JACOB

[Daydiay Manggamgammat iti Mukod; Mananggamsaw].

1. Anak da Isaac ken Rebecca, ken in-inaudi a kasingin ni Esau. Idi 1858 K.K.P., 20 a tawenen nga agassawa dagiti nagannak ni Jacob sakbay ti pannakayanak dagitoy a singin​—dagitoy laeng ti annakda. Iti daydi a tiempo, agtawenen ni Isaac iti 60. Gapuna, kas iti kaso ni Abraham, dagiti kararag ni Isaac a maaddaan iti anak ket nasungbatan laeng kalpasan a naan-anay a nasubok ti kinaanus ken pammatina kadagiti kari ti Dios.​—Ge 25:20, 21, 26; Ro 9:7-10.

Iti panagsikogna, naparigatan ni Rebecca gapu iti panagdangadang dagiti singin iti uneg ti aanakanna, a dayta ti nangrugian ti dua nga agbimbinnusor a nasion, kas inlawlawag ni Jehova. Kanayonanna pay, imbaga ni Jehova a ti laklakay agserbinto iti ub-ubing, a dayta ket maisupadi iti kaugalian. Maitunos iti dayta, ti maikadua a nayanak a ni Jacob kumkumpet idi iti mukod ni Esau idi maipasngayda; gapuna naited ti nagan a Jacob, a ti kaipapananna ket “Daydiay Manggamgammat iti Mukod.” (Ge 25:22-26) Iti kasta, imparangarang ni Jehova ti abilidadna a manglasin iti genetiko a pagannayasan ti di pay nayanak ken mangaramat iti nasakbay a pannakaammona ken iti kalinteganna a mangpili a nasaksakbay iti asinoman a kayatna maipaay kadagiti panggepna; ngem pulos a saanna nga ikeddeng a nasaksakbay ti kamaudianan a pagtungpalan dagiti indibidual.​—Ro 9:10-12; Os 12:3.

Maisupadi iti paborito ni amana nga anak a ni Esau, a nagarasugas, di agtaltalna, managdakiwas a kita ti mangnganup, ni Jacob ket nadeskribir kas “maysa a lalaki nga awan pakababalawanna [Heb., tam], agnanaed kadagiti tolda,” tao a naulimek ti panagbibiagna kas pastor ken mapangnamnamaan iti pannakataming dagiti pakaseknan ti sangakabbalayan, daydiay nangnangruna nga ay-ayaten ni inana. (Ge 25:27, 28) Daytoy Hebreo a sao a tam ket nausar iti dadduma pay a paset ti Kasuratan a pangdeskribir kadagidiay anamongan ti Dios. Kas pagarigan, “dagiti lallaki a mawaw iti dara guraenda ti asinoman nga awan pakababalawanna,” nupay kasta, ipasigurado ni Jehova a “ti masanguanan [ti awan pakababalawanna] a tao natalnanto.” (Pr 29:10; Sal 37:37) Ni Job a manangsalimetmet iti kinatarnaw ket “awan pakababalawanna [Heb., tam] ken nalinteg.”​—Job 1:1, 8; 2:3.

Inawatna ti Kalintegan ti Inauna Kasta met ti Bendision. Pimmusay ni Abraham idi a ti apokona a ni Jacob ket agtawen iti 15, idi 1843 K.K.P., ket ngarud adu ti gundaway ti ubing a nakangngeg a direkta manipud kadagiti bibig ni apongna ken ni amana maipapan iti tulag a pinatalgedan ti Dios babaen iti sapata. (Ge 22:15-18) Nabigbig ni Jacob nga anian a pribilehio ti maaddaan iti paset iti kaitungpalan dagiti kasta a nadibinuan a kari. Kamaudiananna, naidatag ti gundaway a pananggatang, iti legal a pamay-an, manipud ken kabsatna iti kalintegan ti inauna ken isuamin a nainaig iti dayta. (De 21:15-17) Maysa nga aldaw, dimteng daytoy a gundaway idi a ni Esau simmangpet a napaksuyan manipud iti tay-ak ket nasay-upna ti naimas a gisado a linuto ni kabsatna. “Darasem, pangngaasim,” impukkaw ni Esau, “ikkannak ti sangkatilmon iti nalabaga​—ti nalabaga dita, ta nabannogak!” Kas sungbat, kinuna ni Jacob: “Ilakom kaniak, umuna iti amin, ti kalintegam kas inauna!” “Inumsi ni Esau ti kalintegan iti pannakayanak,” ket ngarud sidadaras a naaramid ti panangilako ken naselioan iti napasnek a sapata. (Ge 25:29-34; Heb 12:16) Dayta ti makagapu a kinuna ni Jehova, “Inayatko ni Jacob, ngem ni Esau ginurak.”​—Ro 9:13; Mal 1:2, 3.

Umiso kadi ti panagpammarang ni Jacob nga isu ni Esau?

