a kodigo, ngem saan a personal a nangisurat ni Jesus iti maysa a linteg. Nagsao ken inkabilna ti lintegna iti pampanunot ken puspuso dagiti adalanna. Saan met a nangilanad dagiti adalanna iti linlinteg kas maysa a kodigo maipaay kadagiti Kristiano, a pinaglalasinda ti linlinteg kadagiti kategoria ken subtitulo. Nupay kasta, ti Kristiano a Griego a Kasuratan napnuan iti linlinteg, bilbilin, ken pammilin a rumbeng a tungpalen ti Kristiano.​—Apo 14:12; 1Jn 5:2, 3; 4:21; 3:22-24; 2Jn 4-6; Jn 13:34, 35; 14:15; 15:14.

Nangted ni Jesus iti pammilin kadagiti adalanna nga ikasabada ti ‘naimbag a damag ti pagarian.’ Ti bilinna masarakan iti Mateo 10:1-42; Lucas 9:1-6; 10:1-12. Iti Mateo 28:18-20 maysa a baro a bilin ti naipaay kadagiti adalan ni Jesus a mapanda, saan a kadagiti Judio laeng, no di ket kadagiti amin a nasion, tapno mangaramidda iti ad-adalan ken bautisaranda ida iti baro a pammautisar, “iti nagan ti Ama ken ti Anak ken ti nasantuan nga espiritu, nga isuroyo kadakuada a tungpalenda ti amin a bambanag nga imbilinko kadakayo.” Iti kasta, buyogen ti nadibinuan a pannakaautorisar nangisuro ken nangted ni Jesus kadagiti bilin bayat ti kaaddana ditoy daga (Ara 1:1, 2) kasta met a kalpasan ti iyuulina. (Ara 9:5, 6; Apo 1:1-3) Ti intero a libro ti Apocalipsis aglaon iti padpadto, bilbilin, pammagbaga, ken pammilin iti kongregasion Kristiano.

Ti “linteg ti Kristo” saklawenna ti intero a turongen ken sakupen ti panagbiag ken aramid ti Kristiano. Babaen ti tulong ti espiritu ti Dios, kabaelan a suroten ti Kristiano ti bilbilin tapno buyogen ti pannakaanamong a maukom babaen iti dayta a linteg, ta dayta ti “linteg dayta nga espiritu a mangted iti biag iti pannakikaykaysa ken Kristo Jesus.”​—Ro 8:2, 4.

“Linteg ti Dios.” Agsao ni apostol Pablo maipapan iti pannakidangadang ti Kristiano kas inimpluensiaan ti dua a makagapu, “ti linteg ti Dios,” wenno “ti linteg dayta nga espiritu a mangted iti biag” iti maysa a dasig, ken ti “linteg ti basol,” wenno ti “linteg ti basol ken ti ipapatay,” iti sabali a dasig. Deskribiren ni Pablo ti panagbinnusor, a kunaenna a ti managbasol a lasag a namulitan iti basol ket naadipen iti “linteg ti basol.” “Ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay,” ngem ti “Dios, babaen ti panangibaonna iti bukodna nga Anak iti kaas-asping ti managbasol a lasag ken maipapan iti basol, kinondenarna ti basol iti lasag.” Babaen ti tulong ti espiritu ti Dios, makapagballigi ti Kristiano iti dangadang​—babaen ti panangwatwat iti pammati ken Kristo, panangpapatay iti ar-aramid ti bagi, ken panagbiag a maitunos iti panangiwanwan ti espiritu​—ken magun-odanna ti biag.​—Ro 7:21–8:13.

Linteg ti Basol ken Ipapatay. Irupir ni apostol Pablo a, gapu iti basol ti ama ti sangatauan a ni Adan, “ti ipapatay nagturay kas ari” manipud ken Adan agingga iti tiempo ni Moises (idi naited ti Linteg) ket ti Linteg imparangarangna dagiti salungasing, a pinagbalinna ti tattao kas nakabasol. (Ro 5:12-14; Ga 3:19) Daytoy a pagannurotan, wenno linteg ti basol, nga agtigtignay iti imperpekto a lasag watwatwatenna ti pannakabalin iti dayta, a mamagbalin iti dayta nga agannayas iti panangsalungasing iti linteg ti Dios. (Ro 7:23; Ge 8:21) Ti basol pataudenna ti ipapatay. (Ro 6:23; 1Co 15:56) Ti linteg ni Moises saanna a maparukma ti panagturay ti ar-ari a basol ken ipapatay, ngem ti wayawaya ken balligi dumteng babaen iti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios babaen ken Jesu-Kristo.​—Ro 5:20, 21; 6:14; 7:8, 9, 24, 25.

“Linteg ti Pammati.” Ti “linteg ti pammati” ket naigidiat iti linteg ti “ar-aramid.” Ti tao saanna a magun-odan ti kinalinteg babaen iti bukodna nga ar-aramid wenno iti ar-aramid ti Linteg ni Moises, a kasla ket tay mateggedan ti kinalinteg kas subad iti ar-aramid, no di ket dumteng ti kinalinteg babaen iti pammati ken Jesu-Kristo. (Ro 3:27, 28; 4:4, 5; 9:30-32) Nupay kasta, kunaen ni Santiago a ti kasta a pammati mapakuyogan iti ar-aramid nga ibunga ti pammati ti maysa ken maitunos iti dayta.​—San 2:17-26.

Linteg ti Asawa a Lalaki. Ti naasawaan a babai adda iti sidong ti pagrebbengan iti “linteg ti asawana.” (Ro 7:2; 1Co 7:39) Ti prinsipio ti kinaulo ti asawa a lalaki agaplikar iti intero nga organisasion ti Dios ken agan-andaren kadagidiay agdaydayaw iti Dios kasta met iti adu a sabsabali pay nga il-ili. Ti Dios ik-ikutanna ti saad ti asawa a lalaki iti kukuana a “babai,” “ti Jerusalem sadi ngato.” (Ga 4:26, 31; Apo 12:1, 4-6, 13-17) Ti nasional nga organisasion dagiti Judio adda idi iti relasion ti maysa nga asawa a babai ken Jehova kas asawa.​—Isa 54:5, 6; Jer 31:32.

Iti linteg dagiti patriarka, ti asawa a lalaki isu ti di masupiat nga ulo ti pamilia, a ti asawa a babai agpasakup, nupay mabalinna ti mangaramid kadagiti rekomendasion nga agpannuray iti pananganamong ti asawa a lalaki. (Ge 21:8-14) Ni Sara inawaganna ni Abraham iti “apo.” (Ge 18:12; 1Pe 3:5, 6) Nagaramat ti asawa a babai iti dalungdong kas pagilasinan iti panagpasakupna iti asawana nga ulo.​—Ge 24:65; 1Co 11:5.

