Agsisimparat Aya ti Biblia?

“DIMABALIN nga agulbod ti Dios,” kuna ti Biblia. (Hebreo 6:18) Ngarud kasano a ti librona ti napunno kadagiti agdadata a panagsusuppiat ken panagsusupadi ket kaskasdi a maawagantay latta ti Sao ti Dios? Saan a mabalin a kasta. ‘Nupay kasta, apay, dagiti panagsusupadina?’ mabalin a maisaludsodyo.

Kas manamnama iti maysa a libro nga iti adu a siglo sigagaget a sinaksakarda babaen iti ima ken kasapulan a maipatarus kadagiti popular a pagsasao iti aldaw, sumagmamano a panagsusupadi ti panagsurat ti naisalet. Ngem awan ti kasta kasaknap ken kadagsen a mamataud iti interamente a panagduadua iti pannakaipaltiing ken autoridad ti Biblia. Babaen iti naannad a panagsukimat, dagiti kasla panagsusuppiat ti maipakita nga addaan iti maiyanatup a solusion. Masansan, dagidiay tattao nga agkunkuna nga agsisimparat ti Biblia ket saanda a mismo a nangaramid ti naan-anay a panagimbestigar, no di ket inawatda latta daytoy nga opinion nga impasango kadakuada dagidiay madi a mamati iti Biblia wenno paiturayan iti dayta. “Ti sumungbat a di pay dumngeg nga umuna, kinamaag ken pakaibabainanna,” iballaag ti Biblia idiay Proverbio 18:13.

No maminsan, dadduma ti sumuppiat iti banag a dagiti mannurat ti Biblia kalsa saanda a kanayon nga agtutunos no maipapan kadagiti bilang, urnos dagiti pasamak, ti pannakaisao dagiti panagadaw, ken dadduma pay. Ngem panunotenyo: No kalikagumanyo dagiti sumagmamano a nakasaksi iti maysa a pasamak nga isuratda ti nakitada, isuamin kadi dagiti salaysay ti interamente nga agpapareho iti sasao ken detalye? No koma nagpaparehoda, dikayo aya nga uminap iti panagkukumplot dagiti mannurat? Kasta met, dagiti mannurat ti Biblia ti pinalubosan ida ti Dios a salimetmetan dagiti kabukbukodanda a partikular nga estilo ken pagsasao, bayat nga impasigurona a dagiti kapanunotanna ken dagiti pertinente a bambanag ti apagpag-isu a naiyallatiw.

Dagiti panagadaw manipud kadagiti immun-una a sursurat ti mabalin a mabaliwan bassit manipud iti orihinal a pagsasao tapno maibagay kadagiti pagkasapulan ken panggep ti baro a mannurat, nupay kaskasdi a mataginayon ti pamunganayan a kababagas ken kapanunotan. Mabalin a kasta met ti maikuna maipapan kadagiti panangibinsabinsa kadagiti paspasamak. Mabalin a ti maysa a mannurat surotenna ti apagpag-isu a kronolohikal nga urnos, bayat a ti sabali mabalin nga ilistana dagiti pasamak sigun iti pananginaigna kadagiti idea. Ti panagkissay ti mabalin a maitunos iti panangmatmat ti mannurat ken ti panangpaababana iti salaysay. Gapuna, nagsao ni Mateo maipapan ti dua a tattao a bulsek nga inagasan ni Jesus, bayat a ni Marcos ken ni Lucas maymaysa laeng ti nadakamatda. (Mateo 20:29-34; Marcos 10:46; Lucas 18:35) Ti salaysay ni Mateo ti saan a maisuppiat. Isu laeng ti ad-adda a nagbalin nga espisipiko no maipapan ti bilang, kabayatan a ni Marcos ken ni Lucas impamaysada iti maymaysa a tao a pakisarsaritaan ni Jesus.

Adda met nagduduma a pamay-an ti panangkuenta ti tiempo. Ti nasion a Judio nagusar kadagiti dua a kalendario​—ti sagrado a kalendario ken ti sekular, wenno agrikultural, a kalendario​—a tunggal maysa mangrugida iti nagduduma a tiempo iti tawen. Dagiti mannurat a naggigiddiat iti bulan ken aldaw no tuktukoyenda ti maysa met laeng a pasamak ti nalabit agus-usar laeng kadagiti nagduduma a kalendario. No kasano a dagiti mannurat iti Daya mammano nga agusarda ti fraction, dagiti paset iti maysa a tawen ti maibilbilangda a kas intero a tawtawen. Isudat’ mabukel agingga iti kaasitgan a naan-anay a bilang. Anagenyo daytoy, kas pangarigan, kadagiti rekord dagiti kapkaputotan a masarakan idiay Genesis kapitulo 5.

Panamagtutunos kadagiti “Aggigiddiat”

Ngem saan aya nga adda dagiti teksto idiay Biblia a mangibagbaga ti kasungani ti dadduma a teksto? Usigentayo ti sumagmamano nga insitaren dagiti sumagmamano a kritiko ti Biblia.

Idiay Juan 3:22 mabasatayo a ni Jesus “nangbautisar,” ngem no itultuloyyo bassit a basaen, idiay Juan 4:2, kuna ti rekord nga “uray ni Jesus saan a nangbabautisar.” Ngem kas ipamatmat ti dadduma a paset ti teksto, a dagiti adalan ni Jesus ti aktual a nangaramid ti panangbautisar iti naganna ken iti panangiwanwanna. Umas-asping daytoy iti kaso ti maysa a negosiante ken ti sekretariona a mabalinda a kunaen nga isuda ti nangaramid ti partikular a surat.