Idi lakayen ni Isaac ken pagarupenna a din agbayag matayen, imbaonna ni Esau a mapan aganup iti ugsa, a kinunana: “Bay-am a manganak, tapno ti kararuak bendisionannaka koma sakbay a matayak.” Nupay kasta, naallingag ni Rebecca ti nagsaritaanda ket madagdagus nga imbaonna ni Jacob a mangala iti dua nga urbon a kalding tapno mangisagana ni Rebecca iti naimas a putahe maipaay ken Isaac, ket kinunana ken Jacob: “Ipanmonto ken amam ket kanennanto, tapno bendisionannaka koma sakbay ti ipapatayna.” Inkapetna pay iti im-ima ken tengnged ni Jacob ti lallalat dagiti urbon tapno ipapan ni Isaac nga isu ni Esau inton arikapenna ni Jacob. Idi impan ni Jacob ti taraon iti amana, inimtuod kenkuana ni Isaac: “Asinoka, anakko?” Ket simmungbat ni Jacob: “Siak ni Esau nga inaunam.” Kas pagaammo unay ni Jacob, addan karbenganna a mangala iti akem ni Esau, ti inauna ni Isaac. Ni Isaac inarikapna ni Jacob tapno masiguradona no pudno a ni Esau daytoy wenno saan, ket kinunana: “Ti timek isu ti timek ni Jacob, ngem ti im-ima isu ti im-ima ni Esau.” Nupay kasta, naballigi ti pannakaitungpal ti bambanag, ken kas kunaen ti salaysay, “Binendisionanna.” (Ge 27:1-29) Umiso kadi ti inaramid da Rebecca ken Jacob?

Awan duadua a maikari idi ni Jacob iti bendision. Sakbay ti pannakayanak dagiti singin, ni Jehova kinunana ken Rebecca: “Ti laklakay agserbinto iti ub-ubing.” (Ge 25:23) Idi agangay, maitunos iti pagannayasan a nakitan ni Jehova a nasaksakbay, a dayta ti makagapu nga inayatna ni Jacob nga ad-adda ngem ni Esau, ni Esau inlakona ken Jacob ti kalinteganna kas inauna maipaay laeng iti sangamalukong a gisado.​—Ge 25:29-34.

Saan nga ibaga ti salaysay iti Biblia no kasano kaadu ti ammo ni Isaac maipapan kadagitoy a pasimudaag no asino ti rumbeng nga umawat iti bendision. Saantay nga ammo ti apag-isu a rason no apay a kasdiay ti wagas a panagtignay da Rebecca ken Jacob mainaig iti dayta a banag, malaksid iti kinapudno nga ammoda a dua a ti bendision agpaay ken Jacob. Awan dakes a panggep ni Jacob iti panagpammarangna tapno maalana ti banag a saan a nainkalintegan nga agpaay kenkuana. Saan a kondenaren ti Biblia ti inaramid da Rebecca ken Jacob. Nagbanag dayta iti panangawat ni Jacob iti bendision a maikari kenkuana. Nabatad a nakita ni Isaac a naipatungpal ti pagayatan ni Jehova. Di nagbayag kalpasan daytoy, idi a ni Isaac imbaonna ni Jacob a mapan idiay Haran tapno mangala iti asawa, ni Isaac nangipaay ken Jacob iti kanayonan a bendision ken espesipiko a kinunana: “Ti Dios a Mannakabalin-amin . . . itdennanto kenka ti bendision ni Abraham.” (Ge 28:3, 4; idiligyo ti Heb 11:20.) Gapuna, siuumiso a maikunatayo a ti nagtungpalan ti bambanag isu ti pinanggep ni Jehova. Silalawag nga ibaga ti Biblia ti leksion a rumbeng a maalatayo iti daytoy a salaysay, a mamakdaar nga agannadtayo “tapno awan koma ti mannakiabig wenno uray asinoman a saan a mangtagipateg iti sagrado a bambanag, a kas ken Esau, nga impadawatna dagiti kalinteganna kas inauna a kasukat ti maysa a pannangan.”​—Heb 12:16.

Iyaakar ni Jacob Idiay Padan-aram. (MAPA, Tomo 1, p. 529) Ni Jacob ket agtawen iti 77 idi panawanna ti Beer-seba tapno mapan iti daga dagidi inapona, ti daga a nangbusbosanna iti simmaganad a 20 a tawen ti panagbiagna. (Ge 28:10; 31:38) Kalpasan ti panagdaliasatna iti agarup 100 km (62 mi) iti amianan nga amianan-a-daya, nagsardeng iti Luz (Bethel) iti katurturodan ti Juda tapno agpalabas iti rabii, a nagpungan iti bato. Sadiay, iti tagtagainepna nakakita iti agdan, wenno agsasaruno a tukad, a dumanon iti langlangit, nga iti dayta umul-uli ken umul-ulog dagiti anghel. Ni Jehova nasirmata nga adda iti ngato ti agdan, ket pinasingkedanna itan ken Jacob ti naaramid a nadibinuan a tulag kada Abraham ken Isaac.​—Ge 28:11-13; 1Cr 16:16, 17.