Iti sidong ti Linteg a naited iti Israel, nagpasakup ti asawa a babai. Ti asawa a lalaki mabalinna nga ipalubos wenno waswasen dagiti kari nga inaramid ti asawa a babai. (Nu 30:6-16) Saan a nagtawid ti asawa a babai, ngem naipakuyog iti tawid a daga, ket no mapasamak a ti tawid sinaka ti maysa a kabagian, isu nairaman. (Ru 4:5, 9-11) Saanna a mabalin nga idiborsio ti asawana, ngem ti asawa a lalaki addaan iti kalintegan a mangidiborsio iti asawana a babai.​—De 24:1-4.

Iti Nakristianuan nga urnos, ti babai nakalikaguman a mangbigbig iti saad ti lalaki ket saanna nga agawen dayta. Dakamaten ni apostol Pablo a ti naasawaan a babai adda iti sidong ti linteg ni asawana bayat a sibibiag ti lalaki, ngem ipamatmatna a ti babai mawayawayaan babaen ti ipapatay ti lalaki, iti kasta saan a maibilang a mannakikamalala no makiasawa manen.​—Ro 7:2, 3; 1Co 7:39.

“Naarian a Linteg.” Ti “naarian a linteg” siuumiso nga addaan kinalatak ken kinapateg iti nagtetengngaan ti dadduma pay a linteg a mangtartarawidwid kadagiti natauan a pannakirelasion kas iti ari kadagiti tattao. (San 2:8) Ti kababagas ti Linteg ti tulag ket ayat; ket ti “masapul nga ayatem ti padam a tao a kas iti bagim” (ti naarian a linteg) isu ti maikadua kadagiti bilin a nagpannurayan ti intero a Linteg ken dagiti Mammadto. (Mt 22:37-40) Dagiti Kristiano, nupay awanda iti sidong ti Linteg ti tulag, agpasakupda iti linteg ti Ari a ni Jehova ken ti Anakna, ti Ari a ni Jesu-Kristo, mainaig iti baro a tulag.

[Kahon iti panid 156-162]

SUMAGMAMANO A PASET TI LINTEG TI TULAG

TEOKRATIKO A GOBIERNO

Ni Jehova a Dios ti Katan-okan a Soberano (Ex 19:5; 1Sm 12:12; Isa 33:22)

Ti ari agtugaw iti “trono ni Jehova,” mangibagi Kenkuana (1Cr 29:23; De 17:​14, 15)

Ti dadduma pay nga opisial (dagiti panguluen dagiti tribu; pangpanguluen ti rinibu, ginasut, saglilimapulo, ken pinullo) napili maibatay iti panagbutengda iti Dios, kasta met iti kinamapagpiaranda ken saanda a pannakapagbalin a rinuker (Ex 18:​21, 25; Nu 1:44)

Ti panagraem maiparbeng idi iti isuamin a nangwatwat iti inted-Dios nga autoridad: op-opisial, papadi, uk-ukom, nagannak (Ex 20:12; 22:28; De 17:8-13)

DAGITI NARELIHIOSUAN A PAGREBBENGAN

(Nagupgop dagitoy iti kadakkelan a bilin iti Linteg​—panagayat ken Jehova buyogen ti intero a puso, panunot, kararua, ken pigsa ti maysa;  De 6:5; 10:12; Mr 12:30)

Ti panagdaydayaw maipaay laeng ken Jehova (Ex 20:3; 22:20; De 5:7)

Ayat ti rumbeng a nabileg a pakagutugotan ti pannakirelasion ti maysa iti Dios (De 6:​5, 6; 10:12; 30:16)

Ti amin agbuteng iti Dios tapno saanda nga agsukir kenkuana (Ex 20:20; De 5:29)

Ti nagan ti Dios saan nga aramaten iti awan patpategna a pamay-an (Ex 20:7; De 5:11)

Makaadanida kenkuana iti laeng pamay-an nga anamonganna (Nu 3:10; Le 10:1-3; 16:1)

Naobligar ti amin a mangsalimetmet iti Sabbath (Ex 20:8-11; 31:12-17)

Panaguummong maipaay iti panagdaydayaw (De 31:10-13)

Amin a lallaki nakalikaguman nga aguummong iti mamitlo iti makatawen: iti Paskua ken Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay, Piesta dagiti Lawas, ken Piesta dagiti Abong-abong (De 16:16; Le 23:1-43)

‘Nagessat’ ti tao a sipapakinakem a nangliway a mangsalimetmet iti Paskua (Nu 9:13)

Panangsuporta iti kinapadi

Immawat dagiti Levita iti apagkapullo, wenno apagkasangapulo, ti isuamin a patauden ti daga manipud dadduma pay a tribu (Nu 18:21-24)

Dagiti Levita masapul a mangtedda iti kinapadi iti apagkapullo a buklen ti kasayaatan iti inawatda (Nu 18:25-29)

Panagidaton kadagiti sakripisio (Heb 8:3-5; 10:5-10)

Nadumaduma a daton a naibalabala iti Linteg: kanayon a datdaton a mapuoran (Le kap 1; Nu kap 28), datdaton a pakikaykaysa (Le kap 3; 19:5), datdaton gapu iti basol (Le kap 4; Nu 15:22-29), datdaton gapu iti babak (Le 5:1–​6:7), datdaton a bukbukel (Le kap 2), datdaton nga inumen (Nu 15:​5, 10), datdaton a mailili (Le 23:​10, 11, 15-17)

Naiparit ti ar-aramid ti ulbod a relihion

Idolatria (Ex 20:4-6; De 5:8-10)

Panangsugatsugat iti lasag ti maysa gapu iti natay wenno panangtato iti bagi ti maysa a tao (Le 19:28)

Panagimula iti kayo kas maysa a sagrado a teddek (De 16:21)

Panagiserrek iti balay ti maysa iti bambanag a nakarimrimon, naikeddeng iti pannakadadael (De 7:26)

Panagsao iti iyaalsa ken Jehova (De 13:5)

Panangitandudo iti ulbod a panagdaydayaw (De 13:6-10; 17:2-7)

Ibabaw-ing iti ulbod a panagdaydayaw (De 13:12-16)

Panangipaay iti putot iti ulbod a didios (Le 18:​21, 29)

Espiritismo, panagkulam (Ex 22:18; Le 20:27; De 18:9-14)