Sa adda met daydiay teksto iti Genesis 2:2 a nangilanad a ti Dios naginana “kadagiti isuamin a gapuanan nga inaramidna.” Maisupadi iti daytoy isu dagiti komento ni Jesus idiay Juan 5:17 a sadiay kunana a ti Dios “agingga ita agar-aramid.” Ngem kas ipakita ti konteksto, ti rekord idiay Genesis ti espisipiko nga agsasao maipapan kadagiti ar-aramid iti namaterialan a panamarsua ti Dios, bayat a ni Jesus tuktukoyenna dagiti ar-aramid ti Dios maipapan iti nasantuan a panangiwanwanna ken ti panangay-aywanna iti sangatauan.

Ti maysa pay a kasla panagsuppiat ti masarakan babaen ti panamagdilig iti Exodo 34:7 ken Ezequiel 18:20. Kuna ti immuna a ti Dios “ipasarungkarna iti kinadakes dagiti amma kadagiti annak ken kadagiti annak dagiti annak,” bayat a daydiay naud-udi kunana a “ti anak a lalaki dinanto awiten ti kinadangkes ti ama.” Apay agparang a kasla agsuppiat dagitoy a teksto? Agsipud ta saanda a natarusan siguro ti konteksto. Sukimatenyo dagiti aglawlaw a material ken ti kasasaad ti pannakaisuratna. Agbalin a nalawag nga idi dinakamat ti Dios ti panangdusa saan laeng a kadagiti amma no di ket kadagiti annakda ken annak dagiti annakda, isut’ agsasao iti mapasamak kadagiti Israelitas kas maysa a nasion no agbasolda a maibusor kenkuana ken makayawanda. Iti kasumbangirna, idi nadakamatna a ti anak dinanto sungsungbatan ti basol ni amana, isut’ agsasao maipapan iti personal a pannakapabasol.

Masarakan met dagiti panaggigiddiat, kas kadagiti pannakaisalaysay ti pannakaiyanak ni Jesus a nailanad idiay Mateo 1:18-25 ken Lucas 1:26-38. Ngem ipamatmatda aya ti panagsuppiat?

Nakabasbasakayon aya ti dua a biograpo maipapan iti isu met laeng a nalatak a tao? No kasta, nadlawyo aya a dagitoy a biograpo agdumada nupay saanda a nesesita nga agsuppiat? Masansan, dayta ngamin ti gapu kadagiti personal a panagrikrikna ti mannurat wenno dagiti gubuayan nga inusarna. Agpannuray met iti no ania ti patien ti mannurat nga importante nga isalaysay iti panangiparangna, ti anggulo a patpataudenna, ken ti panangpampanunot kadagidiay mangbasa a nakairantaanna. Gapuna, dagiti salaysay a naisurat a pampanunoten dagiti managbasa a Gentil ti maigiddiat manipud kadagidiay managbasa a Judio, a nakaawaten ken nangakseptaren kadagiti sumagmamano a kinapudno.

Dagitoy laeng dagiti sumagmamano a pangarigan kadagiti paspaset ti Biblia a, no awan ti naannad a panangsukimat, agparang a kasla agsusuppiatda iti maysa ken maysa. Ngem no masukimat a siaannad, a laglagipen ti punto de vista ti mannurat ken ti konteksto, saanda a pulos nga agsusuppiat no di ket dagitoy dagiti sasao a makasapul ti kanayonan a panagsukimat. Kaaduan a tattao saanda a mangipapaay iti kasapulan a panagregget, nupay kasta, a makitada a nakalaklaka laeng ti basta panagkuna: “Ti Biblia agsisimparat.”

Maikari ti Panagtalektayo

Ti nasantuan nga espiritu ti Dios pinalubosanna dagiti mannurat ti Biblia iti ad-adu a plaso a panangisurat ti reportda. (Aramid 3:21) Gapuna, nakapataudda iti naranga ken naminar a ladawan kadagiti nakitada. Ti panaggigiddiatda, nupay kasta, ti aktualmente a nangipasdek iti pannakapapatida ken kinapudnoda, a di mangipalubos iti aniaman a panangpabasol ti panagkusit ken panagkumplot. (2 Pedro 1:16-21) Nupay naggigiddiat dagiti mannurat iti metodo ti panangiparangda, isuda amin intudoda ti isu met laeng a direksion ken addaanda ti maymaysa a panggep: tapno ipakita kadagiti tattao no aniat’ aramiden ni Jehova a Dios tapno paragsaken ti sangatauan ken no ania ti aramiden dagiti tattao tapno awatenda ti anamong ti Dios.​—Proverbio 2:3-6, 9.

Ti Biblia ket maysa a libro a mangkalikagum kadagiti pannakabalin ti panagrason wenno panagpanunottayo. Dayta ti interamente nga agtutunos. Saanna a supsuppiaten ti bagbagina. Amin dagiti 66 a libro (1,189 a kapitulo ken 31,173 a bersikulo sigun iti King James Version) ti maikari ti naan-anay a panagtalektayo. Wen, mabalinyo a pagtalkan ti Biblia!

[Kahon iti panid 6]

No Makakitakayo ti “Panagsuppiat” ti Biblia, Mabalin Kadi a Dayta ket:

◆ Adda diyo pagaammo a historikal a kinapudno wenno kadaanan nga ug-ugali?

◆ Dikay nausig ti konteksto?

◆ Nalipatanyo ti punto de vista ti mannurat?

◆ Padpadasenyo a pagtunosen ti biddut a narelihiusuan a kapanunotan iti pudpudno nga ibagbaga ti Biblia?

◆ Agus-usarkayo iti di eksakto wenno pasadon a patarus ti Biblia?

[Dagiti ladawan iti panid 7]

Kuna ni Mateo a dua a bulsek a lallaki ti pinaimbag ni Jesus. Maymaysa laeng ti nadakamat da Marcos ken Lucas. Agsuppiat kadi daytoy?