Iti daytoy a tulag, inkari ni Jehova a bantayan ken aywananna ni Jacob ken saanna a baybay-an agingga a ti daga a pagid-iddaanna agbalin a kukuana ket ti bin-ina agbalin a kas iti kaadu dagiti binukel ti tapok ti daga. Mainayon pay, “babaen kenka ken babaen ti bin-im amin a pampamilia iti daga pudno unay a bendisionandanto ti bagbagida.” (Ge 28:13-15) Idi naan-anay a nabigbig ni Jacob ti kayulogan ti kapadasanna iti rabii, impukkawna: “Anian a nakaam-amak daytoy a disso! Daytoy ket awan sabali no di ti balay ti Dios.” Gapuna, ti nagan ti Luz sinukatanna iti Bethel, a kaipapananna ti “Balay ti Dios,” ket nangipasdek iti adigi ket sinapsapuanna dayta kas saksi kadagitoy a naisangsangayan a pasamak. Kas panagyaman iti pannaranay nga inkari ti Dios, insapata met ni Jacob a di bumurong nga ipaayna ken Jehova ti apagkapullo iti isuamin nga inawatna.​—Ge 28:16-22.

Iti panagtultuloy ni Jacob a nagdaliasat, nasarakanna kamaudiananna ti kasinsinna a ni Raquel iti kaparanget ti Haran ket inawis ti ama ni Raquel a ni Laban, ti kabsat ti ina ni Jacob, a makipagyan kadakuada. Ni Jacob nagayat ken Raquel ket nakitulag nga agtrabaho iti amana iti pito a tawen no itedna ni Raquel nga agbalin nga asawana. Dagiti naglabas a tawen kaslada “sumagmamano laeng nga aldaw,” kasta ti kauneg ti panagayat ni Jacob ken ni Raquel. Nupay kasta, idi agkasardan, buyogen panangallilaw a naisukat ti in-inauna a kabsat ni Raquel a ni Lea. Inlawlawag ni Laban: “Saan a kadawyan . . . nga ited ti ub-ubing a babai sakbay ti inauna.” Kalpasan ti makalawas a pannakarambak daytoy a panagasawa, ni Laban intedna met ken Jacob ni Raquel kas asawana kalpasan a naaramid ti tulagan nga agtrabaho ni Jacob iti kanayonan pay a pito a tawen kas bayad maipaay ken Raquel. Ni Laban nangted met kada Lea ken Raquel iti saggaysada nga adipen a babai, da Zilpa ken Bilha.​—Ge 29:1-29; Os 12:12.

Inrugi ni Jehova ti mangibangon iti maysa a dakkel a nasion manipud iti daytoy nga urnos ti panagasawa. Ni Lea impasngayanna ni Jacob iti nagsasaruno nga uppat nga annak: da Ruben, Simeon, Levi, ken Juda. Idin ni Raquel, yantangay nabigbigna a nagtultuloy ti kinalupesna, intedna ken Jacob ti adipenna a babai a ni Bilha ket, babaen kenkuana, naaddaan iti dua nga annak, da Dan ken Neftali. Iti daytoy a tiempo, nagtalinaed a di nagsikog ni Lea. Gapuna, intedna met ken Jacob ti adipenna a babai a ni Zilpa ket naaddaan iti dua nga annak manipud iti daytoy a panagtipon, awan sabali, da Gad ken Aser. Idin nangrugi manen ni Lea nga agipasngay iti annak, nga immuna nga impasngayna ni Isacar, sa ni Zabulon, ket kalpasanna ti anak a babai a napanaganan iti Dina. Kamaudiananna nagsikog ni Raquel ket impasngayna ni Jose. Nagbanaganna, iti daytoy nakaab-ababa a periodo ti pito a tawen, nabendisionan ni Jacob iti adu nga annak.​—Ge 29:30–30:24.