DAGITI ANNONGEN TI KINAPADI

(Iti panangitungpalda kadagiti annongenda, ti papadi tinulongan dagiti Levita; Nu 3:5-10)

Panangisuro iti Linteg ti Dios (De 33:​8, 10; Mal 2:7)

Panagserbi kas uk-ukom, nga iyaplikarda ti nadibinuan a linteg (De 17:​8, 9; 19:​16, 17)

Panangidaton kadagiti sakripisio maigapu kadagiti umili (Le kap 1-7)

Panangusar iti Urim ken Tummim iti panagimtuod iti Dios (Ex 28:30; Nu 27:18-21)

PANNAKAIKAMENG ITI KONGREGASION TI ISRAEL

Ti pannakaikameng iti kongregasion ti Israel saan a nakedngan kadagidiay nayanak iti nasion

Ti tattao iti sabsabali a nasion makapagbalinda a nakugit a managdaydayaw

Dagiti kasta a ganggannaet nga agnanaed naparebbenganda a mangsalimetmet kadagiti amin a kondision ti Linteg ti tulag (Le 24:22)

Dagiti panangipawil a nanglimitar iti pannakaikameng iti kongregasion ti Israel

Awan lalaki a nakapon babaen ti panangtaltal kadagiti ukel-ukel wenno panangputed iti mabagbagina (De 23:1)

Awan bastardo nga anak wenno dagiti kaputotanna agingga iti “maikasangapulo a kaputotan” (De 23:2)

Awan Ammonita wenno Moabita (nabatad a lallaki) agingga iti tiempo a di nakedngan, agsipud ta saanda a nangipakita iti kinamanagpadagus no di ket binusorda ti Israel idi tiempo ti Ipapanaw iti Egipto (De 23:3-6)

Mabalin a maawat ti annak a nayanak kadagiti Egipcio “kas maikatlo a kaputotan” (De 23:​7, 8)

HUDISIAL A SISTEMA

(Ti linlinteg a nangtarawidwid kadagiti legal a kaso intampokda ti kinahustisia ken asi ni Jehova. Ti uk-ukom naipaayanda iti wayawaya a mangipakita iti asi, agpannuray kadagiti kasasaad. Dagitoy a linteg pinagtalinaedda met a di namulitan ti nasion ken sinalaknibanda ti pagimbagan ti tunggal Israelita)

Uk-ukom

Ti papadi, ar-ari, ken dadduma pay a lallaki nadutokanda kas uk-ukom (Ex 18:​25, 26; De 16:18; 17:​8, 9; 1Ar 3:​6, 9-12; 2Cr 19:5)

Ti panagtakder iti sango ti uk-ukom ket naibilang a panagtakder iti sango ni Jehova (De 1:17; 19:​16, 17)

Panangdengngeg iti kaskaso

Ti kadawyan a kaskaso naidatagda iti uk-ukom (Ex 18:​21, 22; De 25:​1, 2; 2Cr 19:8-10)

No ti nababbaba a pangukoman saan a maka­aramid iti pangngeddeng, ti kaso mapan kadagiti nangatngato a pangukoman (Ex 18:​25, 26; 1Ar 3:​16, 28)

Nagpaiduma wenno naririgat a kaskaso a naipan iti papadi:

Kaskaso maipapan iti panagimon wenno di kinadalus ti asawa a babai (Nu 5:12-15)

No ti saksi pinabasolna ti sabali a tao iti iyaalsa (De 19:​16, 17)

No adda naaramidan a naranggas nga aramid wenno banag a nakaigapuan iti panangibukbok iti dara, wenno no narigat ti mangngeddeng wenno napagsusupiatan dayta a pangngeddeng (De 17:​8, 9; 21:5)

No adda tao a nasarakan a napapatay iti tay-ak ken saan nga ammo ti manangpapatay (De 21:1-9)

Dagiti saksi

Di kumurang a dua a saksi ti nakalikaguman tapno maipasdek ti kinapudno (De 17:6; 19:15; idiligyo ti Jn 8:17; 1Ti 5:19)

Ti im-ima dagiti saksi ti umuna nga agdisso iti nakabasol a tao iti panangpapatay kenkuana. Panglapped daytoy iti ulbod, nadarasudos, wenno di naannad a pammaneknek (De 17:7)

Siuulbod a panangpaneknek

Siiinget a naiparit ti ulbod a panagsapata (Ex 20:16; 23:1; De 5:20)

No ulbod a panangakusar maibusor iti sabali a tao, ti ulbod a saksi ti umawat iti dusa a naigandat nga agpaay iti naakusar (De 19:16-19)

Panangpasuksok, panangidumduma iti panangukom

Naiparit ti panangpasuksok (Ex 23:8; De 27:25)

Naiparit ti panangballikug iti kinahustisia (Ex 23:​1, 2, 6, 7; Le 19:​15, 35; De 16:19)

Ti panangtengngel iti maysa a tao iti pagipupokan naaramid laeng no narigat ti kaso ken kasapulan a ni Jehova ti mangngeddeng (Le 24:11-16, 23; Nu 15:32-36)

Dagiti dusa

Dagiti saplit​—nakedngan iti 40, tapno maliklikan ti mangibabain a panangbabaut (De 25:1-3; idiligyo ti 2Co 11:24)

Ipapatay babaen ti pannakaubor​—kalpasanna ti bagi mabalin a maikabil iti kayo kas maysa a nailunod (De 13:10; 21:​22, 23)

Pannakabales​—pannusa, umas-asping a dusa (Le 24:​19, 20)

Dagiti danios: No ti animal ti maysa a tao dinadaelna ti sanikua ti sabali a tao (Ex 22:5; 21:​35, 36); no ti maysa a tao nangpasged iti apuy a nangdadael iti sanikua ti sabali (Ex 22:6); no ti maysa a tao pinapatayna ti naamo nga animal ti sabali (Le 24:​18, 21; Ex 21:​33, 34); no ti maysa a tao di inggagara nga innalana ti maysa a banag a “nasantuan” tapno usarenna nga awanan pammalubos, kas kadagiti apagkapullo wenno sakripisio (Le 5:​15, 16); no ti maysa a tao inallilawna ti maysa a katimpuyogna maipapan iti banag nga adda iti aywanna wenno iti naipadulin iti imana wenno iti panagtakaw wenno iti banag a nasarakan, a siuulbod nga agsapata maipapan kadagitoy a banag (Le 6:2-7; Nu 5:6-8)

Dagiti siudad a pagkamangan

Ti di inggagara a nakapapatay mabalinna ti agkamang iti daydiay kaasitgan (Nu 35:12-15; De 19:​4, 5; Jos 20:2-4)