Bimmaknang ni Jacob Sakbay a Pimmanaw iti Haran. Idi maturposna ti kontrata a 14 a tawen a panagtrabaho maipaay iti pananggun-odna iti assawana, magagaranen ni Jacob nga agsubli iti pagtaenganna a daga. Ngem ni Laban, yantangay nakitana no kasano nga isu binendisionan ni Jehova gapu ken Jacob, impapilitna nga agtultuloy ni Jacob a mangaywan kadagiti arbanna; naibaga pay ken Jacob nga ikeddengna no ania ti tangdanna. Iti dayta a paset ti lubong, kadawyanna a maymaysa ti maris dagiti karnero ken kasta met dagiti kalding, a dagiti karnero ket puraw, dagiti kalding nangisit. Indawat ngarud ni Jacob a dagiti laeng karnero ken kalding a naidumduma ti marisda wenno turikda ti maited kenkuana​—amin a karnero a kayumanggi ti marisda ken amin a kalding nga adda aniaman a puraw a turikna. “Ay ket, nasayaat dayta!” ti insungbat ni Laban. Ket tapno maibasbassit dagiti tangdan agingga a mabalin, ni Laban, maitunos iti singasing ni Jacob, inlasinna manipud kadagiti arban dagiti amin a kalding a garitgaritan, tudiktudikan, ken turikturikan ken dagiti urbon a kalakian a karnero a kayumanggi, nga intedna nga aywanan dagiti annakna. Nangikabil pay iti tallo nga aldaw a distansia iti nagbaetanda, tapno malapdan ti aniaman a panagminnanada dagiti dua nga arban. Dagiti laeng naidumduma ti marisda a mayanak iti masanguanan ti kukuanto ni Jacob.​—Ge 30:25-36.

Gapuna, ditoy a nangrugi ni Jacob nga agaywan laeng kadagiti karnero a kadawyan ti marisna ken kadagiti kalding nga awanan kadagiti turik. Nupay kasta, nagtrabaho a sipipinget ken inaramidna no ania ti pagarupenna a makapaadu iti bilang dagiti animal a naiduma ti marisda. Nangala iti berde a naganus a rawrawis dagiti kayo nga estorake, almendro, ken platano, ket inukisanna dagitoy iti pamay-an a ti langada garitgaritan ken turikturikan. Inkabilna dagitoy kadagiti kalasugan dagiti pagipainuman iti an-animal, ta mabalbalin a pagarupenna a no dagiti animal makitada dagiti garit no agmayada, addanto epektona iti sikog a mamagbalin a butikbutikan wenno naidumduma ti maris dagiti mayanak. Sinigurado met ni Jacob nga ikabilna laeng dagiti rawis kadagiti pagipainuman no agmaya dagiti napigpigsa ken nabun-as nga animal.​—Ge 30:37-42.

Nagbanaganna? Naidumduma ti turik wenno maris dagiti nayanak, ket ngarud ad-adu dagiti tangdan ni Jacob ngem dagidiay kadawyanna a maymaysa ti marisda nga agbalin a kukua ni Laban. Yantangay nagun-odan ni Jacob dagiti tinarigagayanna a pagbanagan, nalabit pagarupenna idi a ti makagapu isu ti pamay-an a panangaramatna kadagiti garitan a rawis. Gapu itoy, di pagduaduaan a mamati met iti di umiso a kapanunotan a gagangay a patpatien ti adu a tattao idi, a ti kasta a bambanag mabalin nga adda epektona kadagiti mayanak. Nupay kasta, naiduma ti imbilin kenkuana ti Namarsuana iti maysa a tagtagainep.

Iti tagtagainepna, naadal ni Jacob a ti sumagmamano a prinsipio iti genetiko ti makagapu iti balligina, saan ket a dagiti rawis. Nupay ti ay-aywanan idi ni Jacob ket an-animal a maymaysa laeng ti marisda, kaskasdi a ti sirmata impalgakna a dagiti kalakian a kalding ket garitgaritan, tudiktudikan, ken labang. Kasano a napasamak daytoy? Mabalbalin a nupay agpapada ti marisda, mestiso dagitoy kas resulta ti panagmamanada iti arban ni Laban sakbay pay a nangrugi a maited ti tangdan ni Jacob. Gapuna, ti dadduma kadagitoy nga animal addan kadagiti selulada a pagpaadu dagidiay elemento a makagapu a maipatawid ti labang ken tudiktudikan a maris kadagiti masanguanan a kaputotan, sigun kadagiti linteg ti tinnawidan a natakuatan ni Gregor Mendel idi maika-19 a siglo.​—Ge 31:10-12.

Kabayatan ti innem a tawen a panagtrabaho ni Jacob iti daytoy nga urnos, kasta unay ti panangbendision ken panangparang-ay kenkuana ni Jehova babaen ti panangpaaduna saan laeng a kadagiti arbanna no di ket kasta met iti bilang dagiti adipenna, kameliona, ken asnona, ket napasamak daytoy iti laksid ti agtultuloy a panangbaliwbaliw ni Laban kadagiti naganamonganda a tangdan. Kamaudiananna, “ti pudno a Dios ti Bethel” binilinna ni Jacob nga agsubli iti Naikari a Daga.​—Ge 30:43; 31:1-13, 41.

Panagsubli iti Naikari a Daga. Gapu ta maamak a di la ket ta ni Laban gandatenna manen a lapdan ni Jacob a mangpanaw iti panagserbina, sililimed nga innala ni Jacob ti assawa ken annakna, ken amin a kukuana, binallasiwna ti Karayan Eufrates, ket nagturong iti Canaan. Idi ut-utobenna daytoy a tignay, nalabit ipapaarab idi ni Jacob ti arbanna iti asideg ti Eufrates, kas ipasimudaag ti Genesis 31:4, 21. Iti daydi a tiempo, awan ni Laban ta napanna pinukisan dagiti arbanna ket napakaammuan laeng maipapan iti ipapanaw ni Jacob tallo nga aldaw kalpasan a nakapanawen. Mabalin a naglabas ti adu pay nga aldaw agingga a nalpas ti panagpukis ken naaramid ti panagsagana a mangkamat ken Jacob agraman ti bunggoyna. No dagupen, mabalin a nangted daytoy ken Jacob iti umdas a tiempo a mangabug kadagiti nabuntog nga arbanna agingga iti nakabambantay a rehion ti Galaad sakbay a makamakam ni Laban. Daytoy ket distansia a di nakurkurang ngem 560 km (350 mi) manipud Haran, ngem distansia nga iti pito nga aldaw silalaka a mataray ni Laban ken dagiti kabagianna a nakasakay kadagiti kamelio iti napartak nga ikakamat.​—Ge 31:14-23.

Idi nasarakan ni Laban ti kamkamatenna a nagpakarso sumagmamano a kilometro iti amianan ti Jaboc, kiniddawna nga agilawlawag ni Jacob: Apay a pimmanaw a saanna nga inikkan ni Laban iti gundaway a mangagep iti annak ken appokona kas pammakada, ken apay a tinakawna ti didios ni Laban? (Ge 31:24-30) Nalawag ti sungbat iti umuna a saludsod​—panagamak a di la ket ta isu lapdan ni Laban a pumanaw. No maipapan iti maikadua a saludsod, awan ammo ni Jacob nga aniaman a panagtakaw, ket ti panagsukimat saanna a naipanayag a ni Raquel pudno a tinakawna ti terafim ti pamilia ken inlemmengna dagita iti silia a labba ti kameliona.​—Ge 31:31-35.

Kastoy ti maysa a pannakailawlawag dagiti tignay ni Raquel, ken ti pannakaseknan ni Laban: “Ti panagikut iti didios ti sangakabbalayan ket tanda a ti maysa a tao isu ti lehitimo nga agtawid, ket dayta ti mangilawlawag no apay a maringgoran idi ni Laban a mangbawi manipud ken Jacob iti didios ti sangakabbalayanna, kas makita iti Gen. 31:26 ken kadagiti sumaganad a bersikulo.”​—Ancient Near Eastern Texts, nga inurnos ni J. B. Pritchard, 1974, p. 220, ftn. 51.

Kalpasan a sitatalna a narisut ti ririda, nangipasdek ni Jacob iti maysa nga adigi a bato ket kalpasanna nangibunton iti batbato, a nagtalinaed sadiay iti adu a tawen kas saksi iti tulag ti kappia a pinatalgedan dagitoy a dua babaen iti seremonial a pannangan. Dagiti nagan a naited iti daytoy a bunton ti batbato ket Galeed (a kaipapananna ti “Bunton a Pangsaksi”) ken Ti Pagwanawanan.​—Ge 31:36-55.

Maringgoran itan ni Jacob a makikappia met ken kabsatna nga Esau, a saanna a nakitkita iti nasurok a 20 a tawen. Tapno maksayan ti aniaman a nabayagen a gura a mabalin nga ing-ingpen pay laeng ti kabsatna, nangipayun-una ni Jacob kadagiti nangingina a sagut nga agpaay ken Esau​—ginasut a kalding ken karnero, ken adu a kamelio, asno, ken baka. (Ge 32:3-21) Nagtalaw ni Jacob iti Canaan a gistay awanan a pulos; itan, gapu iti pamendision ni Jehova, agsublin kas nabaknang a tao.

Apay a ti anghel a kinagabbo ni Jacob pinagsagkingna ni Jacob?

Kabayatan ti rabii nga ibaballasiw ti sangakabbalayan ni Jacob iti Jaboc iti dalan nga agpaabagatan tapno sumabetda ken Esau, naaddaan ni Jacob iti karkarna unay a kapadasan a pannakigabbo iti maysa nga anghel, ket gapu iti kinareggetna, nasukatan ti naganna iti Israel, a kaipapananna “Daydiay Nakiranget (Nagregget) iti Dios; wenno, Makiranget ti Dios.” (Ge 32:22-28) Kalpasan dayta, masansanen nga agparang dagita a dua a nagan kadagiti Hebreo a nadaniw a paralelismo. (Sal 14:7; 22:23; 78:5, 21, 71; 105:10, 23) Iti daytoy a dangadang, ti anghel sinagidna ti lungog ti nagsuopan ti luppo ni Jacob, ket nagsagkisagking ni Jacob iti natda a paset ti panagbiagna​—nalabit tapno isuro kenkuana ti kinapakumbaba; maysa a patinayon a pammalagip a saanna nga itan-ok nga aglablabes ti bagina gapu iti inted-Dios a kinarang-ayna wenno gapu iti pannakigabbona iti anghel. Kas mangipalagip kadagitoy naisangsangayan a pasamak, inawagan ni Jacob daytoy a disso iti Peniel wenno Penuel.​—Ge 32:25, 30-32.