Kalpasanna maangay ti panangusig iti masakupan ti nakaaramidan ti pasamak

Ti maysa a nasarakan kas di inggagara a nakapapatay kasapulan nga agnaed iti siudad a pagkamangan agingga iti ipapatay ti nangato a padi (Nu 35:22-25; Jos 20:​5, 6)

Napapatay idi ti sipapakinakem a manangpapatay (Nu 35:​30, 31)

PANAGASAWA, DAGITI RELASION ITI PAMILIA, SEKSUAL A MORALIDAD

(Ti Linteg sinaluadanna ti Israel babaen ti panangtaginayonna iti sagrado a sasaaden ti panagasawa ken biag ti pamilia)

Panagasawa, damo nga inaramid ni Jehova (Ge 2:​18, 21-24)

Ti asawa a lalaki ti makinkukua iti asawana ngem manungsungbat iti Dios no kasano ti pannakilangenna kenkuana (De 22:22; Mal 2:13-16)

Napalubosan ti poligamia ngem nakedngan tapno masaluadan ti asawa a babai ken ti anakna (De 21:15-17; Ex 21:10)

Inkapilitan ti panagasawa kalpasan ti panangallilaw (malaksid no ipawil dayta ti ama ti babai) (Ex 22:​16, 17; De 22:​28, 29)

Ti panagasawa dagiti agkayong ket urnos nga iti dayta ti maysa a lalaki inasawana ti naibalo ti kabsatna no ti pimmusay a kabsatna natay nga awanan anak; naumsi ti lalaki a saan a nangaramid iti kasta (De 25:5-10)

Naiparit dagiti pannakiasawa nga aliansa kadagiti ganggannaet (Ex 34:12-16; De 7:1-4), ngem naipalubos ti pannakiasawa iti kautibo a babbai (De 21:10-14)

Ti babbai nga agtawid iti daga makiasawada laeng iti las-ud ti tribu (Nu 36:6-9)

Diborsio

Ti laeng asawa a lalaki ti napalubosan a mangidiborsio (gapu iti maysa a banag a naalas iti biang ti asawa a babai); nakalikaguman ti lalaki a mangted iti asawa a babai iti kasuratan ti diborsio (De 24:1-4)

Awan ti naipalubos a panangidiborsio no ti asawa a lalaki inasawana ti babai kalpasan ti panangallilawna kenkuana (De 22:​28, 29)

Ti lalaki saanna a mabalin nga asawaen manen ti babai nga indiborsiona kalpasan a ti babai nakiasawa manen ken indiborsio ti maikadua nga asawana a lalaki wenno natay (De 24:1-4)

Ti pannakikamalala nabuyogan iti dusa nga ipapatay agpaay iti dua a nakabasol a dasig (Ex 20:14; De 22:22)

Insesto

Ti lalaki nga Israelita saanna a mabalin nga asawaen ti asinoman kadagiti sumaganad: Ti inana, agsiuman kenkuana, wenno ti segundario nga asawa ni amana (Le 18:​7, 8; 20:11; De 22:30; 27:20); ti kabsatna a babai wenno ti kabsatna a babai iti ama wenno iti ina (Le 18:​9, 11; 20:17; De 27:22); ti apokona a babai (Le 18:10); ti ikitna (uray ti kabsat ni inana wenno ti kabsat ni amana) (Le 18:​12, 13; 20:19); ti ikitna babaen ti pannakiasawa (ti asawa ti kabsat ni amana wenno ti asawa ti kabsat ni inana) (Le 18:14; 20:20); ti manugangna-­a-babai (Le 18:15; 20:12); ti anakna a babai, siumanna a babai, anak a babai ti siumanna a babai, anak a babai ti siumanna a lalaki, katuganganna-a-babai (Le 18:17; 20:14; De 27:23); ti asawa ti kabsatna a lalaki (Le 18:16; 20:21), malaksid iti panagasawa dagiti agkayong (De 25:​5, 6); ti kabsat a babai ti asawana bayat ti panagbiag ti asawana (Le 18:18)

Ti babai nga Israelita saan a mabalin a makiasawa iti asinoman kadagiti sumaganad: Ti anakna a lalaki wenno ti siumanna a lalaki (Le 18:​7, 8; 20:11; De 22:30; 27:20); ti kabsatna wenno kabsatna iti ama wenno iti ina (Le 18:​9, 11; 20:17; De 27:22); ti apongna (Le 18:10); ti kaanakanna (uray ti anak ti kabsatna a lalaki wenno ti anak ti kabsatna a babai) (Le 18:​12, 13; 20:19); ti kaanakanna (uray ti anak ti kabsat a lalaki ti asawana wenno ti anak ti kabsat a babai ti asawana) (Le 18:14; 20:20); ti katuganganna-a-lalaki (Le 18:15; 20:12); ti amana, agsiuman kenkuana, agsiuman ken inana, agsiuman ken amana, manugangna-a-lalaki (Le 18:​7, 17; 20:14; De 27:23); ti kabsat a lalaki ti asawana (Le 18:16; 20:21), malaksid iti panagasawa dagiti agkayong (De 25:​5, 6); ti asawa ti kabsatna a babai bayat ti panagbiag ti kabsatna (Le 18:18)

Pannusa maipaay iti insesto: ipapatay (Le 18:29; 20:​11, 12, 14, 17, 20, 21)

Panagdenna bayat ti panagkadawyan

No ti maysa a lalaki ken maysa a babai sipapakinakem nga agdennada bayat ti panagkadawyan, magessatda iti ipapatay (Le 18:19; 20:18)

Ti asawa a lalaki a nakidenna iti asawana bayat ti kasta a kinarugit (nalabit iti di ninamnama a panangrugi ti panagkadawyan) a saanna nga ipagpagarup ket narugit iti pito nga aldaw (Le 15:19-24)

Dagiti nagannak-anak a relasion

Dagiti nagannak (nangnangruna ti amma) naibilin nga isuroda iti annakda ti Linteg ti Dios (De 6:6-9, 20-25; 11:18-21; Isa 38:19)

Annak idayawda ti nagannakda (Ex 20:12; 21:​15, 17; Le 19:3; De 5:16; 21:18-21; 27:16)

Naiparit ti panangikawes iti pagan-anay ti kasungani a sekso (tapno mangallilaw maipaay kadagiti imoral a panggep) (De 22:5)

Ti sodomia nabuyogan iti dusa nga ipapatay agpaay iti tattao a nairaman (Le 18:22; 20:13)

Ti bestialidad nagbanag iti ipapatay ti tao ken animal (Ex 22:19; Le 18:​23, 29; 20:​15, 16; De 27:21)