Idi nagleppasen ti nainggayyeman a panagsarak da Jacob ken Esau, dagitoy a singin, nga agarup 97 ti tawendan, napanda tunggal maysa iti bukodna a dalan, a nalabit nagkitada laeng manen idi nagtinnulonganda nga intabon ti amada agarup 23 a tawen kalpasanna. Nagturong ni Esau idiay Seir iti abagatan agraman dagiti sagut a naited kenkuana, ket nagturong ni Jacob iti amianan, a binallasiwna manen ti Jaboc.​—Ge 33:1-17; 35:29.

Simmaganad a 33 a Tawen kas Ganggannaet nga Agnanaed. Kalpasan ti panagsinada ken Esau, nagnaed ni Jacob idiay Succot. Daytoy idi ti kaunaan a lugar a nagtalinaedan ni Jacob iti aniaman a kapaut ti tiempo kalpasan ti panagsublina manipud Padan-aram. Saan a naibaga no kasano kabayag ti panagyanna ditoy, ngem mabalin nga adu a tawen, ta nangibangon iti manayon a patakder a pagyananna ken kasta met kadagiti abong-abong wenno naatepan a kuadra nga agpaay kadagiti dinguenna.​—Ge 33:17.

Ti simmaganad a tignay ni Jacob isu ti panagpalaudna a bumallasiw iti Jordan nga agturong iti asideg ti Siquem, a sadiay gimmatang iti maysa a benneg ti daga manipud iti annak ni Hamor, iti “sangagasut a kapisi a kuarta [Heb., qesi·tahʹ].” (Ge 33:18-20; Jos 24:32) Saan nga ammo itatta ti katupag dayta a nagkauna a kuarta, ti qesi·tahʹ, ngem ti intero a sangagasut iti dayta mabalin nga agpateg idi iti dakkel a gatad ti natimbang a pirak, yantangay awan sinsilio kadagidi nga aldaw.

Idiay Siquem a ti anak ni Jacob a ni Dina nangrugi a nakitimtimpuyog kadagiti babbai a Canaanita, ket daytoy met ti nangted ken Siquem, ti anak ti panguluen a ni Hamor, iti gundaway a mangpilit ken Dina. Di nagbayag kalpasan daytoy a pagteng, timmanor dagiti pasamak a di natngelan ni Jacob​—ti annakna pinapatayda amin a lallaki nga agnanaed iti Siquem, kinautiboda dagiti babbai ken ubbing, tinagikuada ti isuamin a sanikua ken kinabaknang ti komunidad, ket ni amada a Jacob pinagbalinda a buyok kadagiti agnanaed iti daga.​—Ge 34:1-31.

Idin ni Jacob binilin ti Dios a panawanna ti Siquem ket sumalog iti Bethel, ket dayta ti inaramidna. Nupay kasta, sakbay ti ipapanna, imbilinna iti sangakabbalayanna a dalusanda ti bagbagida, sukatanda dagiti pagan-anayda, ikkatenda ti amin nga ulbod a didiosda (nalabit agraman ti terafim ni Laban) kasta met dagiti aritos a mabalin a nayaruat kas anib. Inkali ni Jacob dagitoy iti asideg ti Siquem.​—Ge 35:1-4.

Ti Bethel, ti “Balay ti Dios,” naisangsangayan ti kinapategna ken Jacob, ta ditoy, nalabit agarup 30 a tawen sakbayna, inyallatiw kenkuana ni Jehova ti Abrahamiko a tulag. Itan, kalpasan ti panangbangon ni Jacob iti altar iti daytoy naindaklan a Dios dagidi ammana, insawang manen ni Jehova ti tulag ken pinasingkedanna met a ti nagan ni Jacob nasukatan iti Israel. Idin, nangipatakder ni Jacob iti maysa nga adigi ket nangiparukpok iti daton nga inumen ken lana iti rabaw dayta kas panglaglagip kadagitoy a nakapatpateg a pasamak. Kabayatan met ti apagbiit a panagnaedna ditoy Bethel, ni Debora a nangtartaripato iti inana ket natay ken naitabon.​—Ge 35:5-15.

Manen, saantay nga ammo no kasano kabayag a nagnaed ni Jacob iti Bethel. Kalpasan a pimmanaw sadiay ken nagpapaabagatan, ken bayat nga adda pay laeng iti pangadaywen manipud Betlehem (Efrat), nagpaspasikal ni Raquel, ket natay iti panagparigatna a nangipasngay iti maikadua nga anakna, a ni Benjamin. Ni Jacob intabonna sadiay ti ing-ingungotenna a ni Raquel ket nangipatakder iti maysa nga adigi kas tanda ti tanemna.​—Ge 35:16-20.

Daytoy a tao nga agnagan Israel, nga itan nabendisionan iti naan-anay a bilang a 12 nga annak a lallaki a pagtaudan idi ti 12 a tribu ti Israel, nagtultuloy a nagdaliasat iti ab-abagatan pay. Ti simmaganad a nagpakarsuanna nadeskribir kas “pangadaywen iti labes ti torre ti Eder,” a mangipasimudaag a mabalin nga adda dayta iti aniaman a disso iti nagbaetan ti Betlehem ken Hebron. Bayat idi ti panagnaedna sadiay a ti inaunaan nga anakna a ni Ruben nakidenna iti kamalala ni amana a ni Bilha, ti ina da Dan ken Neftali. Mabalin nga impagarup ni Ruben a lakay unayen ni amana a Jacob nga awanen ti maaramidanna iti dayta, ngem saan nga inanamongan ni Jehova, ket gapu iti aramidna nga insesto, napukaw ni Ruben ti kalinteganna kas inauna.​—Ge 35:21-26; 49:3, 4; De 27:20; 1Cr 5:1.

Nalabit sakbay a ti anakna a ni Jose ket nailako iti pannakaadipen idiay Egipto, inyakar ni Jacob ti taengna nga agturong idiay Hebron, a pagnanaedan pay laeng idi ti lakayen nga amana a ni Isaac, ngem saan a masinunuo ti petsa daytoy nga iyaakar.​—Ge 35:27.

Maysa nga aldaw, ni Jacob imbaonna ni Jose (nga ita agtawenen iti 17) tapno kitaenna ti kasasaad ti kakabsatna nga agipapaarab kadagiti arban ni amada. Idi nasarakanna ida kamaudiananna idiay Dotan agarup 100 km (62 mi) iti amianan ti Hebron, isu kinemmegda ket inlakoda iti maysa a sangkakuyogan a managbiahe a komersiante nga agturong idiay Egipto. Daytoy ket idi 1750 K.K.P. Kalpasanna, naallukoyda ti amada tapno patienna a ni Jose pinatay ti maysa nga atap nga animal. Adu nga aldaw a nagleddaangan ni Jacob ti pannakapukaw ti anakna, a saanna a kayat ti paliwliwa, ken kinunkunana: “Bumabaakto a sileleddaang iti anakko idiay Sheol!” (Ge 37:2, 3, 12-36) Nadegdegan pay ti leddaangna iti ipapatay ni amana nga Isaac idi 1738 K.K.P.​—Ge 35:28, 29.

Ti Iyaakar Idiay Egipto. Agarup sangapulo a tawen kalpasan ti ipapatay ni Isaac, maysa a nasaknap a bisin ti nangpilit ken Jacob a mangibaon iti sangapulo kadagiti annakna a sumalog idiay Egipto tapno mangalada iti bukbukel. Nagbati ni Benjamin. Ti insaad ni Faraon kas administrador iti taraon, a ni Jose, nabigbigna ti kakabsatna ket kinalikagumanna nga ikuyogda ti in-inaudi a kabsatda a ni Benjamin inton agsublida iti Egipto. (Ge 41:57; 42:1-20) Nupay kasta, idi naibaga ken Jacob ti kalikagum, nagkitakit a mamalubos kenkuana idi damo, ta maamak di la ket ta adda pakadangranan daytoy dungdungnguenna nga anak ti kinalakayna; di kumurang a 22 ti tawenen ni Benjamin iti daydi a tiempo. (Ge 42:29-38) Sa laeng immannugot ni Jacob a mangpalubos ken Benjamin idi naibusen ti taraon a naala idiay Egipto.​—Ge 43:1-14; Ara 7:12.

Kalpasan ti panagkakappia da Jose ken dagiti kakabsatna, nayawis ken Jacob ken iti intero a sangakabbalayanna, agraman ti isuamin a dinguenda ken sanikuada, a sumalogda nga umakar iti nadam-eg a daga ti Gosen iti delta a rehion iti Egipto, ta ti dakkel a bisin naikeddeng nga agpaut iti lima pay a tawen. Nangipaay pay ni Faraon kadagiti kareson ken pagtaraon a pangtulong kadakuada. (Ge 45:9-24) Iti isasalogda, ni Jehova impasiguradona ken Jacob a bendisionan ken anamonganna daytoy a tignay. (Ge 46:1-4) Amin dagiti kararua a nabilang a kameng ti sangakabbalayan ni Jacob, a pakairamanan da Manases ken Efraim, ken dadduma pay a mabalin a nayanak idiay Egipto sakbay a natay ni Jacob, nagdagupda iti 70. (Ge 46:5-27; Ex 1:5; De 10:22) Iti daytoy a bilang, saan a karaman ni Lea, a natay idiay Naikari a Daga (Ge 49:31), wenno ti di nainaganan nga annakna a babbai, wenno ti assawa ti annakna a lallaki.​—Ge 46:26; idiligyo ti Ge 37:35.