Ti naalas nga iduduklos (ti babai iti pannakiranget ti asawana ginammatanna ti pribado a paspaset ti sabali a lalaki) nadusa iti pannakaputed ti imana, imbes a ti dusa iti kameng maipaay iti kameng, gapu iti panangikabilangan ni Jehova kadagiti pannakabalinna nga agpaadu ken iti kalintegan ti asawana a maaddaan iti annak babaen kenkuana (De 25:​11, 12)

AR-ARAMID ITI NEGOSIO

(Ti Linteg imparegtana agpadpada ti kinamapagtalkan iti panagnegosio ken iti panagraem iti pagtaengan ken sanikua ti sabsabali)

Panagtagikua iti daga

Ti daga naituding kadagiti pamilia (Nu 33:54; 36:2)

Ti daga saan a permanente a nailako no di ket naisubli iti makinkukua iti Jubileo; ti gatad a pakailakuan dayta naibatay iti bilang ti panagapit agingga iti Jubileo (Le 25:​15, 16, 23-28)

No adda panaglako, ti kaasitgan a kabagian a lalaki ti addaan kalintegan a manggatang (Jer 32:7-12)

Ti estado awanan kalintegan a mangagaw iti tawid a daga ti maysa maipaay kadagiti publiko a panggep babaen ti panangbayad laeng iti subad (1Ar 21:2-4)

Ti binglay dagiti Levita buklen dagiti siudad ken dagiti pagpaaraban dagita

Kadagiti 48 a siudad a naituding, 13 ti siudad ti papadi (Nu 35:2-5; Jos 21:3-42)

Ti talon ti pagpaaraban ti maysa a siudad dagiti Levita saan a mabalin a mailako; kukua dayta ti siudad, saan a dagiti indibidual (Le 25:34)

No ti tao sinantipikarna (inlasinna ti pannakausar wenno panagpataud) ti kapaset ti maysa a talon ken Jehova (mausar iti santuario, kinapadi), ti pagalagadan iti panangpattapatta iti pategna ket ti kalawa ti daga a namulaan iti maysa a homer ti trigo aggatad iti 50 a siklo a pirak; ti pateg maikanatad a bimmaba sigun iti bilang ti tawtawen a nabati agingga iti sumaruno a Jubileo (Le 27:16-18)

No kayat a gatangen a bawyen dayta ti manangsantipikar, kasapulan a mangnayon iti 20 porsiento iti napattapatta a pateg (Le 27:19)

No saanna a gatangen a bawyen dayta no di ket inlakona iti sabali a tao, iti Jubileo agbalin dayta a sanikua ti padi kas nasantuan ken Jehova (Le 27:​20, 21)

No ti maysa a tao nangsantipikar ken Jehova iti kapaset ti talon a ginatangna iti sabali a tao, iti Jubileo naisubli dayta iti sigud nga agik-ikut (Le 27:22-24)

No ti maysa a tao ‘nangikeddeng’ iti aniaman a banag manipud bukodna a sanikua (ti “naikeddeng” a bambanag permanente ken nagpaay laeng iti pannakausar iti santuario wenno iti pannakadadael; Jos 6:17; 7:​1, 15; Eze 44:29), saan a mabalin a mailako wenno magatang a mabawi dayta; nagtalinaed a kukua ni Jehova (Le 27:​21, 28, 29)

Panangsubbot iti sanikua

Ti isuamin a daga naisubli iti sigud nga agik-ikut iti tiempo ti Jubileo (malaksid kadagiti kadakdakamat a kasasaad) (Le 25:8-10, 15, 16, 24-28)

Mabalin a subboten dagiti Levita ti balbalayda nga adda kadagiti siudad dagiti Levita iti aniaman a tiempo (Le 25:​32, 33)

Tawen a Jubileo: nangrugi iti Aldaw ti Panangabbong, iti maika-50 a tawen; ti panagbilang nangrugi manipud tawen a simrek dagiti Israelita iti daga (Le 25:​2, 8-19)

Tawid

Ti inauna nga anak a lalaki tinawidna ti napamindua a bingay iti sanikua (De 21:15-17)

No awan anak a lalaki, ti tawid napan iti annak a babbai. (Nu 27:6-8) No ti lalaki awanan iti annak a lallaki wenno annak a babbai, ti tawid napan iti kakabsatna, iti kakabsat ni amana, wenno iti kaasitgan a kabagianna iti dara (Nu 27:9-11)

Dagiti timbangan, pagtimbang, ken pagrukod wenno pagsukat

Kinalikaguman ni Jehova ti kinamapagtalkan ken kinaumiso (Le 19:​35, 36; De 25:13-15)

Nakarimrimon kenkuana ti panagkusit (Pr 11:1)

Ut-utang

Iti ngudo ti tunggal pito a tawen, ti Hebreo a kakabsat naluk-atan manipud ut-utang (De 15:​1, 2)

Mabalin a piliten ti maysa a ganggannaet nga agbayad iti utangna (De 15:3)

Tani maipaay iti pautang

No ti maysa a tao innalana ti makinruar a kawes ti sabali a tao kas tani maipaay iti pa­utang, masapul a saanna nga ikutan dayta iti agpatnag (Ti napanglaw masansan a maturog iti kawes gapu iti kaawan ti dadduma pay a kawes a pagturog) (Ex 22:​26, 27; De 24:​12, 13)

Ti maysa a tao saan a mabalin a sumrek iti balay ti sabali tapno mangala iti pammatalged wenno maysa a banag kas tani maipaay iti pautang. Kasapulan nga agtalinaed iti ruar ti balay ket bay-anna a ti tao ti mangiruar iti dayta maipaay kenkuana (Daytoy ti namagtalinaed a di masalungasing ti naed dayta a tao) (De 24:​10, 11)

Ti maysa saanna a mabalin nga alaen ti paggilingan a pusiposen ti ima wenno ti makinngato a gilingan a batona maipaay a tani (Iti kasta ti tao saan a makagiling iti bukbukel a pangtaraonna iti bagina ken iti pamiliana) (De 24:6)

LINLINTEG ITI MILITARIA

(Dagitoy a linteg kinednganda ti intuding ti Dios a pannakigubat ti Israel iti Naikari a Daga. Siiinget a naiparit ti gubgubat a nabuyogan iti inaagum nga iraraut wenno panagparmek iti labes dagiti inted-Dios a pagpatinggaan)

Gubgubat

Dagita ket gubgubat laeng ni Jehova (Nu 21:14; 2Cr 20:15)

Nasantipikar dagiti soldado sakbay a mapanda makibakal (1Sm 21:1-6; idiligyo ti Le 15:​16, 18)

Edad dagiti soldado

Duapulo a tawen ken agpangato (Nu 1:​2, 3; 26:1-4)

Sigun iti Jewish Antiquities, III, 288 (xii, 4), ni Josephus, nagserbida agingga iti edad a 50 a tawen

Dagiti nailaksid iti panagserbi iti militar:

Dagiti Levita, kas agserserbi ken Jehova (Nu 1:47-49; 2:33)

Tao a saanna pay a nainaguraran ti kaibangbangon a balay wenno saanna pay a nausar ti kaimulmula a kaubasan (De 20:​5, 6; idiligyo ti Ec 2:24; 3:​12, 13)

Ti lalaki a naitulagen ken saanna pay a na­ala ti asawana. Ti kabbaro a naasawaan a lalaki nagtultuloy a nailaksid iti makatawen (Ti lalaki ­addaan kalintegan a maaddaan iti pagtawiden ken makakita iti daytoy nga agtawid) (De 20:7; 24:5)

Lalaki a mabutbuteng (Mapakapuyna ti pakinakem dagiti padana a soldado) (De 20:8; Uk 7:3)

Nakalikaguman ti kinadalus iti pakarso (yantangay nasantipikar dagiti soldado maipaay iti pannakigubat) (De 23:9-14)

Awan babbai a napalubosan kas sumursurot iti pakarso maipaay kadagiti seksual a pannakidenna; dagiti pannakidenna iti babbai naliklikan bayat ti kampania. Impasigurado daytoy ti narelihiosuan ken pisikal a kinadalus (Le 15:16; 1Sm 21:5; 2Sm 11:6-11)

Saan a naipalubos ti panangrames iti babbai kadagiti kabusor, ta pannakiabig daytoy; ket saan a naipalubos ti panangasawa iti kakasta a babbai agingga a malpas ti kampania. Intuyang daytoy ti narelihiosuan a kinadalus ken kasta met a panggutugot iti isusuko ti kabusor, ta maipanamnama kadakuada a saan a masemsem ti babbaida (De 21:10-13)

Dagiti namilitariaan a pamay-an maibusor kadagiti siudad ti kabusor

No ti siudad a naraut kukua ti maysa kadagiti pito a nasion iti daga ti Canaan (nadakamat iti De 7:1), amin nga agnanaed ket maipaay iti pannakadadael. (De 20:15-17; Jos 11:11-14; De 2:32-34; 3:1-7) No mabaybay-an ida iti daga, peggad dagitoy iti agtultuloy a pannakirelasion ti Israel ken Jehova a Dios. Binay-anna ida nga agnaed iti daga agingga a ti babakda dimteng iti pannakaan-anay (Ge 15:13-21)

Kadagiti siudad a saan a kukua ti pito a nasion, umuna a maiwaragawag dagiti kondision ti kappia. (De 20:​10, 15) No simmuko ti siudad, naikabil dagiti agnanaed iti pinuersa a panagtrabaho. No saanda a simmuko, napapatay amin a lallaki ken amin a babbai a saan a birhen. Naispal ti dadduma kas kautibo. (De 20:11-14; idiligyo ti Nu 31:​7, 17, 18.) Ti panangpapatay iti amin a lallaki inikkatna ti peggad iti iyaalsa ti siudad inton agangay ken kasta met ti panangasawa dagitoy a lallaki iti Israelita a babbai. Dagitoy nga addang nakatulong met iti pannakailiklik dagiti Israelita iti panagdaydayaw iti sinanmabagbagi ti lalaki ken iti saksakit

Ti kaykayo a mangpataud iti taraon saan a mapukan ken nausar a panglakub (De 20:​19, 20)

Napuoran dagiti karuahe; nalugpi dagiti kabalio tapno mapagbalin ida a di makagaway iti bakal, ket kalpasanna napapatayda (Jos 11:6)

LINLINTEG ITI TARAON KEN SANITASION

(Nagpaay dagitoy a mamagtalinaed kadagiti Israelita a naisina iti pagano a nasnasion, mangitandudo iti kinadalus ken salun-at, ken mangipalagip kadakuada maipapan iti kinasantoda iti Dios; Le 19:2)

Usar ti dara

Siiinget a naiparit ti pannangan iti dara. (Ge 9:4; Le 7:26; 17:12; De 12:23-25) Pannusa iti panagsalungasing: ipapatay (Le 7:27; 17:10)

Ti biag (kararua) adda iti dara (Le 17:​11, 14)

Ti dara ti naparti nga animal kasapulan a maiparukpok iti daga a kasla danum ken magaburan iti tapok (Le 17:13; De 12:16)

Ti animal a natay lattan wenno nasarakan a natay saan a mabalin a kanen (agsipud ta narugit ken di umiso ti pannakapadarana) (De 14:21)

Dagiti laeng legal nga usar: maikabil iti rabaw ti altar maipaay iti panangabbong; nausar kadagiti naibilin a panagdalus (Le 17:​11, 12; De 12:27; Nu 19:1-9)

Usar ti taba

Ti taba saan a mabalin a kanen; ti taba kukua ni Jehova (Le 3:​16, 17; 7:​23, 24)

Ti pannangan iti taba ti daton nangyeg iti dusa nga ipapatay (Le 7:25)

Naparti nga an-animal

Idiay let-ang, aniaman a naamo nga animal a maparti maiyeg iti tabernakulo. Makan dagita kas sakripisio a pakikaykaysa (Le 17:3-6)

Pannusa iti panagsalungasing: ipapatay (Le 17:​4, 8, 9)

Dagiti naatap a nadalus nga animal a natiliw iti panaganup mabalin a mapapatay iti dayta a kanito; kasapulan a maiparukpok ti dara (Le 17:​13, 14)

Kalpasan ti iseserrek iti Naikari a Daga, dagiti nadalus nga animal mabalin a maparti maipaay a pagtaraon iti ayan ti pagtaengan ti tao no isu adayo iti santuario, ngem ti dara kasapulan a maiparukpok iti daga (De 12:20-25)

An-animal, ikan, ken insekto a naipalubos a pagtaraon:

Tunggal parsua nga agpisi ti kukona, nga aglengngan, ken agngatingat (Le 11:​2, 3; De 14:6)

Isuamin nga adda iti dandanum nga addaan kadagiti pigar wenno siksik (Le 11:9-12; De 14:​9, 10)

Insekto ken nagpayak nga agpangpangen a parparsua nga agkaradap iti uppat a sakada ken addaan kadagiti paglagto a luppo: ti agakar-akar a dudon, makan a dudon, kuriat, ken rumsa (aminda sigun kadagiti kakikitada) (Le 11:​21, 22)