Di nagbayag kalpasan ti isasangpetna idiay Egipto idi 1728 K.K.P., naipan ni Jacob iti palasio ni Faraon ket sadiay kinablaawanna ti ari buyogen ti pamendision. Inladawan ni Jacob ti bagina kas maysa a ganggannaet nga agnanaed (kas met laeng kada Abraham ken Isaac, ta kas kadakuada saanna met a natawid ti daga nga inkari ti Dios). Idi napagsaludsodan maipapan iti edadna, insungbat ni Jacob nga agtawen iti 130 ngem, no idilig iti tawen dagidi ammana, dagiti aldawna ket “bassit idi ken nariribuk.”​—Ge 47:7-10.

Sakbay unay ti ipapatayna, binendisionan ni Jacob ti appokona, ti annak ni Jose, ket babaen ti panangiwanwan ti Dios, impangpangrunana ti in-inaudi a ni Efraim imbes a ti in-inauna a ni Manases. Kalpasanna, ni Jacob indeklarana ken Jose, daydiay umawat iti napamindua a bingay iti tawid nga agpaay iti inauna: “Itedko kenka ti maysa a deppaar ti daga a nangnangruna ngem iti kakabsatmo, nga innalak iti ima dagiti Amoreo babaen ti kampilanko ken babaen ti baik.” (Ge 48:1-22; 1Cr 5:1) Yantangay sikakappia a ginatang ni Jacob ti benneg ti daga iti asideg ti Siquem manipud iti annak ni Hamor (Ge 33:19, 20), agparang a daytoy a kari ken Jose ket ebkas ti pammati ni Jacob, nga iti dayta, naimpadtuan a nagsao maipapan iti masanguanan a pannakaparmek ti Canaan babaen kadagiti putotna a kasla naibanagen babaen iti bukodna a kampilan ken bai. (Kitaenyo ti AMOREO.) Ti napamindua a bingay ni Jose iti dayta a naparmek a daga saklawenna ti dua a binglay a naited kadagiti tribu ti Efraim ken Manases.

Sakbay a natay, nakaurnong ni Jacob iti umdas a pigsa a mangbendision a sinaggaysa kadagiti 12 nga annakna. (Ge 49:1-28) Impakitana ti pammati iti pannakaibanag dagiti panggep ni Jehova. (Heb 11:21) Gapu iti pammatina ken gapu ta ni Jehova espesipiko a pinasingkedanna kenkuana ti Abrahamiko a tulag ti bendision, ti Kasuratan masansan a tukoyenna ni Jehova, saan laeng a kas Dios da Abraham ken Isaac, no di ket kasta met a kas Dios ni Jacob.​—Ex 3:6; 1Cr 29:18; Mt 22:32.

Kamaudiananna, idi 1711 K.K.P., kalpasan ti 17 a tawen a panagnaed idiay Egipto, natay ni Jacob iti edad a 147. (Ge 47:27, 28) Iti kasta, nagpatingga dayta a periodo ti pakasaritaan, manipud pannakayanak ni Jacob agingga iti ipapatayna, maysa a pakasaritaan a nangsaklaw iti nasurok a kagudua dagiti pinanid ti libro ti Genesis. (Kap 25-50) Maitunos iti kalikagum ni Jacob a maitabon idiay Canaan, immuna a pinaembalsamar ni Jose kadagiti mangngagas nga Egipcio ti bagi ni amana kas panagsagana iti panagdaliasat. Kalpasanna, nagluas manipud Egipto ti nakaad-adu a tattao a simmurot iti pumpon, mayanatup iti kinatan-ok ti anakna a ni Jose. Idi nakagteng iti rehion ti Jordan, naaramid ti pito nga aldaw a seremonia ti panagleddaang, a kalpasan dayta, ti annak ni Jacob intabonda ni amada iti rukib ti Macpela a nakaitabonan da Abraham ken Isaac.​—Ge 49:29-33; 50:1-14.

2. Dagiti mammadto masansan nga inusarda ti “Jacob” iti piguratibo nga anag, kas pangtukoy iti nasion a naggapu iti daytoy a patriarka. (Isa 9:8; 27:9; Jer 10:25; Eze 39:25; Am 6:8; Mik 1:5; Ro 11:26) Iti maysa a gundaway, inaramat ni Jesus ti nagan a Jacob iti piguratibo a pamay-an idi nagsao maipapan kadagidiay addanto “iti pagarian ti langlangit.”​—Mt 8:11.

3. Ti ama ni Jose nga asawa ni Maria, ti ina ni Jesus.​—Mt 1:15, 16.