An-animal, ikan, tumatayab, agpangpangen a parparsua a naiparit a pagtaraon:

An-animal: kamelio, koneho iti kabatuan, liebre, baboy (Le 11:4-8; De 14:​7, 8)

Ikan ken dadduma pay nga agpangpangen a parsua iti danum nga awanan kadagiti pigar ken siksik (Le 11:10)

Tumatayab ken agtaytayab a parparsua: agila, mangngikan a kali, nangisit a buitre, nalabaga a gikgik, nangisit a gikgik, sawi, wak, abestrus, kullaaw, garseta, kali, puek, atiddog-lapayagna a kullaaw, kalamon, mangngaput, buitre, kasili, tikbaboy, kannaway, abubilia, panniki, aniaman a nagpayak nga agpangpangen a parsua nga agkaradap iti uppat a sakana (kayatna a sawen, makapaggunay nga umakar kas iti wagas dagiti animal a magna iti uppat a sakada). Saan a sibabatad a nailanad iti Biblia ti bambanag a mangikeddeng no ania nga agtaytayab a parparsua ti naituding a seremonial a “narugit.” Nupay kaaduan kadagiti “narugit” a tumatayab ket tumatayab nga agsippayot wenno mananglamut, saanda a kasta amin (De 14:12-19; Le 11:13-20; kitaenyo ti TUMATAYAB ken dagiti artikulo iti tunggal tumatayab)

Agpangpangen a parparsua ditoy daga: utot, jerbo, alutiit, dapanan a tekka, banias, bagangan, alibut, bannagaw, aniaman a parsua a mangikarayam iti tianna, iti amin nga uppat a sakana (estilo ti panaggunay nga umakar), wenno iti aniaman a kasta unay ti kaadu ti sakana (Le 11:​29, 30, 42)

Animal a natay lattan wenno natayen wenno rinangkay ti atap nga animal (Le 17:​15, 16; De 14:21; Ex 22:31)

An-animal a naidiaya kas kari wenno boluntario a datdaton, ti pakikaykaysa a sakripisio mabalin a kanen iti aldaw a pannakaidaton ken iti maikadua nga aldaw ngem saan iti maikatlo nga aldaw; pannusa iti panagsalungasing, ipapatay. Ti sakripisio ti panagyaman makan iti dayta nga aldaw; awan ti maidulin agingga iti bigat (maikadua nga aldaw). Awan matedda iti Paskua; mapuoran ti saan a nakan (Le 7:16-18; 19:5-8; 22:​29, 30; Ex 12:10)

Bambanag a pakaigapuan ti kinarugit:

Panagruar ti semilia

Ti tao kasapulan nga agdigus ket narugit agingga iti rabii (Le 15:16; De 23:​10, 11)

Nalabaan ti kawes a naikkan ti semilia ket narugit agingga iti rabii (Le 15:17)

Ti asawa a lalaki ken asawa a babai, kalpasan a nagdennada, kasapulan nga agdigusda ket narugitda agingga iti rabii (Le 15:18)

Panagpasngay

Ti babai narugit iti 7 nga aldaw kalpasan ti panagpasngayna iti lalaki, manayonan iti 33 nga aldaw (iti umuna a 7 nga aldaw, narugit iti amin, kas iti panagkadawyan; iti 33 nga aldaw narugit laeng mainaig iti panangsagid iti nasantuan a bambanag a kas kadagiti pannangan iti sakripisio wenno iyaay iti nasantuan a disso) (Le 12:2-4)

No babai ti ubing, ti ina narugit iti 14 nga aldaw, manayonan iti 66 (Le 12:5)

Panagkadawyan ti babai (Le 12:2)

Ti babai narugit iti pito nga aldaw iti gagangay a panagkadawyan; bayat ti intero a periodo ti di normal wenno napaut a panagpasayasay iti dara, manayonan iti pito nga aldaw (Le 15:​19, 25, 28)

Bayat ti kinarugitna, aniaman a banag a matugawan wenno maiddaanna ket narugit (Le 15:20)

Ti tao a nangsagid kenkuana wenno iti iddana wenno iti natugawanna kasapulan a labaanna dagiti kawesna ket narugit agingga iti rabii (Le 15:21-23)

No ti kinarugit ti panagkadawyanna naadda iti maysa a lalaki, ti lalaki narugit iti pito nga aldaw, ket aniaman nga idda a pagiddaanna narugit (Le 15:24)

Iti aniaman a tiempo a naaddaan iti panagpasayasay isu narugit (Le 15:25)

Dagiti panangsaluad maibusor iti sakit

Kukutel ken dadduma pay a saplit

Ammuen ti padi no kukutel dayta wenno saan (Le 13:2)

Ti tao nakuarentinas iti pito nga aldaw ket kalpasanna masukimat; no nagsardeng ti saplit, makuarentinas pay iti pito nga aldaw (Le 13:​4, 5, 21, 26); no saan a nagwaras ti saplit kalpasanna, isu naibatad a nadalus (Le 13:6); no nagwaras ti saplit, kukutel dayta (Le 13:​7, 8)

No agkukutel, ti tao kasapulan a mapigis dagiti kawesna, ti ulona mabaybay-an nga agsugabba, abbonganna ti imingna (wenno makinngato a bibig), ipukkawna “Narugit, narugit!” Nagnaed a naiputputong iti ruar ti pakarso agingga a naagasan ti saplit (Le 13:​45, 46; Nu 5:2-4)

Panagpasayasay ti mabagbagi (nabatad gapu iti masaksakit a kasasaad) (Le 15:​2, 3)

Narugit ti idda wenno ar-aruaten a matugawan wenno pagiddaan ti kasta a tao (Le 15:4)

Asinoman a nangsagid iti naapektaran a tao, narugit ti iddana, wenno ti aniaman a pagtugawanna, wenno no ti naapektaran a tao natupraanna ti sabali, naibilang a narugit (Le 15:5-11)

No nasagid ti maysa nga addaan iti panagpasayasay, dagiti basehas a damili naiburak, ti basehas a kayo naugasan iti danum (Le 15:12)

Kalpasan ti panagsardeng ti panagpasayasay, ti tao narugit iti pito nga aldaw (Le 15:13)

Nasaluadan ti kinadalus ti kampo militar babaen ti panangikalikagum a ti ibleng maipan iti ruar ti pakarso ken magaburan (De 23:​12, 13)

Al-alagaden maipapan kadagiti bagi ti natay a tattao

Ti panangsagid iti bangkay, tulang, wenno lugar a pagitabonan ti tao pinagbalinna a narugit ti maysa a tao iti pito nga aldaw (uray no adda iti nawayang a tay-ak). (Nu 19:​11, 16) Ipapatay ti agpaay iti panagkedked a manggugor iti bagi (Nu 19:​12, 13) (Kitaenyo ti pamay-an a panagdalus iti Nu 19:17-19)

Amin dagidiay nga adda iti uneg wenno simrek iti tolda nga addaan iti natay a tao narugitda a kas iti aniaman a naluktan a basehas sadiay nga awanan iti naigalut a kalub (Nu 19:​14, 15)

Al-alagaden maipapan kadagiti bagi ti natay nga an-animal

Ti bagi ti nadalus nga animal a natay lattan pinagbalinna a narugit daydiay nangawit, nangsagid, wenno nangan iti dayta; ti natay a bagi ti aniaman a narugit nga animal pinagbalinna a narugit daydiay nangsagid iti dayta. Nakalikaguman ti panagdalus (Le 11:​8, 11, 24-31, 36, 39, 40; 17:​15, 16)

Dagiti bagi ti narugit nga an-animal pagbalinenda a narugit ti al-alikamen a kas kadagiti basehas, pagsaadan ti karamba, urno, kawes, lalat, ken tinakpil babaen ti pannakaidekket (Le 11:32-35)

Samsam a naala iti siudad

Isuamin a mabalin a maaramid babaen iti apuy kasapulan a maipalasat a kasta iti apuy (dagiti metal), kalpasanna magugoran iti danum a pangdalus; ti dadduma pay a banag kasapulan a maugasan (Nu 31:​20, 22, 23)

DADDUMA PAY A PAGREBBENGAN MAINAIG ITI PADA A PARPARSUA

(Ti Linteg inyespesipikona a “masapul nga ayatem ti padam a tao a kas iti bagim”; Le 19:18. Impasimudaag ni Jesus a daytoy ti maikadua a kadakkelan a bilin iti Linteg; Mt 22:37-40)

Maipaay iti padada nga Israelita

Rebbeng a maipakita ti ayat; naiparit ti panangpapatay (Ex 20:13; Ro 13:​9, 10)

Masapul a saan nga agibales wenno maaddaan iti sakit ti nakem iti pada a tao (Le 19:18)

Pannakaseknan iti napanglaw (Ex 23:6; Le 25:​35, 39-43)

Pannakaseknan kadagiti balo a babbai ken kadagiti ulila (Ex 22:22-24; De 24:17-21; 27:19)

Panangraem iti sanikua

Naiparit ti panagtakaw; nakalikaguman ti panagsubad (Ex 20:15; 22:1-4, 7)

Naiparit ti dakes a panagtarigagay iti sanikua ken ik-ikutan ti pada a tao (Ex 20:17)

Konsiderasion iti adda an-annayenna

Saan a mabalin nga uyawen wenno idawdawat ti pakadaksan ti tuleng a tao; saanna a maikanawa ti bagina maibusor iti sasao a saanna a mangngeg (Le 19:14)

Nailunod daydiay mangikabil iti tubeng iti dalan ti bulsek a tao wenno daydiay mangyaw-awan kenkuana (Le 19:14; De 27:18)

Maipaay kadagiti ganggannaet nga agnanaed: saanda a maranggasan (Ex 22:21; 23:9; Le 19:​33, 34; De 10:17-19; 24:​14, 15, 17; 27:19)

Maipaay iti ad-adipen

Ti Hebreo nga adipen naluk-atan iti maikapito a tawen ti panagpaadipenna wenno iti tawen a Jubileo, aniaman kadagita ti immuna a dimteng. Bayat ti pannakaadipen, matrato kas patangtangdanan a trabahador, buyogen ti konsiderasion (Ex 21:2; De 15:12; Le 25:10)

No ti lalaki simrek nga addaan asawa a babai, ti babai pumanaw wenno mawayawayaan a kaduana (Ex 21:3)

No isu ikkan ni apona iti asawa (nabatad a maysa a ganggannaet) bayat nga adda iti pannakaadipen, isu laeng ti nawayawayaan; no daytoy nga asawa nangipasngay kenkuana iti annak, ti babai ken ti annak nagtalinaed a sanikua ti apo (Ex 21:4)

Iti panangwayawayana iti Hebreo nga adipen, ti apo kasapulan a mangted kenkuana iti sagut sigun iti kabalinanna a maited (De 15:13-15)

Ti adipen mabalin a sapliten ti apo. (Ex 21:​20, 21) No napawad, naikkan iti wayawaya. (Ex 21:​26, 27) No ti adipen natay iti sidong ti panangbabaut ni apona, ti apo madusa iti ipapatay; ti uk-ukom ikeddengda ti pannusa (Ex 21:20; Le 24:17)

Maipaay iti an-animal

No ti maysa adda masalamaanna nga agrigrigat a naamo nga animal, naobligar a mangtulong iti dayta, uray no kukua ti kabusorna (Ex 23:​4, 5; De 22:4)

Dagiti animal a pagtrabaho saan a mapagtrabaho iti nalabes wenno maranggasan (De 22:10; idiligyo ti Pr 12:10)

Ti baka saan a mabusalan no agir-irik, tapno makapangan iti bukbukel nga ir-irikenna (De 25:4; idiligyo ti 1Co 9:7-10)

Ti tao saanna nga alaen agpadpada ti ina a tumatayab ken dagiti itlogna, iti kasta matalipuposna ti pamilia dayta (De 22:​6, 7)

Ti tao saanna a partien ti maysa a toro wenno maysa a karnero ken ti urbonna iti maymaysa nga aldaw (Le 22:28)

PANGPANGGEP A SINERBIAN TI LINTEG

Imparangarangna dagiti salungasing; impakitana a kinasapulan dagiti Israelita ti pannakapakawan kadagiti salungasingda ket nakalikaguman ti dakdakkel a sakripisio a pudpudno a makaabbong iti basbasolda (Ga 3:19)

Kas manangisuro, sinaluadan ken dinisiplinaanna dagiti Israelita, nga insaganana ida maipaay iti Mesias kas manangisuroda (Ga 3:24)

Ti nadumaduma nga aspeto ti Linteg ket anniniwan a nangiladawan iti dakdakkel a bambanag nga umay; dagitoy nga anniniwan tinulonganda dagiti nalinteg-panagpuspusoda nga Israelita a mangilasin iti Mesias, yantangay makitada no kasano a tinungpalna dagitoy a naimpadtuan a padron (Heb 10:1; Col 2:17)